Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Rusya, Ağustos ortasından bu yana iç savaş içinde darmadağın olmuş Suriye deki askeri varlığını, Esad yönetimine hayat öpücüğü verecek şekilde hızla artırıyor. Deniz yoluyla askeri mühimmat iletirken, bir yandan da İran ve Irak hava sahalarını kullanarak savaş uçaklarını Esad yönetimi altındaki Basil Esad Uluslararası Havaalanı ve Rusya nın kendi toprakları dışındaki tek askeri üssü Tartus Deniz Üssüne yönlendirdi. Rusya, bu hamlesinin içine bir de, İran, Irak, Suriye, İsrail ve hatta Lübnan Hizbullah ını da katarak 5+1 denebilecek şekilde ortak bir istihbarat ağı kurmuş durumda. Rusya nın büyük Suriye hamlesi ve Türkiye için anlamı Rusya nın Kırım ı ilhak edişinden beri yan yana gelmemeye özen gösteren ABD Başkanı Obama ve Rusya Devlet Başkanı Putin, Pazartesi günü Birleşmiş Milletler (BM) konferansında yaptıkları konuşmaların ardından, planlanan süreyi oldukça aşarak, tam 90 dakikalık uzun bir toplantı yaptılar. Peki, ne oldu da, Rusya nın Ukrayna politikası nedeniyle ekonomik dışlanmasına önayak olan Obama, yüzünde gergin bir ifade ile Rusya nın karizmatik Grafik 1: Rusya nın Suriye deki Askeri Varlığı- 27 Eylül 2015 itibarıyla Özetle; 1) Rusya neredeyse tek bir manevra ve asgari askeri varlık ile Orta Doğu da dengeleri kendi lehine çevirdiği gibi, Ukrayna politikası nedeniyle batılı ülkelerin uygulamakta olduğu ekonomik ambargoları da delecek bir kaldıraç gücü yakalamış oldu. 2) Suriye de uzun süredir neyi hedeflediği belli olmayan bir politika izleyen ABD açısından, karmakarışık ülke içinde Rusya ile beraber çalışmak bir zorunluluk haline geldi. 3) Türkiye açısından da o çok arzulanan Halep in kuzeyinden sınıra uzanan güvenli bölge Rus uçaklarının sınıra 150km öteye konuşlanmasıyla bir kalemde gerçekleşmesi imkânsız bir rüya haline gelmiş durumda. 1 Kaynak: ISW, Egeli & Co.
lideri Putin le ilerleyen saatlerde kadeh tokuşturmak zorunda kaldı? Sorunun cevabı Rusya nın kritik Suriye hamlesinde gizli. Suriye ile güçlü ittifak bağları 1900 lü yıllara dayanan Rusya, Ağustos ortasından bu yana iç savaş içinde darmadağın olmuş ülkedeki askeri varlığını, Esad yönetiminin savaş kapasitesine hayat öpücüğü verecek şekilde hızla artırıyor. İstanbul boğaz trafiğinden rahatlıkla izlendiği üzere deniz yoluyla askeri mühimmat iletirken, bir yandan da İran ve Irak hava sahalarını kullanarak savaş uçaklarını Esad yönetimi altındaki kıyı şeridi Lazkiye ye çok yakın Basil Esad Uluslararası Havaalanı ve Rusya nın kendi toprakları dışındaki tek askeri üssü Tartus Deniz Üssüne yönlendirmiş durumda. Rusya, bu hamlesinin içine bir de, İran, Irak, Suriye, İsrail ve hatta Lübnan Hizbullah ını da katarak 5+1 denebilecek şekilde ortak bir istihbarat ağı kurmuş durumda. Özetle; 1) Rusya neredeyse tek bir manevra ve asgari askeri varlık ile Orta Doğu da dengeleri kendi lehine çevirdiği gibi, Ukrayna politikası nedeniyle batılı ülkelerin uygulamakta olduğu ekonomik ambargoları da delecek bir kaldıraç gücü yakalamış oldu. 2) Suriye de uzun süredir neyi hedeflediği belli olmayan bir politika izleyen ABD açısından, karmakarışık ülke içinde Rusya ile beraber çalışmak bir zorunluluk haline geldi. 