COĞRAFYA SORU KAMPI YANIT ANAHTARI adım 1 adım 2 adım 3 adım 4 adım 5 adım 6 1. E 1. B 1. C 1. C 1. D 1. C 2. B 2. B 2. A 2. D 2. B 2. B 3. D 3. A 3. A 3. C 3. C 3. A 4. C 4. C 4. B 4. D 4. E 4. B 5. E 5. A 5. A 5. D 5. B 5. A 6. D 6. B 6. C 6. E 6. C 6. B 7. A 7. D 7. D 7. C 7. D 7. C 8. E 8. E 8. B 8. E 8. C 8. E 9. A 9. E 9. B 9. C 9. D 9. D 10. C 10. E 10. A 10. C 10. C 10. E 11. E 11. D 11. A 11. C 11. C 11. C 12. B 12. B 12. E 12. B 12. B 12. B 13. D 13. A 13. C 13. C 13. E 13. D 14. E 14. D 14. C 14. C 14. E 14. A 15. B 15. E 15. E 15. A 15. A 15. B 16. A 16. C 16. B 16. D 16. C 16. B 17. B 17. A 17. D 17. E 17. C 17. E 18. C 18. A 18. B 18. C 18. E 18. A 19. E 19. B 19. E 19. A 19. E 19. D 20. D 20. B 20. A 20. D 20. C 20. E Tekrar Edilmesi Gereken Konular 1
coğrafya adım 1 1. Verilen soruda X ve Y noktaları aynı enlem üzerinde, P ve R noktaları ise aynı boylam üzerinde bulunmaktadır. P ve R aynı boylamda bulunduklarından Güneş e göre konumlanmaları aynı olur. Bu durum yerel saatlerinin aynı olmasını sağlar. A seçeneğinde bu iki merkezin başlangıç meridyenine olan uzaklıklarının aynı olduğu verilmiştir. Meridyenler kutuplarda birleştiğinden aralarındaki mesafe kutuplara doğru daralır. Bu tür sorularda genelde meridyenlerin düz çizgi olarak verilmesi yanıltıcıdır. Bu yüzden aynı meridyen üzerinde olan noktalardan kutba yakın olanının aynı zamanda baş meridyene daha yakın olduğu unutulmamalıdır. X ve Y noktaları aynı enlemde bulunmaktadır. Aynı enlemde bulunan merkezlerin; tarım ürünleri, denize uzaklıkları, bağıl nemleri, yeraltı kaynakları, yağış rejimleri, dağların uzanışları benzemeyebilir. Zira bu özellikleri belirleyen ana etken, enlem değil özel konum şartlarıdır. Enlem bir yerin Ekvator a göre konumu ve uzaklığı olduğuna göre X ve Y nin aynı enlemde yer almaları Ekvator a olan uzaklıklarının aynı olması anlamına gelir. 2 2. Doğu Karadeniz Bölümü nde dağlar Karadeniz e paralel iki sıra hâlinde uzanır. Kıyıda yer alan dağlar doğudan batıya doğru Rize, Kaçkar, Gümüşhane ve Giresun Dağları dır. Kıyı dağlarının denize bakan tarafl arı çok yağış alır, gür bitki örtüsüyle kaplıdır. İçe bakan yamaçları çok dik, az yağışlı ve daha seyrek bir orman örtüsüyle kaplıdır. Bu dağların gerisinde Kelkit ve Çoruh Vadilerini meydana getiren devamlı oluk, yer yer dar boğaz hâlini alır. Kaçkar Dağları nda ortalama yükseltiler 4000 m lere kadar yaklaşır. Bu nedenle buzullara ve buzul göllerine rastlanır. Çernozyom (kara topraklar) karasal iklimde çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklara Erzurum- Kars çevresinde ve Doğu Karadeniz Dağları nda rastlanır. Üzerinde gür otlakların bulunduğu bu alanlarda genellikle büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Doğu Karadeniz Bölümü nde tarım alanları dar, parçalı ve dağınık olduğu için kırsal kesimde dağınık yerleşmeler hakimdir. Bu yolculukta krater göllerine rastlanmaz. 3. Türkiye de dağlık ve engebeli alanların bulunduğu bölgelerde birçok ekonomik faaliyet olumsuz yönde etkilenir. Engebeli arazilerde tarım alanları az, ulaşım zordur, sanayi ve ticaret gelişimi de sınırlı olmaktadır. Soruda verilen alanlardan I ve III numaralı alanlarda arazi düz ve düze yakın iken II ve IV numaralı alanlar oldukça dağlıktır. Bu alanlarda arazi engebesinin fazla olması iktisadi faaliyetlerin oldukça kısıtlı olmasına neden olmaktadır. 4. Karadeniz Bölgesi sık ormanlarla kaplı olduğu için bu bölgede bitki örtüsü yerleşim alanlarını sınırlayıcı etki yapar. (Y) Tuz Gölü çevresi ile Güneydoğu Anadolu nun güney kesimlerinde yağış miktarı az olduğu için tuzlu ve kireçli topraklar tarımda verimliliği düşürür. (Z) Doğu Anadolu Bölgesi nde ortalama yükseltinin fazla olması ile eğimli arailer yerleşim alanlarını olumsuz etkiler (X) 5. Türkiye de tarım sektöründe yatırımlara bağlı olarak birim alandan alınan verim ve tarımın millî gelirdeki payı yükselmiştir. Ancak diğer sektörlere göre tarımın ihracattaki payı (oransal olarak) azalmıştır.
6. Türkiye nin üç tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen dünya çapında balıkçılık yapan bir ülke değildir. Bunun nedenlerinden biri ülkemizde kıyı balıkçılığının yapılmasıdır. Kıyı balıkçılığı küçük ve teknik donanımdan uzak teknelerle günübirlik yapılan balıkçılık türü olup bu türde avlanan balık fazla değildir. Bunun yerine açık deniz balıkçılığının yapılması daha verimli bir üretimi meydana getirir. Açık deniz balıkçılığı büyük ve donanımlı gemilerle yapılan, açık denizlerde günlerce sürdürülen, avlanan balığın gemilerde depolandığı ve işlendiği balıkçılık türüdür. Eğer açık denizlere açılacak büyük ve modern balıkçı fi loları olursa ülkemiz balıkçılıkta önemli ülkeler arasına girebilir. Denizlerdeki kirlilik düzeyi deniz ekolojisine zarar vererek denizlerdeki canlı yaşantısının ve doğal olarak balık miktarının düşmesine sebep olabilir. Nitekim ülkemizdeki bazı denizlerde özellikle sanayi olgusundan dolayı denizlerde kirlilik düzeyi artmakta ve bu durum balıkçılığı olumsuz olarak etkilemektedir. Ancak İstanbul ve Çanakkale Boğazları nda akıntıların etkili olmasının balıkçılık üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. 7. Haritada gösterilen doğrultudan; II. sinde bor mineralleri, III. sünde demir, IV. sünde bakır, V. sinde krom madeni işlenir. I. doğrultuda işlenen bir maden yoktur. 8. Sanayi tesislerinin ürün kalitelerinin artırılması rekabet gücünü artırarak sanayinin gelişimini olumlu etkiler. Üretim arz ve talebe göre şekillendiği için iç ve dış pazarların ihtiyaçlarına göre yatırım yapılması sanayinin doğru yolda ilerlemesini sağlar. Sanayi üretiminin süreklilik kazanması için tüketiminin de yoğun olması ve sürmesi gerekir. Bu bağlamda ürünlerin etkin bir şekilde pazarlanması için tanıtımına önem verilmesi gerekir. Ancak Türkiye nin ekonomisine sanayinin katkısını artırmak için, sanayi tesislerini iç bölgelerde yoğunlaştırılması gerekmez. Türkiye için öncelikle önemli olan sanayi tesislerinin nerede olduğu değil etkin bir üretimin olmasıdır. 