İkinci Ürün Susamda Farklı Anıza Ekim Yöntemlerinin Toprağın Fiziksel Özelliklerine Etkisinin Saptanması

172 İkinci Ürün Susamda Farklı Anıza Ekim Yöntemlerinin Toprağın Fiziksel Özelliklerine Etkisinin Saptanması Ramazan SAĞLAM 1, Ahmet ÇIKMAN 2, Yasemin VURARAK 2, İbrahim TOBİ 1 (1) Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Şanlıurfa / Türkiye (2) TAGEM Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Şanlıurfa /Türkiye e-posta: saglamr@harran.edu.tr Özet: Araştırma Harran Ovası'nda bulunan Köy Hizmetleri Koruklu Talat DEMİRÖREN Araştırma İstasyonu nda 2002-2004 tarihleri arasında 3 yıl süreyle yürütülmüştür. Araştırmada özel anıza ekim makinası ile direkt anıza ekim, kültüvatör ayaklı yerel susam ekim makinası ile direkt anıza ekim, pamuk ekim makinası ile anıza direkt ekim, pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekim, yerel susam ekim makinası ile toprak işlemeli ekim (kontrol) konularının toprağın fiziksel özelliklerine etkileri incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda II. ürün susam yetiştiriciliği için en uygun anıza ekim yöntemi saptanmıştır. Araştırma sonucunda, verim yönünden 3 yıl verim ortalamaları arasında homojenlik tespit edilememiştir. Verim değerlerinin 3 yıllık ortalamaları konulara göre şu şekilde bulunmuştur ; özel anıza ekim makinası ile direkt anıza ekimde 741.0 kg/ha, kültüvatör ayaklı susam ekim makinası ile direkt anıza ekimde 835.9 kg/ha, pamuk ekim makinası ile anıza direkt ekimde 826.0 kg/ha, pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekimde 908.8 kg/ha ve kontrol parseli olarak seçilen kültüvatör ayaklı yerel susam ekim makinası ile toprak işlemeli ekimde ise 809.4 kg/ha olarak bulunmuştur. Çalışmada, incelenen toprak özellikleri açısından yöntemler arasında istatistiki olarak önemli bir fark bulunmamıştır. Anahtar kelimeler : Susam, anıza ekim, toprak özellikleri, ikinci ürün Determination of Effects on Soil Physical Properties of Different Stubble Seeding Methods in Second Crop Sesame ( Sesamum İndicum L.) Abstract: This research was carried out in Şanlıurfa Rural Services Research Institute Talat Demirören Research Center in Harran Plain between 2002-2004. The aims of the present research were stubble drilling of sesame (Sesamum İndicum L.) and to integration as second cropping to this region agriculture in crop rotation. Soil physical properties effects of special stubble drilling machine with direct stubble drilling, local sesame drilling machine with direct stubble drilling, cotton drilling machine with direct stubble drilling, cotton drilling machine with ridge stubble drilling and soil cultivated system were determined. For sesame production as second crop the most profitable and the most productive stubble drilling system was determined. As conclusion, ıt is determined that 3 years average yields were not homagen. The sesame average yield value of three years according to subjects were determined that were 741.0 kg/ha in special stubble drilling with direct stubble drilling, 835.9 kg/ha in local sesame drilling machine with direct drilling, 826.0 kg/ha in cotton drilling machine with direct stubble drilling, 908.8 kg/ha in cotton drilling machine with ridge stubble drilling and 809.4 kg/ha in local sesame drilling machine with soil cultivated system. Effects on soil physical properties of different stubble seeding methods were not found significant statistical difference. Key words: Sesame((Sesamum İndicum L.), stubble drilling, soil physical properties, second crop GİRİŞ GAP bölgesi ikinci ürün üretimi için uygun iklim özelliklerine sahip ve potansiyeli de oldukça yüksektir. Özellikle mısır, susam, soya gibi ürünlerin sulu hububat alanlarında ikinci ürün olarak yetiştirilmesi ile mevcut olan bu potansiyel üretime dönüştürülebilir. Anıza ekimde toprak hazırlığında yapılacak işlem ve zaman azalacağı için kısa zamanda ekim yapabilme imkanı olabilmektedir. Bu amaçla, tarımsal yapının tek tip ürüne bağlılıktan (buğday-pamuk) kurtarılması, toprağın fiziksel özelliklerinin iyileştirilmesi, tarımsal üretim periyodunun en iyi şekilde kullanılmasının önemli olduğu bilinmektedir. Her bitkinin topraktaki farklı bitki besin elementlerini ve toprağın farklı katmanlarını kullanması açısından da II. ürün olarak yetiştirilen bitkilerin önemli bir yeri vardır.