3) Türkiye açısından da o çok arzulanan Halep in kuzeyinden sınıra uzanan güvenli bölge Rus uçaklarının sınıra 150km öteye konuşlanmasıyla bir kalemde gerçekleşmesi imkânsız bir rüya haline gelmiş durumda. Grafik 2: Rusya nın Basil Esad Uluslararası Havaalanındaki Askeri Varlığı-23 Eylül 2015 Kaynak: Stratfor, Egeli & Co. 2
Dört yıllık iç savaşta Rusya neden şimdi? Rusya aslında hiçbir zaman Suriye ye, Esad rejimine desteğini aksatmış değil. Her şeyden önce, henüz ve hala Beşşar Esad, Suriye devletinin resmi lideri ve Rusya nın da geçmişi 30-40 yıla dayanan askeri anlaşmaları var oğul ve baba Esadlarla yapılmış. Bu anlaşmalara göre de, Rusya nın ne Suriye deki askeri varlığı ne de Esad rejimine askeri malzeme satışları uluslararası anlaşmalara göre tartışmalı değil. Üstelik bölgedeki Rus radarlarının uzun süredir Türkiye sınırlarından beslenen muhalif güçlerin hareketliliğini izliyor oluşu, Rusya nın uydu görüntüleri yoluyla uluslararası güçlerin nerede konuşlandığını Şam a aktarmakta olduğu da bilinen gerçekler arasında. Ancak, Rusya nın öncelikler listesinde özellikle son iki yıldır en üst sırada Ukrayna vardı. Bu iki yıldır ekonomik yaptırımlarla ve düşen petrol fiyatlarıyla boğuşan Rus ekonomisi, gelinen noktada bir anlamda Kırım iltihakını Batılı devletlere kabul ettirmiş durumda. Ne ABD de ne de AB de, Rusya nın artık Kırım dan geri adım atması beklenmemekte. Diğer yandan, ABD nin Suriye nin Dostları ismini vererek uluslararası koalisyon ile Suriye Kürtleri ve rejim muhalifleri üzerinden hava harekâtı destekli IŞİD e karşı yürütmekte olduğu operasyon, ilerleyemez hale gelmiş durumda. Son darbe yakın zamanda ABD nin eğittiği ikinci ılımlılar grubunun da El Kaideci Nusra nın eline düşmesiyle geldi. Kürtlerin ABD hava bombardımanı sayesinde geri aldığı bölgelerden uzaklaşan IŞİD, Suriye nin başka bölgelerinde ve hatta Irak içinde ilerleyişine devam etmekte. Suudi, Katar ve Türkiye desteği ile yönetilmekte olan ılımlı rejim karşıtı güçler ise IŞİD den çok Esad ı devirmeye odaklanarak fazla yol kat edebilmiş durumda değiller. 3 Ortaya çıkan bu boşlukta da Rusya, Suriye deki resmi rejimin desteğini almadan iç savaşı, IŞİD i bitiremezsiniz tezini işleyecek zemini kolaylıkla elde etmiş durumda. Üstelik, Rusya nın bu tezine Almanya, İngiltere ve Fransa gibi Batılı ülkelerden de destek gelmeye başlamış durumda. Keza bu ülkeler dört yıllık iç savaş ve AB topraklarına son dönemlerde artarak yönelen mülteciler sonrasında Esad ın alternatifi olarak El Kaide destekli rejim muhalifleri veya IŞİD in Suriye de istikrar sağlayacağına inanmıyorlar. Suriye de dört yılda bir yere varamadan devam eden yıkıcı iç savaş sonrasında ortam bu kadar müsait olunca da Rusya, tüm bu hamlelerini, Esad muhaliflerinin finansörü ve İran la imzaladığı nükleer anlaşma nedeniyle ABD ye öfkeli olan Suudi Arabistan ı da bilgilendirerek, pasif desteğini alarak gerçekleştirmeyi başardı. Hatta son Moskova ziyareti sonrasında, 7 Haziran dan bu
