ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-I 8.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski DOĞU MISIR SİYASİ TARİHİ
ANTİK MISIR
YAZI ÖNCESİ TARİH Geç Eski Taş Çağı'nda Kuzey Afrika'nın kurak iklimi giderek ısındı ve kuraklaştı. Bu yörelerde yaşayan insanlar, Nil vadisinde yakınlaşmak zorunda kaldılar. Avcı-toplayıcı Modern İnsan, göçebelikten itibaren, Orta Buzul Çağı boyunca bu bölgede yaşamını sürdürdü. Böylece12 bin yıllık bir dönem boyunca Nil vadisi, insan türünün yaşam alanlarından biri oldu. Paleolitik döneme kadar uzanan Mısır tarihinde Nil vadisi sonraları önemli yerleşimleri çevresinde toplayacaktır. MÖ 5.500 dolaylarında Nil vadisinde yaşayan küçük insan toplulukları, tarım üzerinde etkili bir denetim, hayvan yetiştiriciliği, özgün çömlekçilik ve boncuk, tarak, bilezik gibi kişisel eşyalar yapımı olarak kendini gösteren bir dizi kültürel gelişme sağlamış bulunuyorlardı. Bu dönemde Mısır neolitiğinde 3 önemli kültür çıkmıştır. - Merimde-Benisalame - Omari - Badari ve Nagada
Badari Kültürü: Yukarı Mısır'daki bu kültürlerin en yüksek gelişme göstermiş olanıdır. Yüksek kalitede çömlekçiliği, taş aletleri ve bakırı kullanmıştır. Naqada Kültürü: Güney Mısır'da Badari Kültürü'ne benzer özellikler gösterir. M.Ö. 4 Bin yıllarında Nil Vadisi boyunca yayılmaya başlamıştı. Hanedanlık öncesi dönemin son evresinde yazıyı kullanmaya başladılar. Bu yazı sistemi sonunda eski Mısır dilini yazmak için gelişkin bir Hiyeroglif sistemi halinde geliştirildi. Etiyopya'dan kesici ağızlar ve diğer yonga aletlerin yapımında kullanılmak üzere obsidyen getirmekteydiler. (Obsidyen,volkan camı, doğal yollarla oluşan volkanik kökenli bir cam türüdür. Lavın hızlıca soğuması ve kristalleşmeye yetecek kadar zaman geçmeden donmasıyla oluşur. Eski çağlarda genellikle ok ucu olarak kullanılmıştır) Naqada Kültürü, artan gücünü ve seçkin bir sınıfın zenginliğini yansıtan birçok eşya üretmiştir. Bunlar arasında, boyanmış çömlekler, yüksek kalitede dekoratif taş vazolar, kozmetik paletler, altın Lapis lazuli ve fildişi'nden yapılma mücevher sayılabilir.
Mısır, Nil'in armağanı Mısır'ı ilk kez ziyaret eden Heredotos Mısır Nilin bir armağanıdır. demiş. Bu ünlü deyimi bugün de geçerli, çöllerin arasında sıkışmış, ekilebilir bereketli topraklar, bu topraklara bereket getiren, görkemli Nil nehri.
Eskiler nehrin kaynaklarını da, tropikal iklimini de bilmiyorlar ve bu nedenle amansız kuraklıktan sonra hazirandan ekime kadar suları kabartıp bereketli bir mil yayan taşkın karşısında hayran kalıyorlardı. Onlara bakılırsa böyle bir mucizeyi ancak tanrılar gerçekleştirebilirdi. Taşkınlardan sonra oluşan gölcükler ve bataklıklar da balık ve av hayvanı kaynağıydı. Bunun için tarih öncesinden başlayarak vadiye göçebe avcılar yerleştiler. Neolitik çağda yerleşik hayata geçen göçebeler, bu topraklar üzerinde unutulmayacak bir uygarlık başlattılar. Paleolitik çağda, gelecekte çöl olacak arazilerin kuruması, henüz nehrin sağ ve solunda, yani Arap ve Libya Çölü yakınlarında yerli halkın var olması için gerekli koşulları ortaya koyacak kadar ilerlemiş değildi. Adım adım gelişen ve bu arazilerin önce step, sonra da kuru çöle dönüşmesiyle sonuçlanan kuruma şekli, burada yaşayan insanları, arazilerini bırakıp zamanla Nil vadisine çekilmeye zorlamıştı. Bu aşamaya neolitik çağın başlarında ulaşıldığı sanılıyor. Böylece Nil vadisinde yaşayan halkların kökeni üç grupta aranabilir: ilk başlardan beri burada yaşayan yerli halklar; yaşam alanlarının çölleşmesi nedeniyle doğu çölünden göç eden halklar; ve aynı nedenle batı çölünden göç eden halklar. Doğa bir yandan insanın elinden yaşanacak bölgeleri alırken, bir yandan da yenisini sunuyordu. Doğanın sunduğu yeni bölge, Nil nehrinin taşıdığı ve Delta olarak anılan topraklardı.
Mısır, birbirinden kolaylıkla ayrılabilen iki kısma bölünür: nehrin sağında ve solunda, dar ama verimli topraklardan oluşan "Vadi" ve tarımla uğraşanlar için gerekli her koşulun bulunduğu sulak, bereketli "Delta". Mısır'ın bu ikiye bölünmüşlüğü ülkenin siyasi ve ekonomik yaşamında etkili olmuştur. Eski İmparatorluk dönemine ait efsaneler, merkezi Heliopolis'te bulunan tek devletin bölünmesinin ardından birbiriyle mücadele halinde bulunan ve ancak kral Menes zamanında yeniden birleşebilen iki ayrı devletten söz eder. Efsaneye göre: Delta'nın doğusunda, Busiris'te, adil bir kral olan Osiris hüküm sürüyordu. Yukarı Mısır'da Ombos kenti tanrısı Set (Seth) onun hasmıydı; onu öldürdü hakimiyeti ele aldı. Fakat Osiris'le İsis'in oğlu olan Horus, giriştiği mücadele sonunda Seth'i öldürdü ve babasının intikamını aldı.