9. Ülkemizde dağlar genel olarak doğu - batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bu durumda kuzey - güney doğrultusunda dağ engeli olduğundan ulaşımda güçlükler yaşanmaktadır. Yer şekilleri bu şekilde uzanmasaydı ve ülkemiz yer şekilleri bakımından sade bir yer olsaydı, bu durumda ulaşım ülke içinde her yöne ve daha rahat olacaktı. 10. Türkiye de iç ticaret 1950 yılından sonra daha fazla önem kazanmıştır. Bunun nedeni üretim ve tüketim bölgeleri arasındaki uygun ve yeterli ulaşım bağlantılarının 1950 yılından sonra sağlanabilmiş olmasıdır. Önceki yıllarda yurdumuzun iç ve yüksek bölgelerindeki yerleşmeler (köy ve kasabalar) kapalı ekonomik bölgeler durumundaydı. Bu bölgelerin ticari faaliyetleri kendi aralarında yani küçük boyutlu yerel pazarlar şeklinde gerçekleşiyordu. Türkiye de büyük limanlarda yükleme ve boşaltma kapasitelerinin artması dış ticaretteki gelişmelerle yakından ilgilidir. 11. Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde kıyıya yakın ve paralel uzanan dağlar kıyı kesimlerle iç kesimlerde demir yolu ulaşımını engeller. Bu bölgelerde çok sınırlı yerde demir yolu bağlantısı vardır. Akdeniz Bölgesi nde Antalya demir yolu bağlantısı yoktur. Marmara Bölgesi nin çoğu yerinde demir yolu ulaşımı vardır. Ancak Çanakkale ulaşım yollarına ters kaldığı için demir yolu bağlantısı kurulmamıştır. 3
12. Bölge sınırlarının çiziminde, doğal unsurlar yaygın olarak kullanılan kriterler arasında yer alır. Yüzey şekilleri, iklim özellikleri, su durumu, bitki örtüsü esas alınarak çeşitli bölgeler oluşturulur. Doğal unsurların değişmesi çok uzun zaman aldığından bu kriterlere göre çizilen bölge sınırları da kısa sürede değişmez. 13. 4 Hakkâri ve çevresinde çok eğimli ve sarp araziler geniş yer kaplar. Bu nedenle Hakkâri ve çevresi, Yer şekillerine göre dağlık bölge İklime göre karasal bölge Nüfusa göre seyrek nüfuslu bölge kırsal bölge Ekonomik özelliğe göre tarım ve hayvancılık bölgesi olarak nitelendirilebilir. 14. Edirne, turizm özelliklerine göre tarihî turizm potansiyeli olan bir kentimizdir. Kongre turizmi için Türkiye de öne çıkan yerler İstanbul ve İzmir gibi kentlerdedir. 15. Türkiye de nüfusun göç etmesine sebep olan birçok unsur bulunmaktadır. Göçlerin nedenleri itici ve çekici nedenler olmak üzere iki türlüdür. İtici sebepler göç olgusunu yaratan olumsuzluklar iken çekici nedenler göç olgusunu pozitif yönde etkiler. Yani çekici nedenler göçün yöneldiği yerlerdeki olumlu durumların ifade edilmesi için kullanılır. Bu bağlamda; kentsel alanlarda iş olanaklarının fazla olması; eğitim, sağlık ve kültürel hizmetlerin kentlerde daha fazla olması; kentlerde sosyal yaşamın kırsal kesime göre daha fazla ve kolay olması; sanayi ve hizmet sektörünün kentlerde yoğunlaşması kırsal kesimden kentlere doğru olan göçün insanlardan tarafından görülen haklı ve doğru nedenlerini yani çekici nedenlerini oluşturur. Ancak kırsal kesimde tarım alanlarındaki verim azlığı insanların yaşadığı yerlerde doymaması anlamına geleceğinden adeta kırsal kesim yaşayanını itmek durumunda kalmaktadır. Bu açıdan kırsal kesimdeki her türlü olumsuzluk itici neden olarak değerlendirilmelidir. 16. Ayçiçeği; alüvyal toprakları, sıcağı ve suyu seven bir bitkidir. Trakya ürünün monokültür alanıdır. (III) Hakkâri nin yüz ölçümü içinde sarp araziler geniş yer kaplar. Bu arazilerde toprağın oluşmasının zor, sıcaklık ortalamasının düşük olmasından dolayı tarım için elverişli değildir. (V) Akdeniz kıyılarında kış aylarında sıcaklık ortalaması 10 C nin üzerindedir. Kış aylarının ılık ve yağışlı geçmesi bu dönemde de tarımın yapılabilmesine olanak sağlar. (II) Doğu Karadeniz kıyılarında yıllık yağış miktarı yüksek olduğu için toprakları yıkanmıştır ve asit karakterli bir özelliğe sahiptir. Bu topraklar çay ve fındık gibi yağış isteği fazla olan tarım ürünlerinin ekimi için kullanılır. (IV) 17. Toprakların oluştukları yerlerden, rüzgârın etkisi ve kuvvetiyle aşındırılarak sıçrama, yüzeyde sürüklenme ve havada uçma hareketleriyle bir yerden başka bir yere taşınarak yığılması olayına rüzgâr erozyonu denir. Rüzgâr erozyonu ile mücadelede etkili yöntemlerden biri kamış perde uygulamasıdır. Bu yöntemde bitki örtüsünden yoksun ve rüzgâr etkisiyle hareket edecek özellikteki kumul tepeleri önlerine rüzgâr yönüne dik olarak rüzgârın hızını kıracak, hareketini önleyecek kamış perdeler tesis edilir. Daha sonra yöre iklim şartlarına uyumlu bazı bitkilerin ve çalıların ekimi ve dikimi yapılmalıdır. Sonraki aşamada ağaçlandırma çalışmalarına geçilmeli, kuraklığa dayanıklı olan iğde, akasya, dişbudak, karaağaç ve akçaağaç gibi ağaç çeşitleri dikilmelidir. Bitki örtüsü özenle korunmalı, nadas uygulanmamalı ve kesinlikle anız yakılmamalıdır.
18. Türkiye nin deniz seviyesine indirgenmiş ocak ayı izoterm eğrilerinin verildiği haritadan da görüldüğü gibi izoterm eğrileri 2 C lik aralıklarla çizilmiştir. Verilen haritada en yüksek sıcaklık eğrisi 10 C, en düşük sıcaklık eğrisi ise -4 C dir. Ancak 10 C eğrisinin geçtiği yerlerin güneyinde ve -4 C eğrisinin geçtiği yerlerin kuzeyinde de toprakların bulunması buralarda sıcaklığın en yüksek 10-12 C, en düşük olarak da -4 C ile -6 C arasında olduğu ortaya çıkar. Bu durumda en yüksek değerin 10 C den fazla, en düşük değerin ise -4 C den daha az olması sıcaklık farkının 14 C den daha fazla olduğunu gösterir. Sıcaklığın en düşük olduğu yerler haritadan da görüldüğü gibi Kuzeydoğu Anadolu dur. Marmara kıyılarının etrafından 4 C ve 6 C eğrilerinin geçmesi burada sıcaklık değerlerinin 4 C ile 6 C arasında olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Ancak Ege kıyılarına dikkat edilirse Ege nin güney kıyılarında sıcaklığın 10 C ve kuzey kıyılarında ise 4 C civarında olduğu görülür. 19. Haritada I numaralı yerde karasal iklim özellikleri görülür. Bu nedenle kahverengi, step toprakları yaygındır. II numaralı yerde Akdeniz iklim özellikleri bulunur ve kalın kalker tabakaları bulunur. Bu nedenle toprak türü terra rossadır. III numaralı yerde serin ve yağışlı iklim özellikleri görülür bu nedenle toprak türü podzoldur. 