yana iç politikaya yoğunlaşmış Cumhurbaşkanı Erdoğan ın da reel politik gereği Esad lı bir geçiş döneminden bahsetmeye başladığı gözlerden kaçmadı elbette. Zaten, resmin bir yüzünde de, Rusya nın bu hamleleri, Türkiye nin tampon bölge karşılığında İncirlik Hava Üssü nü ABD ye açmış olması var. BM de hafta başında yaptığı konuşmada ifade ettiği üzere, Rusya Esad sız bir Suriye istemiyor. 1971 den bu yana Esadların temsilinde Suriye- Rusya arasında imzalanan anlaşmalar, Rusya nın Orta Doğu da yegâne varlığını garantilemiş durumda ve Rusya da doğal olarak küresel güç kalma planı çerçevesinde Orta Doğu daki varlığından vazgeçmek istemiyor. Terörle mücadele için Suriye de olduğu tezini işlemesinin yolu ise, bunca zamandır Batılı devletlerin Suriye de kaosu engelleyecek adım atamamış olması, IŞİD le eşitlediği terör bitmeden siyasi bir çözümün masaya gelmesinin bile mümkün olmadığı ve Suriye de savaşan cihatçı gruplar içinde Rus vatandaşlarının da olmasıyla terörün her an Rusya topraklarına sıçrayabilecek olması. Batılı devletlerin ise bu önermelere itiraz edecek mantıklı söylemleri yok. ABD açısından geriye iki seçenek kalmakta: ya Ukrayna da yapmadığını Suriye de yapacak ve Rus varlığıyla çatışmayı göze alacak; ya da III. Dünya Savaşı nın çıkmasına vesile olmamak için Suriye de Rusya ile teröre karşı ortak bir çalışma içine girerek belki de Esad ile işbirliğine zorlanacak. Obama nın, Pazartesi gecesi BM nin düzenlediği liderler yemeğinde Putin in yakınında otururken takındığı asık yüz ifadesine hiç şaşırmamak gerek. İsrail de Rusya hamlesiyle sıkıntıda Orta Doğu da ABD nin en önemli müttefiki olan İsrail açısından Rusya nın son manevrası ile ortaya çıkan 4 durum oldukça tatsız. ABD nin bir buçuk yıl aradan sonra Rusya ile askeri diyaloğa geri dönmesi, 2013 ten bu yana Esad karşıtı Nusra yı desteklemek adında Suriye askeri tesislerine Golan Tepelerinden serbestçe bomba atmış olan İsrail açısından da oldukça sıkıntı verici. BM toplantısından bir hafta önce Moskova ya giden Başbakan Netenyahu Rusya ile ortak mekanizma kurarak IŞİD e karşı her iki devletin de Suriye de yürütmekte olduğu terör savaşında, istihbarat paylaşımında bulunma kararı aldığını açıklamıştı. Daha doğrusu İsrail, Rus askeri varlığı ile burun buruna gelmemek için, Suriye içine yapacağı harekâtlar hakkında Rusya ya bilgi vermek zorunda kalmayı kabul etmişti. Diğer bir ifadeyle, Rusya tek bir hamlede İsrail in Suriye içindeki hareket alanını büyük ölçüde daraltmış oldu. Rusya nın yarattığı bu ortak mekanizma içinde böylece bir imkânsız daha aşılarak İsrail,