173 Türkiye de 50 bin ha olan susam üretim alanlarının yaklaşık % 40 ı Şanlıurfa ilinde bulunmaktadır. Üretim miktarının ise % 21 ini Şanlıurfa ili gerçekleştirmektedir. Son yıllarda Şanlıurfa ilinde ikinci ürün üretim alanlarında ve pamuk üretim alanlarında önemli artışlar olmuştur(çizelge 1). Çizelge 1. Şanlıurfa da Susam Üretim Durumu (Anonymous, 2007; DİE, 2007) Yıllar SUSAM Ekim Alanı (ha) Üretim (ton) 1996 32 660 7228.7 1997 36 535 8572.0 1998 35 5 83.5 1999 20 595 5827.5 2000 20 610 5663.0 2001 18 265 4314.0 2002 10 835 4291.0 2003 10 985 4421.0 Bölgenin önemli ürünlerinden olan susamın anıza ekim tekniğiyle üretiminin araştırılması ve bölgenin tarımsal yapısına II. ürün olarak entegre edilerek, ekim nöbetine dahil edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla İkinci ürün susam yetiştiriciliği için en uygun anıza ekim sistemininin belirlenmesi ve çalışmada anıza ekim yöntemlerinin uygulanması ile toprak fiziksel özelliklerinde toprak işlemeli üretim sistemlerine göre ve farklı anıza ekim yöntemleri arasında bir fark oluşup oluşmadığı incelenmiştir. Bu konuyla ilgili yapılmış bazı çalışmalar aşağıda özetlenmiştir: Özgüven ve Aydınbelge (1990), ikinci ürün için tohum yatağı hazırlığında kullanılan toprak işleme aletlerinin toprak sıkışıklığına etkisini araştırmışlardır. Rototiller, dikey freze ve geleneksel yöntemleri karşılaştırmışlardır. Penetrasyon direnci, hacim ağırlığı, porozite ve hidrolik iletkenlik ölçümlerini yapmışlardır. Sonuçta aletlerin toprağa yaptığı sıkıştırma etkisi bitki büyümesini engelleyen sınırların altında bulunmuştur. Penetrasyon direnci ve hacim ağırlığı değerlerine göre en fazla toprak sıkışıklığı geleneksel yöntemde görülmüştür. Yalçın ve Sungur (1991), Ege bölgesinde tahıl hasadından sonra ikinci ürün mısır tarımında toprak işleme kombinasyonu ve direkt ekim yöntemlerinin toprağa, bitki gelişimine ve verime etkilerini araştırmışlardır. Sonuçta; toprak işleme kombinasyonunun toprak nemini koruması, düşük penetrasyon direnci, iyi bir por hacmi, az otlanma, iyi bitki gelişimi ve yüksek verim sağlamasının yanında, üç kat daha fazla yakıt tüketimi ve daha fazla çeki gücü ihtiyacı gerektiğini belirlemişlerdir. Kayışoğlu ve Bayhan (1993), Kulaklı ve çizel pulluğun toprağın penetrasyon direnci, porozite, hacim ağırlığı ve strüktür gibi bazı fiziksel özelliklerine yaptıkları etkileri, iş başarılarını ve yakıt tüketimlerini karşılaştırmalı olarak incelemişlerdir. Hacim ağırlığı, parça boyut dağılımı değerleri, çizel pullukla toprak işlemede kulaklı pulluğa göre daha yüksek bulunmuştur. Kulaklı pullukta yakıt tüketimini daha yüksek ve iş başarısını da daha düşük olarak elde etmişlerdir. Öztürk ve Bal (1993), Erzurumda yaptıkları çalışmada tarım makinaları ve alet kombinasyonlarının toprak parçalanması, gözenek hacmi ve yüzey profiline etkilerini araştırmışlardır. Bu amaçla bir çok alet ve alet kombinasyonlarını denemişlerdir. Buğday ve mısırın işleme derinliğindeki toprak katmanlarına karıştırılmasında makina ve alet kombinasyonlarının hız ve geçiş sayılarının etkileri çok önemli bulunmuştur. Karıştırma etkileri arasında da önemli farkların olduğu belirlenmiştir. Zeren ve Ark. (1993), Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) alanlarında sulu tarımın başlamasıyla bölgede buğdaydan sonra ikinci ürün mısır tarımı üretiminin önemli bir üretim kolu haline geleceğini tahmin ederek üç farklı tohum yatağı yöntemini

