DÜZCE İLİ BİTKİ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİNİ ETKİLEYEN VE TEHDİT EDEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER Doç. Dr. Necmi Aksoy Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman Botaniği Anabilim Dalı & DUOF Herbaryumu TR-81620 Beçiyörükler-Düzce
Düzce, Batı Karadeniz Ilıman Karışık Orman Ekolojik Bölgesi Abant dağları önemli doğa alanı sınırları, Eken ve ark. 2000
Düzce nin Bitki Çeşitliliği Otsu ve odunsu türler yönünden oldukça zengin olan bölge, 700 farklı bitki türüne ev sahipliği yapar, Bunların %10 i yani 71tür endemiktir. Bu türlerden 11 u, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabında tehlike altında olarak değerlendirilmiştir. Düzce nin Endemik Bitkileri, Aksoy ve ark., 2010. Tehlike Kategorisi Kritik CR Tehlikede EN Hassas VU Düşük Riskte LR Tür sayısı 8 1 2 60
Düzce ili, P.H. Davis in ( Ed. 1-10 ), Türkiye Florası na göre A3 karesinde bunmakta olup, çok değişken jeomorfolojik yeryüzü şekillerine, iklim tiplerine ve yaşam alanlarına sahiptir.
Düzce 259.300 ha alana sahip olup, % 62 si orman, % 9 si sulanabilen alan, % 9 si sulanmayan, % 1 çalılık and %1 i çayırlık alanlarla kaplıdır, ( İl Durum Çevre Raporu, 2009).
1 Centaurea yaltirikii, 2 Cephalaria duzceënsis, 3 Festuca rubra subsp. pseudorivularis, 4 Lamium purpureum var. aznavourii, 5 Lythrum anatolicum, 6 Verbascum degenii, 7 Centaurea kilaea, 8 Silene sangaria, 9 Cirsium boluënse, 10 Lathyrus undulatus, 11 Seseli resinosum, 12 Alyssum blepharocarpum, 13 Alyssum virgatum, 14 Carduus nutans subsp. falcato-incurvus, 15 Fritillaria bithynica, 16 Ferulago thirkeana, 17 Ornithogalum alpigenum, 18 Scorzonera pygmaea subsp. nutans, 19 Stenotaenia macrocarpa, 20 Thlaspi jaubertii, 21 Verbascum bithynicum, 22 Dianthus cibrarius, 23 Verbascum cheiranthifolium var. asperulum, 24 Veronica fuhsii, 25 Corydalis wendelboi subsp. congesta, 26 Abies nordmanniananina subsp. bornmuelleriana, 27 Allium huber-morathii, 28 Allium olympicum, 29 Alyssum pseudo-mouradicum, 30 Anthemis aciphylla var. discoidea, 31 Arum euxinum, 32 Asperula lilaciflora subsp. phrygia, 33 Astrantia maxima subsp. haradjianii, 34 Campanula latiloba subsp. latiloba, 35 Campanula lyrata subsp. lyrata, 36 Cicerbita variabilis, 37 Crataegus x bornmuelleri, 38 Dactylorhiza bithynica, 39 Delphinium fissum subsp. anatolicum, 40 Dianthus anatolicus, 41 Dianthus carmelitarum, 42 Dianthus leucophaeus var. leucophaeus, 43 Dianthus lydus, 44 Epipactis bithynica, 45 Euphorbia falcata subsp. macrostegia, 46 Galium fissurense, 47 Helichrysum arenarium subsp. aucheri, 48 Hieracium artabirense, 49 Jurinea alpigena, 50 Knautia degenii, 51 Lamium ponticum, 52 Lathyrus tukhtensis, 53 Linaria iconia, 54 Lonicera caucasica subsp. orientalis, 55 Marrubium globosum subsp. globosum, 56 Minuartia anatolica var. anatolica, 57 Muscari aucheri, 58 Nonea pulla subsp. monticola, 59 Onosma bornmuelleri, 60 Phlomis russeliana, 61 Sempervivum armenum var. armenum, 62 Sideritis dichotoma, 63 Stachys cretica subsp. anatolica, 64 Stachys iberica subsp. iberica var. densipilosa, 65 Taraxacum turcicum, 66 Tragopogon aureus, 67 Trifolium barbulatum, 68 Trifolium caudatum, 69 Trifolium pannonicum subsp. elongatum, 70 Asyneuma rigidum subsp. sibthorpianum, 71 Crocus biflorus subsp. pulchricolor.