20. Kyoto Protokolü sera gazları salınımının küresel çevre sorunlarına yol açmasının engellenmesi için Japonya da imzaya açılmıştır. Bu protokole imza atan ülkeleri karbon salınımını azaltmak için çeşitli önlemler almak zorundadır. Bu önlemler arasında organize sanayi bölgelerinin sayısının artırılması yoktur. coğrafya adım 2 1. Türkiye de köy altı yerleşmeleri, bazı insanların çeşitli nedenlerle köylerinden ayrılarak kurdukları bir köye bağlı ve köyden daha küçük yerleşim birimleridir. Ülkemizde günümüzde yaklaşık olarak 40.000 e yakın köy altı yerleşmesi bulunmaktadır. Bu köy altı yerleşmelerine hemen hemen bütün bölgelerde rastlanmaktadır. Köy altı yerleşmelerinin neredeyse tümünde önde gelen ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır. Bu yerleşmelerin fonksiyonel özellikleri neredeyse aynı olmakla birlikte isimleri bölgeden bölgeye değişiklik göstermektedir. Bu yerleşmelere yayla, oba, kom, dam, mezra, divan, mahalle, çiftlik, ağıl, bağ evi, cenik, banı, pey, gümele, barla, güzle, tol ve saya gibi isimler verilmektedir. Köy altı yerleşmelerinin ortaya çıkmasında tarım arazilerinin yetersiz olduğu yerlerde tarım vasfı taşıyan arazilerin bulunduğu yeni yerlerde de yerleşme isteği rol oynamaktadır. Aileler arasında çıkan sorunlar ve bu sorunlardan uzaklaşma isteği de yeni yerleşim alanlarının doğmasına neden olabilmektedir. Tarım alanlarının birbirinden uzakta bulunması insanların tarım alanlarının daha fazla bulunduğu kesimlere yerleşme ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. Hayvancılık yapan ailelerin hayvanları için verimli otlak alanları bulunan kesimlere yerleşmeleri de köy altı yerleşmelerinin doğmasına neden olabilmektedir. Ancak tarım alanlarının miras yoluyla küçülmesi olayı, o insanın yaşadığı yeri terk etmesine sebep olan bir olgudur. 2. Türkiye de bölgeler arasındaki gelişmişlik seviyesinin farklılık göstermesi birtakım problemlerin doğmasına yol açmaktadır. Bu bağlamda Türkiye, gelişmemiş yörelerde kalkınmayı artırmak adına yapılacak yatırımları özendirmek ve dengeli kalkınmayı sağlamak için bazı teşvik uygulamaları yapılmaktadır. Gelişmemiş yörelerde vergi muafi yetinin getirilmesi veya vergi indiriminin yapılmasıyla, o kesimlerde yatırımların artması ve yeni istihdam alanlarının oluşması hedeflenmektedir. Yine az gelişmiş yörelerde kalkınmanın kolay olması için sanayi tesislerine ucuz enerji sağlama gibi olanaklar sunulmaktadır. Bunun dışında sanayi tesisleri kurulumu için ucuz veya bedelsiz arazi tahsis etme gibi uygulamalar yapılmakta ve kurulacak fabrikaların ihtiyaç duyduğu araç ve gereçlerin ithalinde güm- 5
rük vergisi indirimi yapılmaktadır. Ancak üretilen sanayi ürünlerine ihracat garantisi verme gibi bir uygulama söz konusu değildir. 6 3. Seçeneklerde verilen ürünlerden zeytin en çok Ege de hatta kuzey Ege de daha çok yetiştirilir. Yine tütün, incir ve üzüm Kıyı Ege, haşhaş ise İç Ege de daha çok yetiştirilir. Elma, buğday ve arpa en çok İç Anadolu da, pamuk ve mercimek Güneydoğu Anadolu da en çok yetiştirilir. Turunçgil, muz, susam en çok Akdeniz de yetiştirilirken, ayçiçeği en çok Marmara Bölgesi nde yetiştirilmektedir. Bu bağlamda soruda verilen yerler değerlendirildiğinde I de ayçiçeği, II de turunçgil, III de mercimek ve IV te çay yetiştirilmektedir. 4. Grafi kte sadece belirli dönemlerde nüfus artış hızları gösterilmiştir. Türkiye de nüfus artış hızları incelendiğinde her dönemde Türkiye nüfusunun arttığı görülür. 5. Türkiye de, Yaz aylarının serin ve yağışlı geçtiği yerlerde bulunan çayırlarda büyükbaş hayvancılık, Bozkır bitki örtüsünün bulunduğu yerlerde küçükbaş hayvancılık, Sarp arazilerle kaplı alanlarda kıl keçisi yetiştiriciliği, Bitki çeşitliliği fazla olan yerlerde arıcılık faaliyetleri yapılır. 6. Türkiye nin yüksek yerlerde yaz ayları serin ve yağışlı geçtiği için gür çayırlar oluşur. Bu çayırlar büyükbaş hayvancılık etkinlikleri amacıyla değerlendirildiği için köy altı yerleşmeleri kurulmuştur. Türkiye de delta ovalarında alüvyal ovalar çok verimlidir. Bu ovaların verimli olmasından dolayı çok çeşitli endüstriyel tarım bitkileri yetiştirilmektedir. Bu bilgiler Türkiye de yer şekilleri - arazi kullanımı ilişkisine örnek verilebilir. 7. Haritada IV numara ile gösterilen yerde ortalama yükselti fazladır ve yer şekilleri engebelidir. Bu özellik rüzgâr santrali kurmak için elverişli değildir. Türkiye de rüzgâr santralleri için en elverişli yerler Batı Anadolu da bulunur. 8. Edirne ülkemizde ayçiçeğinin fazla yetiştirildiği merkezlerinden biri olduğundan, burada ayçiçeği fabrikası kurulması gayet doğru bir hamle olur. Adana da pamuk üretiminin yoğun olması dokuma fabrikalarının buraya kurulmasına olumlu etki eder. Bolu da ormanların geniş alanlar kaplaması kâğıt fabrikaları, İzmir de domates yetiştirilmesi salça fabrikası açılması için uygun bir yer seçimi oluşturur. Ancak Konya da tütün yetiştirilmediği için sigara fabrikasının kurulması mantıklı bir girişim olmaz. 9. Türkiye de konfeksiyon fabrikalarının dağılışı daha çok pazarlama ve tüketim alanları ile benzerlik gösterir. Bu nedenle nüfusun yoğunlaştığı yerlerde konfeksiyon fabrikaları da yoğunlaşır. 10. Hidroelektrik santral kurulumunda doğal çevre koşullarının dikkate alınması durumunda çevre sorunları meydana gelmez ve sürdürülebilir kullanım gerçekleşir. Plankton ve organik karbon üretiminin bu süreçle ilgilisi yoktur. 11. Türkiye de bazı tarım ve sanayi ürünleri ile maden ve enerji kaynakları ihtiyacı karşılayamadığı için ithal edilmektedir. Yoğun bir teknoloji ve sermaye gerektiren ilaç ve optik aletler sektöründe ülkemiz kendi ihtiyaçlarını karşılayabilen bir ülke değildir. Bu yüzden ilaç ithalatımız fazladır. Türkiye nin kendi çıkardığı petrol, ihtiyacı ancak yaklaşık olarak % 15 ini karşılar. Bu durumda ülkemiz önemli bir petrol ihracatçısıdır. Ülkemizde pirinç günlük tüketimin en önemli ürünlerinden biridir. Ancak pirinç üretimi de tüketimi karşılayamadığı için ithalat gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz dünyada en çok krom üreten ülkeler arasında yer alır. Bu bağlamda Türkiye krom ithal eden değil, ihraç eden bir ülkedir.