174 teknik ve ekonomik yönden karşılaştırmışlardır. Bu çalışma sonunda Rototiller + Merdane kombinasyonu ile direkt anıza ekim yönteminin GAP yöresi için uygun ve ekonomik olabileceğini belirtmişlerdir. Özmerzi ve Barut (1996), Antalya da ikinci ürün susamda farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerini karşılaştırmışlardır. Araştırma sonunda, en az makina kullanımı 11.91 h/ha ile Anızsız+Azaltılmış toprak işleme+serpme ekim yönteminde, en fazla makina kullanımı ise 18.00 h/ha ile Anızlı+Geleneksel toprak işleme + tek tane yönteminde bulunduğunu belirtmişlerdir. Ekim yöntemlerinin,toprak işleme yöntemlerine göre bitki çıkışları arasında önemli fark olmasına karşın yöntemlerin verimleri arasında fark olmadığını belirtmişlerdir. Sağlam ve Ark. (1996), Harran ovası koşullarında II. ürün mısırda farklı toprak işleme yöntemlerinin toprağa ve verime etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. Bu çalışmada dört toprak işleme yöntemi kullanılmıştır. Kültüvatör + merdane, rototiller, kulaklı pulluk + rototiller anız yakılmış ve kulaklı pulluk + rototiller anız yakılmamış yöntemleri kullanılmıştır. Bu yöntemlerden penetrasyon direnci en fazla olanın 1. Yöntem olan Kültüvatör + merdane olduğu belirlemişlerdir. Diğer yöntemler arasında önemli fark olmadığını belirtmişlerdir. Şelli ve ark. (2001), çalışmada II. Ürün susamın Harran Ovası koşullarında toprak işleme ve ekim yöntemlerini teknik ve ekonomik yönden karşılaştırmışlardır. Çalışmada, kütüvatör + tapan ve yerel susam ekim makinası, rototiller + merdane + tapan ve yerel susam ekim makinası ve sıra arası frezeli çapa + tapan ve yerel susam ekim makinası yöntemleri en iyi verim sonuçlarını vermişlerdir. 1. yıl verim yönünden en yüksek değer 574.6 kg/ha ile yerel susam ekim makinası ile rototiller + tapan, en düşük verim 253 kg/ha ile pnömatik ekim makinası ile kulaklı hassasiyetinde, Toprak Örnek Alma Silindirleri: Çelik ve 100 cm 3, Toprak Penetrometresi : Eijkelkamp marka, pulluk + rototiller + tapan dan elde edilmiştir. 2. yıl sonuçlarına göre ise yine en düşük verim pnömatik ekim makinası ile kulaklı pulluk + rototiller + tapan, en yüksek verim ise, tahıl ekim makinası ile kulaklı pulluk + rototiller + tapan konusundan elde edilmiştir. MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Araştırma Harran Ovası'nda bulunan Köy Hizmetleri Koruklu Talat DEMİRÖREN Araştırma İstasyonunda yürütülmüştür. Araştırmanın yürütüleceği yerde toprak serisi allüviyal anamateryalli, düz ve düze yakın eğimli derin topraklardır. Profilleri killi tekstürlüdür(dinç, 1988). Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu İklim Bölgesine dahil olmakla beraber, Akdeniz iklimi nin etkisi altındadır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık olan bir iklim özelliği göstermektedir. Güneyden kuzeye gittikçe yağış miktarı artmaktadır(khaem, 2003). Harran Ovasının kuru tarım yapılan kısımlarında en çok buğday olmak üzere, mercimek, arpa, susam, tarımı yapılmakta ayrıca Antepfıstığı ve bağ tesisleri de yer almaktadır. Sulu tarım ise Harran Ovası, Suruç, Ceylanpınar ve Viranşehir ovalarında yapılmaktadır. Sulu tarımın yapıldığı bölgelerde kuru tarımda yetiştirilen bitkilerden başka, başta pamuk olmak üzere sebze, meyve, yonca ve ikinci ürün mısır yetiştirilmektedir. Çalışmada kullanılan tarım alet ve makinaları; traktör, kulaklı pulluk, rototiller, tapan, pamuk ekim makinası, kültüvatör ayaklı susam ekim makinası (yöresel susam ekim makinası), anıza ekim makinası, sıra arası çapa makinası ve pülverizatördür. Demelerde bazı ölçümlerin yapılması için;kronometre: Extech marka digital göstergeli ve hafızalı, Hassas Terazi: Digital göstergeli 1/1000 gram, Şeritmetre : 100 m lik, Kumpas: Digital kumpas, 1/100 ölçüm 80 cm derinliğe kadar ölçüm yapabilen ve 0-500 N/cm 2 ölçüm aralığında 1 N/cm 2 ölçüm hassasiyetli.

175 Tohumluk olarak yerli çeşit susam kullanılmıştır. Susamın ortalama yetişme periyodu 90 ile 100 gün arasındadır. Tohumluğun çıkış oranı % 80-95 arasında, 1000 dane ağırlığı yaklaşık 4 gram ve bitki boyu 80-100 cm arasında değişmektedir(şelli ve ark., 2001). Yöntem Deneme tesadüf bloklarında bölünmüş parsel deneme deseninde 3 tekrarlı olarak yürütülmüştür. Parsel ölçüleri: Ekimde : 25.00 m x 8.40 m = 210 m 2, hasatta : 23.00 m x 7.00 m = 161 m 2 ve sıra arası 70 cm, sıra üzeri mesafe 10 cm olarak uygulanmıştır. Denemelerde bitki sıra arası mesafe 70 cm ve sıra üzeri mesafe de 10 cm olarak deneme kurulmuştur. Her parsel 25 m uzunluğunda 12 sıradan oluşturulmuştur. Sonuçlar