MİGRENE KARŞI BAŞ BANTI N.Vijayan M.D. Head band for migraine headache relief. Headache 1993 ; Vol 33 ; 40 42 ÖZET Migren ağrısını geçici olarak dindirmek için ilaçla tedavi dışında kullanılan en yaygın yöntemler arasında buz torbası ve kafa derisine bölgesel basınç uygulanması yer almaktadır. Migren hastası olan 25 kişiye, ağrının en yoğun olduğu bölgeye basınç uygulanması için baş bantı takılmıştır. Esnek olan bant(velcro*) baş etrafına sıkılaştırılmış ve altına lastik diskler konulmuştur. Her hastanın geçirdiği üç migren nöbeti incelenmiştir. İki hasta, bantı kullanmalarını engelleyecek şekilde bölgesel hassasiyet hissetmeleri sebebiyle denemeden vazgeçmek zorunda kalmıştır. Diğer 23 hasta, toplam 69 baş ağrısı vakası süresince bantı kullanmıştır. Yarım saat içinde ağrıda hafifleme gözlemlenmiştir. 60 baş ağrısı vakasında (%87) ağrıda hafifleme görülmüştür. 9 baş ağrısı vakasında (%13) herhangi bir gelişme kaydedilmemiştir. Hafiflediği gözlemlenen baş ağrılarının yüzde altmış yedisinde (40 baş ağrısı), ağrı %80den fazla bir oranda azalmıştır; yüzde yirmi beşinde (15 baş ağrısı), ağrı %50 60 oranında azalırken, yüzde sekizinde (5 baş ağrısı) bu oran %50nin altına düşmüştür. Bant çıkarıldığında ağrının şiddeti artmıştır. Kafa derisine mekanik olarak baskı uygulanması sonucunda ağrının geçici olarak azalması, migrenin nedenlerinden birinin kafadaki genişleyen kan damarları olduğu ihtimalini desteklemektedir. GİRİŞ Migren ağrısı terapisinde genellikle kan damarlarını daraltıcı ilaçlar, ağrı kesiciler, sakinleştiriciler ve kusmayı önleyici ilaçlar kullanılmaktadır. Akut migren ağrılarını kontrol etmek amacıyla ilaç dışı çeşitli metotlar da geçmişte denenmiştir. Bunlardan en yaygın olanı buz torbası uygulamasıdır. Migra lief (1) ve Coldwrap (2) gibi yöntemler de aynı amaçla kullanılmıştır. Öte yandan bazı hastalar, sıcak banyoların ya da enselerine ve başlarına koydukları sıcak torbaların ağrıyı azalttığını bildirmiştir. Migren hastalarına, ilaç dışı tedavi yöntemleri hakkındaki fikirleri sorulmuştur. Çoğu sayıdaki hasta, ağrıyı geçici olarak azaltmak için şakak bölgesine parmaklarıyla baskı yaptıklarını söylemiştir. Bu sebeple, hastalarla yapılan görüşmelerde aynı soru sorulmaya devam edilmiştir. 1
MATERYAL VE METOTLAR Migren teşhisi konmuş yüz adet hasta ile görüşmeler yapılmıştır (3). Bu hastaların % 92 si, ağrıyı azaltmak için ilaç dışında bazı yöntemler denediklerini belirtmiştir. Hastaların % 85 i parmaklarıyla başlarına basınç uygulamış ya da başlarının etrafına sıkı bir havlu yahut bez sarmıştır. Bu yöntemleri denemiş olanların % 75 i baskı uygulandığı sürece ağrılarının hafiflediğini ifade etmiştir. Baskının uygulandığı bölge, ağrının en fazla hissedildiği yerdir; hastaların %90 ı şakak bölgelerinin birine ya da her ikisine birden baskı uygulamıştır; % 5 i ise başın arka kısmına (oksipital kemik altı) ve alına baskı yapmıştır. Parmaklarıyla baskı uygulayan hastalar, devam etmek için sıklıkla aile üyelerinin yardımına başvurmuştur. Başa sürekli ve orta derecede bir baskı uygulanabilmesi için uygun bir bant yapma çabaları başlamıştır. İlk