12. İzmir, Çanakkale ve İstanbul da kış turizmi, Antalya da ise sağlık turizmi gelişmemiştir. Ancak Bursa da soruda verilen bütün turizm etkinlikleri yapılmaktadır. Nitekim Uludağ da kış turizmi ile dağcılık yapılabilmektedir. Bursa şehir merkezi ve ilçelerinde Bizans ve Osmanlı dönemlerinden kalma pek çok eser bulunmaktadır. Ayrıca deniz kıyısındaki ilçelerinde kıyı turizmi yapılabildiği gibi bazı yerlerde donanımlı kaplıcalara sahip olduğu için termal yani sağlık turizmi de yapılmaktadır. 13. Coğrafi bölgelerin sınırları tespit edilirken doğal ve beşerî özellikler dikakte alınır. Karadeniz Bölgesi nin sınırlarının belirlenmesinde de; Dağların kıyıya yakın ve paralel uzanması, Her mevsimin bol yağışlı geçmesi Orman örtüsünün geniş alan kaplaması gibi doğal koşullar dikkate alınmıştır. Karstik yer şekillerinin varlığı Akdeniz Bölgesi için kriterdir. 14. Zeugma Tapınağı Gaziantep te bulunur. Bu nedenle bu tapınağa bağlı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin turizm gelirini artırır. 15. Güneşin Kars ta Edirne ye göre daha önce doğması enlemle ilgili değil boylamla ve dünyanın dönüş yönüyle ilgilidir. Boylamların ise Kuzey ve Güney Yarım Küre ile ilgisi yoktur. Ülkemiz Kuzey Yarım Küre de olduğundan güney kıyılarının Ekvator a daha yakın bir enlemde olması güneyde sıcaklığın fazla olmasına etki eder. Yarım küremizden dolayı cisimlerin öğle vakti gölgeleri daima kuzeye düşer. Çizgisel hız Ekvator a yakın olan yerlerde fazla olduğu için güney kıyılarımız Güneş in önünden daha hızlı geçer. Yine ülkemiz Kuzey Yarım Küre de olduğu için ve kuzeyimiz kutba yakın olduğundan iki meridyen arası mesafe kuzey kesimlerde daha dar olmaktadır. Ülkemiz Güney Yarım Küre de yer alsaydı; sıcaklık kuzeyde daha yüksek, gölgeler güneye düşecek, güney kıyılarda çizgisel hız az olacak, iki meridyen arası mesafe kuzeyde daha geniş olacaktı. Ancak Güney Yarım Küre de yer alsak dahi Güneş Kars ta Edirne ye göre daha önce doğar. 16. Polye ve obruklar karstik arazilerde kireç taşlarının erimesiyle oluşan şekillerdir. Bu şekiller için en uygun ortam Akdeniz Bölgesi nde bulunur. 17. Sıradağların akarsular tarafından enine bir şekilde derince yarılmasıyla oluşan U profi lli dik yamaçlı vadilere yarma ya da boğaz vadi denir. Verilen sorunun yanıtlanabilmesi için haritada verilen akarsuların bulunduğu kesimlerdeki dağların uzanışı ile akarsuların akış yönünün ilişkilendirilmesi gerekir. Bu bağlamda akarsu, dağ sırasını enine kesiyorsa yarma vadi oluşabilir. Ülkemizdeki dağlar genelde doğu - batı yönünde uzanmaktadır. Dolayısıyla akarsu kuzey - güney yönünde akış gösterirse dağları enine kesebileceğinden yarma vadi görülme olasılığı artar. Haritadan da görüldüğü gibi II, III, IV ve V numaralı akarsular kuzey - güney doğrultuda, I numaralı akarsu ise doğu - batı doğrultuda akmaktadır. Bu durumda Ege deki akarsuyun yarma vadi oluşturma olasılığı daha düşüktür. 18. Soruda iç bölgelerde ilkbahar yaz aylarında etkili olan konveksiyonel yağışlardan bahsedilmiştir. Bu yağışlar genelde öğleden sonra aniden bastıran sağanak yağmurlar olduğu için sel ve taşkınlara neden olabilmektedir. 7
19. Aşağıdaki grafi kte, 1927-2011 yılları arasında Türkiye de nüfus artış hızı ve nüfus değişimi gösterilmiştir. Milyon 80 70 60 50 40 30 20 10 0 8 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2009 2011 Nüfus Artış Hızı (% 0 ) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Yıllar Grafi kte verilenler incelendiğinde nüfus artış hızlarında 80 li yıllardan itibaren belirgin bir azalma olduğu görülür. Bu azalmada etkili olan faktörler şunlardır: Kadınların iş hayatına katılma oranlarının yükselmesi Şehirleşme oranlarının yükselmesi Tarım dışı ekonomik faaliyetlerin gelişmesi Eğitim süresinin uzaması Evlenme yaşının yükselmesi ve aile planlaması uygulamaları Sağlık hizmetlerindeki gelişmeler ortalama yaşam süresinin yükselmesine, doğumlarda anne ve bebek kaybının daha az olmasına neden olduğu için nüfus artış hızını yükseltici bir etki yaratır. 20. Doğal kaynaklardan verimli bir şekilde uzun süre yararlanılabilmesi için sürdürülebilir yöntemlerin incelenmesi ve araştırmageliştirme çalışmalarıyla üretim yapılması gerekir. Modern teknolojilerle çevreye olan zararın en az seviyeye düşürülmesi gerekir. coğrafya adım 3 1. Kentlerde tarım, sanayi, ticaret, ulaşım, kamu hizmetleri, kültür, turizm, madencilik gibi birçok etkinlik bir arada bulunur. Bir kentte etkinliklerin bir ya da birkaçı ön plana çıkabilir. Bu durumda kent, ön plana çıkan fonksiyonu üzerinden tiplendirilir. İstanbul da tarımsal; Kars, Amasya ve Muğla da sanayi fonksiyonları geridir. Ancak Bursa ülkemizin tarım ve sanayinin birlikte etkin olduğu şehirlerinden biridir. Dolayısıyla Bursa, hem sanayi hem de tarım kenti olarak nitelenebilir. 2. Türkiye de tarım büyük ölçüde doğal koşulların etkisi altında yapılır. Türkiye de tarımda doğal koşullara bağlılık fazla olduğu için üretimde yıllara göre belirgin dalgalanmalar görülmektedir. Kış ve ilkbahar aylarında yağışlar düştüğünde ve ilkbahar aylarında don olayları yaşandığında verim önemli ölçüde azalmaktadır. 3. Türkiye de mağara için en elverişli ortamlar kalker tabakaları ile kaplı olan Akdeniz Bölgesi ve volkanik türlerin oluşturduğu peri bacalarının bulunduğu Kapadokya Yöresi dir. 4. Türkiye de erozyona bağlı toprak kaybının fazla olması ve çarpık kentleşme, bitki örtüsünün tahrip edilmesi gibi nedenlerden dolayı her sene milyonlarca ton toprak kaybı yaşanmaktadır. Bu durumun nedenleri arasında mevsimlik işciler gösterilemez. 5. Türkiye de bütün köylerde kümes hayvanları yetiştirilmektedir. Ancak ticari anlamda bir sektör olarak değerlendirildiğinde kümes hayvancılığının büyük kentlerin çevresinde yoğunlaştığı görülmektedir. Tavuk çiftliklerinin büyük kentlerin çevresinde yoğunlaşması, kentlerde tüketici nüfusunun çok olması ve bu nüfusun taleplerinin karşılanmasının oldukça kârlı bir faaliyet olmasıyla ilgilidir. Kümes hayvancılığı sektöründe nitelikli iş gücüne gereksinim fazla olmamakla beraber, gerekli teknik ve vasıfsız iş gücü ihtiyacının kentlerden rahatlıkla karşılanabilmesi de kolaydır. Kentler çevresindeki iklim özelliği ve kentlerde kırmızı et tüketiminin mali değeri bu sektörün gelişmesini ve varlığına neden olan olgulardan değildir.
6. Ülkemizde maden çeşitliliği az olmadığı gibi önemli sayıda metalik maden çeşidi de bulunmaktadır. Maden yataklarının dağlık ve ormanlık kesimlerde bulunması çıkarımının önünde bir engel yoktur. Ülkemizde ticari değeri düşük maden fazla değildir. Ancak ülkemizde madencilikle ilgili en önemli sorun birçok maden yatağının düşük rezervli olması ve dağınık bir halde bulunmasıdır. Çünkü madenin düşük rezerve sahip olması ve maden yataklarının dağınık halde bulunması çıkarımını zorlaştırarak işletilmesinin ekonomik olmamasına sebep olur. Hâlbuki madenin rezervi fazla olsa ve maden yatakları hep aynı bölgede olsa çıkarımı ve işletimi çok daha kolay ve kârlı olacaktır. 7. Türkiye ekonomisinde istikrarın sağlanmasıyla birlikte ekonomik büyüme oranları artmaya başlamıştır. Ekonomide büyümelerle birlikte Türkiye, enerji taşımacılığı projelerinde söz sahibi olmuş ve yatırımcılar için avantajlı bir ülke hâline gelmiştir. Bu ekonomik gelişmeler Türkiye nin jeopolitik öneminin, dış ticaret gelirlerinin ve kişi başına düşen gelirin artmasına neden olmuştur. 8. Nabucco, Türkiye den AB ülkelerine doğal gaz taşımak amacıyla yapılması düşünülen uzun geçişli bir boru hattı taşımacılığı projesidir. Avrupa nın en büyük doğal gaz tedarikçisi konumundaki Rusya dan yapılan sevkiyata alternatif olması amacıyla daha çok ABD ve AB tarafından desteklenmektedir. Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı Projesi Şah Denizi sahasından üretilecek doğal gazın Türkiye - Gürcistan sınırına getirilmesi için tasarlanmıştır. Şah Deniz Doğalgaz Boru hattı Projesi, Bakü - Tifl is - Erzurum arasındaki doğal gaz boru hattı projesidir. Bakü - Tifl is - Ceyhan doğalgaz Boru Hattıyla Azeri petrolü Ceyhan dan dünya pazarlarına sevk edilmektedir. BTC boru hattı, bununla birlikte Türk boğazlarındaki petrol tankerlerinin transit geçişini azaltarak çevre güvenliğine katkıda bulunmaktadır. Trans - Hazar Doğalgaz Boru Hattı Projesi ile Türkmenistan ı Hazar Denizi nin altından Azerbaycan a bağlayacak doğal gaz boru hattı kurulması düşünülmektedir. 9. Karadeniz kıyısında yer alan Sinop ve Samsun bölgenin liman kentlerindendir. Ancak Samsun un bir liman kenti olarak gelişmişlik düzeyi Sinop a göre oldukça fazladır. Bu durumun temel nedeni Samsun un iç kesimlere kara ve demir yolu ile bağlanabilmesi, hinterlandının daha geniş olmasıdır. 10. Haritada konumu gösterilen kentlerin hepsinin de ortak özelliği iç bölgelere kara ve demir yolu ulaşım ağının gelişmiş olmasıdır. Haritada verilen kentlerde ekonomik faaliyetler gelişmiş olduğu için ikincil ve üçüncül ekonomik faaliyetlerde çalışan nüfus oranı daha fazladır. İzmir ve Gaziantep te tarımsal ürün çeşitliliği diğerlerine göre daha fazladır. 9