istatistiki olarak değerlendirilmiştir. Deneme Konuları: E - Özel anıza ekim makinası ile doğrudan anıza ekim E - Kültüvatör ayaklı susam ekim makinası ile doğrudan anıza ekim E - Pamuk ekim makinası ile anıza doğrudan ekim E - Pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekim E5- Yerel susam ekim makinası ile toprak işlemeli ekim(kontrol) E5 parsellerinde Kulaklı pulluk, Rototiller+Merdane ve Tapan ile toprak işleme yapılmıştır. Analiz ve Değerlendirme Toprak işlemeden önce ve hasat sonrası bazı toprak özellikleri de saptanmıştır. Denemede ekim öncesi ve hasat sonrasında; her uygulama için 0-15 ve 15-30 cm derinlikten toprak örnekleri alınarak, hacim ağırlığı, rutubet, organik madde ve toprak bünye analizleri ve toprak porozite değerleri saptanmıştır. Toprak işlemeden önce ve hasat sonrası toprak penetrasyon ölçüm değerleri ölçülmüştür. Ölçümler 50 cm derinliğe kadar her parsel için üç tekrarlı olarak yapılmıştır. Verim ve toprak özellikleri için varyans analizi ve DUNCAN çoklu karşılaştırma testi yapılarak istatistiki olarak değerlendirilmiştir. Yapılan Tarımsal İşlemler Ekimde sıra araları 70 cm, sıra üzeri 10 cm olacak şekilde 2-3 cm derinliğe ekim yapılmıştır. Tohumlar elenmiş toprakla 1/10 oranında karıştırılarak ekilmiştir. Ekim normu yaklaşık 0.4 kg/da olarak tutulmuş ve dekara 5 kg N ve 5 kg P 2 O 5 olacak şekilde 20 20 0 kompoze gübresi ekim ile birlikte verilmiştir. Bitki boyu 10-15 cm ye ulaştığında ilk çapa ve İlk çapadan sonra 1. sulama yapılmıştır. Yabancı ot için iki el ve bir traktör çapası yapılmıştır. Bitki sıklık durumuna göre çıkışlardan sonra bitki kuvvetlenince, sıra üzeri mesafe 10 cm olacak şekilde seyreltme yapılmıştır. Ekim öncesi bütün parsellere tav suyu verilmiştir. Diğer sulamalar karık sulaması ile yapılmıştır. Bitkinin yetiştirme süresince 2 kez sulama yapılmıştır. Bitki sapının sararması, yaprakların dökülmesi ve susam kapsüllerinin olgunlaşması sonucunda elle söküm yapılmıştır. Kenar tesirleri çıkarıldıktan sonra hasat el ile yapılarak, demetler halindeki susam bitkileri kurumaya bırakılmış ve sonra çırpılarak elenmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI Denemelerden elde edilen susam verim sonuçları Çizelge 2. de verilmiştir. Verim yönünden en iyi sonuçlar E4 pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekim yönteminden elde edilmiştir. Bu parsellerdeki verimler 103.26 ile 112.09 kg/da arasında değişmektedir. Ortalama dekara verim ise bu parsellerde 106.8 kg/da olarak bulunmuştur. En düşük verim değerleri E1 özel anıza ekim makinası ile ekim yönteminden elde edilmiştir. Bu parsellerdeki verimler78.12 ile 105.3 kg/da arasında değişmektedir. Ortalama dekara verim ise bu parsellerde 95.1 kg/da olarak bulunmuştur.

176 Çizelge 2. Anıza Ekim Susam Denemesi Verim Değerleri (kg/da) Konular Yıllar Tekrarlar 1 2 3 Ortalamalar 2002 32,60 35,40 27,20 31,73 E1 2003 125,6 80,40 80,40 95, 2004 101,9 78,12 105,3 95,1 Ortalamalar 86,70 64,64 70,96 74,10 2002 40,80 38,80 57,80,80 E2 2003 114,3 94,0 97,0 101,77 2004 127,7 84,24 97,82 103,2 Ortalamalar 94,26 72,34 84,20 83,59 2002 39,50 36,00 43,50 39,67 E3 2003 111,9 107,1 97,00 105,34 2004 117,5 76,76 114,13 102,8 Ortalamalar 89,63 73,28 84,87 82,60 2002 52,40 66,60 51,00 56,67 E4 2003 104,2 116,1 107,2 109,17 2004 112,09 105,3 103,26 106,8 Ortalamalar 89,56 96,0 87,15 90,88 2002 38,00 39,50 53,00 43,50 E5 2003 92,30 95,30 109,5 99,03 2004 114,8 118,9 67,25 100,3 Ortalamalar 81,7 84,56 76,58 80,94 Toprak Analiz Sonuçları Deneme uygulamasında ekim öncesi ve hasat sonrasında; her uygulama için 0-15 ve 15-30 cm derinlikten toprak örnekleri alınarak, hacim ağırlığı, rutubet, organik madde ve toprak bünye analizleri yapılmıştır. Sonuçlar Çizelge 3. ve 4 de verilmiştir. Toprak porozite değerleri Çizelge 5. de verilmiştir. Konu I.Blok 2.Blok 3.Blok Çizelge 3. Deneme Yeri Parsellerinin Ekim Öncesi Toprak Analiz Değerleri Derinlik Ekim öncesi Hacim ağırlığı Bünye Nem (%) Organik Madde(%) 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 0-15 1,35 1,41 1.58 Kil Kil Kil 1,95 4,99 12.72 1,61 1,32 1.59 15-30 1,41 1,42 1.49 Kil Kil Kil 1,90 9,27 18.49 1,44 1,26 1.27 0-15 1,35 1,49 1.43 Kil Kil Kil 1,94 6,78 12.74 1,59 1,29 1.68 15-30 1,37 1,40 1.43 Kil Kil Kil 1,88 11,80 16.60 1,48 1, 1. 0-15 1,41 1, 1.40 Kil Kil Kil 1,90 8,08 11.66 1,63 2,06 1.74 15-30 1,37 1,41 1.48 Kil Kil Kil 1,89 12,80 15.60 1,42 2,06 1.77