İran ile birlikte yer almış da Suriye nin Libyalaşmasını oldu. önlemek adına Esad ın İran boyutu görevine devam etmesi gerektiği tezini savunuyor. Suriye deki son gelişmeleri değerlendirmek için bir de Hem Orta Doğu da hem de İran hakkında konuşmak uluslararası birçok konuda gerek. Suriye gibi İran da Rusya nın müttefiki olan İran 2011 den bu yana istikrarlı bir İslam Cumhuriyeti için şekilde Esad a değil Suriye Suriye, kurulduğu 1979 dan halkına önem verdiklerini bu yana Orta Doğu daki tek ancak; Esad ın gidip müttefik. Suriye uzun bir gitmeyeceğine özgür seçimler zamandır sırtını İran ve yapılarak Suriye halkının Rusya nın desteğine dayamış karar vermesi gerektiğini, bu olarak varlığını sürdürmekte. özgür seçim ortamının Ancak, 2011-2012 de yakalanması için gerekli Suriye de iç savaş geçiş döneminde de sertleştiğinden bu yana Esad, Grafik 3: Rusya nın Suriye ye Silah ve Askeri Uçak Sevkiyat Yolu artan oranda İran ın gölgesi altında bu savaşı sürdürmekte. Özellikle İran, kendi desteklediği Lübnan Hizbullah ını da Esad ın ordusuna kattığından beri. Ağustos 2013 te Esad Rusya nın onayını almadan kendi halkına karşı kimyasal silah kullandığında bu ayrışma iyice netleşmiş oldu. Ve 2015 e gelindiğinde Rusya Ukrayna krizinden başını biraz kaldırabildiğinde, Orta Doğu daki en önemli müttefikinin yine diğer müttefiki İran a giderek artan oranda bağımlı hale gelmesine izin vermeme kararı aldı da denebilir. Kaynak: CBS, Egeli & Co. 5 Esad, İran ın şimdiye kadar olan desteği yanında şimdi açıkça Rusya nın güdümüne girmekten çekinmiyor. Keza Rusya nın hem uluslararası gücü daha fazla, hem askeri varlığı daha caydırıcı, hem de uzun süredir müttefik olmasına rağmen İran gibi Suriye nin iç işlerine müdahil olma tehdidi içermiyor. Üstelik Esad ın Rusya tercihi Tahran-Moskova arasında gerginlik yaratmadığı gibi,
Suriye yi de İran dan uzaklaştırmıyor. Suriye de Rusya nın artan varlığının Türkiye için anlamı Rusya her ne kadar Suriye ye IŞİD ile mücadele etmek için geldiğini söylese de, artan askeri angajmanın amacını Ukrayna nedeniyle uygulanan ambargoyu delmek, Akdeniz de güçlenmek ve Orta Doğu da ABD nin önünü kesmek olarak okumak mümkün. Ve tabi tüm bunları yapabilmesinin yolu da kendisine bağımlı olan Esad rejimini Suriye de devam edebilir kılmak. Bu büyük perspektif içinde Rusya nın Suriye içindeki askeri hareketlerini yalnız Lazkiye civarındaki kıyı şeridi ile sınırlandırması beklenemez. ABD li yetkililerin bildirdiğine göre Rusya iki ayrı hava üssü inşa ediyor ve amacı da gerektiğinde kara harekâtında bu üsleri kullanmak. Tüm bu gelişmeler Türkiye nin zaman zaman bahsi geçtiği üzere Suriye de sınırlı da olsa bir kara harekâtının artık tamamen masadan kalktığını gösterdiği gibi, Batılı ülkelerin maliyetli ve güvenliğin sağlanması açısından muğlak bulduğu tampon bölge konusunun da kapandığı anlamına geliyor. Grafik 4: Rusya-ABD-İran Kesişen Hedef Kümeleri Türkiye bilindiği üzere uzun süredir, önce Cerablus/Azez arasında uçuşa yasaklı tampon bölge, daha sonra uçuşa yasaklı güvenli bölge ve son olarak da aynı toprak dilimine işaret ederek arasında bir uçuşa yasaklı mülteci kenti kurulması talebini yineliyor. Ancak, Rusya nın Suriye içinde Esad a ait bölgede artan askeri varlığı, Türkiye nin değişik isimlerle tekrarlanan isteğinin pratikte imkânsız hale geldiğini anlatıyor. Keza, Esad a bağlı, Rusya tarafından güçlendirilmiş bir Suriye ordusu, kaybettiği şehirleri geri almaya Kaynak: WSJ, Egeli & Co. 6
