TURĠZM FAALĠYETLERĠNDE YABANCILARIN HUKUKĠ DURUMU

T.C. KÜLTÜR ve TURĠZM BAKANLIĞI HUKUK MÜġAVĠRLĠĞĠ TURĠZM FAALĠYETLERĠNDE YABANCILARIN HUKUKĠ DURUMU UZMANLIK TEZĠ Burcu SARITAġ MART -2012 ANKARA

T.C. KÜLTÜR ve TURĠZM BAKANLIĞI HUKUK MÜġAVĠRLĠĞĠ TURĠZM FAALĠYETLERĠNDE YABANCILARIN HUKUKĠ DURUMU UZMANLIK TEZĠ Burcu SARITAġ Tez DanıĢmanı Hukuk MüĢaviri Sema BAYDAR MART -2012 ANKARA

ÖNSÖZ Turizm, dünya ülkelerinin büyük önem verdiği ve her geçen gün geliģmekte olan bir sektördür. Türkiye nin de geniģ turizm kapasitesi ve milletlerarası iliģkilerin giderek yoğunlaģması dikkate alındığında yabancıların Türkiye de turizm sektöründe çeģitli Ģekillerde bulundukları faaliyetler de önem kazanmıģtır. Turizm Faaliyetlerinde Yabancıların Hukuki Durumu konulu tezimizde, 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ve Türk Yabancılar Hukuku mevzuatı kapsamında yabancıların Türkiye deki turizm faaliyetleri ve bu faaliyetlerde sağlanan kolaylık ve teģviklere iliģkin ilkeler ortaya konulmaya çalıģılmıģtır. Turizme yönelik mevzuat hükümleri incelendiğinde, ülkemizin turizm potansiyelini ve bundan elde edilecek geliri artırma amacıyla vatandaģlarla yabancılar arasında ayrım gözetilmediği ve yabancıların Türkiye de turizm faaliyetinde bulunmalarını teģvik eden oldukça elveriģli düzenlemelerin yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle tezimiz, kuramsal açıdan olduğu kadar uygulamaya yönelik de yararlı bir çalıģma niteliğindedir. Tez çalıģmam sırasında desteklerini esirgemeyen çalıģma arkadaģlarıma, çalıģmamın yönlendirilmesi ve sonuçlandırılmasında emeği geçen tez danıģmanım Hukuk MüĢaviri Sayın Sema BAYDAR a ve çalıģmam için gerekli imkanları ve ortamı sağlayan 1. Hukuk MüĢaviri Sayın Aydan KIZILARSLAN a teģekkür ederim. i

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... i ĠÇĠNDEKĠLER... ii SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ... vi GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM YABANCILARIN TURĠZM FAALĠYETLERĠ 1. YABANCILARIN TURĠZM FAALĠYETLERĠ... 3 1.1. Turizm, Turist ve Yabancı Kavramları... 3 1.1.1. Turizm Kavramı... 3 1.1.2. Turist Kavramı... 5 1.1.3. Yabancı Kavramı... 6 1.2. Yabancıların Turizm Sektöründe ÇalıĢtırılmaları... 7 1.2.1. ÇalıĢma Ġzni... 9 1.2.2. ÇalıĢma Ġzni BaĢvurularının Ġncelenmesi... 10 1.2.3. Turizmi TeĢvik Kanunu Kapsamında Yabancıların ÇalıĢtırılması... 11 1.3. Yabancıların Turizm Sektöründe Yatırım Yapmaları... 16 1.3.1. Yabancıların DYYK Kapsamında Türkiye de Yatırım Yapmaları... 17 1.3.1.1. Yabancı Yatırım Yapma ġartları... 17 1.3.1.1.1. Yabancı Yatırımcı... 17 1.3.1.1.2. Yabancı Yatırım Değerleri... 18 1.3.1.1.3. Yabancı Yatırımın ġekli... 18 1.3.1.2. Yabancı Yatırımlara ĠliĢkin Esaslar... 18 1.3.1.2.1. Yatırım Serbestisi ve Milli Muamele... 18 1.3.1.2.2. KamulaĢtırma ve DevletleĢtirme... 19 ii

1.3.1.2.3. Transfer Serbestisi... 20 1.3.1.2.4. TaĢınmaz Edinimi... 20 1.3.1.2.5. UyuĢmazlıkların Çözümü... 22 1.3.1.2.6. Nakit DıĢı Sermayenin Değer Tespiti... 23 1.3.1.2.7. Yabancı Personel ÇalıĢtırma... 23 1.3.1.2.8. Ġrtibat Büroları... 24 1.3.2. Yabancıların TuTeK Kapsamında Türkiye de Yatırım Yapmaları... 24 1.3.2.1. Turizm Belgesi... 25 1.3.2.2. Turizm Yatırımı Belgesi BaĢvurusu... 26 1.3.2.3. Turizm ĠĢletmesi Belgesi BaĢvurusu... 27 1.3.2.4. Turizm Belgesi BaĢvurularının Değerlendirilmesi... 28 1.3.2.5. Turizm Belgesinin Süresi... 29 1.3.2.6. Turizm Belgesi Devri BaĢvuruları... 30 1.3.2.7. Turizm Belgesinin Ġptali... 31 1.4. Yabancıların Deniz Turizmi Faaliyetleri... 32 1.4.1. Deniz Turizmi Araçları Yatırım ve ĠĢletmeciliği... 33 1.4.2. Deniz Turizmi Tesisleri Yatırım ve ĠĢletmeciliği... 35 1.4.3. Türk Karasuları ve Limanları Arasında Seyir Esasları... 36 1.4.4. Deniz Turizmi Araçlarının Türkiye de KalıĢ Süresi ve Kabotaj Hakları... 37 ĠKĠNCĠ BÖLÜM YABANCILARA TURĠZM AMAÇLI TAġINMAZ MAL TAHSĠSĠ 2. YABANCILARA TURĠZM AMAÇLI TAġINMAZ MAL TAHSĠSĠ... 39 2.1. Yabancıların Tapu Kanunu Çerçevesinde TaĢınmaz Edinimi... 41 2.1.1. Yabancı Gerçek KiĢilerin Türkiye de TaĢınmaz Mal Edinmesi... 41 2.1.2. Yabancı Tüzel KiĢilerin Türkiye de TaĢınmaz Mal Edinmesi... 44 2.2. Yabancıların Turizmi TeĢvik Kanunu Çerçevesinde TaĢınmaz Edinimi. 45 2.2.1. TaĢınmaz Malların Kültür ve Turizm Bakanlığına Tahsisi... 46 iii

2.2.1.1. Öncelikle Yapılacak ĠĢlemler... 46 2.2.1.2. Hazineye Ait Olan Yerler... 47 2.2.1.3. Orman Sayılan Yerler... 48 2.2.1.4. Kamu KuruluĢlarına Ait Olan TaĢınmazlar... 50 2.2.1.5. Diğer Gerçek ve Tüzel KiĢiler ile Vakıflara Ait Olan TaĢınmazlar... 50 2.2.2. TaĢınmaz Malların Turizm Yatırımcısına Tahsisi... 52 2.2.2.1. Tahsis ġekilleri... 53 2.2.2.1.1. Kiralama... 53 2.2.2.1.2. Ġrtifak Hakkı... 54 2.2.2.1.3. Kullanma Ġzni... 54 2.2.2.2. Ġlan... 55 2.2.2.3. BaĢvuru Usulü ve Değerlendirme... 55 2.2.2.4. Ön Ġzin... 57 2.2.2.5. Kesin Tahsis... 58 2.2.2.6. Tahsis Süresi... 59 2.2.2.7. Üçüncü ġahıslara Tahsis... 60 2.2.2.8. Tahsisin Ġptali... 60 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TURĠZM FAALĠYETLERĠNDE YABANCILARA SAĞLANAN DĠĞER KOLAYLIK VE TEġVĠKLER 3. TURĠZM FAALĠYETLERĠNDE YABANCILARA SAĞLANAN DĠĞER KOLAYLIK VE TEġVĠKLER... 63 3.1. TeĢvik ve Koordinasyon Esasları... 63 3.2. Kültür ve Turizm Koruma ve GeliĢim Bölgeleri ve Turizm Merkezleri. 64 3.3. Kültür ve Turizm Koruma ve GeliĢim Bölgeleri ve Turizm Merkezlerinin Tespiti... 65 3.4. Turizm Kredileri... 66 iv

