GELECEĞİN SUYU sutema.org.tr
EVSEL SU TÜKETIMI Evde kullandığımız suyun yaklaşık %26 sını tuvaletlerde, %22 sini çamaşır makinelerinde, %17 sini duşta, % 16 sını musluklarda, % 2 sini banyoda ve %3 ü diğer alanlarda kullanılıyoruz; % 14 lük kısmı ise ev içi tesisatlardaki sızıntılarda kaybediyoruz. 1 1 Mayer, P.W., DeOreo W.B. vd., 1999.. Residential End Uses of Water. AWWA Research Foundation, xxxviii+ 310 pp. url: http://www.waterrf.org/ publicreportlibrary/rfr90781_1999_241a.pdf. Son erişim tarihi: 28-8-2015 Bir insan günde ortalama 200 litre su kullanır. Bunun 5-10 litresini yeme - içme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için, geri kalan 190 litreyi ise temizlik kullanımları ve bahçe için harcar (duş, bulaşık, çamaşır, tuvalet). 2 Evlerde kullanılan su ile ilgili diğer bilgiler için 2.bölümde 4 numaralı infografiyi inceleyebilirsiniz. 2 savewater! Alliance, website. Water use in the home. url: http://www. savewater.com.au/how-to-save-water/in-the-home Son erişim tarihi: 28-8- 2015
Günümüzde Hindistan ın birçok şehrinde örneğin Yeni Delhi de 100m² den büyük çatı alanına sahip tüm yeni binalarda ve 1000 m² den büyük inşaat alanına sahip yeni binalarda, altyapısı bulunan şehirsel alanlarda, yağmur suyu kullanılması zorunlu hale getirilmiştir. 3 Basit bir örnek olarak çatı yüzeyinden toplanan su hasadına bakalım. Yağmur Suyu Verimi Hesabı Yağmur suyu verimi = Yağmur toplama alanı x yağış miktarı x çatı katsayısı x filtre etkinlik katsayısı. Yağmur toplama alanı: Blokların çatı alanıdır. Yağış miktarı: Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen toplam yıllık yağış miktarıdır. ÇATI SUYU HASADI Konut içerisinde basit bir yağmur suyu toplama sisteminde, çatıdan toplanan yağmur suyu, büyük parçaları tutan filtreden geçirildikten sonra yağmur suyu deposuna gelmektedir. Yağmur suyu deposundan ise çamaşır makinesi ya da tuvalet rezervuarı gibi konut içerisinde ihtiyaç duyulan alanlara pompalanmaktadır. 1 Tarihte Roma döneminde çatı havza sisteminin kullanıldığı bilinmektedir. Roma evleri hatta tüm şehir M.Ö. 2000 yılından beri içme ve kullanma amaçlı temel su kaynağı olarak yağmur suyundan yararlanmak için tasarlanmıştır. 2 Afrika ve Asya da binlerce yıldır geleneksel toprak kapları içerisine basit bir suyoluyla veya çatı saçaklarından yağmur sularının toplanması uygulanmaktadır. 1 Silkin, H., 2014. İklim değişikliğine uyum özelinde bazı uygulamaların Türkiye açısından değerlendirilmesi, Orman va Su işleri Bakanlığı Su yönetimi Genel Müdürlüğü. 2 Ors, İ. vd.,2011. Su hasadı teknikleri, yapıları ve etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 4(2): pp 65 71. url: http://www.nobel.gen.tr/makaleler/ TABAD-Issue%202-31-2011.pdf. Son Erişim tarihi: 05.10.2015 Çatı katsayısı: Alman standartları tarafından DIN1989 da 0,8 olarak belirtilen katsayıdır. Çatıya düşen bütün yağmurun geri dönüştürülemeyeceğini ifade etmektedir. Filtre etkinlik katsayısı: Alman standartları tarafından DIN1989 da belirtilen katsayıdır (0,9). Çatıdan elde edilen yağmur suyunun, görünen katı maddelerden ayrıştırılması için geçirilen ilk filtrenin verimlilik katsayısıdır. Suyun bir miktarının buradan geçemeyeceği hesaplanarak verilen bir katsayıdır. Her ilde 1000m² çatı alanı olan bir bina olduğunu varsayarsak İstanbul için ortalama yıllık yağış miktarı 632 kg/m² Yağmur suyu verimi = 1000m²*0,9*0,8*Yağış miktarı (yıllık) Örneğin Marmara bölgesi için yıllık toplam yağış 607.1mm ile yıllık toplanabilen yağmur suyu miktarı 437mm³ tür. 4 3 Silkin, H., a.g.y 4 Silkin, H., a.g.y
YAĞMUR HASADI Tüm su kaynakları aslında yağmur suyudur. Değişik yağmur suyu hasadı uygulamalarını birbirinden ayıran tek fark suyu nasıl yakaladığınız ve depoladığınızla ilintilidir. Şimdiye kadar yağmur suyunun genelde şehir merkezinden uzak noktalarda, barajlarda tutma uygulaması benimsenmişse de, günümüzde şehirlerin ve kırsal alanların da suyu yakalama alanları olabileceği yaklaşımıyla bu durum değişir. Çatılar, kaldırımlar ve tüm bir şehir ve kırsal alanlar su tedarik alanı olarak görülmektedir. 1 Yağmur hasadı yöntemi Roma dönemindeki çatı tutma sistemlerine kadar uzanmaktadır. Teknolojinin kullanıldığı ilk hasat örneği ise Mısır da bulunan 200 tondan 2000 tona kadar değişen ebatlardaki depolama tanklarıdır. Bu tankların bir kısmı günümüzde hala kullanılmaktadır. Sarnıç, içinde su biriktirmek için yapılan tatlı su deposudur. 2 Genellikle yere gömülü olarak ve su sızdırmayacak biçimde yapılırlar. Çatı, teras ve temiz beton avlulardan toplanan sular sarnıca verilmektedirler. Tipik bir sarnıç sistemi dört bileşenden oluşmaktadır. Bunlar; 1 Silkin, H., 2014. İklim değişikliğine uyum özelinde bazı uygulamaların Türkiye açısından değerlendirilmesi, Orman va Su işleri Bakanlığı Su yönetimi Genel Müdürlüğü. 2 Sarnıç, url: https://tr.wikipedia.org/wiki/sarn%c4%b1%c3%a7 son erişim tarihi 05.10.2015 Yağmur suyunun binaların çatılarından veya zeminden toplanması, Oluk sistemi ile iletiminin sağlanması, Yağmur suyu deposunda biriktirilmesi, Arıtılarak bina içine iletilmesidir. Sarnıç uygulamaları özellikle yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarının kısıtlı olduğu, buna karşın yeterli yağışın bulunduğu yerler ve merkezi su temini altyapısı bulunmayan yerleşimler için ideal çözüm olarak sunulmaktadırlar. Sarnıçların kullanılabileceği yerler arasında kırsal alanlar, kıyı bölgeleri, kurak, yarı kurak alanlar, adalar ve dağınık yerleşimler yer almaktadır. Su sıkıntısının çokça görüldüğü ve artan nüfus ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli su yolları ile beslenen İstanbul şehrinde geleneksel sarnıçlara ait pek çok örnek bulunmaktadır. Sarnıçların en bilinen örnekleri 336 sütunlu İmparator Sarnıcı (Yerebatan Sarayı), 224 sütunlu Pileksenus Sarnıcı (Binbirdirek) ve Acımusluk Sarnıcı dır. Bunun yanı sıra eski dönemlerde sınırlı su kaynaklarının nüfusa yetersiz gelmesi nedeniyle özellikle Tarihi Yarımada da konutların ya da sarayların bodrum katları sarnıç olarak kullanılmıştır.