177 Konu E1 E2 E3 E4 E5 Çizelge 4. Deneme Yeri Parsellerinin Hasat Sonrası Toprak Analiz Değerleri Derinlik Hasat Sonrası Hacim ağırlığı Bünye Nem (%) Organik Madde(%) 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 0-15 1,38 1, 1,41 Kil Kil Kil 15,26 15,8 16,3 1,69 1, 1,71 15-30 1, 1,56 1,48 Kil Kil Kil 18,66 16,2 17,5 1, 2,03 1,67 0-15 1,40 1, 1, Kil Kil Kil 16,20 14,7 18,3 1,68 2,32 1,85 15-30 1, 1,53 1, Kil Kil Kil 18,15 17,7 15,4 1,39 1,71 1,62 0-15 1,38 1,48 1,44 Kil Kil Kil 14,40 13,2 14,7 1,75 2,03 1,92 15-30 1,43 1,55 1,40 Kil Kil Kil 17,39 16,8 15,4 1,73 2,03 1,87 0-15 1, 1,49 1,44 Kil Kil Kil 15,75 12,6 17,2 1,77 2,32 2,11 15-30 1,48 1,51 1,43 Kil Kil Kil 17,37 16,0 17,4 1,41 1,71 1,68 0-15 1,41 1,40 1, Kil Kil Kil 15,11 11,7 14,3 1,68 1, 1,87 15-30 1,48 1,53 1,42 Kil Kil Kil 18,43 21,5 17,9 1,77 1,71 1,68 Profil Derinliği 0-15 15-30 Çizelge 5. Deneme Parsellerinin Toprak Porozite Değerleri Toprak işleme öncesi(%) 1. Blok 2. Blok 3. Blok 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 48 40 43 48 Ort.,0 41,5,5,0 44,0,5,0,5 Hasat Sonrası(%) Profil Derinliği 0-15 15-30 43 E1 E2 E3 E4 E5 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 44 58 49 44 69 64 48 49 Ort.,5 52,5,5,0 66,5 48,5,0,0,0 43,5 64,0,0 44,5 54,5,5 53 41 43 44 43 56 72 48 44 43 52 57 44 48 Penetrasyon Direnci Değerleri Sonuçları Ekim öncesi her parsel için 20 cm kök bölgesindeki ölçüm sonuçlarının ortalamaları da Çizelge 6. da verilmiştir. Ekim öncesi 50 cm derinliğe kadar toprak penetrasyon direnci değerleri de üç tekerrürlü olarak saptanmıştır(çizelge 7). Konular Çizelge 6. Ekim Öncesi 20 cm Derinlikteki Toprak Penetrasyon Direnci Değerleri (N/cm 2 ) Tekrarlar 1 2 3 Konu Ortalamaları 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 E1 202 500 170 154 500 215 164 430 165 173,3 6,6 183,3 E2 83 500 220 242 500 210 267 500 185 197,3 480,0 205,0 E3 160 0 170 233 500 100 169 440 240 187,3 6,6 170,0 E4 91 370 170 189 0 170 213 440 140 164,3 420,0 160,0 E5 138 500 290 190 360 235 171 430 205 166,3 430,0 243,3 Ortalama 135 6 204 202 2 186 197 448 187 177,7 4,6 192,3

178 Ölçüm derinliği Çizelge 7. Anıza Ekim Susamda Ekim Öncesi Penetrasyon Direnci Değerleri (N/cm 2 ) E1 E2 E3 E4 E5 Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler YILLAR 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 5 2002 136 132 232 83 193 137 127 230 216 89 115 88 80 59 165 2003 175 140 190 110 180 200 260 200 220 250 105 150 250 300 300 2004 120 135 150 125 80 130 125 80 170 120 90 110 220 210 200 10 2002 276 222 180 83 295 320 242 314 81 89 195 286 92 190 220 2003 400 290 260 240 320 280 440 400 370 290 215 270 310 220 310 2004 120 125 160 175 120 150 125 85 250 140 120 125 230 180 210 15 2002 255 175 170 83 317 330 195 270 180 91 239 238 1 209 194 2003 500 280 320 350 400 410 420 500 0 350 280 350 430 215 380 2004 150 150 1 220 120 190 170 90 230 155 140 165 190 225 205 20 2002 202 154 164 83 242 267 160 233 169 91 189 213 138 190 171 2003 500 500 430 500 500 500 0 500 440 370 0 440 500 360 430 2004 170 215 165 220 210 185 170 100 240 170 170 140 290 235 205 25 2002 190 141 155 83 205 258 155 208 138 91 180 192 134 186 196 2003 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 480 2004 160 250 170 220 115 170 225 95 270 180 140 160 325 260 200 30 2002 169 133 170 82 201 289 160 195 135 91 188 166 129 186 173 2004 150 255 140 230 140 240 250 85 285 240 130 155 325 265 190 35 2002 185 133 185 82 201 275 187 201 140 91 223 187 165 201 195 2004 210 315 240 250 220 210 2 110 285 240 210 170 320 290 190 40 2002 232 140 199 82 