3.5. Kamu Yatırımlarında Öncelik... 70 3.6. Orman Fonuna Katkının Taksitlendirilmesi... 71 3.7. Elektrik, Havagazı ve Su Ücretleri... 71 3.8. HaberleĢme Kolaylıkları... 72 3.9. Alkollü Ġçki SatıĢı... 72 3.10. Resmi Tatil ve Diğer Tatil Günlerinde ÇalıĢma... 73 3.11. Devir Halinde TeĢvikler... 74 3.12. Turizm Faaliyetlerinin Sona Ermesi Halinde TeĢviklerin Durumu... 75 3.13. Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karara Göre Turizm TeĢvikleri... 76 DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ... 78 KAYNAKÇA... 79 ÖZET... 82 ABSTRACT... 83 ÖZGEÇMĠġ... 84 v

SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ age. : Adı geçen eser agm. : Adı geçen makale AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi b. : Bası bkz. : Bakınız dn. : Dipnot C. : Cilt DTY : Deniz Turizmi Yönetmeliği DYYK : Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ICSID : International Center for the Settlement of Investment Disputes- Devletler ve Diğer Devletlerin VatandaĢları Arasındaki UyuĢmazlıkların Çözümlenmesi Hakkında SözleĢme Kabotaj Kanunu: Türkiye Sularında Nakliyat-Bahriye ve Limanlarla, Karasuları Dahilinde Ġcra-i Sanat ve Ticaret Hakkında Kanun KHK : Kanun Hükmünde Kararname m. : Madde MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MIGA : Multilateral Investment Guarantee Agency- Çok Taraflı Yatırım Garanti KuruluĢu SözleĢmesi MK : Medeni Kanun No. : Numara OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development- Ġktisadi ĠĢbirliği ve GeliĢme TeĢkilatı RG. : Resmi Gazete S. : Sayı s. : Sayfa SBFD : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi vi

T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TuTeK : Turizmi TeĢvik Kanunu TTK : Türk Ticaret Kanunu vd. : Ve devamı Y. : Yıl YÇĠHK : Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun YĠSHK : Yabancıların Türkiye de Ġkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun Yön. : Yönetmelik vii

GĠRĠġ Turizm, dünya ülkelerinin büyük önem verdiği ve hızla geliģmekte olan bir sektördür. Ülkemizde de geniģ turizm kapasitesi dikkate alınarak, turizm sektörüne yönelik elveriģli hukuki düzenlemeler yapılmıģtır. Milletlerarası iliģkilerin giderek yoğunlaģması karģısında, Türkiye de faaliyette bulunmak isteyen yabancı yatırımcıların sayısı da artıģ göstermektedir. Turizm sektöründe de faaliyette bulunan yabancılarla vatandaģlar arasında bir ayrım gözetilmemesi hatta yabancılar için önemli istisnalar getirilmesi, Türkiye nin yüksek turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ve bundan sağlanacak gelirin artırılması amacını taģımaktadır. Türk Yabancılar Hukukunda yabancılar açısından yer alan sınırlayıcı hükümlerden turizm mevzuatı istisna edilmiģtir. Türkiye de turizm iģletmesi sahibi olan yabancı uyruklu kiģiler, 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanununda belirtilen bazı Ģartları yerine getirerek, bütün teģvik, hak, istisna ve muafiyetlerden yararlanabilmektedir. Örneğin teģvikler kapsamında, yabancı uyruklu turizm iģletmelerine de taģınmaz mal tahsis edilebilmektedir. Ayrıca yerli ve yabancı turizm iģletmelerinde yabancı personel çalıģtırılması imkanı da tanınmıģtır. Bununla birlikte, deniz turizmi konusunda da TuTeK ve Uygulama Yönetmeliğinde oldukça elveriģli hükümler getirilmiģtir. Tezimizde, yabancı uyruklu gerçek veya tüzel kiģilerin ülkemizdeki turizm faaliyetlerinin hukuki durumunun baģta 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu olmak üzere Türk turizm mevzuatında nasıl düzenlendiği incelenmiģtir. Turizm Faaliyetlerinde Yabancıların Hukuki Durumu konulu tez çalıģmamız, üç bölümden oluģacaktır. Yabancıların turizm faaliyetleri, çalıģmanın ilk bölümünü

oluģturacaktır. Bu bölümde, yabancıların Türkiye de turizm sektöründe çalıģtırılması, yatırım yapmaları ve deniz turizmi faaliyetleri yabancılara tanınan hak ve özgürlüklerin genel Anayasal esasları ile turizm mevzuatı kapsamında ele alınacaktır. Söz konusu hususlarda turizm mevzuatının, yabancılara iliģkin getirilmiģ olan sınırlamalara ne surette istisna getirdiği de belirlenmiģtir. Ġkinci bölümün konusu, yabancılara turizm faaliyetlerinde sağlanan en önemli kolaylık olan taģınmaz mal tahsisidir. Yabancıların Türkiye de taģınmaz mal edinmeleri konusu öncelikle Tapu Kanunu çerçevesinde incelenmiģ ve böylece Turizmi TeĢvik Kanunu ile yabancılara taģınmaz tahsisinde getirilen istisnanın kapsamı belirlenmiģtir. Üçüncü bölümün konusu ise Turizmi TeĢvik Kanunu ile sağlanan diğer kolaylık ve teģviklerdir. Kanunda, yerli yabancı yatırımcı ayrımı yapılmaksızın turizm kredileri, kamu yatırımlarında öncelik, elektrik, havagazı ve su ücretlerinde indirim, haberleģme kolaylıkları, alkollü içki satıģı, resmi tatil ve diğer tatillerde çalıģma konularında sağlanan kolaylıkların kapsam ve içeriği incelenmiģtir. 2

BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. YABANCILARIN TURĠZM FAALĠYETLERĠ ÇalıĢmamızın Birinci Bölümünün konusunu yabancıların turizm faaliyetleri oluģturmaktadır. Yabancı gerçek ve tüzel kiģilerin Türk turizm sektöründeki faaliyetleri, Türk Yabancılar Hukuku ve Anayasal esaslar çerçevesinde incelenecektir. Türk hukukunda turizm faaliyetleri, temel olarak 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanununda 1 düzenlenmektedir. Kanunun 37. maddesine dayanılarak, birçok uygulama yönetmeliği de hazırlanmıģ ve yürürlüğe girmiģtir. Yabancıların Türk turizm sektöründeki faaliyetleri incelenirken öncelikle turizmin temel kavramları ve yabancı kavramı üzerinde durulacaktır. Daha sonra Türk turizm mevzuatı ve Türk yabancılar hukuku mevzuatı kapsamında, yabancıların turizm sektöründe çalıģtırılmaları, yabancıların turizm sektöründe yatırım yapmaları ve son olarak da yabancıların deniz turizmi faaliyetleri ele alınacaktır. 1.1. Turizm, Turist ve Yabancı Kavramları 1.1.1. Turizm Kavramı Turizm sözcüğü, dönme hareketi anlamına gelen Latincedeki Tornus sözcüğünden türetilmiģtir. 2 Geri dönme, dönüģ yapma anlamını taģıyan sözcük daha sonra hareket edilen yere geri dönmek koģuluyla yapılan seyahat anlamına gelen 1 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17635, 16/03/1982. 2 Turizm sözcüğünün Ġbranice kökenli öğrenme, araģtırma anlamındaki Torah sözcüğünden geldiği de ileri sürülmektedir: Harun Erdoğan, Uluslararası Turizm, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınevi, 1996, s.8.