olarak basit bir esnek bant başa sarılarak, Velcro* ile sıkılaştırılmıştır. Başın tüm çevresinde aynı derecede baskı uygulanması için 4 5 cm. genişliğinde ve 60 65 cm. uzunluğunda bir bant en uygun olanıdır. Ancak basit bir bantın, ağrının fazla olduğu bölgelere yeterli baskı sağlayabilmesi için, aynı ölçüde baskıya maruz kalması gerekmeyen bölgelere de baskı uygulanması gerekiyordu. Bu yüzden bölgesel baskı sağlamak için ek metotlara gerek duyulmuştur. İstenilen bölgelerde daha etkili baskı sağlamak için 1 cm. kalınlığında ve 3 cm. çapında lastik diskler bantın altına yerleştirildi. Bu disklerden gerekirse birden fazlası kullanılabilir (Şekil 1). Hastalarla yapılan denemeler. Uluslararası Baş Ağrısı Topluluğuna bağlı Baş ağrısı Sınıflandırma Komitesince belirlenen kritere göre migren teşhisi konmuş yirmi beş hasta üstünde baş bantları denendi. Ağrının şiddetini ölçmek için 0 10 arası bir ağrı ölçeği kullanıldı. Ağrı derecesi ölçeğe göre 5 i geçtiği zaman, bant ve diskler hastada uygulandı. Rahatsızlığa sebep vermeden mümkün olan en fazla hafiflemeyi sağlamak için hastanın kendisi uygulanan baskı miktarını belirliyordu. Ağrının en fazla olduğu bölgeler üstünde bir ya da daha fazla disk yerleştirildi. Bantın takılmasından sonra yarım saat boyunca (on dakikalık aralarla) ağrının şiddeti ölçüldü. Daha sonra bant çıkarıldığında ağrı şiddeti tekrar yarım saat boyunca ve on dakikada bir kaydedildi. Her hasta geçirdikleri üç baş ağrısı nöbeti süresince bantı kullandı. 60 dakikalık gözlem sırasında hiçbir ağrı kesici ya da kan damarlarını daraltıcı ilaç kullanımına izin verilmedi. 2
SONUÇLAR İki hastaya baş ağrısı çektikleri süre zarfında kafa derilerinin hassasiyet göstermesi sebebiyle yeterli baskı uygulanamadı. Geri kalan 23 hasta, verilerin kaydedildiği toplam 69 baş ağrısı vakasında bantı kullandılar. 60 baş ağrısı vakasında ağrının hafiflediği görüldü (%87). 9 baş ağrısı vakasında bir ilerleme kaydedilmedi (%13). Hafiflediği gözlemlenen toplam 60 baş ağrısı vakasının 40 ında (%67), ağrı %80den fazla bir oranda azalmıştır; 15 inde (%25) ağrı %50 60 oranında azalırken, 5 baş ağrısı (%8) vakasında bu oran %50 nin altına düşmüştür. 23 hastanın tümü de, altı aylık bir takip gözlem süresince, diğer terapilerin yanı sıra bantı kullanmayı sürdürmüştür. Şekil 1. Velcro* ile sıkılaştırılan bant ve lastik diskler. Şekil 2. Gelişme yüzdesine göre baş ağrısı sayısı. 80 70 60 50 40 30 20 10 40 15 5 Baş ağrısı sayıları Şekil 2. [ Headache 1993 ; Vol 33 ; 40 42 ] 3
TARTIŞMA Migren ağrısını tedavi etmek için kullanılan en yaygın ilaçlar, kan damarlarını daraltıcı ilaçlar ve ağrı kesicilerdir. Buz torbaları ya da sıcak torbaların uygulanması da bazen yararlı olmuştur. Son günlerde buz torbalarının detaylı yöntemlerle başa uygulanması olumlu sonuçlar vermiştir (1,2). Bu metinde üstünde durduğumuz mevcut yaklaşım, ağrıyı gidermek için başlarına parmaklarıyla ya da başka şekillerde baskı uygulayan hastaların bu yönteminden yola çıkılarak geliştirilmiştir. Bu basit yöntemin, ağrıda geçici bir azalma sağlamada etkili olduğu görülmektedir ve ağrı kesiciler ve kan