Kuzey ülkesi günümüz haritalarında kuzeye yakın olmasına; yani yukarıda görünmesine karşın adı Aşağı Ülke'dir; bunun nedeni bu iki ülkeye Nil Nehri'nin akışı yönünde isim verilmiş olması. M.Ö. 4. bin sonlarında Güney hükümdarı(akrep kral), Kuzey'i kendi ülkesine katar. Ondan sonra tahta çıktığı sanılan Narmer adındaki bir başka kral, Güney hükümdarının başlattığı birleştirme işini tamamlar. Güney'in hükümdarlık sembolü olan ak başlığın yanına Kuzey'in kırmızı tacını takar ve böylece iki ülkenin birleştiğini anlatır. Bu birleşme eski Mısır tarihinin başlangıcı kabul edilir. Narmer belki de efsanelerin sözünü ettiği ilk firavun Menes'tir. Böylece M.Ö. 3000 yıllarında Thinis Çağı (Narmer'in doğum yeri olduğu varsayılan Thinis adından) başlar ve o zamandan sonra hiyeroglif yazıtların yardımıyla Mısır tarihi belirginlik kazanır. Narmer, ya da Menes, M.Ö. 3000'e doğru iki ülkenin efendisi olarak başkent seçtiği Thinis kentinde hüküm sürmeye başlar. Bununla birlikte karşısına birçok sorun çıkmaktadır. Soylular arasında firavunu tanımayanlar vardır ve sık sık çıkan isyanları bastırmak gerekir. Tanrı Set'e bağlanan Güney Ülkesi ya da Yukarı Mısır, Tanrı Horus'a tapan Kuzey Ülkesi ya da Aşağı Mısır.
Ülkenin ikinci başkenti, 2.Sülale zamanında Güneş'e tapınılan kutsal kent Heliopolis yakınlarındaki Memfis'tir. M.Ö. 2800 yıllarında firavun Kasekemui (bu ad "iki güçlü" anlamına gelir, Horus ve Set'e gönderme yapar) bazı kentlerin ayaklanmalarını bastırır ve yerel hükümdarlar yerine kentlere valiler atamaya karar verir. Onun zamanında devlet yapısı ortaya konur ve bir de nüfus sayımı yapılır. Mirasa dayalı soylu sınıf karşısında devlet işlerinde çalışanların ve Firavunun gücü yükseltilir.
Eski (Antik) Mısır Medeniyeti Khemet, Egypt Eski Mısır, Antik Çağ'daki en büyük medeniyetlerdendir. M.Ö. 3050 yılları civarında kuruluşundan önce, güney Mısır ve kuzey Mısır olarak ikiye ayrılmaktaydı. Güney Mısır, Nil nehri boyunca uzanan verimli vadi, Mısır tarihinde Yukarı Mısır olarak, kuzey Mısır, delta ise Aşağı Mısır olarak geçer. Antik Mısır'ın dilinin, dinin ve uygarlığının esas adı Khemet olup, Egypt ise eski Yunan mitolojisindeki mısırın halk kahramanından geçmektedir.
Yukarı Mısır'ın tarihine değin bulunan en eski bilgiler M.Ö. 5000'li yılları göstermektedir; ancak kurucusu Tiu'nun doğum tarihi ya da yaşadığı dönem hala sırdır. Aşağı Mısır'a gelince, bilinen kurucusu Ro en ünlü kralı da Scorpion King - Akrep Kral filminde de ilham alınan "Scorpion of Egypt" (Mısır Akrebi), Zekhen'dir. Yukarı Mısır'ı kendi yönetimi altında birleştiren Zekhen'den sonra kral olan Narmer, Delta bataklıklarına doğru yayılmayı sürdürmüştür. Narmer'in kuzey Mısır'daki; Wazner'in guney Mısırdaki egemenliği sonrasında; Hor-Aha (ya da Menes olarak bilinir) birleşik Mısır İmparatorluğu'nun ilk firavunuydu. Eski Mısır; Augustus Caesar'ın liderliğindeki Roma İmparatorluğu tarafından M.Ö. 30 yılında ele geçirilmiştir. M.S. 7. yüzyılda Araplar burada egemen olmuş ; 1517 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmıştır. 1882 yılında da Mısır ; İngiltere'nin kolonisi olmuştur.
Hanedanlık Öncesi Dönem Mısır'da insan paleolitik zamandan beri vardı. Bu dönemin Mısır toplulukları merkezi bir yönetim kuramamışlardı. Siyasal birlik adına ise ilk gelişme bu dönemin sonunda Yukarı Mısır'ın kuzeyinde yer alan Hierakonpolis merkezli oldu. Hierakonpolis'te yaşayanlar diğer Mısır topluluklarına göre daha ileri bir kültüre sahiptiler. Dikdörtgen planlı evler yapıyor, seramik üretiyor ve küçük hacimli değiştokuş ticareti yapıyorlardı. M.Ö. 3500 yıllarında meydana gelen iklim değişikliği nedeniyle Hierakonpolisliler Nil Nehri nin taşkınlarına maruz kalan bölgelere inmek zorunda kaldılar. Hierakonpolis i terk etmeyenler ise belli bir zenginliğe sahip olan elit sınıfıydı. Bu elit sınıfı göç eden toplulukları örgütlediler. Böylece sel sularını kontrol altında tutacak sulama projeleri gelişmeye başladı. Yani, sulu tarım ekonomisi keşfedilmiş ve kentler kurulmuştur. Bu süreç, M.Ö. 3000 li yılların sonunda Aşağı ve Yukarı Mısır ın birleşmesiyle sonuçlandı.