tour olarak Fransızca ve Ġngilizceye girmiģtir. Bu kavramdan da Türkçedeki turizm ve turist kavramları doğmuģtur. 3 Dünyadaki ekonomik ve sosyal geliģmeler nedeniyle turizm sürekli geliģmekte olan bir sektör olduğundan turizmin tanımları da çeģitlidir. 4 Turizm, Uluslararası Turizm Uzmanları Birliğinin (AIEST) 1954 yılında Palermo da toplanan kongresinde, yabancıların seyahat ve geçici veya devamlı, asli kazanç elde etme faaliyeti için yerleģmeye dönüģmemek koģuluyla konaklamalarından doğan iliģkilerin ve olayların bütünü olarak tanımlanmıģtır. 5 Turizmi çeģitli bakıģ açılarından türlere ayırmak mümkündür; ancak bunlar birbirinden kesin çizgiler ile ayrılmazlar çünkü zaman içerisinde farklı turizm türleri ortaya çıkmaktadır. 6 Turizmi en çok kullanılan kriterler dikkate alınarak Ģöyle ayrımlara tâbi tutabiliriz: 7 - Yer değiģtirme açısından: Ġç turizm ve dıģ turizm. - Amaçlarına göre: Sağlık turizmi, kongre turizmi, inanç turizmi, deniz turizmi, mağara turizmi, av turizmi, kıģ turizmi, yayla turizmi, dağ turizmi, akarsu-rafting turizmi ve golf turizmi. 3 Faruk Andaç, Turizm Hukuku, 4. b., Ankara: Detay Yayıncılık, 2009, s.1, M. Zekai Bayer, Turizme GiriĢ, Ġstanbul: Ġ.Ü. ĠĢletme Fakültesi Yayınları, 1992, s.3, N. Boz ve U. Hocaoğlu, Turizm Hukuku, 3. b., Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008, s.21, H. Can ve S. Güner, Turizm Hukuku, 2. b., Ankara: Siyasal Kitabevi, 2000, s.20. 4 Turizm kavramının çeģitli tanımları için bkz. Tunca Toskay, Turizm, 3. b., Ankara: Der Yayınları, 1989, s. 19-43, N. Boz ve U. Hocaoğlu, age., s. 21-24, H. Can ve S. Güner, age., s. 19-25. 5 Tunca Toskay, age., s. 25. 6 SavaĢ Ürger, Genel Turizm Bilgisi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları, 1992, s. 108, Kadir ÖztaĢ, Turizm Ekonomisi, 2. b., Ankara: Nobel Yayıncılık, 2006, s. 23. 7 Kadir ÖztaĢ, age., s.23 vd.., SavaĢ Ürger, age., s.126 vd., Ömer Akat, Turizm ĠĢletmeciliği, Bursa: Ekin Kitabevi, 1997, s. 22 vd., Türkiye Turizm Stratejisi 2023, http://www.kultur.gov.tr/tr/dosya/1-70089/h/ttstratejisi2023.pdf, EriĢim Tarihi: 24/10/2011. 4

- Gelir düzeyine göre: Sosyal turizm ve lüks turizm. - YaĢ grubuna göre: Gençlik turizmi, orta yaģ turizmi ve üçüncü yaģ turizmi. - KiĢi sayısına göre: Bireysel turizm, kitle turizmi ve grup turizmi. 1.1.2. Turist Kavramı Ayrıldığı yere geri dönen anlamına gelen turist kavramı, turizmin amacına ve kalıģ süresine göre tanımlanmaktadır. 8 Milletler Cemiyeti Ġstatistik Eksperleri Komisyonunca 1937 yılında yapılan tanıma göre; bir ülkeye en az 24 saatlik bir süre kalmak için, tatil, aile iliģkileri, sağlık veya bilimsel, idari, diplomatik, dini, spor ya da bunlar gibi nedenlerle veya iģ için gelenler ile kalıģları 24 saatten az sürse bile deniz yolu ile gelenler turist olarak kabul edilmiģtir. 9 GeliĢen ekonomik ve sosyal Ģartlar sonucunda söz konusu tanım BirleĢmiĢ Milletlerce Göç niteliğinde olmamak kaydıyla, oturduğu yer olmayan baģka bir ülkeye 24 saatten az olmamak ve 12 aylık dönem içinde 6 aydan fazla kalmamak koģulu ile gelen ve geldiği bu yerde gezi, tatil, spor, sağlık, aile iliģkisi, öğrenim, hac veya iģ nedeniyle bulunan kiģiye ırk, cinsiyet, dil ve din bakımından ayrım yapılmaksızın turist denir. Ģeklinde değiģtirilmiģtir. 10 1963 yılında Dünya Turizm Örgütü tarafından Roma da gerçekleģtirilen toplantıda da turist; dıģ turizm için sürekli yaģadığı yer ve çevre dıģında bir ülkeye bir geceden az olmamak, bir yılı geçmemek üzere giden, ziyaretinin amacı gelir elde etmek olmayan kiģi, iç turizm için ise sürekli yaģadığı yer ve çevre dıģında ülkenin diğer bir 8 Faruk Andaç, age., s. 2, Kadir ÖztaĢ, age., s.17. 9 H. Can ve S. Güner, age., s.16, N. Boz ve U. Hocaoğlu, age., s.21-22, SavaĢ Ürger, age., s.16-17. 10 H. Can ve S. Güner, age., s. 16, N. Boz ve U. Hocaoğlu, age., s. 22. 5

yerine 6 aydan fazla, bir geceden az olmayacak süre için giden ve ziyaretinin amacı gelir elde etmek olmayan kiģi olarak tanımlanmıģtır. 11 Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı (OECD) Turizm Komitesi ise; sürekli yaģadığı ülkenin dıģında herhangi bir ülkeyi, 24 saatten az olmamak Ģartıyla ziyaret eden kiģiyi turist olarak kabul etmiģtir. 12 Bütün bu tanımlardan yola çıkılarak turistin niteliklerini; kazanç sağlama amacı olmaksızın, geçici olarak ve 24 saatten az olmamak üzere oturduğu yerin dıģında yurt içi veya yurt dıģında bir yeri ziyaret eden olarak sayabiliriz. 13 1.1.3. Yabancı Kavramı Yabancılık vasfını tayin ederken onun gerçek veya tüzel kiģi olup olmadığına bakılması gerekir. Bir devlet ülkesinde bulunan yabancılar yalnızca gerçek kiģiler değildir. Bir gerçek veya tüzel kiģinin yabancılık vasfının tespiti ise bir bakıma vatandaģın kim olduğunun tespitine bağlıdır. Devletler Hukuku Enstitüsüne göre yabancı, bir devletin ülkesinde bulunan ve o devletin vatandaģlığını iddiaya hakkı olmayan kimse dir. 14 Bir ülkede yabancılar için ve yabancı olmaları nedeniyle konulmuģ olan kurallar ve bunların sonucu olarak yabancıların bir takım haklardan sınırlı olarak yararlanması 11 H. Can ve S. Güner, age., s.16-17, SavaĢ Ürger, age., s.17. 12 Kadir ÖztaĢ, age., s.18. 13 04/09/1996 tarih ve 22747 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan mülga Seyahat Acentaları Yönetmeliğinin 4. maddesinde Turist: Para kazanma amacı olmaksızın, dinlenmek ve eğlenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatic, dinsel, sıhhi ve benzeri nedenlerle, oturduğu yer dışına geçici olarak çıkan ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgahına dönen kimsedir. Ģeklinde tanımlanmıģtır. 05/10/2007 tarih ve 26664 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yürürlükteki Seyahat Acentaları Yönetmeliğinin 4. maddesinde ise Turist: Seyahat acentası ürününden bizzat yararlanan kişi olarak tanımlanmıģtır. 14 Yılmaz Altuğ, Yabancıların Hukuki Durumu, 4. b., Ġstanbul: MenteĢ Matbaası, 1971, s.8, A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, Yabancılar Hukuku, 17. b., Ġstanbul: Beta Yayıncılık, 2011, s.17. 6