11. Türkiye de endüstri ürünlerinin ihracattaki payının daha da artırılabilmesi için modern teknolojiyle dış piyasalarda rekabet gücü yüksek, dayanıklı ürünlerin üretilmesi gerekir. Ayrıca modern üretim teknolojilerin kullanılmasıyla üretim tesislerinde maliyetlerin düşürülmesi rekabet düzeyini yükseltecektir. 13. Peri bacaları Nevşehir, Ürgüp, Göreme gibi yörelerde bulunan turizm mekânıdır. Bu nedenle haritada III numara ile gösterilen yer yanlıştır. 16. Dağınık yerleşmeler ülkemizde en fazla Doğu Karadeniz Bölümü nde görülür. Bu yerleşmelerin ortaya çıkması bölümde su kaynaklarının yaygın olması ve tarım alanlarının arazide parçalı ve dağınık olması ile ilgilidir. Toplu yerleşmeler ülkemizde en fazla İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde görülür. Bu yerleşmelerin ortaya çıkmasında düz ve geniş araziler ile su kaynaklarının az olması etkili olmuştur. Bu yerleşmelerde konutlar su kaynaklarının çevresinde toplanmıştır. 12. Türkiye nin 2023 turizm stratejisinde doğal ve kültürel değerlere sahip kentlerin turistler için bir çekim noktası hâline getirilmesi ve alternatif turizm türlerinin geliştirilmesi, turizm faaliyetlerinin tüm yıla yayılması, turizm gelirlerinin artırılması hedeflenmiştir. Bu hedefl er gerçekleştiğinde Türkiye de gelen turist sayısının artması, ulaşım sistemlerinin gelişmesi, kalkınmada turizmin öncü bir sektör hâline gelmesi gibi sonuçlar meydana gelecektir. Türkiye nin ilerleyen yıllarda enerji kaynakları ve ithalatındaki değişmeler tam olarak bilinmediği için turizm gelirlerinin 2023 yılında dış ticaret açığını kapatacak düzeye geleceği kesin olarak söylenemez. 10 14. Karstik göller, Akdeniz Bölgesi nde kalker tabakaları ile kaplı arazilerde yaygın olarak bulunur. Bu özellik kıyı bölgelerin tamamı için geçerli değildir. 15. İç Anadolu Bölgesi nde platolar bölgenin büyük bir kısmını kaplar. Doğu Anadolu Bölgesi nde ise plato alanı Erzurum-Kars Bölümü dür. Bölge de hâkim olan yer şekilleri dağlardır. 17. Türkiye de yaygın bir kara yolu ağının kurulması iç ticaretin gelişmesine olana sağlamıştır. Bu özellik Türkiye nin jeopolitiği üzerinde diğerlerine göre daha az etkilidir. 18. Kurak ve yarı kurak bölgelerde ani ve şiddetli sağanaklar yetersiz bitki örtüsü ve eğimli yamaçlardan kontrolsüz bir biçimde akışa geçerek selleri meydana getirirler. Eğimli yamaçlar ile bitki örtüsünün cılızlığı kadar özellikle şehirlerdeki çarpık kentleşme de en önemli faktörler arasında yer alır. Özellikle şehir planlaması aşamasında arazinin yanlış kullanımı, yetersiz yağ-
mur suyu drenaj (tahliye) sistemleri, son yıllarda İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Gaziantep, Hatay, Mersin gibi büyük şehirlerde yaşanan ve önceden tahmin edilemeyen, ani su baskınları riskinin sürekli artmasına yol açmaktadır. Su baskınlarına ilişkin Devlet Su İşlerinin hazırladığı istatistiklere göre, 1955-2002 yılları arasında 1308 sel meydana geldi. Bu olaylarda 1.235 kişi hayatını kaybetti, 61 bin konut yıkıldı veya kullanılamaz hale geldi. Akarsu yataklarına çöp ve moloz dökülmesi suyun akışını engelleyerek taşmasını artırır. Akarsu havzalarındaki bitki örtüsünün tahrip edilmesi yağışla yüzeye inen suların yer altına sızmasını azalttığı gibi, suyun yüzeysel akışını da hızlandırarak kontrölsüz akmasına sebep olur. Sel ve taşkın olaylarının fazla olduğu yerlerin yerleşime açılması can ve mal kaybını artırır. Kuru dere yataklarının doldurulması da akarsuyun mecrasından taşmasına yardım eder. Ancak akarsu havzalarına kurulan barajlar ile yapay göllerin oluşturulması, suyun daha rahat kontrol edilmesine sebep olacağından meydana gelecek olan kayıplar azaltılabilmektedir. 19. Sisin oluşması için havadaki su buharının doymuş hâle gelmesi gerekir. Yoğunlaşma çekirdeklerinin üzerinde yoğunlaşmayla oluşan sis damlacıkları meydana gelir. Sisin oluşumunda ve devamında rüzgâr ve sıcaklığın büyük etkisi vardır. Sis yer yüzeyi ile temasta olan bir bulut olduğundan gerek yeryüzünün topoğrafi k yapısı, gerekse sis oluşumunu sağlayan yüzeyi ile temas eden havanın soğuma şekilleri sis oluşumu için önemli faktörlerdendir. Sis olayının en önemli özelliği, dünya yüzeyi ile temas eden havanın soğuması sonucunda meydana gelmesidir. Böyle soğumalar: Açık gecelerde giden radyasyondan dolayı yüzeyden ısı kaybı ile, Farklı sıcaklıktaki iki hava kütlesinin temasında sıcak havanın daha soğuk bir yüzey üzerinde akmasıyla ya da soğuk havanın sıcak bir hava kütlesinin altına girmesi ile yer yüzeyine doğru meydana gelen ısı kaybıyla, Eğimli bir arazi üzerinde yükselen havanın adyabatik genişlemesinden (yamaç sisi) dolayı meydana gelir. 20. Akdeniz iklim bölgesinde doğal bitki örtüsü makidir. Maki bitki örtüsünde zeytin, defne, zakkum, mersin, kocayemiş gibi bitkiler ile kızılçam ağaçları bulunur. Sarıçam Karadeniz Bölgesi nde Doğu Karadeniz Bölümü nde yüksek yerlerde bulunur. 1. coğrafya adım 4 Türkiye nin enlem ve boylam değerlerine bakılarak: A) Sinop-Hatay arası kuşuçuşu uzaklığa, 42 36 = 6 enlem 6 x 111 km = 666 km hesaplamasıyla ulaşılabilir. B) Çanakkale - Iğdır arası yerel saat farkı, 45 26 = 19 boylam 19 x 4 dk = 76 dk. hesaplamasıyla elde edilebilir. D) Ekvator dan uzaklaştıkça paralellerin; Greenwich ten uzaklaştıkça meridyenlerin dereceleri büyür. Kuzey Yarımküre de kuzeye doğru paralellerin dereceleri büyürken, doğu yarımkürede doğuya doğru gidildikçe meridyenlerin dereceleri büyür. E) Çizgisel hız, Dünya nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızıdır. Çizgisel hız Ekvator dan kutuplara doğru azalır. C) Çanakkale - Iğdır arası kuşuçuşu uzaklığa ulaşılamaz, çünkü iki meridyen arasındaki mesafe sadece Ekvator da 111 km dir. Türkiye de bu mesafe kuzeye gidildikçe daralır. 11
2. Fay: Yer kabuğunun kırık hatlarına verilen isimdir. Fay hattının geçtiği bölgelerde: (Ege Bölgesi Batı Anadolu fay hattında yer alır.) Termal turizm (kaplıcalar) Deprem riski Sıcak su kaynakları Genç araziler yaygındır yorumları yapılabilir. Kıyı uzunluğu dağların uzanışına bağlıdır. Maden çeşitliliği ise bölgenin jeolojik oluşumuna bağlıdır. 4. Grafi ğe bakılarak: I. Yıllık sıcaklık farkına bakılarak karasallığın şiddetine ulaşılır. I. kentte yaklaşık 30 C yıllık sıcaklık farkı varken; II. kentte 20 C yıllık sıcaklık farkı vardır. II. Don olayı için, sıcaklığın 0 C altına düştüğü aylara bakılır. I. kentte don olayı görülür, II. kentte görülmez. III. Yaz kuraklığına, bölgenin yağış rejimine ve sıcaklığına bakılarak ulaşılabilir. Grafi kte yağış rejimi olmadığı için yaz kuraklığı olup olmadığı belirlenemez. IV. Grafikteki verilenlerden hangi kentin daha doğuda olduğu belirlenemez. 6. Grafi kteki beş bölgenin yüz ölçümü ve nüfus miktarları verilmiştir. Nüfus yoğunluğu = Toplam Nüfus/ Yüz ölçüm Soruda verilen değerlere göre A, B, C ve D seçeneklerindeki bilgiler doğrudur. I. bölgenin yüz ölçümü küçük olduğu için nüfus yoğunluğu az değildir aksine fazladır. 3. Havza: Bir bölgedeki akarsuların sularını topladığı ve boşalttığı alana denir. Akarsular sularını denize ya da okyanusa ulaştırabiliyorsa açık havza, ulaştıramıyorsa kapalı havza özelliği taşırlar. Kura ve Aras Doğu Anadolu dan kaynağını alır ve Hazar Denizi kapalı havzasına dökülür. Fırat, Doğu Anadolu da Karasu ve Murat nehirlerinin birleşmesi ile oluşur ve Suriye ile Irak ı geçerek Basra Körfezi açık havzasına dökülür. 12 5. İzmir ve Muğla aynı kıyıda olmalarına rağmen, yıllık yağış miktarları aynı değildir. Bunun en önemli nedeni, İzmir de dağlar kıyıya dik uzanırken, Muğla da dağların kıyıya paralel uzanmasıdır. 7. Türkiye den başka ülkelere yapılan beyin göçlerinin nedenleri incelendiğinde, Üniversitelerdeki bilimsel çalışmalarının yetersiz olması Devletin araştırma geliştirme kurumlarının az olması Öğretim görevlilerinin maaşlarının düşük olması Üniversitelerin yeterli donanıma sahip olmaması etkili olmuştur. Fakat Türkiye de bilim insanları üzerinde siyasi veya etnik (millî kimliği) herhangi bir baskı yoktur.