Hanedanlar Dönemi Mısır ın tarihi ilk kez Mısırlı tarihçi/rahip MANETHON tarafından yazılmıştır. Bu eser MÖ.280 de yazılmıştır. Aegyptiaca Mısır hanedanlık tarihini, uzun firavunlar dizisini Menes'den başlayarak kendi zamanına kadar 31 Hanedan ve 190 Kral a bölmüştür. 3000 yıllık bir Antik Mısır tarihini şu bölümlere ayırabiliriz: Eski Krallık Dönemi (M.I. 3100-M.I. 2150), Orta Krallık Dönemi (M.I. 2050-M.I. 1650), Yeni Krallık Dönemi (1570-935) Geç Dönem (M.I. 935 - M.S. 343) olmak üzere 4 döneme ayrılır. Her dönemin ardından karışıklıkların yaşandığı bir ara dönem gelir. Bu ara dönemlerin sayısı 3'tür.
Erken Hanedanlık Krallık Dönemi (1-2 hanedanlar) Eski Krallık Dönemi (3-8 hanedanlar) M.Ö. 3100-2150 Birinci ara dönem (9-10 hanedanlar) Orta Krallık Dönemi (11-14 hanedanlar) M.Ö. 2050-1650 İkinci ara dönem (15-17 hanedanlar) Yeni Krallık Dönemi(18-20 hanedanlar) M.Ö. 1570-935 Son ara dönem (21-26 hanedanlar) Pers dönemi Geç Hanedanlık Dönemi (28-30 hanedanlar) M.Ö. 935-343 Yunan dönemi Roma dönemi
Eski/Erken Krallık Dönemi (1.ve 2. Hanedanlık) Erken Krallık(This ler-thinisler) 1.ve 2. hanedanlıklar dönemidir. Bu iki sülale Tinit(Tinis) kentini NOM başkent edinmişlerdir. Bu dönemde ÜLKE BİRLİĞİ sağlanmış ve TİCARET geliştirilmiştir. Bu dönem Meni (ya da Grekçesi Menes) adlı kralla başlatılır. Daha sora O'nun, MÖ. 3.200 dolaylarında Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır krallıklarını birleştiren kral olduğuna inanıldı. Birleşik bir devlete geçiş, aslında antik Mısır yazarlarının bize aktardıklarından daha yavaş bir süreç içinde, aşama aşama gerçekleşti ve Menes'le ilgili olarak günümüze ulaşan bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak bugün için bazı bilim insanları, efsanevi Menes'in, Narmer Tabletleri'nde aşağı ve yukarı Mısır'ın birleşmesini simgeleyen bir törende kraliyet takılarıyla resmedilen firavun Narmer olabileceğine inanmaktadır. Hanedanlık Dönemi'nin başlarında, ilk firavun Memphis'te bir başkent kurarak Aşağı Mısır üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştırdı. Bu hanedan M.Ö. 2720'den 2560'a kadar sürer. Bu dönem, "piramitler dönemi" olarak anılacaktır.
Eski/Erken Krallık Dönemi (3.ve 8. Hanedanlık) Mısır ın imparatorluk niteliğine geçişi 3. hanedanın ile Kasekemui'nin oğlu 2. kral Zoser(dönemin en ünlü kralı), tarafından sağlanmıştır. Klasik Mısır ın temelleri bu dönemde atılmıştır. Başkent Memphis kenti yakınındaki Sakkara'da Mısır'ın ilk piramidini, Basamaklı Piramit'i inşa ettirmiştir. Bu piramidin mimarı Zoser'in veziri Imhotep'tir. Heliopolis kentinin baş rahibi İmhotep onun "tatisi", yani başbakanıdır. İmhotep, çağının en büyük dehalarından biridir; bilimsel bilgileri yenileyip zenginleştiren bazı hekimlik ve astronomi incelemelerinin yer aldığı "ahlak ilgileri"nin yazarıdır. Zoser'den sonraki krallar da piramit yaptırmaya devam etmişlerdir. Bunların en görkemlisi ise 4. Hanedan Kralları zamanında yapılan Keops Piramidi'dir. Eski Krallık Dönemi, son hanedanın iktidarı bitince sona ermiştir. Bu dönemi yaklaşık bir asır süren iç savaşlar dönemi izlemiştir. İki ülkenin kaynaşması tam olarak 3.Sülale döneminin başlarında oldu. Bu dönemde hükümet merkezi de yer değiştirmiş, ne kuzey ne de güney kenti olan Memfis başkent olarak belirlenmişti. Kral Zoser'in başkent yaptığı kent, bu tarihten sonra "iki ülkenin terazisi" lakabını taşımaya başlamıştı. Beyaz surlarla çevrili olduğu için Memfis kentine verilen adlardan biri de Beyaz-duvarlar Kenti'ydi.
Mısır tarihinin bilinen en eski anıtı, kral Aha'nın mezarıdır. 3.bin yılın başlarında yapılan bu mezarın bir kayaya oyulmuş beş odası vardır.