veya hiç yararlanamaması ise yabancılar hukukunun konusunu teģkil etmektedir. Yabancılar hukukunun en önemli iç hukuk kaynağı Anayasadır. Anayasanın Yabancıların durumu baģlıklı 16. maddesinde temel hak ve hürriyetlerin yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak ve ancak kanunla sınırlanabileceği belirtilmiģtir. Hukukumuzda yabancıların hak ve hürriyetleri tek bir kanunda toplanmamıģtır. 15 Yabancıların Türkiye ye giriģi, ikameti, seyahati, çalıģma hakkı, taģınmaz mal edinme hakkı gibi konular ayrı ayrı kanunlarda düzenlenmiģtir. 16 Söz konusu kanunlarda yer alan düzenlemelere hakim olan esaslar ise; eģitlik, karģılıklı muamele, en çok gözetilen ulus kaydı, karģı iģlem ve kazanılmıģ haklara saygı esası olarak tespit edilebilir. 17 1.2. Yabancıların Turizm Sektöründe ÇalıĢtırılmaları Türk hukukunda baģta Anayasa olmak üzere, çeģitli mevzuatlarda yabancıların Türkiye de çalıģma hakkı konusundaki kurallar belirlenmiģtir. ÇalıĢma hak ve özgürlüğüne Anayasamızın 48., 49. ve 50. madde hükümlerinde yer verilmiģtir. Anayasanın 48. maddesi hükmü çalıģma hakkını yabancılar için de güvence altına almıģtır: Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. 15 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısı Taslağı BaĢbakanlığa sunulmuģtur. http://www.icisleri.gov.tr, EriĢim Tarihi: 02.12.2011. 16 Pasaport Kanunu, Yabancıların Türkiye de Ġkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun, Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun, Tapu Kanunu, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Turizmi TeĢvik Kanunu bu kanunlar arasında sayılabilir. 17 Anılan esaslar hakkında ayrıntılı açıklama için bkz. A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 55 vd. 7

taģımaktadır. Anayasanın 49/1. maddesi ise Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. hükmünü Anayasanın 16. maddesinde yer alan temel hak ve hürriyetlerin yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabileceğine iliģkin hüküm çalıģma hakkı bakımından da geçerlidir. 18 Anayasanın genel kurallarının yanında yabancıların Türkiye de çalıģma hakkına iliģkin olarak genel ilke 15/07/1950 tarih ve 5683 sayılı Yabancıların Türkiye de Ġkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun un 19 15. maddesinin ilk fıkrasında belirlenmiģtir: tutabilirler. Yabancılar, Türkiye'de ancak kanunun kendilerine men etmediği işleri Belirtilen hükümler çerçevesinde, Türk hukukunda yabancıların kanunen kendilerine kapanmıģ iģler dıģında her türlü iģi yapabileceklerinin kabul edildiği söylenebilir. 20 Türkiye de çalıģmak isteyen yabancıların yerine getirmeleri gereken usul iģlemleri, 27/02/2003 tarih ve 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun ve bu Kanunun uygulanmasını gösteren Yönetmelik ile düzenlenmiģtir. 21 18 Bilgin Tiryakioğlu, Türk Hukukunda Yabancıların Oturma ve ÇalıĢma Hakkı, AÜHFD, C:46, S:1-4, s.81. 19 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 7564, 24/07/1950. 20 Bilgin Tiryakioğlu, agm., s.81. 21 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25040, 06/03/2003. Uygulama Yönetmeliği, TC. Resmi Gazete, Sayı: 25214, 29/08/2003. 8

1.2.1. ÇalıĢma Ġzni Türkiye de çalıģmak isteyen yabancılar çalıģma izni almak zorundadır. 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliği, Türkiye de çalıģmak isteyen yabancıları çalıģma izni koģuluna tâbi tutmuģtur. 22 Kanunda; süreli çalıģma izni 23, süresiz çalıģma izni 24, bağımsız çalıģma izni 25 ve istisnai çalıģma izni 26 olmak üzere dört çeģit çalıģma izni öngörülmüģtür. Bakanlığıdır. Bu konuda izin verecek olan makam ise ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Türkiye de çalıģmak isteyen yabancı yurt dıģında bulunuyor ise çalıģma izni baģvurusunu, oturduğu veya vatandaģı olduğu yabancı devlette bulunan Türk dıģ temsilciliklerine yapabilir (YÇĠHK m. 4). Bu Ģekilde çalıģma iznini alan yabancı, bu belgeyi aldığı tarihten itibaren 90 gün içerisinde ülkeye giriģ yapabilmek için çalıģma vizesi talebinde bulunmalı ve Türkiye ye giriģ yaptığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde de ĠçiĢleri Bakanlığı na ikamet izni baģvurusunda bulunmalıdır (YÇĠHK m. 12). Yani Kanun, çalıģma izni yanında yabancıların çalıģma vizesi ile ülkeye giriģ yapmaları ve ikamet izni koģulunu da getirmiģtir. 27 Yabancı, öğrenim amaçlı ikamet tezkeresi hariç baģka herhangi bir sebebe istinaden en az 6 ay süreli ikamet izni ile Türkiye içinde bulunuyor ise çalıģma izni baģvurusunu, kendisi bizzat veya iģvereni vasıtasıyla ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik 22 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 129. 23 Bkz. 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun m. 5. 24 Bkz. 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun m. 6. 25 Bkz. 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun m. 7. 26 Bkz. 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun m. 8. 27 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 128. 9

Bakanlığı na yapabilir (Yön. m. 7/2). Bu durumda kendisinden tekrar çalıģma vizesi alma koģulu aranmayacaktır. ÇalıĢma izninin uzatılması talepleri de iģveren veya yabancı tarafından sürenin bitiminden itibaren en geç 15 gün içinde doğrudan ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılır (Yön. m. 8). Bununla birlikte Uygulama Yönetmeliği, geniģ bir kapsamda sayılan bazı yabancıların ise özel kanunlarda yer alan hükümler saklı kalmak ve yabancı ile iģverenin diğer kanunlardan doğan yükümlülüklerini yerine getirmeleri kaydıyla Türkiye de çalıģma izni almadan çalıģabileceklerini düzenlemiģtir (m. 55). 28 1.2.2. ÇalıĢma Ġzni BaĢvurularının Ġncelenmesi ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çalıģma izni baģvurusunu ilgili merciilerin de görüģünü alarak değerlendirir (YÇĠHK m. 13). Sürenin uzatılması taleplerinde ise yabancının görevinin mahiyeti değiģmediği sürece ilgili merciilerin görüģünü kural olarak almaz (Yön. m. 10/son). Bakanlık çalıģma izninin verilmesi veya uzatılması taleplerinde incelemesini, Türkiye nin taraf olduğu iki veya çok taraflı milletlerarası sözleģmelerde aksi öngörülmedikçe; - yabancının ikamet ve çalıģma izni süresi ile - hizmet akdinin ve iģin süresine göre 28 Söz konusu yabancılar arasında Bir yıl içerisinde görev süresi altı ayı geçmemek kaydıyla Türkiye ye gelen tur operatörü temsilcisi yabancılar da yer almaktadır (m. 55/j). 10

- belirli bir iģyeri ya da iģletmede ve belirli bir meslekte yalnız bu iģe münhasır kalmak kaydıyla iģ piyasasındaki durum, çalıģma hayatındaki geliģmeler, istihdama iliģkin sektörel, coğrafi ve ekonomik konjonktür değiģikliğini de göz önüne alarak yapacaktır (Yön. m. 13/2). Bakanlık, baģvuruyu değerlendirirken söz konusu kriterlerin oluģmadığına kanaat getirirse veya baģvuru evraklarındaki eksiklik tamamlanmamıģsa, baģvuruyu reddedebilir (Yön. m. 21, m. 22). Ayrıca, gerek YÇĠHK da gerekse diğer özel kanunlarda yabancıların çalıģması yasaklanan iģ kolları için yapılan çalıģma izni baģvuruları da reddedilecektir. 29 1.2.3. Turizmi TeĢvik Kanunu Kapsamında Yabancıların ÇalıĢtırılması 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanununda turizm iģletmesi kurabilmek için Türk veya yabancı ortaklıklar ya da kiģiler arasında fark gözetilmemiģtir. 30 Türk veya yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kiģilerin birlikte veya ayrı ayrı olarak turizm sektöründe iģletme kurabilmelerine imkan tanınmıģtır (TuTek m. 3/e). Gerekli belgeyi almıģ olan iģletmeler de Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ĠçiĢleri Bakanlığının görüģü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen çalıģma izni ile yabancı uzman personel ve sanatkâr çalıģtırabilirler (m. 18/a). Böylece yabancıların çalıģma izinlerinin düzenlenmesi konusunda tek yetkili kurum olarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını kabul eden YÇĠHK ile Turizmi TeĢvik Kanunu arasında uyum sağlanmıģtır. Ancak, deniz turizminde faaliyet gösterecek olan yabancılar, Turizmi TeĢvik Kanununda 5571 sayılı Kanunla yapılan değiģiklik ile bu kuraldan istisna tutulmuģ ve Denizcilik MüsteĢarlığından iģletme izni ve Kültür ve 29 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 132. 30 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 189. 11