yöneldiğinde, söz konusu bölgeyi korumak tam anlamıyla bir kara savaşını gerektirir boyutta. ABD ve İsrail in çekindiği şekliyle Türkiye nin Rus askerleri ile karşı karşıya gelme olasılığı; haliyle, risk edilemeyecek bir savaş hali. Aynı şekilde Türkiye nin Esad sız Suriye tezi de şimdilik ertelenmiş görünüyor. Keza, son dört yılda Esad ın zayıflayan askeri gücü Rusya nın taze kan vermesiyle canlanmış durumda. Suriye de ve hatta Orta Doğu da IŞİD canavarının ortaya çıkmasında 2011 ortasında Esad ın El Kaide nin en vahşi elemanlarına hapishane kapılarını açmasının olduğu hatırlanırsa, Esad in aslında varlığını kendisine karşı savaşan IŞİD den aldığı da görülebilir bir gerçek. Rusya nın bu son hamlesi, Suriye de kartların yeniden dağıtıldığı anlamına geliyor. Bir kere Rusya nın Suriye de kritik adımı, ABD nin artık Suriye de elini taşın altına daha fazla koymasına neden olacak. Obama nın da Esad a karşı net tavrı oluşu ABD nin Suriye de ağırlığı arttıkça Türkiye açısından sevindirici olabilir. Ancak, Türkiye nin öncelikli hedefi olan Esad ın aksine, ABD nin birincil hedefinde IŞİD var. ABD, IŞİD hedeflerine yaptığı bombardıman ile Suriyeli Kürtlerin kara gücü yoluyla IŞİD mevzilerinde ilerlemesini sağlamaya çalışıyor. Rusya nın havalanan her uçak hakkında detaylı bilgi istemesi, ABD nin bu desteğini aksatacak şekle bürünürse, sonuç olarak ABD ve Suriyeli Kürtleri temsilen YPG arasındaki yakınlaşma iyice derinleşebilir. Bu da Türkiye açısından hem kısa hem uzun vadede sorun olarak algılanacaktır keza Türkiye, ABD nin YPG yi destekleyen açıklamaları karşısında; YPG nin terör örgütü PKK nın uzantısı olduğu tezine bağlı kalmaya devam ediyor. Hatta 24 Temmuz dan bu yana PKK ya karşı giriştiği sınır ötesi saldırılılar, ABD tarafında müttefik Kürtlerin dikkatini Suriye den başka bölgelere dağıttığı açısından hoş karşılanmamakta. Rusya nın sahaya inmesi ile ABD nin Suriyeli Kürtlerle işbirliğinin derinleşmesi Türkiye açısından güç kaybettirici bir gelişme olur. Kürtlerden öteye, Türkiye nin desteklemekte olduğu ılımlı rejim muhalifleri yerine, hedef tahtasında öncelikle IŞİD bulunan ABD, 7
Rusya ile işbirliğini tercih ederse- ki BM toplantısı sonrası resim bu yöne evirilmiş durumda- zaten gergin olan Obama-Erdoğan ilişkisi uzunca bir süreliğine yeni bir soğuma dönemine girebilir. Rusya nın Kırım ve Ukrayna örneklerinde dünyaya gösterdiği, askeri hareketlerinin blöf olmadığı. Dolayısıyla, Rusya nın yeniden biçimlendirdiği Orta Doğu örgüsü içinde askeri varlığının Suriye de artmasının anlamı, Esad a bir kalkan oluştururken, şimdiye kadar Suriye içinde serbestçe at koşturmuş çevre ülkelerin Suriye toprakları üzerindeki