LR: Az Tehdit Altında (14, nt :Tehdit Altına Girebilir / 46, lc: En Az Endişe Verici )
CR: Silene sangaria, Centaurea kilaea, Centaurea yaltirikii, Cephalaria duzceënsis, Festuca rubra ssp. pseudorivularis, Lythrum anatolicum, Lamium purpureum var. aznavourii, Verbascum degenii EN: Cirsium boluënse VU: Lathyrus undulatus, Seseli resinosum
Endemik Bitkilerin Arazi Kullanımına göre Dağılımları Endemic plant species and Land Use Endangered (EN) Critic (CR) Vulnerable (VU) Near Threatened (NT) Least Concern (LC) Orman 1 4 6 13 58 Fındıklık - 5 - - 1 Sulanmayan - 1 - - 3 Sulanan - - - - 1 Çalılık - - - - - Çayırlık - - - 3 3
Düzce bölgesine özgü lokal endemik bitki taksonları olup herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Düzce ilinde gerek ülke, gerek bölge, gerekse lokal endemiklerin yayılışını yaptığı değişik bitki toplumlarında ( kumul, dere, maki, kaya, orman, yüksek dağ..vb.) habitat alanlarını etkileyen ve tehdit eden çevresel ve diğer faktörler : Yanlış arazi kullanımı, Yanlış turizm aktiviteleri ve yatırımları, Yoğun ormancılık ve tarım faaliyetleri, HES, baraj inşaatları, Yol yapımı, Hukuksal ve yönetim eksikliklerden kaynaklanan etkiler, Bürokrasi!!
Düzce Pelemir Otu Cephalaria duzceënsis N. Aksoy & R.S. Göktürk- (Dipsacaceae ) Düzce-Elmacık dağlarına özgü olan bu bitki taksonu, lokal endemik bir türdür. Çok yıllık, 1m kadar boylan bilen, rizomlu gövdeye sahip, baş şeklinde beyaz-kremsi gösterişli çiçeklere sahiptir. Yaşan alanı, Elmacık Dağları ndaki Aksu ve Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam ( Pinus syylevestris ) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır. Türkiye için nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Tehlike durumu: CR ( Çok Tehlikede ), Elmacık dağlarına özgü olan, Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam ( Pinus syylevestris ) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır. Düzce Pelemir Otu (Cephalaria duzcëensis ) nun önemli bir populasyonu, Düzce- Gölyaka ilçesindeki Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinde sümekte olan HES barajı inşaatı, bağlantı yol çalışmalarından ve yoğun ormancılık faaliyetlerinden önemli ölçüde etkilenmekte olup, nesli tehdit altında bulunmaktadır. 2008 yılında DUOF Herbaryumu olarak, bölgede yapılan HES inşaatına ilişkin yapılacak olan, Konaş-Emeksiz arasındaki bağlantı yol çalışmalarının durdurulmasına ilişkin Bolu Orman Bölge Müdürlüğü ve Gölyaka Orman İşletme Müdürlüğü yaptığımız başvurumuzu olumlu bularak, bu yolun yapılmasını durdurmuştur. Böylece % 70 populasyona sahip olduğu Emeksiz dersindeki habitat alanı koruna bilmiştir. Ancak HES inşaatı ve yol yapım çalışmaları sırasında % 10-15 arasında bir populasyonu yok olmuştur.
Aksu Hidroelektrik Santrali Defne Regülatörü Su toplama havuzu ve üst bağlantı yol inşaatı
HES su havuzu inşaat alanı Cephalaria duzceënsis Aksu vadisindeki yayılış alanı.