Turizm Bakanlığından belge almak koģulu ile faaliyette bulunabilecekleri kabul edilmiģtir (m. 26). Ayrıca, belgeli turizm iģletmelerinde 2007 sayılı Türkiye'de Türk VatandaĢlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun 31 hükümlerinden istisna edilerek çalıģtırılabilecek nitelikli yabancı uzman personel ve sanatkarların nitelikleri ile sayılarının ve bunların çalıģmalarına izin verilmesindeki usul ve esasların tespitini sağlamak amacıyla Turizmi TeĢvik Kanununun 37/B-2. maddesi gereğince Belgeli Turizm ĠĢletmelerinde Yabancı Personel ve Sanatkarların ÇalıĢtırılması Hakkında Yönetmelik çıkarılmıģtır (Yön. m. 1,2,3). 32 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu m. 18/a maddesinde yabancıların turizm iģletmelerinde çalıģtırılmaları düzenlenmiģtir: Belgeli işletmelerde, Bakanlık ve İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen izinle yabancı uzman personel ve sanatkârlar çalıştırılabilir. Ancak bu şekilde çalıştırılan yabancı personelin miktarı toplam personelin % 10'unu geçemez. Bu oran Bakanlıkça % 20'ye kadar artırılabilir. Bu personel işletmenin faaliyete geçişinden 3 ay öncesinden itibaren çalışmaya başlayabilir. Bu hükümden yola çıkılarak turizm iģletmelerinde yabancı personel çalıģtırılmasının Ģartları Ģu Ģekildedir: - ĠĢletmenin belgeli turizm iģletmesi olması, 31 11/06/1932 tarih ve 2007 sayılı Kanun, YÇĠHK m. 35 ile 06/09/2003 tarihinde yürürlükten kaldırılmıģtır. 32 Belgeli Turizm ĠĢletmelerinde Yabancı Personel ve Sanatkarların ÇalıĢtırılması Hakkında Yönetmelik, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17974, 01/03/1983. 12

- ÇalıĢtırılacak yabancı personelin uzman personel veya sanatkar niteliğine sahip olması, - ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından gerekli çalıģma izninin alınması. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı çalıģma iznini, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve ĠçiĢleri Bakanlığının görüģünü aldıktan sonra verebilecektir. Ancak, bu Ģekilde belgeli turizm iģletmelerinde çalıģtırılacak olan yabancı uzman personel ve sanatkar sayısı, iģletmede çalıģan personelin toplam miktarının %10 unu geçemeyecektir. Bununla birlikte, bu oranı %20 ye kadar artırma yetkisi Kültür ve Turizm Bakanlığına tanınmıģtır. Uluslararası zincir iģletmelerde toplam personel sayısının hesabında, zincirin yabancı ülkelerdeki tesislerinde çalıģtırılan Türk personel de dikkate alınacaktır (Yön. m. 5). Öte yandan, yabancı personel, turizm iģletmesinin faaliyete geçmesinden 3 ay önce iģletmede çalıģmaya baģlayabilir. Yabancı sanatkar çalıģtırmak üzere baģvuracak olan belgeli turizm iģletmelerinin bir önceki yıl en az 40.000 (kırk bin) ABD Doları veya muadili dövizi sağlamıģ olması aranacaktır (Yön. m. 6). Yönetmelik m. 7 uyarınca, talep edilen izinler için ilk baģvuru yurtdıģında konsolosluklarımıza, yurt içinde ise ilgili valiliğe yapılır. BaĢvuru dosyasında; - Vize talep beyannamesi, - ĠĢ mukavelesi, 13

- Döviz gelirlerine ait belgeler, - Bonservislerin (ciddiyeti konusunda tereddüt yaratan müesseselerin bonservisleri hariç) bulunması gerekir. Kendilerine baģvuru yapılan merciiler gerekiyorsa kendi görüģlerini de ekleyerek talebi Kültür ve Turizm Bakanlığına iletirler. Bakanlık gerekli değerlendirmeyi yaptıktan sonra dosyayı görüģü ile birlikte ĠçiĢleri Bakanlığına gönderir. ĠçiĢleri Bakanlığının olumlu görüģü üzerine dosya ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca sonuçlandırılır (Yön. m. 8). Belgeli olmayan turizm iģletmelerinde yabancıların çalıģtırılması veya belgeli turizm iģletmelerinde yabancı uzman personel veya sanatkar dıģında yabancı personel çalıģtırılması ise 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun hükümlerine ve ilgili diğer özel mevzuat hükümlerine tâbi olacaktır. Öte yandan, 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanunun 23. maddesinde yer alan hüküm ile Mülga 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi TeĢvik Kanunu 33 kapsamında kurulan Ģirket ve kuruluģlarda çalıģtırılmak istenen yabancıların, Hazine MüsteĢarlığı ile müģtereken çıkartılacak yönetmelikle belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen çalıģma izni ile çalıģtırılabileceği öngörülmüģtür. Bu doğrultuda, Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik 34 hazırlanmıģtır. 33 T.C. Resmi Gazete, Sayı:8615, 23/01/1954. 34 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25214, 29/08/2003. 14

Söz konusu Yönetmelik, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu 35 çerçevesinde faaliyette bulunan Ģirket, Ģube ve irtibat büroları kapsamında istihdam edilecek yabancıların çalıģma izinlerine iliģkin usul ve esasları düzenlemektedir. Yönetmeliğin, özellik arz eden yabancı yatırımlarda ve irtibat bürolarında istihdam edilecek yabancı kilit personel hakkında uygulanacağı belirtilmiģtir (Yön. m. 2) 36. Özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda çalıģtırılacak kilit personelin Türkiye de çalıģabilmesi için yerine getirilmesi gereken usuli iģlemler ve süreler, 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliğine tâbi olan yabancı personel ile aynıdır (Yön. m. 9 vd.). Ancak, özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda çalıģtırılacak olan yabancı kilit personele çalıģma izni baģvurusunun ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca değerlendirilmesi aģamasında bir takım kolaylıklar sağlanmıģtır. 37 Turizm alanında yapılan özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda çalıģtırılacak olan kilit personel hakkında belirtilen Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanacaktır. Özellik arz eden doğrudan yabancı turizm yatırımlarında çalıģacak kilit personel dıģındaki personel ile özellik arz etmeyen doğrudan yabancı turizm yatırımlarında çalıģtırılacak personel hakkında ise 4817 sayılı Yabancıların ÇalıĢma Ġzinleri Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliği uygulanacaktır. 38 35 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25141, 17/06/2003. 36 Kilit personelin tanımı için bkz. Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik m. 4. 37 Söz konusu kolaylıklar hakkında bkz. DYYK m 3/g. 38 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.133. 15