damarlarını daraltıcı ilaçlarla birlikte tamamlayıcı bir tedavi unsuru olarak kullanılabilir. Bantın kullanıldığı sürede ilaç kullanımının azaltılması ile ilgili bir analiz yapılmamıştır. Migren ağrısının nerden kaynaklandığı tartışma konusudur. Graham ve Wolff a göre ağrının sebebi başta bulunan damarların genişlemesidir (4). Bu fikir hakkında yapılan yakın tarihli araştırmalarda, ağrının kaslar da dahil olmak üzere diğer dokulardan kaynaklanabileceği ileri sürülmüştür. Damarlar üzerinde (şakak bölgesi ve başın arka kısmı) bölgesel baskı uygulanmasının geçici de olsa baş ağrısını azaltması, Wollf un ağrının kaynağının kısmen de olsa bu damarlar olduğuna dair iddiasını desteklemektedir. Başka bir araştırmada 50 hastanın yüzeysel şakak arterlerine basınç uygulanmıştır; Blau ve Dexter e göre 50 hastadan 49 unun çektiği ağrılar kısmen kafatası içiyle ilgiliydi, 28 hastada kafatasının hem içinden hem de dışından kaynaklanan unsurlar ağrının oluşmasına etken oluyordu, 21 inde ise kafatası dışından kaynaklanan bir unsur söz konusu değildi (5). 66 hastayı inceleyen Drummond ve Lance ın vardığı sonuca göre, hastaların üçte birinin ağrı çekme nedenlerinden biri kafatası dışındaki kan damarlarının genişlemesiydi; diğer üçte bir hastayı kafatası içi kan damarlarıyla ilgili unsurlar etkiliyordu ve geri kalan üçte bir hastanın ağrı sebebi ise muhtemelen kan damarları haricindeki etkenlerdi (6). Ancak bu araştırmacıların belirttiğine göre, damarları çevreleyen dokular ve kan damarları dokularında görülen genişleme dışındaki değişiklikler de ağrıya sebep verebilir. Bu nedenle kan damarlarının daraltılması, baskı uygulanması sonucu hastanın geçici olarak rahatlamasına sadece kısmen katkıda bulunuyor olabilir. Mekanik baskı uygulanması, iltihaplı olan damarları çevreleyen dokular ve kan damarları dokularında karşı irritasyona yol açarak ağrının hafiflemesine yardımcı oluyor olabilir. 4
SONUÇ Başın etrafına takılan ve Velcro* ile sağlamlaştırılan basit bir baş bantı ve ağrının yoğun olduğu bölgelere daha etkili baskı uygulamak için kullanılan lastik disklerin, migren hastalarının ağrıyı geçici olarak ve kısmen kontrol edebilmesine faydalı olduğu anlaşılmaktadır. Bu mekanizmanın tam olarak neden başarılı olduğu henüz bilinmemektedir. [ Headache 1993 ; Vol 33 ; 40 42 ] REFERANSLAR 1. Lance JW. The controlled application of cold and heat by a new device (Migra lief Apparatus) in the treatment of headache. Headache 1988; 28:458 461. 2. Robbins LD. Cryotherapy for headache. Headache 1989; 29:598 600. 3. Headache Classification Committee of the :International Headache Society: Classification and Diagnostic criteria for Headache disorders, Cranial Neuralgias and Facial Pain. Cephalalgia 1988; 8 suppl 19 28. 4. Graham JR, Wolff HG. Mechanism of Migraine Headache and action of ergotamine tartarate. Arch Neurol Psychiatry 1938; 39:737 763. 5. Blau JN, Dexter SL. The site of pain origin during migraine attacks. Cephalalgia 1981; 1:143 147. 6. Drummond PD, Lance JW. Extracranial vascular changes and the source of pain in migraine headache. Ann Neurol 1983; 13:32 37. 5