221 264 228 193 139 91 249 205 191 223 229 2004 215 315 210 285 160 250 230 120 310 240 220 240 300 290 240 2002 252 158 199 81 222 279 233 230 140 91 253 210 190 236 267 2004 220 315 210 300 240 300 200 170 315 240 225 225 290 290 240 50 2002 265 190 194 81 223 293 2 269 158 91 256 251 220 265 262 2004 300 320 255 305 2 350 240 230 315 240 270 240 275 300 440 Hasat sonrası her parsel için 20 cm kök kadar toprak penetrasyon direnci değerleri de üç bölgesindeki ölçüm sonuçlarının ortalamaları da tekerrürlü olarak saptanmıştır(çizelge 9). Çizelge 8. de verilmiştir. Hasat sonrası 50 cm derinliğe Konular Çizelge 8. Hasat Sonrası 20 cm Derinlikteki Toprak Penetrasyon Direnci Değerleri (N/cm 2 ) Tekrarlar Konu 1 2 3 Ortalamaları 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 2002 2003 2004 E1 113 350 0 380 500 300 395 320 350 296,0 390,0 366,6 E2 235 0 320 215 420 440 266 500 400 238,7 3,4 386,6 E3 393 0 400 101 250 430 211 500 180 235,0 400,0 336,6 E4 383 500 210 379 500 180 5 350 0 405,7 0,0 280,0 E5 339 480 370 424 0 320 499 420 330 420,7 0,0 340,0 Ortalama 292 0 350 300 424 334 365 418 342 319,2 430,7 342,0

179 Ölçüm derinliği 5 10 15 20 25 30 35 40 50 Çizelge 9. Anıza Ekim Susamda Hasat Sonrası Penetrasyon Direnci Değerleri (N/cm 2 ) E1 E2 E3 E4 E5 YILLAR Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler Tekerrürler 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 2002 50 258 440 274 140 100 166 121 31 3 301 500 135 77 380 2003 300 150 150 250 320 110 180 150 100 350 300 380 200 200 150 2004 100 100 200 100 100 150 100 200 80 70 140 180 350 180 100 2002 96 325 416 221 233 235 258 183 196 430 365 500 225 124 440 2003 270 0 170 300 170 300 400 160 270 0 380 400 320 350 290 2004 300 200 280 200 400 200 300 300 80 120 150 180 340 240 270 2002 88 331 409 165 218 259 401 160 242 490 349 3 3 157 499 2003 280 0 270 420 190 500 0 200 0 500 500 390 400 400 350 2004 400 270 380 300 440 350 430 0 170 160 140 200 400 350 280 2002 113 380 395 235 215 266 393 101 211 383 379 5 339 424 499 2003 350 500 320 0 420 500 0 250 500 500 500 350 480 0 420 2004 0 300 350 320 440 400 400 430 180 210 180 0 370 320 330 2002 209 427 333 235 215 281 359 100 212 500 402 500 392 0 498 2003 400 500 360 420 500 500 420 490 500 500 500 440 500 500 500 2004 500 370 430 500 440 500 380 5 190 250 180 300 480 380 370 2002 235 419 401 250 215 322 435 100 262 500 419 491 433 485 500 2003 0 500 500 410 500 500 430 500 500 500 500 500 500 500 500 2004 500 400 325 400 440 500 430 5 190 310 130 350 480 0 360 2002 251 435 417 224 215 310 436 101 281 500 224 500 4 485 500 2003 500 500 500 405 500 500 480 500 500 500 500 500 500 500 500 2004 500 400 400 500 440 500 420 500 200 0 170 400 500 370 200 2002 295 425 417 201 215 296 206 160 277 500 207 500 5 500 500 2004 500 0 0 500 440 500 350 500 250 480 240 500 500 500 400 2002 310 426 417 155 215 296 211 169 300 500 207 500 5 495 500 2004 500 500 500 500 500 500 430 500 400 480 370 500 500 500 500 2002 305 420 420 130 215 284 223 170 320 490 188 500 1 3 500 2004 500 500 500 500 500 500 0 500 500 500 380 500 500 500 500 TARTIŞMA VE SONUÇ Üretim Değerleri Analiz ve Sonuçları Susam verim değerleri % 8 nem oranına göre hesaplanmıştır. Elde edilen verilerin varyans analizi yapılmış ve duncan testi uygulanmıştır. İstatistik analizler kontrol parseli ve 4 anıza ekim yöntemi birlikte dikkate alınarak yapılmıştır. Verim sonuçlarının analizleri yıllar arasında homojenlik saptanamadığından, her yıl için ayrı olarak yapılmıştır. Yıllar itibariyle birleştirilmiş analiz yapılamamıştır. Kontrol parseli ve 4 anıza ekim yönteminin birlikte incelenmesi sonucu elde edilen 3 yıllık verim değerlerinin varyans analiz sonuçlarına göre yapılan DUNCAN test sonuçları da Çizelge 10. da verilmiştir. Ekim yöntemlerine göre verim değerleri 2002 yılı için % 5 önem seviyesinde verim üzerine etkili olmuştur. 2003 ve 2004 yılları için ekim yöntemlerinin verim üzerine etkisi istatistiki olarak önemli bulanamamıştır.