1.3. Yabancıların Turizm Sektöründe Yatırım Yapmaları Kalkınmakta olan ülkelerdeki sermaye yetersizliği yabancı sermaye yatırımlarının önemini ve değerini arttırmaktadır. Bunun yanında yabancı sermayenin; istihdam yaratmak, rekabeti geliģtirmek ve geliģmiģ teknolojiyi ülkeye getirmek gibi katkıları da bulunmaktadır. Bu nedenlerle hukukumuzda da yabancı sermaye giriģine yönelik cazip yasal koģullar yaratılmıģtır. 39 Türkiye ye yabancı sermayenin giriģi 18/01/1954 tarih ve 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi TeĢvik Kanununa dayanmakta iken, anılan Kanun 05/06/2003 tarih ve 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu (DYYK) ile yürürlükten kalkmıģtır. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununun amacı; doğrudan yabancı yatırımların özendirilmesi, artırılması ile yatırım ve yatırımcı tanımlarında uluslararası standartlara uyulmasıdır. 40 Bu amacı gerçekleģtirmede Kanunun getirdiği en temel yeniliklerden biri de, Yabancı Sermayeyi TeĢvik Kanununda benimsenen izin ve onay sisteminden bilgilendirme sistemine geçilmiģ olmasıdır. Doğrudan yabancı yatırım, taģınır veya taģınmaz varlıkların bir ülkeden baģka bir ülkeye, bu varlıkların sahibinin kısmen veya tamamen denetimi altında, o ülkenin refahını arttırmak için kullanımı amacıyla transferi olarak tanımlanmaktadır. 41 Türkiye de yapılacak yabancı yatırımlar, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununa tâbidir. Konuyla ilgili olarak Doğrudan Yabancı Yatırımlar 39 N. Boz ve U. Hocaoğlu, age., s.410, A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.152-153, Sibel Özel, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme, MHB, S:1-2, Y: 23, s.599, Bilgin Tiryakioğlu, Doğrudan Yatırımların Uluslararası Hukukta Korunması, Ankara: Dayınlarlı Hukuk Yayınları, s.1. 40 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.159, N. Boz ve U. Hocaoğlu, age., s.410, Gülören Tekinalp, Türk Yabancılar Hukuku, 8. b., Ġstanbul: Beta Yayıncılık, 2003, s.152. 41 Bilgin Tiryakioğlu, age., s.10. 16

Kanunu Uygulama Yönetmeliği 42 ve Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik kabul edilmiģtir. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu yabancı yatırımın yapıldığı alanlar arasında fark gözetmeden yabancı yatırımların genel Ģartlarını düzenlemektedir. Türk hukuku her çeģit iģ kolu için yabancı yatırımlara açık olduğundan, yabancı yatırımcının yatırım yaptığı alana iliģkin özel mevzuat hükümleri bu Kanunla birlikte ve bu Kanun çerçevesinde uygulanacaktır. 43 Türkiye de turizm alanında yapılacak yatırımlar da 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ve uygulama yönetmeliklerine tâbidir. Dolayısıyla, turizm alanında yatırım yapmak isteyen gerçek ve tüzel kiģilere öncelikle özel kanun niteliğindeki Turizmi TeĢvik Kanunu ve ilgili mevzuatı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çerçevesinde uygulanacaktır. Bu nedenle konu, turizm yatırımı yapacak olan yabancı yatırımcıların da tâbi olacağı genel kurallar açısından öncelikle Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çerçevesinde incelenecektir. 1.3.1. Yabancıların DYYK Kapsamında Türkiye de Yatırım Yapmaları 1.3.1.1. Yabancı Yatırım Yapma ġartları 1.3.1.1.1. Yabancı Yatırımcı Türkiye de doğrudan yabancı yatırım yapacak olan kiģi gerçek veya tüzel kiģi olabilir. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununa göre; yabancı ülke vatandaģı gerçek kiģiler, yurtdıģında ikamet eden Türk vatandaģları, yabancı ülkelerin kanunlarına göre kurulmuģ tüzel kiģiler ve uluslararası kuruluģlar yabancı yatırımcı olarak kabul edilmiģtir (m. 2/a). Yurt dıģında ikamet eden Türk vatandaģlarının yapacağı yatırımların da yabancı yatırım kapsamına alınması Kanunun getirdiği bir yeniliktir. 44 Yurt dıģında ikamet 42 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25205, 20/08/2003. 43 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.156. 44 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.159. 17

ettiğini çalıģma veya ikamet izni ile belgeleyen Türk vatandaģları kanunun uygulanması bakımından yabancı yatırımcı sayılacaklardır (Yön. m. 10). 1.3.1.1.2. Yabancı Yatırım Değerleri DYYK ya göre yabancı yatırım olarak kabul edilebilecek değerler yurt içinden ve yurt dıģından getirilenler olarak ikiye ayrılmıģtır. Yurt dıģından getirilen yabancı yatırım değerleri; Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasınca alım-satımı yapılan konvertibl para Ģeklinde nakit sermaye, Ģirket menkul değerleri, makine ve teçhizat, fikrî ve sınaî mülkiyet haklarıdır. Yurt içinden sağlanan yabancı yatırım değerleri ise; yeniden yatırımda kullanılan kâr, hasılat, para alacağı veya mali değeri olan yatırımla ilgili diğer haklar ile doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına iliģkin haklardır (m. 2/b). 1.3.1.1.3. Yabancı Yatırımın ġekli DYYK ya göre doğrudan yabancı yatırım; yabancı yatırım değeri sayılan iktisadi kıymetler aracılığıyla yeni Ģirket kurmak veya Ģube açmak ya da menkul kıymet borsaları dıģında hisse edinimi veya menkul kıymet borsalarından en az %10 hisse oranı ya da aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla mevcut bir Ģirkete ortak olmak Ģeklinde yapılabilir (m. 2/b). Buna göre; yabancı yatırımcı Türkiye de yeni bir Ģirket kurabileceği gibi, kurulmuģ olan bir Ģirkete hisse edinimi yoluyla ortak da olabilir. 1.3.1.2. Yabancı Yatırımlara ĠliĢkin Esaslar 1.3.1.2.1. Yatırım Serbestisi ve Milli Muamele DYYK m. 3/a/1 hükmüne göre, uluslararası anlaģmalar ve özel kanun hükümlerinde aksi öngörülmedikçe yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye de doğrudan 18

yatırım yapılması serbesttir. Bu esasla, mülga Yabancı Sermayeyi TeĢvik Kanunundaki izin ve onay sisteminden, bilgilendirme sistemine geçilmiģtir. Bilgilendirmenin nasıl yapılacağı ise Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde ayıntılı olarak açıklanmıģtır. Buna göre, DYYK kapsamına giren Ģirket ve Ģubeler sermayelerine ve faaliyetlerine, ödemelerine ve hisse devirlerine iliģkin bilgileri Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar (Yön. m. 5). Ayrıca, yabancı yatırımcıların yerli yatırımcılarla eģit muameleye tâbi tutulacağı da Kanunda belirtilmiģtir (m. 3/a/2). Kanunda getirilen yatırım serbestisi ve milli muamele esasının istisnası ise uluslararası anlaģmalar ve özel nitelikteki kanun hükümleridir. 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri de Türkiye de yatırım yapmak isteyen yabancılar için özel kanun hükümleri olarak uygulanacaktır. Buna göre, turizm alanında yatırım yapmak isteyen yabancıların DYYK daki yatırım serbestisi ve milli muamele esasından yararlanabilmesi için öncelikle turizm mevzuatında yer alan usul ve esasları yerine getirmeleri gerekecektir. 1.3.1.2.2. KamulaĢtırma ve DevletleĢtirme DYYK ya göre, doğrudan yabancı yatırımlar yürürlükteki mevzuat gereğince kamu yararı gerekmedikçe ve karģılıkları ödenmedikçe kamulaģtırılamaz ve devletleģtirilemez (m. 3/2/b). Bu hüküm yabancı yatırımın ticari olmayan risklere karģı da korunabilmesi amacıyla getirilmiģtir. 45 Anayasa nın 46. maddesinde kamulaģtırma, 47. maddesinde ise devletleģtirme iģlemleri düzenlenmiģtir. Devlet ve kamu tüzel kiģileri kamu yararının gerektirdiği hallerde karģılıkları nakden ve peģin olarak ödenmek Ģartıyla özel mülkiyetteki taģınmaz 45 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.163-164. 19