hırslarını dizginlemek zorunda kalacakları; iç savaşın daha bir süre devam edeceği, askeri çözümünün dengeli güç dağılımı nedeniyle zorlaşacağı ve bir süre sonra Esad ın baş aktör olduğu tarafların siyasi çözüm için masaya oturtulacağı. Siyasi çözüm- askeri savaş ile el ele gelişmek durumunda Geçtiğimiz hafta sonu Moskova ziyaretinden dönen Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye de Esad a %15 civarında bir toprakla butik devlet kurdurulabileceğinden bahsetmişti. Bunun bir geçiş dönemi olabileceğini de eklemişti. Türkiye nin son 13 yılda değişen Orta Doğu politikasının Stratejik Derinlik perspektifiyle mimarlarından olan Başbakan Davutoğlu ise, önce Esad a geçiş döneminde bile razı olmayacaklarını belitti ancak, Erdoğan ile aynı çizgide kalmayı tercih ederek BM toplantılarında Esad lı çözüm olmaması için çaba göstereceklerini ifade etti. Ancak Suriye de işler pek Türkiye nin yönlendirmesiyle şekillenecek gibi durmuyor. Rusya nın Suriye topraklarındaki hamlesi yabancı basında Rusya nın Afganistan müdahalesi sonrasında Taliban ın ortaya çıkışıyla yaşadığı yenilgiyi 8 gündeme taşıdı. Gazeteci Fehim Taştekin in altını çizdiği Rusya nın bugünkü Suriye hamlesinin Afganistan ı değil, 1970 de yine Rusya nın Mısır da stratejik noktaları koruma altına alarak nasıl Nasır yönetiminin İsrail saldırıları karşısında ayakta tuttuğu. Bu bağlamda, Rusya Suriye de benzer bir stratejik koruma gerçekleştirirken, bir yandan da Esad lı siyasi çözüm arayışlarının alt yapısını oturtmaya çalışıyor. Siyasi çözümün uzunca bir zaman alacağı düşünüldüğünde, Rusya nın askeri anlamda planı biraz gün ışığına çıkmaya başlamış durumda. Rusya bir yandan Suriye nin Akdeniz kıyı şeridinde muhalif güçlerin ilerlemesi karşısında güvenliği sağlarken, bir yandan da Türkiye-Hatay tarafında Suriye Ordusu nun Nusra gibi rejim karşıtlarına yapacağı operasyonlara hava desteği sağlayacak. Suriye nin diğer önemli müttefiki İran ve Lübnan lı Hizbullah ise, hem Nusra hem IŞİD e karşı
Şam dan Golan a uzanan bölgede askeri uzmanları ve silah desteğiyle aktif olacak. Bir anlamda, Suriye nin Dostlarının IŞİD e karşı olan savaşı Rusya nın sayesinde daha gerçekçi bir hale gelecek. Siyasi çözüm tarafında ise, taraflar şimdiden belli. Obama nın isteksizce de olsa Rusya ile IŞİD e karşı işbirliği yapabilecekleri açıklaması akabinde, Ekim ayı içinde Rusya, ABD, İran, Türkiye, Suudi Arabistan ve Mısır Cenevre de bir araya gelerek dört adet temas ve çalışma grubu oluşturulacak. Bu toplantılara Suriye nin BM özel temsilcisi Mistura da katılacak. Zaman içinde Avrupalı devletlerin de temsilcileri toplantılara eklenecektir. Suriye için oluşturulacak bu masaya İran ın dâhil edilmesi, nükleer anlaşma sonrasında İran ın dünya politika sahnesi içinde Rusya nın desteği ile genişlemesi anlamına geliyor. Bir diğer önemli gelişme de, Mısır da Müslüman Kardeşler lideri Mursi nin devrilmesinden sonra yerine gelen Suudi-ABD destekli Sisi hükümetinin temsilcileri ile Sisi yi reddeden Türkiye hükümeti temsilcilerinin ilk defa bir araya gelecek oluşu. Siyasi çözüm - ama nasıl? Suriye 2011 de başlayan iç savaş öncesindeki Suriye değil artık. 