Snefru, iyi bir kral olarak bilinmekteydi. Keops(MÖ.2551-2528) Snefru nun oğlu olup kendisinden nefret edilen, zorba bir hükümdardır. Memfis din adamları onu, halkı vergilerle ezmekle suçlamışlardır. Kefren(Khaf-Ra), MÖ.2528-2520, Keops un oğludur. Henüz yaşarken insanların kendisine bir tanrı gibi tapmalarını sağlar; piramidi de neredeyse babasınınki kadar büyüktür. Mikerinos Eski Mısır ın 4. hanedanı dön. bir firavun idi. Başkent Memphis'te 24 ila 26 yıl hüküm sürdüğü düşünülen 6 Eski Krallık firavunundan biridir. Giza nın 3. ve en küçük piramidi de O nun dön. yapıldı. Başlıca kraliçesi KhamerernebtyII idi. Alçakgönüllü bir yapıya sahiptir.
Akrep Zekhen (Zekhan) ile İki Taçlı Narmer Coğrafyasına göre biri "Delta" ve diğeri "Vadi" olarak tanımlanan Aşağı ve yukarı Mısır, tarih öncesi çağların sonuna doğru, sınırları belirlenmemiş bu yeşil alanlarda kaynaşma sureci içine girmişlerdi. Arkeolojik buluntulara göre yukarı Mısır'ın dağınık Sepatları, merkezî bir yönetim altında birleşme girişimlerinin simgesi akrep olması nedeniyle "Akrep Kral" olarak bilinen Zekhan tarafından başlatıldığı sanılmaktadır. Onun bu çabasını bıraktığı yerden devam ettiren ve sınırları Delta bataklıklarına doğru genişleten diğer kral ise Narmer'dir. Her iki kral da Mısır'ın birliğini kurmakla ünlenen efsanevî Menes'in öncülüğünü yapmışlardır. Bunlardan özelikle Narmer'in Kekhen'deki (Hierakonpolis) mezarında bulunan kayantastan yapılmış bir adak paletinde, Mısır'ın birleşmesi yönünde yaptığı girişimlere ait tasvirler ve başında her iki ülkenin simgeleri bulunan tacı taşıdığı görülmektedir.
İlk birleşik taç, Aşağı Mısır'a ait (Deshret) ile Yukarı Mısır'a ait (Hedjet) iç içe geçirilerek bütünleştirilmiş, böylelikle iki Mısır çok anlamlı bir şekilde birleştirilmiştir. Fayyum (M.Ö. 4400-3900) Fayyum Golünün kuzey kıyılarında bir liderin yönetiminde çiftçi ve avcı aileler yaşamaktaydı. Höyük yamaçlarında sazdan yaptıkları evlerde barınan bu kültür surecinde, Mısır'ın ilk yerleşik halk topluluklarını oluşturdukları görülür. Merimda (M.Ö. 4300-3700) Deltanın Batısındaki Merimda'da yapılan kazılarda çok geniş bir alanı kaplayan 600 yıl sureli bir yerleşim ortaya çıkmıştır. Sırık çatılı evler daha sonra kerpiç oval evlere dönüşmüştür. EL-Omari(M.Ö 3700-3400) Kahire helvan arasındaki Hof vadisi yakınında bulunan bu kültür surecine ait bir sitede sazdan ağaçlardan yapılmış oval barınak kalıntıları bulmuşlardır. Ayrıca elle şekillendirilmiş perdahlı kırmızı ve siyah dekorlu çömleklerle kesici ve parçalayıcı el aletleri ve değirmen taşları bulunmuştur. Ma'adi(M.Ö 3400-3000) Çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşan yerleşik düzene en fazla uyum sağlamış kültürdür. Tuğla duvarlı mezar tipleri ve Mısır'da bilinen en eski Bakır filizi bulunmuştur. Maadi yerleşimi krallık kültürünün oncusu olabilecek özellikte bir kültürdür.
Menes Narmer Hor-Aha
Mimaride, sanatta ve teknolojide çarpıcı gelişmeler görülür. İyi gelişmiş merkezi otorite, tarımsal verimliliği arttırdı. Tarımsal verimlilikteki artış bir anlamda finans sağlamıştır. Vezirin yönetimi altındaki kamu görevlileri, vergileri topladı. Bu görevliler ürün verimliliğini arttırıcı sulama projelerini düzenledi, inşaat projelerinde çalışmak üzere işçi topladı ve barışı ve düzeni sürdürmek için bir adalet sistemi oluşturdu. Verimli ve istikrarlı bir ekonomi tarafından sağlanan kaynak fazlasıyla siyasi otorite, devasa anıtsal inşaatları finanse etmeyi ve kraliyet işliklerinden olağanüstü sanatsal çalışmalar çıkartmayı başardı.
Merkezi yönetimin artan önemi ve ağırlığı ile birlikte, hizmetleri karşılığında firavun tarafından kendilerine arazi bahşedilen yeni bir eğitimli yazıcılar ve bürokratlar sınıfı ortaya çıktı. Firavunlar ayrıca, kendi anıtsal mezar kompleksleri ve yerel tapınaklara da arazi vermiştir. Böylece ölümlerinden sonra kendilerinin yüceltilmesi ve bir bakıma tapınılması için gerekli olan kaynaklar da sağlanmış oluyordu. Beş yüz yıl boyunca süren bu feodal uygulamalar, Eski Krallık'ın sonlarına doğru firavunların ekonomik gücünü yavaş yavaş aşındırdı ve firavunlar daha uzun bir süre bu geniş merkezi yönetiminin giderlerini finanse edemez duruma geldiler. Firavunun gücü azalırken, nomark olarak bilinen bölge valileri, firavunun otorite ve gücünü meydan okumaya başladılar. Bu durum, MÖ 2.200-2.150 yılları arasında yaşanan şiddetli kuraklıklarla birleşince, sonuçta Mısır'ın, Birinci Ara Dönem olarak bilinen bir yoksulluk ve toplumsal çalkantılar dönemine girmesine yol açtı.