8. Haritada gösterilen alanlar incelendiğinde; I. Çatalca-Kocaeli Nüfus artış oranı göçler sebebiyle en fazladır II. Kıyı Ege III. Yukarı Sakarya IV. Çukurova - Adana Bölümü Pamuk tarımı sebebiyle mevsimlik göç alır. V. Yukarı Murat - Van Bölümü Doğurganlık oranı verilen alanlar içinde en fazla buradadır. 10. Türkiye de: İç ticarette kara yolu kullanımı % 80 ile 1. sıradadır. Dış ticarette en ucuz ulaşım deniz yoludur çünkü bir defada en fazla yük taşıyan ulaşım sistemidir. En hızlı en güvenli ulaşım hava yolu ulaşımı olduğu için turizmde en fazla kullanılan ulaşımdır. Sınır komşularımızdan Gürcistan ile kendi sınırlarımızda demir yolu ulaşımı gelişmemiştir. 12. Orman ürünleri; İlaç sanayinde (söğüt-aspirin) bitki özleri ve yaprakları kullanılır. Kozmetik sanayinde (sığla) çiçek ve tohumları kullanılır. Kağıt sanayinde, selüloz olarak kullanılır. Mobilya sanayinde, kereste olarak kullanılmaktadır. Metalurji sanayinde ise metalik madenler kullanılmaktadır. 9. Şehirler fonksiyonlarına göre: Tarım Sanayi Maden Turizm Liman İdari vb. şehirler olarak sınıfl andırılır. İstanbul ve Konya tarih boyunca Anadolu nun en eski ve önemli ticaret şehirleri olmuştur. Zonguldak, taş kömürü bulunduktan sonra; Batman ise 1940 yılında petrol bulunduktan sonra büyümüş olan Cumhuriyet Dönemi şehirlerindendir. 11. Bu soruda dikkat edilecek nokta, verilen tarım ürünlerinin üretiminde 1. sırada olan bölgeleri bilmektir. Ürün Buğday Çay Arpa Şeker pancarı İç Anadolu 1. Sırada En Uygun olduğu bölge Hayvancılık İç Anadolu Karadeniz İç Anadolu Küçükbaş Büyükbaş Küçükbaş Büyükbaş IV. öncülde besi ve ahır hayvancılığı Marmara Bölgesi nde gelişmiştir. Yukarıda öncüllerde Marmara Bölgesi nin 1. sırada olduğu bir tarım ürünü verilmemiştir. 13. Türkiye de maden ve madencilik sektörü ile ilgili olarak; Farklı jeolojik zamanlarda oluştuğu için maden çeşitliliği fazladır. Bor rezervinde, lületaşında Dünya da 1. sıradayız. Türkiye de çıkarılan demir - krom - nikel - volfram gibi madenler ağır sanayide hammadde olarak kullanılır. Maden rezervi ve çeşitliliği en fazla Doğu Anadolu Bölgesi ndedir. Fakat madencilik sektörünün ihracattaki payı %1,2 dir. Bu nedenle ilk sırada yer almaz. 13
14. Türkiye de orman dağılışı üzerinde yağış miktarı, yağış rejimi, dağların uzanışı ve yükseltisi etkilidir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde orman oranının en az olmasında sıcaklık ortalamalarının yazın yüksek olması ve buharlaşmanın fazla olması etkilidir. 15. 14 Ege Bölgesi nde dağlar kıyıya dik olarak uzanır. (Enine kıyı) Karadeniz Bölgesi nde dağlar kıyıya paralel uzanır. (Boyuna kıyı) Buna bağlı olarak; Yıllık yağış miktarı Yağış oluşumu (Yamaç yağışı) Falez oluşumu (Boyuna kıyılarda) Kıta sahanlığı (Ege Bölgesi nde geniş, Karadeniz de dar.) Hinterland-İzmir limanının geniş, Sinop limanının dar olmasında dağların uzantısı etkilidir. A) Orman üst sınırında ise en önemli etmen sıcaklıktır. 16. Dağınık yerleşmenin nedenleri, 1. Yer şekillerinin dağlık, tarım alanlarının parçalı olması; 2. Su kaynaklarının fazla olmasıdır. Karadeniz Bölgesi nde bölümlerin yer şekilleri ve yağış durumları farklı olduğu için, dağınık yerleşme oranları da bölge içinde farklılık gösterir. 17. Türkiye 36-42 Kuzey enlemleri arasında Orta Kuşak ta yer alır. Bunun kanıtları: yıl içinde dört mevsimin yaşanması, cephe yağışlarının görülmesi, Batı rüzgârları kuşağında yer almasıdır. Ülkemizde aynı anda dört mevsim koşullarının yaşanmasının nedeni, ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve yer şekillerinin çeşitlilik göstermesidir. Ülkemizde gölge boyunun yıl içinde sıfır olmamasının nedeni, ülkemizin dönenceler dışında yer almasıdır. 18. I. Aşama: 23 Eylül-21 Mart arası olmak zorunda. Bu nedenle haziran ağustos ayları olamaz. II. Aşama: Gündüz süresinin uzadığını görüyor ise 21 Aralık ile 21 Haziran tarihleri arasında olmak zorunda. Bu nedenle kasım ve eylül ayları olamaz. Bundan dolayı doğru cevap ocak ayı olur. 19. Su kirliliği daha fazla olan - İznik Gölü - (Sanayi atıkları) Karstik süreçlerle oluşan - Kestel Gölü - (Kalkerli arazi) Alanı yıl içinde en çok değişen - Tuz Gölü - (Buharlaşma fazla) Üzerinde feribot seferleri yapılan - Van Gölü - (Van ile Tatvan arası) Öncüllerde Uzungöl ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. 20. Türkiye de yer şekilleri - ekonomi ilişkisi Kısa mesafede sıcaklık ve yağış koşulları - iklimi etkilediği için tarım ürünlerini etkiler. Dağların uzanış doğrultusu ve yükseltisi ile ülkemizin Asya ve Avrupa kıtaları arasında yer alması ulaşımı etkiler. Ortalama yükselti, kayak turizmini ve bitki örtüsü çeşitliliğini etkiler. D) Maden rezervi ve çeşitliliği üzerinde ülkenin jeolojik oluşum dönemleri etkilidir. Türkiye de maden çeşitliliğindeki en önemli dönem 3. jeolojik dönemdir.