malları kanunda gösterilen esas ve usullere göre kamulaģtırmaya yetkilidir (m. 46). Yine, kamu hizmeti niteliği taģıyan özel teģebbüslerin kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde karģılıkları ödenmek üzere devletleģtirilebileceği kabul edilmiģtir (m. 47). KamulaĢtırma ve devletleģtirmeye iliģkin kamu yararı ve karģılıklarının ödenmesine dair Anayasal güvencelere DYYK da yabancı yatırımlar açısından yer verildiği görülmektedir. 46 1.3.1.2.3. Transfer Serbestisi Yabancı yatırımların Türkiye deki faaliyetlerinden doğan net kâr, temettü, satıģ, tasfiye ve tazminat bedelleri, lisans, yönetim ve benzeri anlaģmalardan doğan alacakları, dıģ kredi, ana para, faiz ödemeleri bankalar ve özel finans kurumları aracılığıyla yurt dıģına serbestçe transfer edilebilir (m. 3/2/c). 1.3.1.2.4. TaĢınmaz Edinimi DYYK, yabancı yatırımcıların Türkiye de kurdukları veya iģtirak ettikleri tüzel kiģiliğe sahip Ģirketlerin, Türk vatandaģlarının edinimine açık olan bölgelerde taģınmaz mülkiyeti veya sınırlı ayni hak edinmelerine imkan tanımıģtı (m. 3/2/d). Ancak Kanunun yabancı Ģirketlerin Türkiye de hiçbir koģul aranmadan taģınmaz edinmelerine iliģkin bu bend hükmü Anayasa Mahkemesinin 11/03/2008 tarih ve E:2003/71, K:2008/79 sayılı kararı ile iptal edilmiģtir. Anayasa Mahkemesinin iptal kararından sonra yabancı sermayeli ticaret Ģirketlerinin Türkiye de taģınmaz edinmelerine iliģkin esas ve koģullar 2644 sayılı Tapu Kanununun 47 36. maddesine 48 tâbi olmuģtur. 49 Tapu Kanununun 36. maddesi hükmüne göre, yabancı yatırımcıların Türkiye de kurdukları veya iģtirak 46 KamulaĢtırma ve devletleģtirmenin Anayasal güvenceleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, 7. b., Ankara: Yetkin Yayınevi, 2002, s.131-132. 47 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 2892, 29/12/1934. 48 1934 tarih ve 2644 sayılı Tapu Kanunu nun 36. maddesi, 5782 sayılı ve 03/07/2008 tarihli (T.C. Resmi Gazete, Sayı: 26937, 15/07/2008) Kanun ile değiģikliğe uğramıģtır. 49 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.252 vd. 20

ettikleri tüzel kiģiliğe sahip Ģirketler ana sözleģmelerinde belirtilen faaliyet konularını yürütmek üzere taģınmaz mülkiyeti veya sınırlı ayni hak edinebilir ve kullanabilirler. Bu Ģekilde edinilen taģınmazın Türkiye de kurulu bulunan bir baģka yabancı sermayeli Ģirkete devrinde ve taģınmaz maliki yerli sermayeli bir Ģirketin hisse devri yolu ile yabancı sermayeli hale gelmesi durumunda da aynı esas geçerlidir. Türkiye de kurulu yabancı sermayeli Ģirketin tasfiyesi halinde Ģirketin sahip olduğu taģınmazın Ģirket ortağı yabancı gerçek kiģiler veya yurt dıģında kurulu ticaret Ģirketleri tarafından edinilmesi halinde ise 35. madde hükümleri uygulanacaktır. Tapu Kanununun 36. maddesinin uygulanmasına yönelik olarak Yabancı Sermayeli ġirketlerin TaĢınmaz Mülkiyeti ve Sınırlı Ayni Hak Edinimine ĠliĢkin Yönetmelik 50 kabul edilmiģtir. Buna göre, taģınmaz edinmek isteyen yabancı sermayeli Ģirket taģınmazın bulunduğu yerdeki Valiliğin Ġl Planlama Komisyon Müdürlüğüne baģvuracaktır (Yön. m. 5). Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgelerinde bu Ģirketlerin taģınmaz edinmesi ise Genel Kurmay BaĢkanlığının veya Valiliklerin iznine tâbi tutulmuģtur (Yön. m.5-7). 2634 sayılı Turizmi TeĢvik Kanunu ise yabancı gerçek ve tüzel kiģilerin taģınmaz mal edinmeleri konusunda mevzuatımızda yer alan sınırlamalara belirli Ģartlarla istisna teģkil etmektedir. 51 TaĢınmaz edinimi konusunda yabancılar için mevzuatımızda getirilen sınırlamaların uygulanmasından Bakanlar Kurulu kararı ile istisna edilebileceği açıkça hükme bağlanmıģtır (TuTeK m.8/e). Türkiye de turizm alanında yatırım yapan yabancılar öncelikle özel kanun niteliğindeki Turizmi TeĢvik Kanununa tâbi olup, bu Kanun ile yerli ve yabancı yatırımcıları teģvik için taģınmaz edinimi konusunda kolaylıklar sağlanmıģtır. 50 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 27721, 06/10/2010. 51 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s.254. 21

1.3.1.2.5. UyuĢmazlıkların Çözümü DYYK, özel hukuka tabi olan yatırım sözleģmelerinden kaynaklanan uyuģmazlıkların çözümü ile yabancı yatırımcıların idare ile yaptıkları kamu hizmeti imtiyaz ĢartlaĢma ve sözleģmelerinden kaynaklanan yatırım uyuģmazlıklarının çözümlenmesi için, görevli ve yetkili mahkemelerin yanı sıra, ilgili mevzuatta yer alan koģulların oluģması ve tarafların anlaģması kaydıyla, milli veya milletlerarası tahkim ya da diğer uyuģmazlık çözüm yollarına baģvurma olanağı tanımıģtır (m. 3/2/e). Böylece yabancı yatırımcılar doğacak uyuģmazlıkların çözümünde görevli ve yetkili mahkemeler yanında, milli veya milletlerarası tahkim ya da diğer uyuģmazlık çözüm yollarından faydalanabileceklerdir. Bu hüküm yabancı yatırımcıların uyuģmazlıkların çözümü konusundaki endiģelerini giderme ve teģvik etme amacına yöneliktir. 52 Devletin yabancı yatırımcılarla yapmıģ oldukları sözleģmelerde, milletlerarası tahkim yoluna gidilebilmesi Anayasal güvence altındadır (m. 125/1). 53 Anayasadaki bu hükme dayanılarak, 4501 sayılı Kamu Hizmetleri ile Ġlgili Ġmtiyaz ġartlaģma ve SözleĢmelerinden Doğan UyuĢmazlıklarda Tahkim Yoluna BaĢvurulması Halinde Gereken Ġlkelere Dair Kanun 54 yürürlüğe girmiģtir. Kanun uyarınca yabancılık unsuru taģıyan imtiyaz ĢartlaĢma ve sözleģmelerinden doğan uyuģmazlıklar ad hoc tahkime veya kurumsal tahkime götürülebilecektir (m. 3). Türkiye de milletlerarası tahkim ise 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanununa 55 tâbidir. Kanun, yabancılık unsuru taģıyan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği veya bu Kanun hükümlerinin taraflar veya hakem veya hakem kurulunca 52 A. Çelikel ve G. Öztekin Gelgel, age., s. 164-165. 53 Söz konusu güvence, 13/08/1999 tarih ve 4446 sayılı Anayasanın Bazı Maddelerinde DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Kanun (T.C. Resmi Gazete, Sayı: 23786, 14/08/1999) ile getirilmiģtir. DeğiĢiklikten önce yabancı yatırımcıya yapılan kamu hizmeti sözleģmelerinden kaynaklanan uyuģmazlıkların yargısal çözüm yolu tartıģmalıydı. Bu sözleģmelerin DanıĢtay tarafından ön denetime tabi olması ve kamu hizmeti imtiyaz sözleģmelerinin tahkim Ģartı içerememesi yabancı yatırımcıları endiģelendiriyordu. 54 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 23941, 22/01/2000. 55 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 24453, 05/07/2001. 22