Düzce Peygamber Çiçeği Centaurea yaltirikii N.Aksoy, H.Duman & Efe subsp. yaltirikii (Compositae) Düzce-Elmacık dağlarına özgü olan bu bitki taksonu, lokal endemik bir türdür. Çok yıllık, 30-40 cm kadar boylan bilen, odunsu rizomlu gövdeye sahip, gövdeden 1-3 başa şeklinde çıkan sarı renkli gösterişli çiçeklere sahiptir Yaşam alanı, Elmacık Dağları ndaki Toptepe Güzel Dere Şelalesi arasındaki, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık habitat alanlarda bulunmaktadır. Türkiye için nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Tehlike durumu: CR ( Çok Tehlikede ) Elmacık dağlarına özgü olan, birinci ve en büyük popülasyonu Toptepe Güzel Dere Şelalesi arasındaki, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlarda bulunmaktadır. İkinci popülasyonu ise, Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam (Pinus syylevestris) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır. Düzce Peygamber Çiçeği (Cephalaria yaltirikii ssp. yaltirikii ) nin önemli bir popülasyonu, Toptepeden, Güzle Dere şelalesi arasındaki Horoz Kayasında yapılan yol çalışmaları, fındık tarımı için orman ve maki alanlarına dönüştürülmesi nedeniyle tehlike altındır. İkinci popülasyonu Konaş-Emeksiz derelerinde sümekte olan HES barajı inşaatı, bağlantı yol çalışmalarından ve yoğun ormancılık faaliyetlerinden önemli ölçüde etkilenmekte olup, nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Centaurea yaltirikii subsp. yaltirikii yayılış alanı.
Anadolu Aklar Otu Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen ( Lythraceae ) Düzce Efteni Gülü ne özgü olan bu bitki taksonu, lokal endemik bir türdür. Çok yıllık, 0.5-1 m kadar boylan bilen çok yıllık gövdeye sahip, gövde üzerindeki yaprak koltuklarında 1-2 adet çiçeğe sahip sahiptir. Yaşam alanı, Elmacık Dağı nın kuzey yamacında ova düzlüğünde bulanan, Efteni Gölü dür. Efteni gölünde bulunan çamurlu sazlık alanlara sahip habitat alanlarda bulunmaktadır. Türkiye için nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Anadolu Aklar Otu Dünya da Efteni Gölü nün güneyinde sazlık-çamurluk alanlarda bulunuyor. Anadolu Aklar otu (Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen ) Efteni Gölü-Düzce
Tehlike durumu: CR ( Çok Tehlikede) Elmacık Dağı nın kuzey yamacında ova düzlüğünde bulanan, Efteni Gölü 1950 yıllardan itibaren kurutma çalışmaları sonucunda 1930 ha olan toplam alanı, günümüzde 25 ha kadar alana inmiştir. Düzce ovasında Büyük Melen nehrini besleyen suların toplanma alanı olan ve 170 yakın kuş türüne ev sahipliği yapan, Efeteni Gölü nün su seviyesi etrafına çekilen bentler sayesinde belirli bir seviyede tutulabiliyor. Su seviyesinin azalması ve gölde yapılan aşırı otlatma sonucu dünyada sadece Efteni Gölü'nde yaşayan Anadolu Aklar Otu'nun ( Lythrum anatolicum ) nesli yok olma riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Efteni Gölü yakınlarına yapılan Organize Sanayi Bölgesi inşaatları ve İstanbul a su sağlayan Melen Projesi nde Düzce Melen nehrini besleyen suların toplanma, doğal su çökelme ve temizlenme yeri olan Efteni Gölü nün setlerle su seviyesinin yükseltilmesi düşünülmesi, burada yaşayan170 yakın kuş türünü ve Anadolu Aklar Otu'nun ( Lythrum anatolicum ) geleceğini önemli ölçüde tehdit etmektedir.
Anadolu Aklar otu Efteni Gölü ndeki Lokalitesi
Batı Karadeniz Horoz Gözü Seseli resinosum Freyn & Sint. (Umbelliferae) Düzce Elmacık Dağı ve Hasanlar Barajı ndaki kayalık alanlarda bulunan bu bitki türü, Batı Karadeniz bölgesi endemiğidir. 30-40 cm ince gövdeye sahip olması, tüysüz yaprakları, ışınlı şemsiyemsi çiçek kurları ve tüylü meyveleri ile ayrılmaktadır. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlarda ile Hasanlar Barajı Santral Binası Üsütündeki kayalık alanlarda bulunmaktadır. Düzce bölgesinde dar ve lokal alanda yayılışı bulunduğundan Düzce de nesli tehdit altında bulunmaktadır
Tehlike durumu: VU ( Hassas Zarar Görebilir), Elmacık dağlarına özgü olan, birinci ve en büyük popülasyonu Toptepe Güzel Dere Şelalesi arasındaki, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlarda bulunmaktadır. İkinci popülasyonu, Hasanlar Barajı çevresindeki kayalık alanlarda bulunmaktadır. Toptepeden, Güzle Dere şelalesi arasındaki Horoz Kayasında yapılan yol çalışmaları, fındık tarımı için orman ve maki alanlarına dönüştürülmesi nedeniyle tehlike altındır.