4.Sülale kurucusu Snefru,Nübya ve Sina Yarımadası sseferleri var. Keops, Snefru dan sonra tahta geçer. Mutlak yönetimi gerçekleştirmiştr. Dinde de değişikliğe giderek RA yı üstün tanrı durumuna getirir. Kendisini de yeryüzü tanrısı olarak kabul ettirmiş. 5. Sülaleden sonra Mısırın sosyal ve siyasal yapısında değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Eski krallık dönemi özellklerin çok farklı bir süreç ortaya çıkacaktır. 5.Hanedanlık döneminde ilk kral Ra Tapınağı nın rahibi ÜZEYRE dir. Güneş Tanrısı Ra hakimiyeti var Firavunlar da onun oğlu olarak anılmış. Hatta isimlerinin sonuna RA ve RE ekleyerek.. Userkaf Sahure.Neferrikare 6. Hanedanlık kurucu kral TETİ dir. Ardından I.PEPİ-MERENRE-II.PEPİ-HERKUF dönemleri gelir. Bu dönemde Nübya üzerine seferler var. Habeşistan ve Sudan yönünde sınırlar KENAN Ülkesine kadar genişletilir.
Birinci Ara Dönemi (9.ve 10. Hanedanlık) Eski Krallık'ın sonunda merkezi yönetimin çökmesi ardından yönetim, Mısır ekonomisini artık destekleyemedi ve dengede tutamadı. Yerel valiler, kriz döneminde kral için güvenilir değildi. Yaşanan gıda maddeleri kıtlığı ve politik çekişmeler, ülkeyi yoksulluğa ve küçük çaplı iç savaşlara sürükledi. Firavuna bağlılıkları kalmayan yerel yöneticiler, bölgesel denetim ve politik güç için birbirleriyle rekabete giriştiler. MÖ 2.160 dolaylarında Teb'de INTEF/ANTEF hanedanlığı Yukarı Mısır'a hakim olur. Aşağı Mısır ise rakip Herakleopolis hükümdarının denetimine geçti, güç ve etki alanını kuzeye doğru geliştirirken iki rakip hanedanlık arasında bir çatışma kaçınılmaz hale geldi. MÖ 2.055'de, Teb hükümdarı Nebhepetre MENTUHOTEP Herakleopolis hükümranlığını yenilgiye uğrattı. Bu olay, birleşmeyi, kültürel ve ekonomik bir Rönesansın başladığı Orta Krallık dönemini açtı.
Orta Krallık Dönemi (11.ve 14. Hanedanlık) Eski Krallık'ın sonunda 2. Mentuhotep in Mısır da siyasal birliği yeniden kurmasıyla başlar. Firavunlar bu dönemde devleti eyaletlere bölmüşler ve bu eyaletlere valiler atamışlardır. Mısırlılar Girit ile de ticari ilişki içine girmişlerdir. Bu dönemde Eski Krallık Dönemi nden farklı olarak köle ticareti yapılmıştır. Bu dönemde Asyalı kölelerin sayısı çok fazladır. Orta Krallık'ın firavunları, ülkenin refah ve istikrarını yeniden düzenledi. Bunun devamında, sanat, edebiyat ve anıtsal yapı projelerinde bir canlanış uyarılmış oldu. 2. Mentuhotep ve onunla başlayan 11. Hanedanlık, Mısır'ı Teb'den yönetti.
MÖ 1985 de 12. hanedanlık kurucusu I.Amenemhat başkenti Faiyum a taşır. 12. Hanedanlık'ın firavunları, giderek genişleyen bir bölgede tarımsal üretimi artıracak ileri görüşlü bir arazi ıslahı ve sulama düzenine giriştiler. İşçiler, Delta'nın doğusunda, dıştan gelecek saldırılara karşı savunma amaçlı, "Hükümdarın duvarları" olarak adlandırılan bir savunma mevzii inşaa etmişlerdir. Ordu, güneyde, taş ve altın madenleri yönünden zengin Nibia'yı yeniden ele geçirdi. Sağlamlaştırılmış olan askeri ve politik güvenlik, geniş tarımsal ve maden varlığı, bölge nüfusu, sanat ve din sağlıklı bir biçimde gelişti. Orta Krallık edebiyatı gelişmiş ve karmaşık konular, Kabartma ve insan yontularında ince ve özel ayrıntılar yakalandı ve teknik yetkinliğin doruklarına ulaştı.
Amenemhat III Orta Kral döneminin son firavunu Amenemhat.III dür. Madenlerde ve inşaa işlerinde yeterli işgücü sağlamak için Asyalı göçmenlerin Delta'ya yerleşmelerine izin verdi. Ancak bu iddialı inşaat ve madencilik faaliyetleri, dönemin sonlarına doğru Nil taşkınlarının yetersiz olması ile birleşince ekonomiyi fazlasıyla zorladı.
İkinci Ara Dönem'in sonlarına doğru, 13. ve 14. Hanedanlık yıllarında yavaş seyreden bir çöküşe yol açtı. Bu gerileme döneminde yabancı Asyalı yerleşimciler Delta'da kontrolü ele geçirme Orta Krallık'ın firavunları, ülkenin refah ve istikrarını yeniden düzenledi. Bunun devamında, sanat, edebiyat ve anıtsal yapı projelerinde bir canlanış uyarılmış oldu. 2. Mentuhotep ve onunla başlayan 11. Hanedanlık, Mısır'ı Teb'den yönetmeye başladılar ve sonunda Mısır'da, Hiksoslar olarak iktidarı ele geçirdiler. Göçebe bir Asyalı kavim olan Hiksoslar, Mısır ın yabancısı olan ilk hanedanıydı.