23 milyon nüfusunun neredeyse yarısı yer değiştirmiş, 4 milyonu mülteci olarak Suriye dışına kaçmak zorunda kalmış ve 250 bin kişi işe hayatını kaybetmiş durumda. Üstelik bu ölümlerin %90 ından kendi halkına karşı da savaş suçu işleyecek yöntemlerle saldırıda bulunmuş Esad rejimi sorumlu tutuluyor. Son dört yılın sonunda henüz iç savaşın sonlanması adına bir umut ışığı yokken, ülke bölgesel ve mezhepsel olarak dörde bölünmenin eşiğine gelmiş durumda. Sınırların mezhepsel çizgilerle yeniden belirlenmeye çalışılması ise, iç savaşı körüklemekten öteye fazla bir anlam ifade edecek gibi de değil. Türkiye ve 9 BM nin desteğiyle henüz bir hafta kadar önce imzalanan Zabadani anlaşmasına göre kısıtlı bir bölgede de olsa Şiiler ve Sünnilerin büyük oranlarda yer değiştirmesi, gerçekte pek kolay bir hareket gibi durmuyor. Üstelik Rusya şimdi dengeleri tamamen değiştirmiş durumda. Mevcut haliyle Suriye için dört ana mezhep ve bölgeden bahsetmek mümkün. Şam- Akdeniz kıyısı civarında Esad liderliğinde Aleviler; kuzey doğuda kendi işlerinin kontrolünü eline almış gibi görünen Kürtler; daha doğuda daha çok IŞİD diktası altında bulunan Sünniler ve güneyde az bir sayıda olan Dürziler. Uluslararası platformda tartışılmakta olan esas konu Suriye nin resmi lideri Esad ın geleceğinin ne olacağı; rejimi Esad sonrasında kimin, nasıl yöneteceği; bu ara dönem içinde Esad ın geçiş döneminde iktidarına devam etmesine hangi koşullarda izin verileceği. Ancak, bu çok kanlı savaş sonrasında Suriye halkını oluşturan mezheplerin bir araya
gelerek, bunca biriken nefretten sonra ortak bir yönetim kurabilmeleri neredeyse imkânsız görünüyor. Dolayısıyla, Suriye de Esad sonrası için ağızlarda dolanan merkezi bir hükümet yerine bölünmenin de önüne geçecek gevşek bir federal yapının gerçekçi ve kalıcı olabileceği öne çıkıyor. 1517'de Osmanlı egemenliğine giren; 403 sene boyunca Osmanlı İmparatorluğu tarafından yönetilen Suriye, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı yönetiminden çıkıp, 1920'den 1946'ya kadar Fransa yönetiminde kalmıştı. Daha sonra Suriye Arap Cumhuriyeti nin oluşacağı toprakların Fransa nın kontrolü sonrasında benzer bir mezhepsel bölünme ile uydu devletçiklere bölünmesi planlanmış olsa da sonuçta ulus devlet olarak yoluna devam etmeyi seçmiş bir Suriye ile karşılaşıyoruz. 1971 den beri ülkeyi idare eden Esad ailesinin yönetimindeki Baas Partisi en son savaşını 1981 de İsrail e Golan Tepelerini kaybederek yaptı. Mart 2011 den beri ise Baas Partisi nin artık iktidarı bırakmasını isteyen göstericilere Esad rejiminin sert saldırıları sonrasında ülke mezhepsel eksenli bir iç savaşa sürüklenmiş durumda. Suriye nin 1960 ların sonunda bağımsızlığını kazanarak ulus devlet oluşu sürecinde otoriter liderlerin mezhepsel gerginlikleri kontrol altına almayı başardığı görülüyor. Aynı durumu, Irak kurulurken de izlemek mümkün. 