Samandere vadisi nde Seseli resinosum un Yayılışı Samandere vadisi nde Seseli resinosum un Düzce bölgsindeki 4. populasyonu bulunmuştur (N. Koçer & N. Aksoy).
Nazende Lathyrus undulatus Boiss. ( Leguminosae ) Düzce Elmacık Dağı Horoz kayası ve Hasanlar Barajı ndaki makilik alanlarda bulunan bu yabani bezelyei türü, Marmara bölgesi endemiğidir. Sarılıcı ve kanatlı gövdeye sahip olup, tüysüz yaprakların bulunduğu sürgün tendril ile sonlanmaktadır. Gösterişli pembe çiçekleri ilk baharda gösterişli bir yapıya sahiptir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı, Horoz Kaya mevkisindeki makilik alanlar ile Hasanlar Barajı çevresindeki makiliklerde bulunmaktadır. Düzce bölgesinde dar ve lokal alanda yayılışı bulunduğundan Düzce de nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Batı Kardeniz Akçiçeği Thlaspi jaubertii Hedge ( Brasicaceae ) Düzce Elmacık Dağı nda sarıçam orman açıklarında bulunan bu bitki türü, Batı Karadeniz bölgesi endemiğidir. 30-35 cm boyunda iki yıllık bir bitki olup, tüysüz rozet yapraklar üzerinde bir gövdeye sahiptir, İlkbaharda gösterişli beyaz çiçeklere sahiptir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı nda Aksu vadisi, Tavşansuyu ve Kuşburnu yaylarındaki sarıçam ormanlarındaki açıklıklarda,ve yamaçlık arazilerde bulunmaktadır
Dağ Sümbülü Muscari aucheri Boiss. et Baker ( Liliaceae) Düzce Elmacık Dağı nda bulunan yaylalarda ve subalpin dağ çayırlıklarında bulunan bu bitki türü, Türkiye endemiğidir. 5-25 cm boyunda soğanlı, 5-25 cm şeritse yaprakları üzerinde bir çok gövde üzerinde bayaz-mor çiçeklere sahiptir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı nda bulunan 1300-1600 m arasında ki yaylalar ve yüksek dağ çayırlarında bulunmaktadır. Düzce bölgesinde geniş bir yayılışı sahiptir.
Gelin Parmağı Sempervivum armenum Boiss. et Huet. var. armenum Düzce Elmacık ndaki Pürenli yaylasının güney kısmanda bulunan orman içindeki kayalık ve taşlık alanlarda lokal olarak bulunmaktadır. Orta ve doğu Kardeniz Endemiği olan bu taksounun Türkiye deki, en batı yayılışı Düzce de bulunmaktadır. Bir çok küremsi küçük rozet yaprak kümesine üzerinde çıkan 10-15 cm uzunluğunda gövdeye üzerinde sahiptir. Gövde üzerinde bir çok başçıktan oluşan gösterişli beyaz çiçeklere sahiptir.
İki Çiçekli Safran Crocus biflorus Miller subsp. pulchricolor (Herbert) Mathew Düzce Elmacık Dağı nda Sakarca ve Sinekli yaylalarda ve subalpin dağ çayırlıklarında bulunan bu bitki taksonu, Marmara ve Batı Kardeniz endemiğidir. 10-15 cm boyunda soğanlı, 5-10 şeritsi yapraklı bir gövde üzerinde 1-2 mavi çiçeğe sahiptir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı nda bulunan 1400-1500 m yükseklikteki Sakarca ve Sinekli yaylarında, açıklık ve çayırlık alanlarda ulunmaktadır. Düzce bölgesinde geniş bir yayılışı bulunmaktadır.
Dağ Horoz ibiği Corydalis wendelboi Liden subsp. congesta Liden & Zetterlund Düzce Elmacık Dağı nda bulunan yaylalarda ve subalpin dağ çayırlıklarında bulunan bu bitki türü, Kuzey Batı ve Orta Anadıolu endemiğidir. 5-10cm boyunda soğanlı, parçalı yaprakları üzerindeki, gövde üzerine, gösterişli açık pembe-beyaz sıkışık çiçek kurulu bulunmaktadır. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı nda bulunan 1300-1500 m yükseklikteki yaylarda, çayırlık ve orman açıklık alanlarda lokal olarak bulunmaktadır. Düzce bölgesinde lokal bir alanda bulunduğundan, Düzce de nesli tehdit altında bulunmaktadır.