İkinci Ara Dönemi (15.ve 17. Hanedanlık) MÖ 1.650 dolaylarında Orta Krallık firavunlarının gücü zayıflarken, Delta'nın doğusunda Avaris kentinde yerleşmiş olan Asyalı göçmenler, bölgenin kontrolünü ele geçtiler ve merkezi yönetimi Teb'e çekilmeye zorladılar. Teb'deki firavun, bağlı olmaya ve haraç ödemeye zorlandı. Eski Mısır dilinde "yabancı krallar" anlamına gelen Hiksoslar, Mısır yönetim modelini benimsediler ve kendilerini firavun olarak gösterdiler. Hiksos Kralları'na Çoban Krallar denirdi. Mısırlılara göre daha ileri silah ve savaş tekniğine sahiptiler. Mısırlıları atlı savaş arabalarıyla tanıştırmışlardır. Teb kralları kendilerini kuzeyde Hiksoslar'la güneyde Hiksoslar'ın Nubyan müttefiki olan Kuş Krallığı arasında tuzağa düşmüş durumda buldular. Bu durumu MÖ 1.555 yılından öncesine kadar hemen hemen 100 yıl nispeten sakin bir dönem izledi. Bu tarihte artık Teb askeri gücü, Hiksoslar'a meydan okumaya yeterli gücü toplamıştı. Hemen ardından 30 yıldan fazla sürecek bir çatışma başladı. Firavun 2.Seqenenre Tao ve Kamose sonunda Nubyalılar yenilgiye uğratmayı başardı. Fakat Hiksoslar'ın Mısır'daki varlığını kalıcı olarak sona erdiren, Kamose'nin ardılı 1. Ahmose'nin birbiri ardına giriştiği başarılı seferler oldu. Thebes (Teb) kentinin yerli hükümdarı Ahmose onları Mısır dan sürmüş ve böylece Yeni Krallığın kurucusu olmuştur.
Yeni Krallık Dönemi (18.ve 20. Hanedanlık) Amosis in Hiksos hakimiyetine son vermesiyle yeni bir dönem başlar. M.Ö. (1580-1080) AMOSİS AMENOFİS I.TUTMOSİS II.TUTMOSİS HAÇEPSUT(III.Tutmosis halası ve kayınvalidesi) III.TUTMOSİS II:AMENOFİS IV:TUTMOSİS III:AMENOFİS
Yeni Krallık Dönemi'nde 1. Tuthmosis ile Mısır'ın dış politikası değişmiş ve Mısır emperyalist bir dış politika izlemiştir. Fırat Nehri'nin ötesine geçen ilk Mısır Firavunu olan 3.Tuhtmosis zamanında kuzeyde Suriye güneyde ise Nubye içlerine kadar Mısır hakimiyet altına alınmıştır. Bu dönem egemenlik politikası kapsamında diğer devletlerle evlilik yoluyla bağlar kurulmuş ve vasal devletler oluşturulmuştur. Yeni Krallık Dönemi'nin tarih açısından en önemli siyasal olayı ise Kadeş Savaşı'dır. Hititlerle yapılan bu savaşı tarihin eşit esaslara dayalı ilk devletler arası antlaşması olan Kadeş Antlaşması izlemiştir.
Yeni Krallık Dönemi'nde kadınlar da iktidarda yer almıştır. Eski Mısır'da 18. Hanedan döneminde hüküm sürmüş kadın firavun. Tarihte adı kayıtlara geçen ilk kadındır. Kraliçe Hatşepsut ticari ilişkilere önem vermiş, Punt'a (Somali) gemiler göndererek Ümit Burnu'na ulaşılmasını sağlamıştır. Bu ülkeden Mısırlılar değersiz mallar karşılığında değerli mallar almışlardır. Alınan malların listesi Hatşepsut Tapınak Duvarı'na yazılmıştır. Listede fildişi, abanoz, maymun, leopar derileri, köleler gibi maddeler var.
Ayrıca Akhenaton'un Mısırlıları dünyanın ilk tek tanrılı dinine inanmalarını sağlamaya çalıştığı dinsel reform da bu dönemde olmuştur. Akhenaton ya da IV. Amenhotep olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe Tiye ve III. Amonhotep'in genç olan çocuğudur. Büyük kardeşi Thutmosis babasından önce ölünce tahtı önce ortak oldu sonra da -1336 ya da -1334 yılları arasında (Mısır kronolojisinde değişir) firavunluk yaptı. Eşi Nefertiti'ydi. Tutankhamun ve Eşi
Ay Antik Mısır'da, 18. Hanedan'a mensup bir firavun. Tutankhamon yaklaşık 19 yaşında ölünce, dul kalan kraliçe ile evlenerek firavunluk tahtına çıkmıştır. Bu bilgiler kraliçe Ankhesenamen ve Ay isimlerini taşıyan bilgilendirici yüzüklerden ve mezar resimlerindeki detaylardan elde edilmiştir. 4 yıl tahtta kaldıktan sonra varis bırakmadan ölmüştür. Yerine general Horemheb geçmiştir.