180 Çizelge 10. Yıllara ve Konulara Göre Ortalama Verimler ve DUNCAN testleri(kg/da) Konular Yıllara ve Konulara Göre Ortalama Verimler Genel Ortalama (Kg/ha) (kg/da) 2002 yılı 2003 yılı 2004 yılı E1 317,3 b 954,7 a 951,0 a 741,0 E2 8,0 ab 1017,7 a 1032,0 a 835,9 E3 396,7 b 1053,4 a 1028,0 a 826,0 E4 566,7 a 1091,7 a 1068,0 a 908,8 E5 435,0 ab 990,3 a 1003,0 a 809,4 Denemenin ilk yılında (2002) verim bakımından 566.7 kg/ha ile E4 konusu ilk, 317.3 kg/ha ile E1 konusu son sırada yer almıştır. Denemenin ikinci yılında (2003) 1091.7 kg/ha ile E4 konusu ilk, 954.7 kg/ha ile E1 konusu son sırada yer almıştır. Denemenin üçüncü yılında (2004) 1068.0 kg/ha ile E4 konusu ilk, 951.0 kg/ha ile E1 konusu son sırada yer almıştır. Verim yönünden denemelerin üç yılında da E4- Pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekim yöntemi en iyi verim sonuçlarını vermiştir. ilk yıl (2002) 566.7 kg/ha, ikinci yıl(2003) 1091.7 kg/ha, üçüncü yıl (2004) 1068.0 kg/ha olarak gerçekleşmiştir. Verimi dikkate aldığımızda E4-Pamuk ekim makinası ile sırta anıza ekim yöntemini en iyi sonucu vermesi bakımından birinci sırada yer almıştır. Bunun yanında yapılan analiz ve değerlendirmelere göre ikinci olarak E3-Pamuk ekim makinası ile anıza ekim yöntemini ve üçüncü olarak da E2-Kültüvatör ayaklı susam ekim makinası ile doğrudan anıza ekim yöntemini uygulanabilir olarak dikkate alınmıştır. 2002 yılı ekim öncesi ve hasat sonrası toprak penotrometre ölçüm değerlerinin varyans analiz sonuçları Çizelge 11. ve 12 de verilmiştir. Çizelge 11. 2002 Yılı Ekim Öncesi Toprak Penotrometre Değerlerinin Varyans Analizi( N/cm 2 ) Varyosyon Kaynakları S.D K.T. K.O. F Tekrarlamalar 2 13882,14 6941,07 2,74ns 4, 8,65 Konular 4 2415,60 603,90 0,24ns 3,84 7,01 Hata 8 20229,20 2528,65 - - - Genel 14 36526,94 - - - - Çizelge 12. 2002 Yılı Hasat Sonrası Toprak Penotrometre Değerlerinin Varyans Analizi( N/cm 2 ) Varyosyon Kaynakları S.D K.T. K.O. F Tekrarlamalar 2 15999,58 7999,79 0,67 ns 4, 8,65 Konular 4 95656,38 23914,09 2,00 ns 3,84 7,01 Hata 8 95638,42 11954,80 - - 0Genel 14 207294,38 - - - - Çizelgelerde de görüldüğü 2002 yılında ekim yöntemleri hiçbir önem seviyesinde penetrometre değerleri üzerine etkili olmamıştır. 2003 yılı ekim öncesi ve hasat sonrası toprak penotrometre ölçüm değerlerinin varyans analiz sonuçları Çizelge 13. ve 14 de verilmiştir.

181 Çizelge13. 2003 Yılı Ekim Öncesi Toprak Penotrometre Değerlerinin Varyans Analizi( N/cm 2 ) Varyosyon S.D K.T. K.O. F Kaynakları Tekrarlamalar 2 893,333 4,667 0,200 ns 4,0 8,650 Konular 4 13240,000 3310,000 1,484 ns 3,840 7,010 Hata 8 17840,000 2230,000 - - - Genel 14 31973,333 2283,810 - - - Çizelge 14. 2003 Yılı Hasat Sonrası Toprak Penotrometre Değerlerinin Varyans Analizi(N/cm 2 ) Varyosyon S.D K.T. K.O. F Kaynakları Tekrarlamalar 2 2893,333 14,667 0,164 ns 4,0 8,650 Konular 4 13226,667 3306,667 0,374 ns 3,840 7,010 Hata 8 70773,333 88,667 - - - Genel 14 86893,333 6206,667 - - - Çizelgelerde de görüldüğü 2003 yılında ekim yöntemleri hiçbir önem seviyesinde penetrometre değerleri üzerine etkili olmamıştır. 2004 yılı ekim öncesi ve hasat sonrası toprak penotrometre ölçüm değerlerinin varyans analiz sonuçları Çizelge 15. ve 16 de verilmiştir. Çizelge 15. 2004 Yılı Ekim Öncesi Toprak Penotrometre Değerlerinin Varyans Analizi(N/cm 2 ) Varyasyon S.D K.T. K.O. F Kaynakları Tekrarlamalar 2 640.000 320.000 0.025 ns 4,0 8,650 Konular 4 19440.000 4860.000 0.385 ns 3,840 7,010 Hata 8 100960.000 12620.000 - - - Genel 14 121040.000 86.714 - - - Çizelge 16. 