Doğu Kafkas Hanımelisi Lonicera caucasica Pallas subsp. orientalis (Lam.) Chamb. et Long Düzce Elmacık Dağı nda Pürenli, Oadayeri ve Aksu vadinse bulunan bitki türü, Türkiye endemiğidir. 1-3 m boyunda kışın yapraklarını döken, küçük çalı, basit karşılık yaprakların koltuğunda gösterişli beyaz çiçeklere sahiptir, olgunlaşan meyve siyah renklidir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı ndaki Pürenli ve Odayeri yaylarının güneyi ile Aksu vadisinde 1200-1500 m yükseklikte bulunan orman açıklık alanlarda bulunmaktadır. Düzce bölgesinde bireyler halinde dar bir yayılışı bulunmaktadır.
Anadolu Hazeranı Delphinium fissum Waldst. & Kit subsp. anatolicum Chowdhuri & P.H.Davis (Ranunculaceae ) Düzce Elmacık Dağı nda Odayeri yaylasının güney kısımlarındaki orman içi açıklıklarda bulunan bu bitki türü, Batı, Orta ve Güney Anadolu endemiğidir. 80-100cm boyunda, çok yıllık, büyük parçalı yapraklara sahip gövde üzerinde, gevşek dizli gösterişli mavi çiçeklere sahiptir. Yaşam alanı Düzce Elmacık Dağı nda Odayeri yaylasının güneyinde bulunan 1500-1600 m yükseklikteki orman açıklık alanlarda bulunmaktadır. Düzce bölgesinde bir yayılışı bulunmaktadır.
DUOF Herbaryumunda Yapılan Çalışmalar Düzce Florasının Tamamlanması Elmacık Dağı Florası ( N. Aksoy 2006) Hasanlar Barajı ve Çevresi Florası ( N. Güneş 2009) Melenağzı Kumulları Çalışması 2009 İşgalci Bitkiler Çalışması 2010 Uğur Köy-Şimşirlik ve Samandere Vadisi Florası( N. Koçer 2012)
DUOF Herbaryumunda Endemik Bitkiler Korunmasına Yönelik Çalışmalar İlköğretim ve Lise Öğrencilerine Eğitim, Endemik Bitkilerin tohum bankasının oluşturulması, Takvim, poster ve broşür çalışmaları, ÇED ve Biyolojik Çeşitlilik raporları, Bilimsel Makaleler ve Projeler
Afiş Çalışmaları
Afiş Çalışmaları
Düzce ili, otsu ve odunsu türler yönünden oldukça zengin bir floristik bir yapıya sahiptir. Kumul, maki, dere, kaya, orman ve alpin vejetasyon çeşitliliği içerisinde 77 endemik ve 14 nadir bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Bu türlerden 12 i, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabında tehlike altında olarak değerlendirilmiştir.
Tehlike Kategorisi Kritik CR Tehlikede EN Hassas VU Düşük Riskte LR Tür sayısı 8 1 3 65 Düzce Elmacık Dağları ve Efteni Gölü, bitkisel biyolojik çeşitlilik bakımında, % 10 endemizm oranı ile Önemli Bitki Alanları ( ÖBA ) kriterine sahip olup, Milli Park yada doğa koruma alanı olabilecek nitelikte zengin biyolojik çeşitlilik merkezine sahip Batı Karadeniz in en önemli bölgelerinden birisidir. Elmacık Dağları na ve Efteni Gölü başta olama üzere Düzce Üniversitesi olarak, Düzce ilinde değişik habitatlarda bulunan endemik bitki taksonlarının korumasına ve izlenmesine ilişkin çalışmalar yapılmaktadır.
Düzce de endemik bitkilerin korunması için; In- Situ ve Ex-Situ koruma sağlanmalı; Biyogenetik rezerv alanları oluşturulmalı, Botanik Bahçesi kurulmalı, Tohum Bankası oluşturulmalı, Endemik bitkilerin Habitat ve Biyotop alanları belirlenmeli ( Natura 2000), Bürokrasiyi hızlandırıcı ve önleyici yerinde etkin yönetim oluşturulmalı; Mutlak koruma statüleri oluşturulmalı,
Doğa Koruma Alanları
Doğa Koruma Alanları