1. coğrafya adım 5 Ocak ayı indirgenmiş izoterm haritası incelendiğinde; En yüksek sıcaklık Akdeniz Bölgesi ndedir. (enlem - denizellik) En düşük sıcaklık Doğu Anadolu Bölgesi ndedir. (karasallık) İç bölgeler kıyı bölgelerden soğuktur. (karasallık) Akdeniz Bölgesi nin güneyinde sıcaklık değerleri 10 C den yüksektir. D) Karadeniz kıyılarının tamamında sıcaklık 6 C den fazladır diyemeyiz. Batı Karadenizde sıcaklık değerlerinin 4 C ile 6 C arasında olduğu görülmektedir. 3. Köy altı yerleşmeleri: Mezra: Doğu Anadolu da özellikle tarım amaçlı yerleşmelerdir. Kom: Doğu ve Güneydoğu da hayvancılık amaçlı kullanılır. Oba: Toroslar da hayvancılık amaçlı kullanılır. Yayla: Karadeniz ve Toroslar da hayvancılık amaçlı oluşmuştur. A, B, D, E, seçenekeleri doğru bilgilerdir. Köylerde tarım dışı sektörler (sanayi - hizmet) gelişmediği için köyaltı yerleşmeleri ortaya çıkmaz. 5. Ülkemizde şehirlerin nüfusunun yıl içindeki değişiminde en önemli etmenlerden biri de turizmdir. Nevşehir İnanç ve Tarihî Turizm Muğla Antalya Deniz Turizm Balıkesir Bu illerin nüfusu yazın artış gösterir. Kayseri de ise Erciyes Dağı nda kayak turizmine bağlı olarak nüfus kışın artış gösterir. 2. Tarım ürünlerinin Bafra Ovası nda, Çukurova ya göre erken hasat edilmesinin nedeni enlemdir. Urfa nın Antalya dan sıcak olmasının nedeni karasallıktır. Kuzeydoğu Anadolu da tarım ürünü çeşitliliğinin az olmasının nedeni yükseltidir. 4. Türkiye de seyrek nüfuslanmış yerler: I. Yıldız Dağları: Yer şekilleri engebeli, ulaşım yollarına sapa kalması II. Menteşe Yöresi: Yer şekilleri dağlık ve engebeli III. Taşeli Platosu: Engebeli IV. Hakkâri: Dağlık - engebeli oluşu V. Tuz Gölü Çevresi: Yer şekillerinden değil, iklimin kurak olmasından az nüfusludur. 6. Bir bölgede yaygın olarak üretimi yapılan ürüne o bölgenin monokültür ürünü denir. Afyon için Haşhaş Malatya için Kayısı Gemlik için Zeytin Ergene için Ayçiçeği monokültür bitkileri olarak söylenir. Rize nin monokültür ürünü çaydır. Turunçgilin monokültür bölgesi Antalya, Adana, Mersin olur. 15
7. Türkiye de hayvancılıktan elde edilen verimi artırmak için: I. Besi ve ahır hayvancılığı teşvik edilmeli II. Yerli hayvan ırkların üretimini artırmak değil, yerli ırkları ıslah etmek verimi artırır. III. Hayvancılıkla uğraşanlara teşvik kredileri verilmeli IV. Yabancı ırkların (Angus - Sementa) ithalatını artırmak ilk etapta verimi değil üretimi artırır. Bunun olumsuz bir sonucu da yerli üreticinin zarar görmesidir. 9. Karadeniz Bölgesi nde demir yolu sadece, Zonguldak ve Samsun limanlarında Akdeniz Bölgesi nde, İskenderun ve Mersin limanlarında iç bölgelerle demir yolu bağlantıları vardır. Rize - Sinop - Antalya ve Taşucu limanlarının iç bölgelerle demir yolu bağlantısı yoktur. Nedeni dağların kıyıya paralel uzanışı ve yükseltilerinin fazla olmasıdır. 11. Otomotiv İhraç edilen Tütün ürünlerimiz Tekstil içinde ilk sırada yer alır- Beyaz eşya lar. Kâğıt Üretim, tüketimi karşılayamadığı Pirinç için ithal edilmektedir. 8. Haritada verilen tarım ürünü pamuktur. Pamuk ekim alanlarında: Yaz kuraklığının olması Sulama imkânlarının gelişmiş olması gerekir. I. Üretim en fazla Ege Bölgesi nde değil, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yapılmaktadır. III. Sadece Akdeniz iklim bölgesinde değil, Doğu Anadolu da Malatya ve Iğdır Ovalarında da üretimi yapılabilmektedir. 16 Doğru yanıt C seçenğidir. 10. Termik Santraller Kırklareli (Doğal gaz) Manisa-Soma (Linyit) fosil yakıtların çevre Zonguldak (Taş kömürü) kirliliği üzerinde etkisi Afşin-Elbistan (Linyit) fazladır. Denizli - Sarayköy jeotermal santralinin çevre üzerinde olumsuz etkisi en azdır. 12. Türkiye de turizmin çeşitliliği üzerinde doğal ve beşerî koşullar etkilidir. Çatalhöyük (Konya) Tarihî turizm Gordion alanlarına örnektir. Bu alanla- (Ankara) Efes rın oluşumunda (İzmir) insan etkisi ön Nemrut plandadır. (Adıyaman) Peri bacaları (Nevşehir) ise volkanik tüfl er ve sel suları etkisiyle oluştuğundan doğal faktörlerin etkisiyle oluşmuştur.
13. Karadeniz Bölgesi her mevsim yağış almasına rağmen, sonbahar yağış oranı en fazladır. Ama akarsuların akımı en fazla ilkbahardadır. Bunun nedeni dağların yüksek kesimlerine düşen karların ilkbaharda erimesidir. 15. A seçeneği hariç verilen diğer özellikler Türkiye deki göllerin özellikleridir. En büyük göller: Van Gölü Tuz Gölü ve Beyşehir Gölü olarak sıralanır. Bu göllerden Van, Doğu Anadolu; Tuz İç Anadolu; Beyşehir ise Akdeniz Bölgesi nde yer alır. 17. Türkiye de 2009 yılı itibarıyla 48 milyon civarında aktif nüfusun % 48 i aktif olarak iş gücüne katılabilmektedir. Türkiye de aktif nüfusun içinde Erkeklerin oranı % 71,3 Kadınların oranı % 24,8 dir Bunun nedenleri: Erkek çocukların okutulduğu ve çalıştırıldığı bir toplumuz. İslam inançları ön plana çıkartılarak kadınların çalıştırılmaması söz konusudur. Ekonomik nedenler, ulaşım, başlık parası gibi şartlar etkilidir. İnsanlara etnik baskı ya da millî kimliklerinden dolayı bir engelleme yoktur. 14. Grafi ğe bakılarak; 12 ayın miktarını toplayıp, 12 ye bölünmesi ile aylık ortalama akım miktarı bulunur. En yüksek akım mayıs ayında, en düşük akım ocak ayındadır. III. Akım miktarına bakılarak yıllık yağış miktarı bulunmaz çünkü yağan yağışın bir kısmı akışa geçer, bir kısmı yer altına sızar bir kısmı da buharlaşır. Ayrıca akımı kar erimeleri ve yer altı suları da etkiler. IV. Akarsuyun akış hızı arazinin eğimine, yer yapısına, bitki örtüsüne ve yatağın genişliğine bağlıdır. 16. ANTALYA İZMİR SİNOP İzmir Sinop Erzurum Ankara Erzurum Enlem-Sıcaklık ilişkisi Yükselti - Sıcaklık ilişkisi Denizellik Karasallık ilişkisi 18. Türkiye de; Doğurganlığın fazla olması insanların göç etmesinde önemli bir etmendir. Göç edenlerin büyük bir çoğunluğunu erkek nüfus oluşturur. Tarımda çalışan nüfus makineleşmenin etkisiyle göç etmektedir. Göç genelde doğudan-marmara Ege ve Akdeniz bölgelerine doğrudur. E) Göçün en önemli nedeni, kırsal bölgelerde işsizliğin fazla olması ve altyapının yetersiz olmasıdır. 17