Horemheb Antik Mısır'da 18. hanedanın son firavunu. Kendinden önceki firavuna kan bağı olmadığı ve ordu komutanı olarak sahip olduğu güce dayanarak tahta çıktığı sanılıyor. Yaklaşık 22 yıl tahta kalmış ve bu zaman boyunca kendisinden önce gelen 2 belki 3 firavunun isimlerini silmeye çalışmış ve kısmen başarılı olmuştur. Bu unutturma çabası tapınak mezar ve taşlardaki firavun isimlerini kendi ismi ile değiştirme olarak yaşanmış ve bu çabanın sonucu olarak unutulan Tutankhamon'un mezarı 20. yüzyıla dek soyulmadan kalmıştır. Kendisine varis bırakamayan Horemheb, veziri Ramses I'i kendisinden sonra firavun olacak şekilde onurlandırmıştır. Ramses I 19. hanedanın kurucusudur. Ünlü Ramses-II nin dedesidir.
19. Hanedan, Antik Mısır'da yeni krallık döneminde hüküm sürmüş ve Ramses-II gibi ünlü firavunlar yetiştirmiş aileye verilen genel isim. Bu hanedani başlatan Ramses-I, bir önceki 18. hanedanın son firavununa vezirlik yapmıştır. Bu dönemde tarihin ilk yazılı antlaşması olan Kadeş antlaşması yapılmış, büyük inşaat çalışmalarına girilmiş ve büyük bir ihtimalle tek tanrılı dinlerin bahsettiği Yahudilerin mısırdan çıkışı olmuştur. Ramses-II nin uzun dön. sonra gelen firavunlar kısa dön. iktidarda kalmış ve yeni bir duraklama dön. girilmiştir. Bu hanedanın son firavunu bir kadın olan Twosret tir.
Diğer birçok firavunun yapılarının tersine II. Ramses'in inşa ettirmiş olduğu birçok yapı ve tapınak günümüze kadar başarıyla korunmuştur. Bunlara örnek olarak Ebu Simbel tapınağı ve eski Per-Ramses şehrinde yer alan Ramesseum tapınağı örnek verilebilir. Per-Ramses demek Ramses'in kenti demektir. Per-Ramses'in eski adı Avaris'tir. Ve Avaris'in uğursuz olduğu söylenir. Çünkü daha önce Hiksoslar yani yabancılar orada yaşayıp halka zarar vermiştir. Ramses'in bir tanrı olduğu da söylenmektedir.
Kraliçe Nefertari (Nefertari Merytmut veya Mut-Nefertari) Nefertari: Ebu Simbel'in Kraliçesi. Kraliçe Nefertari (yaklaşık olarak M.Ö. 1290 - M.Ö. 1254) II. Ramses'in (veya baş eşi/hanımı). En yaygın bilinen Antik Mısır kraliçelerinden olan Nefertari'nin isminin anlamı "Güzel Eş"tir. Oldukça zengin bir şekilde süslenmiş olan mezarı Kraliçeler Vadisi'ndeki en göz alıcı mezarlardan birisi olarak görülür. Mezarının yanı sıra, Ramses Ebu Simbel'deki kendi anıtının yanında Nefertari için de bir tapınak inşa etmiştir.
MÖ 1.279 civarında tahta çıkan ve Büyük Ramses olarak bilinen 2. Ramses, Mısır tarihindeki diğer firavunlardan daha çok tapınak, daha çok yontu ve dikilitaş inşa ettirdi ve daha çok çocuk sahibi oldu. Atılgan bir askeri lider olan 2. Ramses, ordusunu Kadeş Savaşı'nda Hititlerin üstüne yürüttü. Kazanan tarafın belli olmadığı savaşın sonunda, tarihin ilk yazılı antlaşması MÖ 1.258 tarihinde akdedildi.
Ancak Mısır'ın zenginlikleri, özellikle Antik Libyalılar ve Deniz kavimleri açısından bölgeyi istila için cazip bir hedef haline getirdi. Başlangıçta Mısır ordusu bu istila girişimlerini püskürtmeyi başardı. Ama sonunda Mısır, Filistin ve Suriye'nin kontrolünü kaybetti. Dış tehdidin etkisi, yolsuzluk, mezar soygunculuğu ve sivil huzursuzluk gibi iç sorunları ağırlaştırıcı yönde oldu.
Teb'deki Amon tapınak kompleksi'ndeki yüksek rahipler, çok geniş ölçüde arazi üzerinde güç elde ettiler ve geniş bir servet topladılar. Öyle ki onların gelişen gücü, Üçüncü Ara Dönem boyunca tüm Mısır'a yayıldı.
Deniz Kavimleri ve Mısır Mısırlılar Ege Göçleri'yle gelen kavimleri Deniz kavimleri olarak adlandırmışlardır. M.I. 1208 yılında Mısır'a saldıran kavimler başarılı olamamışlardır. Mısırlılar bu savaş başarısını unutulmaz kılmak için bu gün adına Israil Anıt Taşı denilen anıtı dikmişler ve bu anıtın üzerine de egemen oldukları bölge ve halkların adlarını yazmışlardır. Israil adının ilk kez geçtiği belge bu anıt taşıdır. Deniz Kavimleri 20. Hanedan (Ramsesler) Dönemi'nin son önemli hükümdarı 3. Ramses zamanında farklı yerde ve zamanlarda birçok saldırı düzenlemişler; fakat başarısız olmuşlardır.