2003 de Saddam Hüseyin in ABD tarafından devrilmesiyle Şii- Sünni ve Kürt bölgeleri olarak ortaya çıkan mezhepsel ayrışmanın Esad sonrası Suriye de çokça benzerlikler eşliğinde yaşanmakta olduğunu söylemek mümkün. Aleviler, Hıristiyan ve Dürzi azınlıklar çoktan Sünnilerin ağırlıklı olduğu bölgeleri terk etmiş durumda; Sünni Araplar ise kuzeyde Kürtlerin demografik yapıyı Kürtler lehine çoktan değiştirmiş olduğunu söylüyor. 10 Dolayısıyla, bugün Suriye adına gelinen noktada, siyasi çözüm için masaya oturanların de facto bölünme karşısında değişik bölgelerde sağlanması hedeflenen istikrar için değişik gruplarla ayrı ayrı görüşmesi gereği karşımıza çıkıyor. Ancak, demografiye göre sınırları belirlemek gerçek hayatta öyle kolay bir iş değil. Üstelik Sünnilerin ağırlıkta olduğu geniş bölgede IŞİD ve diğer radikal unsurlar halen liderlik için çatışma halinde. Bu çerçeveden bakınca, herkes ulus devlet olarak Suriye nin sınırları korunmalı dese de, bölünme kaçınılmaz olarak algılanıyor. Keskin sınırlarla çatışmaların körüklenmesi yerine gevşek sınırlar eşliğinde federatif bir yapının anlaşma masasına konacağı tezi hâkim. 20 yıl kadar önce Bosna daki ayrışma Suriye için örnek gösteriliyor. Bu şekilde bir bölünmeyi veri olarak alırsak da kıyıda Alevilerin Şam merkezli bir yapıda toplanacağı söyleniyor ve hatta gözlemleniyor.
Rusya nın da kendi üslerini garantiye alacak şekilde bu yapının koruyucusu olması zaten en popüler beklenti son zamanlarda. Aynı şekilde Şam içindeki kozmopolit yapının da şehirlilik esasına dayanarak zarar görmeyeceği iddia edilmekte. IŞİD in yakın bir zamanda Şam a saldırıda bulunacağı ve Rusya nın da bu nedenle askeri konumunu güçlendirdiği içi boş bir düşünce. Şam ve civarının şimdiden Suriye Alevilerinin kontrolünde kalacağı belli olmuş durumda. Kuzey doğuda Kürtlerin kanton yaklaşımı, Suriye nin Sünni bölgesine de örnek oluşturabilir diye adlandırılmakta. IŞİD ve diğer radikal unsurların temizlenme çabası, temizlenebilmesi isteği ise bugünden bakıldığında tam bir bölünme yerine, federatif bir yapının temellerinin atılmakta olduğunu anlatıyor. Türkiye nin hemen güney sınırındaki Irak ta 2003 ten bu yana yaşanan değişim ve Suriye de 2011 de patlak veren iç savaşın yavaş ve zorlu da olsa yol almakta olduğu şekil Türkiye yi yönetenler adına risklerin artık başka şekilde değerlendirilerek; yeni, kapsamlı ve bütünleştirici iç politikaların bir an önce gündeme alınması gereğini doğuruyor. İletişim: Güldem Atabay Şanlı +90 533 347 82 06 Direktör, Araştırma ve Strateji guldem.atabaysanli@egelico.com Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: 0-3254-1422-0400018) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: 10.07.2015 PYŞ /PY.34 YD.14/638). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co. 2002 yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/ veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 11