19. Grafi ğe bakılarak: A) Üç dönemde de koyun sayısı en fazladır. B) 2011 yılında 40 milyon koyun, 10 milyon keçi var. Buna göre keçi sayısı koyun sayısının %25 i kadardır. C) 2012 yılında tüm hayvanlarda 2010 yılına göre azalma olmuştur. D) Sığır sayısı üç dönemde de azalmıştır. E) Türkiye genelinde en yaygın hangi hayvanın beslendiği grafi kten çıkarılamaz sadece hayvan sayısı bilinir, yaygın demek için bölgelerin çoğunda beslenen hayvanı bilmek gerekir. coğrafya adım 6 1. Termik santrallerin yeri belirlenirken ham maddeye yakınlık ve enerji kaynağına yakınlık ilkeleri dikkate alınır. II. Jeotermal Sarayköy Sıcak suyun çıktığı yere kurulmuştur. IV. Hidroelektrik Suyun hızlı aktığı alana yakın yere kurulma zorunluluğu vardır. I. Nükleer santralin ham maddesi, uranyum ve toryum elementleridir; taşınabilir. III. Doğal gaz Borularla ve tankerlerle taşınabilir. Örnek: Ambarlı (İstanbul), Bursa-Ovaakça 3. Birim mesafede en fazla yük ve yolcu taşıyan ulaşım sistemi en ucuz ulaşımdır. Sıralama: 1. Deniz yolu 2. Demir yolu 3. Kara yolu 4. Hava yolu şeklindedir. 4. Jeolojik Yapı: Bölgeyi oluşturan kayaçlarınyer yapısı hakkında bilgi verir. Soğuksu Millî Parkı Doğal turizmi Ormanlara bağlıdır. Dinar Kaplıcaları Termal turizm kırıklı yer yapısına bağlıdır. III. Truva Harabesi Tarihî turizme örnektir. 20. Muz %100 Akdeniz Bölgesi nde Fındık % 85 Karadeniz % 15 Marmara Bölgesi nde Çay % 100 Karadeniz Bölgesi nde Antep Fıstığı % 75 Güneydoğu % 15 Akdeniz Bölgesi ve diğerlerinde Kayısı % 55 Doğu Anadolu ve diğer bölgelerde yetiştirilmektedir. 18 2. İç ticarette; Bölgeler arasında yetiştirilen tarım ürünlerinin farklı olması, Farklı bölgelerde farklı sanayi kollarının gelişmesi, Bölgelerdeki nüfus miktarlarının farklı olması etkili faktörlerdir. IV. Transit ticaret, ticaret yapan iki ülke arasında geçiş ülkesi olmaktır. Dış ticaret kavramı içindedir bundan dolayı iç ticarette etkisi en azdır. 5. Çatalhöyük (Konya) Dünya Kültür Mirası Listesi ne 2012 yılında dâhil edilmiştir.
6. Çevresinde sanayi kuruluşlarının fazla olduğu bölgelerdeki göllerde sanayi ve evsel atıklardan dolayı kirlilik oranı daha fazladır. Bundan dolayı Sapanca Gölü nde kirlilik oranı bulunması gerekenin 45 katı olmuştur. 7. Yaz kuraklığı belirgin olan alanlarda sulama sorunu, bu alanlara yapılan barajlarla giderilir. Teke Yaz kuraklığı belirgin olduğundan Cihanbeyli sulama amacıyla baraja ihtiyaç Bozok Şanlıurfa fazladır. platolarında Erzurum-Kars Platosu yazları yağış aldığından burada baraja olan ihtiyaç azdır. 8. Türkiye de yer şekillerinin engebeli ve yüksek olması; Fiziki haritalarda renk değişiminin fazla olmasına, Gerçek alanla iz düşüm alan arasındaki farkın fazla olmasına, Deniz sporlarıyla kış sporlarının aynı anda yapılmasına, Kuzey-güney yönünde yapılacak yolların maliyetinin yüksek olmasına neden olmuştur. Deniz turizminin Akdeniz de daha çok gelişmesi deniz suyu sıcaklığına bağlıdır, bu da enlemin yani matematik konumun sonucudur. 9. Türkiye güneşlenme süresi haritasına bakılarak; En fazla ve en az güneşlenme süresine sahip olan bölgelere, Güneşlenme süresinin artış azalış yönüne, Güneşlenme süresi aynı olan bölgelere ulaşabilir. Ama güneşlenme süresi tek başına sıcaklık hakkında bilgi vermez. Böyle olsaydı en sıcak bölge Güneydoğu, en soğuk bölge Karadeniz olurdu. 10. Paralellerin arasındaki mesafe (kuş uçuşu) her yerde aynı olduğundan A, aynı enlemdeki merkezlerin gündüz süreleri aynı olduğundan B, aynı boylamdaki merkezlerin yerel saatleri aynı olduğundan C, 21 Aralık ta güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzadığından ve daha doğudaki merkezlerde yerel saatler ileri olduğundan D seçeneği doğrudur. Meridyenler arasındaki mesafe Ekvator dan kutuplara doğru azalır. 11. Karstik bölgelerde: Tarımsal verimlilik düşüktür, Karstik kaynaklar yaygındır, Taban su seviyesi düşüktür, Büyükbaş hayvancılık yaz yağışı ile yeşeren çayırların bulunduğu alanda gelişmiştir. Termal turizm, fay hatları ile yeşeren çayırların bulunduğu alanda gelişmiştir. 12. Türkiye nin jeolojik oluşumu: I. Zaman Zonguldak - Taş kömürü yataklarının oluşması Yıldız - Mardin - Menteşe - Kırşehir masifl erinin oluşması III. Zaman Anadolunun toptan yükselmesi (Epirojenik olarak) ve Toros Dağları nın oluşması Linyit - Petrol - Tuz yataklarının oluşması IV. Zaman İstanbul-Çanakkale Boğazlarının oluşması 13. Denizelliğin etkisi: Sıcaklık farkını azaltır. İklim ve bitki örtüsü çeşitliliğini arttırır. Denize bakan yamaçlar bol yağış aldığı için ormanlık alanlar daha geniş yer kaplar. D) Akdeniz de denize bakan yamaçlarda sıcaklık isteği faz- 19
la olan ürünlerin yetiştirilmesi, bakı faktörü ve denizelliğin etkisiyle açıklanır. Ancak matematik konumun etkisi daha fazladır. 14. Rüzgâr gülleri bölgenin yer şekilleri ve dağların uzanış doğrultusuna göre oluşur. I.si Kuzeydoğu-güneybatı yönünde bir vadi - Çanakkale Boğazı olabilir. II.si Doğu-batı yönünde bir vadi - İzmir olabilir. III.sü Yer şekilleri düz ovalık bir şehir - Konya olabilir. 16. Makineli tarım; Çayır ve mera alanlarını azaltır. Hasat süresini kısaltır. Makineli tarım tarımsal verimde artışa neden olur. Ürünlerin olgunlaşma süresini sıcaklık etkiler. 17. A) Doğurganlık oranı I. bölgede az, II. bölgede fazladır. B) Nüfus artış oranı en az II, en fazla I. bölge C) Dağınık yerleşme en fazla V. bölge D) En fazla mevsimlik göç alan IV. bölge (Çukurova) E) Nüfusu en az olan bölge III değil, II. bölgedir. (Doğu Anadolu) 19. Limanların gelişmesinde; Hinterlandının (art bölgesi) geniş olması Endüstrinin yoğun olması İç bölgelerle bağlantının gelişmiş olması Çevresinde nüfusun, ticaretin gelişmiş olması gerekir. D) Kıta sahanlığının gelişmiş olmasının etkisi yoktur. 15. Grafi ğe bakılarak : II. bölgede doğurganlık az, nüfus artış hızı fazla III. bölgede doğurganlık az, nüfus artış hızı fazla IV. bölgede doğurganlık fazla, nüfus artış hızı az-göç vermiş V. bölgede doğurganlık fazla, nüfus artış hızı az-göç vermiş Grafi kteki bilgilerden bölgelerin toplam nüfusu bilinemez. 20 18. Arıcılığın geliştiği bölgelerde; Yükselti fazladır. Yağış miktarı fazladır. Çiçek çeşitliliği (Bitki Örtüsü) zengindir. II. Denizelliğin diğerlerine göre etkisi en azdır. 20. Turizmin gelişmesinde doğal ve beşerî faktörler etkilidir. Kıyı uzunluğu, Karstik şekiller, Güneşlenme süresi, Deniz suyu sıcaklığı doğal faktörlerdir. Tarihî değerleri (Perge - Aspendos) beşerî etmendir.