2004 Yılı Hasat Sonrası Toprak Penotrometre Değerleri Varyans Analizi(N/cm 2 ) Varyasyon S.D K.T. K.O. F Kaynakları Tekrarlamalar 2 1023.333 511.667 0.268 ns 4,0 8,650 Konular 4 13160.000 3290.000 1.725 ns 3,840 7,010 Hata 8 15260.000 1907.500 - - - Genel 14 29443.333 2103.095 - - - Çizelgelerde de görüldüğü 2004 yılında ekim yöntemleri hiçbir önem seviyesinde penetrometre değerleri üzerine etkili olmamıştır. İncelenen toprak özellikleri açısından yöntemler arasında istatistiki olarak önemli bir fark bulunmamıştır. Hasattan sonra yöntemlere göre ölçülen; toprak hacim ağırlığı değerlerinin 1,38-1,56 kg/dm 3 arasında değiştiği ve toprak neminin de kuru ağırlığa göre yaklaşık % 11,7-18,66 arasında olduğu saptanmıştır. Ekimden önce ve hasattan sonra yapılan toprak penetrometre ölçümlerinde penetrometreye gösterilen direnç açısından yapılan istatistik değerlendirmede, yöntemler arasında hiçbir önem seviyesinde önemli bir farklılık bulunmamıştır. E1 yönteminde diğer yöntemlere göre penetrometreye gösterilen direnç değeri daha düşük bulunmasına karşın, istatistik anlamda önemsiz bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlara göre anıza ekim yöntemlerinin toprağa olumsuz etkileri saptanamamıştır. Anıza ekim yöntemlerinin verim yönünden iyi sonuçlar vermesi de dikkate alındığında; toprağın korunması, enerji ve işgücü tasarrufu, yetiştirme peryodunun iyi değerlendirilmesi ve toprak fiziksel özelliklerine olumsuz etkisinin olmaması gibi avantajları nedeniyle bölge için susamın anıza ekim yöntemleriyle üretilmesinin uygun bir yöntem olarak önerilmesi sonucuna varılmıştır.

182 KAYNAKLAR Anonymous, 2007. Şanlıurfa Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, Şanlıurfa DİE, 2007. Devlet İstatistik Enstitüsü İnternet Kayıtları. www. tarim. gov.tr./ İstatistikler Dinç, U., Şenol, S., Sayın, M., Kapur, S., Güzel, N., 1988. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Toprakları (GAT) I.Harran Ovası. TÜBİTAK-TOAG Güdümlü Araştırma Projesi Kesin Raporu Toag-534, Adana. Kayışoğlu, B., Bayhan, Y., 1993. Çizel ve Kulaklı Pulluğun Toprağa Yaptığı Bazı Fiziksel Etkiler, İş Başarısı ve Yakıt Tüketimleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. 5. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. 12-14 Ekim 1993. Ege Ünv., Ziraat Fak., Tarım Mak. Bölümü, Kuşadası-İzmir. 131-140. KHAEM, 2003. Hidrometeorolojik rasat verileri. Köy Hizmetleri Şanlıurfa Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Şanlıurfa Özgüven, F., Aydınbelge, M., 1990. İkinci Ürün İçin Tohum Yatağı Hazırlığında Kullanılan Toprak İşleme Aletlerinin Toprak Sıkışıklığına Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. 4.Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. 1-4 Ekim 1990. Çukurova Ünv., Ziraat Fak., Tarım Mak., Bölümü, Adana. 166-173. Özmerzi, A., ve Barut, B., 1996. II. Ürün susamda farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin karşılaştırılması. 6.Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon Ve Enerji Kongresi.2-6 Eylül 1996. S.2. Ankara Öztürk, I., Bal, H., 1993. Tohum Yatağı Hazırlamada Kullanılan Bazı Toprak işleme Aletlerinin Karıştırma Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 14. Ulusal Kongresi. 14-16 Ekim 1992. 19 Mayıs Ünv., Ziraat Fak., Tarım Mak., Bölümü, Samsun. 37-49. Sağlam, R., Polat, R., ve Kızıl, A., 1996. Harran ovasında II. ürün mısırda farklı toprak işleme yöntemlerinin toprağa ve verime olan etkilerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi.2-6 Eylül 1996. S.2. Ankara Şelli, F., Sağlam, R., Çıkman, A., ve Polat, R., 2001. Harran Ovasında II. Ürün susamda toprak işleme ve ekim yöntemlerinin teknik ve ekonomik yönden karşılaştırılması. Şanlıurfa Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Yalçın, H., Sungur, N., 1991. İkinci Ürün Mısır Tarımında İki Farklı Tohum Yatağı Hazırlama Yönteminin Verime Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 13. Ulusal Kongresi. 25-27 Eylül 1991. Selçuk Ünv., Ziraat Fak., Tarım Mak., Bölümü, Konya. 213-222. Zeren, Y., Işık, A., Özgüven, F., 1993. GAP Bölgesinde II. Ürün Tane Mısır Yetiştirmede Farklı Toprak İşleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması. 5. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. 12-14 Ekim1993. Ege Ünv., Ziraat Fak., Tarım Mak., Bölümü, Kuşadası-İzmir. 43-54.