Üçüncü Ara Dönemi (. Hanedanlık) Tanis hükümdarı Smender, 11.Ramses'in MÖ 1.078 tarihinde ölümünün ardından Mısır'ın kuzey kesiminde yönetimi ele geçirdi. Güney ise, Smendes'i sadece ismen tanıyan Teb'deki Amon yüksek rahipleri tarafından kontrol edildi. Bu süre boyunca Delta'nın batısına Libyalılar yerleşiyordu ve Libyalı kabile şefleri özerkliklerini artırmaya başlamıştı. MÖ 945'de Sirenayka'dan bir Berberi kabile şefi olan, 1. Şoşeng Delta'nın kontrolünü ele geçirdi ve yaklaşık 200 yıl hüküm sürecek olan Libya ya da Bubastit hanedanlığını kurdu. Şoşeng önemli dini konumlara ailesinden bireyleri yerleştirerek güney Mısır'ın kontrolünü de ele geçirdi. Libya hakimiyeti, Delta'dan Leontopolis ve Kuşi'de yerleşik rakip hanedanlıklar yönünden gelişen tehditlerle sarsılmaya başladı. MÖ 727 olaylarında Kuşi kralı, Piye kuzeye yönelen akınlarla Teb'in, dolayısıyla sonuçta Delta'nın kontrolünü ele geçirdi.
Mısır'ın geniş kapsamlı ve uzak erimli itibarı ve nüfuzu, büyük ölçüde Üçüncü Ara Dönem'in sonlarına doğru azaldı. Yabancı müttefikleri, Asur İmparatorluğu'nun etki alanına girmiş, iki ülke arasında savaş kaçınılmaz olmuştu. MÖ 671 ile 667 yılları arasında Asur orduları Mısır topraklarına saldırmaya başladılar. Kuşi kralları Taharga ve onun halefi Tanutamun'un hükümdarlıkları, Nubya yöneticilerinin birkaç zaferine karşın Asurlularla sürekli çatışmalarla geçti. Sonuçta Asurlular Kuşi hakimiyetini Nubya içlerine doğru geri atarak, Memphis i istila ettiler ve Teb tapınaklarını yağmaladılar.
Geç Krallık Dönemi (Geç Hanedanlık) Deniz Kavimleri'yle zayıflayan Mısır'da M.I. 10. ve 9. yüzyıllar arasında Libyalılar, daha sonra Nübya'dan gelen Kuşitler, Persler ve Büyük Iskender hakimiyet kurmuştur. Büyük Iskender zamanında ülkeyi Makedonyalı Ptolemaioslar Hanedanlığı yönetmiştir. Bu dönemle birlikte Mısır kültürü de yok olmuş, yerine Hellenistik kültür gelmiştir. Böylece Mısır Uygarlığı'na ait Memphis, Tebes, Abidos gibi büyük şehirler de yerini Feneri ve Iskenderiye gibi kentlere bırakmışlardır.
Geç Krallık Dönemi (Geç Hanedanlık) Kesinleşmiş ve sürekli bir istila planlarının olmaması sonucu Asurlular, Mısır'ın kontrolünü birçok vassala bıraktılar. Bu yöneticiler, Yirmi altıncı Hanedanlık'ın Saite kralları olarak bilinir. Saite kralı ve aynı zamanda Mısır'ın ilk donanmasını Yunan paralı askerlerin de katkısıyla oluşturan, 1. Psamtik MÖ. 653 yıllında Asur hakimiyetine son verdi. Yunan etkisi, büyük ölçüde Delta'da Naukratis'de bir Yunan yerleşimi olarak gerçekleşti. Saite krallarının hüküm sürdüğü yeni başkent Sais, ekonomik ve kültürel yönden kısa fakat canlı bir yeniden dirilişe tanıklık etti. Fakat MÖ 525'de 2. Kambises önderliğindeki güçlü Pers orduları, Mısır'ı ele geçirme girişimlerine başladılar. Sonuçta Pilisyum Muharebesi'nde firavun 2. Spantik'i Pers kuvvetlerine esir düştü. 2. Kabises, daha sonra resmi olarak firavun unvanını aldı fakat, İran / Huzistan'a dönerek Mısır'ın yönetimini atadığı bir satrap'a bıraktı. MÖ 5. yüzyılda birkaç başarılı ayaklanma yer almıştır. Fakat Mısır, asla Pers hakimiyetini kırmayı başaramadı. Mısır'daki Pers hakimiyetinin bu ilk dönemi aynı zamanda 27. Hanedanlık olarak bilinir.
Geç Krallık Dönemi (Geç Hanedanlık) 27. Hanedanlık MÖ 402 yılında sona erdi ve MÖ 380-343 tarihleri arasında 30. Hanedanlık, son Mısırlı kraliyet hanedanlığı oldu. Mısır, 2. Nectanebo'nun krallığıyla sona erdi. Pers hakimiyetinin kısa bir düzenlemesi bazı kaynaklarda 31. Hanedanlık olarak yer alır. Bu dönem, MÖ 343-332 tarihleri arasında yer aldı. Mısır, MÖ 332 yılında Pers yöneticisi Macaces tarafından savaşmadan Büyük İskender'e teslim edildi.
Ptolemaios I Soter (M.Ö 367 - M.Ö. 283) Büyük İskender in bir generali olup, onun ölümünden sonra kurulan devletlerinden biri olarak Antik Mısır'da M.Ö. 305/4de firavun unvanını da alarak (M.Ö.305-M.Ö.285) döneminde krallık yapmıştır. Ptolemaik Krallığı ve Ptolemaiso hanedanı kurucusudur.
51
32. hanedanlık Mısır ın son hanedanlığıdır. Bu dönemde Mısır gittikçe artan Yunan etkisi altındaydı. Ülke Cleopatralar tarafından yönetiliyordu. Bu Roma baskısının da arttığı bir dönemdi. Zaman içerisinde bu baskı Mısır ın sonunu getirdi. M.Ö 30 da son Cleopatra'nın intiharı ile 3000 yıllık Firavun iktidarı sona erdi ve bir daha Firavunluk iktidarı kurulmadı.