seçildiği uyuģmazlıklar hakkında uygulanacaktır (m. 1/1). 56 Bununla birlikte, yabancılık unsuru taģıyan kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz ĢartlaĢma ve sözleģmelerinden doğan uyuģmazlıklar hakkında da Milletlerarası Tahkim Kanunu uygulanacaktır (m. 1/5). 57 Ancak yabancı yatırımcılar, uyuģmazlıkların çözümünde milletlerarası anlaģma hükümleri saklı kalmak kaydıyla bu Kanun hükümlerinden faydalanabileceklerdir. 58 1.3.1.2.6. Nakit DıĢı Sermayenin Değer Tespiti DYYK ya göre, nakit dıģı sermayenin değer tespiti Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde yapılacaktır (m.3/2/f). Yabancı ülkelerde kurulu bulunan Ģirketlerin menkul kıymetlerinin yatırım aracı olarak kullanılması halinde, menģe ülke mevzuatına göre değer tespitine yetkili makamların veya menģe ülke mahkemelerince tespit edilecek bilirkiģilerin ya da uluslararası değerlendirme kuruluģlarının değerlendirmeleri esas alınacaktır. 1.3.1.2.7. Yabancı Personel ÇalıĢtırma DYYK kapsamında kurulan Ģirket, Ģube ve kuruluģlarda çalıģtırılacak yabancı uyruklu personelin çalıģma izinleri ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilecektir (m. 3/2/g). 56 4886 sayılı Kanuna göre yabancılık unsuru, tahkim anlaģmasının dayanağını oluģturan asıl sözleģmeye taraf olan Ģirket ortaklarından en az birinin yabancı sermaye mevzuatına göre yabancı sermaye getirmesi veya yurt dıģından sermaye sağlanması amacıyla kredi ve/veya güvence sözleģmesi yapmıģ olması hallerini ifade etmektedir. 57 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanununun amacı ve uygulama alanı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Turgut Kalpsüz, Türkiye de Milletlerarası Tahkim, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, 2007, s.13 vd. 58 Konuyla ilgili çok taraflı milletlerarası sözleģmeler 06/12/1988 tarih ve 20011 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Çok Taraflı Yatırım Garanti KuruluĢu SözleĢmesi (MIGA) ile Devletler ve Diğer Devletlerin VatandaĢları Arasındaki Yatırım UyuĢmazlıklarının Çözülmesi Hakkında SözleĢme (ICSID) dir. Bunun yanında Türkiye, bazı devletlerle yaptığı iki taraflı sözleģmelerle de taraf devlet vatandaģlarının Türkiye de yaptığı yatırımları güvence altına almıģtır. SözleĢmeler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Bilgin Tiryakioğlu, age., s.148 vd. 23

Bu konudaki uygulama yönetmeliği 4817 sayılı YÇĠHK m. 23 e dayanılarak çıkarılmıģtır. Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik, özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda ve irtibat bürolarında istihdam edilecek yabancı kilit personel hakkında uygulanacaktır (Yön. m. 2). 1.3.1.2.8. Ġrtibat Büroları DYYK ya göre Hazine MüsteĢarlığı, yabancı ülke kanunlarına göre kurulmuģ Ģirketlere Türkiye de ticari faaliyette bulunmamak kaydıyla irtibat bürosu açma izni vermeye yetkili kılınmıģtır (m. 3/2/g). Ġrtibat büroları kapsamında çalıģtırılacak yabancı uyruklu personelin çalıģma izinlerine iliģkin usul ve esaslar ise Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel Ġstihdamı Hakkında Yönetmelik ile tespit edilmiģtir. 1.3.2. Yabancıların TuTeK Kapsamında Türkiye de Yatırım Yapmaları Türkiye de turizm alanında yatırım yapmak isteyen yabancı uyruklu gerçek veya tüzel kiģi yatırımcılar, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu kapsamında ve 2634 sayılı Turizm TeĢvik Kanunu hükümlerine göre Türkiye de turizm yatırımı yapabilirler. Turizm sektörünü geliģtirmek ve düzenlemek amacı ile yürürlüğe girmiģ olan Turizmi TeĢvik Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri incelendiğinde Türkiye de turizm yatırımı yapmak isteyen yabancı yatırımcının, Türk turizm yatırımcısı ile aynı Ģart ve yükümlülüklere tâbi olduğu görülmektedir. Türkiye de yapılacak turizm yatırımları açısından yerli-yabancı yatırımcı ayrımı bulunmamaktadır. 24

1.3.2.1. Turizm Belgesi Turizmi TeĢvik Kanunu, turizm sektöründe bu Kanun ve diğer mevzuatta yer alan teģvik tedbirleri ile istisna, muafiyet ve haklardan yararlanabilmek için Kültür ve Turizm Bakanlığından turizm yatırımı belgesi veya turizm iģletmesi belgesi almak Ģartını getirmiģtir (m. 5/a). Buna göre, Bakanlıktan turizm yatırımı veya turizm iģletmesi belgesi almayan yerli veya yabancı yatırımcılar Turizmi TeĢvik Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri ile sağlanan teģvik tedbirleri ile istisna, muafiyet ve haklardan yararlanamayacaklardır. Turizmi TeĢvik Kanununun tanımlar baģlıklı 3. maddesinde turizm yatırımı belgesi, turizm iģletmesi belgesi, turizm iģletmesi ve belgeli turizm yatırım veya iģletmeleri kavramları Ģu Ģekilde tanımlanmıģtır: e) Turizm İşletmeleri: Türk veya yabancı uyruklu, gerçek veya tüzel kişilerce birlikte veya ayrı ayrı gerçekleştirilen ve turizm sektöründe faaliyet gösteren ticari işletmeleri, f) Turizm Yatırım Belgesi: Turizm sektöründe yatırım yapana tespit edilen yatırım dönemi için Bakanlıkça verilen belgeyi, g) Turizm İşletmesi Belgesi: Turizm sektöründe faaliyet gösteren turizm işletmelerine Bakanlıkça verilen belgeyi, h) Belgeli Turizm Yatırım veya İşletmeleri: Bakanlıkça belgelendirilmiş yatırım veya işletmeleri ifade eder. Turizm yatırım ve iģletmelerinin geliģtirilmesi, günümüz Ģartlarına uygun hale getirilmesi, belgeli turizm yatırım ve iģletmelerinin asgari niteliklerinin belirlenerek tesisler arasında standart birliğinin sağlanması ve kalitenin yükseltilmesi amacıyla TuTeK m. 37/A uyarınca Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine ĠliĢkin Yönetmelik yürürlüğe girmiģtir. 59 59 T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25822, 21/06/2005. Ayrıca Yönetmeliğin 55. maddesi uyarınca hazırlanması öngörülen Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine ĠliĢkin Yönetmeliğin Uygulanmasına 25

Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine ĠliĢkin Yönetmelikte (m. 4), Kanunda yer alan tanımların yanında baģka tanımlara da yer verilmiģtir: Turizm yatırımı: Turizm tesislerine yapılan yatırımları, Turizm tesisi: Turizm yatırımı kapsamında bulunan veya turizm işletmesi faaliyetinin yapıldığı tesisleri ve bunların ayrıntıları ile tamamlayıcı unsurlarını, Turizm belgesi: Turizm yatırımı belgesi, ana turizm yatırımı belgesi, turizm işletmesi belgesi veya kısmi turizm işletmesi belgesini, Kısmi turizm işletmesi belgesi: Bu Yönetmelikte nitelikleri belirtilen faaliyeti gösteren, tür ve sınıfının gerektirdiği zorunlu üniteleri yapılmış tesis için, yapılacak olan diğer üniteleri yatırım kapsamında tutularak Bakanlıkça verilen belge olarak tanımlanmıģtır. 1.3.2.2. Turizm Yatırımı Belgesi BaĢvurusu Kanunda ve Uygulama Yönetmeliğinde belirtildiği üzere turizm yatırımı belgesi, turizm sektöründe yatırım yapan yerli veya yabancı gerçek ya da tüzel kiģi yatırımcılara tespit edilen yatırım dönemi için Kültür ve Turizm Bakanlığınca verilen belgedir. Yönetmeliğe göre turizm yatırımı belgesi baģvurularında; - Talebin tüzel kiģilik veya ortaklık adına yapılması hâlinde ticaret sicil numarası ve vergi sicil numarası, gerçek kiģi adına yapılması hâlinde Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının yer aldığı baģvuru dilekçesi, Dair 2011/1 Nolu Tebliğ de 26/06/2011 tarih ve 27976 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. 26