SU KALITESI VE SU KIRLILIĞI Dünya üzerinde dokuz kişiden biri iyi kalitede içme suyuna erişemezken, üç kişiden biri hijyenik koşullara erişemiyor. Su kirliliği temel olarak insan, endüstri ve tarım faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır 1. Gelişmekte olan ülkelerin %80 i, kanalizasyonu doğrudan su kaynaklarına akıtmaktadır. Sanayi, yaklaşık 300 400 milyon ton atığı sulara dökmektedir. Tarım faaliyetlerinde kullanılan gübrelerin neden olduğu kimyasal kirlenme, dünya yer altı su rezervuarlarını tüketmektedir. SU KIRLILIĞININ NEDENLERI Yüzey sularının kirliliği: Gözle görülebilir kirliliktir. Nehir, göl ve okyanuslarımızda yüzen kirleticileri görebiliriz. İnsan tüketimi sonucu karşımıza sıklıkla çıkan su şişeleri, plastikler ve diğer atık ürünler buna örnektir. Bir diğer kirlilik de su yüzeyinde yüzen, suya ve yaşam alanlarını etkileyen yağ ve benzin atıklarından oluşan kirliliktir. 2 Yeraltı suyu kirliliği: Kimyasal kirleticiler çoğunlukla yeraltı sularına erişerek burada belli bazı kirliliklere neden olmaktadır. Genellikle yüksek toksik madde içerikli kirleticiler, tarım ilaçları gibi kirleticilerin toprağın altına sızarak yer altı sularına karışması ile olur. Mikrobik kirlilik: Arıtılmamış suyun içerisindeki mikroorganizmaların sebep olduğu bir kirliliktir. Kolera tifo gibi ciddi hastalıklara sebep olabilen zararlı bakteri veya virüslerin sebep olduğu kirliliktir. Kimyasal Kirlilik: Endüstriyel çiftlik ve enerji santrallerindeki seri üretime bağlı olarak su kaynakları ve dere kenarlarına verilen kimyasal maddelerin sebep olduğu kirliliktir. Metaller, çözücüler fabrikalardan suya verilir, suyu kirletir ve yaban hayatı zedeler. Kimyasal kirleticiler arasında organik (böcek-bitki ilaçları, petrol,benzin, dizel yakıt vb.) veya inorganik bileşikler (ağır metaller, kimyasal fabrika atıkları vb.) bulunmaktadır. HERKES İÇIN İÇME SUYU 3 Herkesin güvenli içme suyuna erişiminin sağlanamıyor olması insani gelişiminin en büyük başarısızlıklarından biridir. 2010 itibariyle 780 milyon insan, yani toplam nüfusun onda birinden fazlası yemek pişirme, içme ve yıkanma gibi temel ihtiyaçlarını giderme amacıyla güvenli bir su kaynağından yoksundur. 780 milyon kişi için günde 20 litre su temin etmek küresel su kullanımının sadece %0.1 ine tekabül eder. Yeterli su var ancak güvenli suya evrensel olarak erişimi sağlayacak siyasi irade ve finansman son derece yetersiz. İyi haber ise bu alanda özellikle son yirmi yılda hatırı sayılır ilerleme kaydedilmiş olmasıdır. Bu süre zarfında 2 milyar kişi güvenli içme suyuna erişti. 2015 e kadar güvenli içe suyuna erişimi olmayan nüfusun oranını yarıya indirmeyi öngören Binyıl Kalkınma Hedefine (1990 rakamlarına göre) beş yıl önce, 2010 yılında ulaşılmış olundu. Ama hala birikmiş pek çok ihtiyaç var. Pek çok kararlı grup (BM ajansları, bakanlıklar, halk grupları ve STK lar) bu görevi tamamlamak için gayretle çalışıyorlar. 1 UN Water, 2013. Water Quality. url: http://www.unwater.org/fileadmin/ user_upload/unwater_new/docs/water_quality.pdf Son erişim tarihi: 28-8- 2015 2 7 basic types of water pollution, url: http://www.waterbenefitshealth.com/ types-of-water-pollution.html Son erişim tarihi: 28-8-2015 3 Assadourian, E., ve Prugh, T. (Eds), 2013. Dünyanın Durumu 2013: sürdürülebilirlik hala mümkün mü? Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 607pp. Alıntı,ç,n bkz. Bölüm 6: Sürdürülebilir Balıkçılık ve Denizler, s. 89
TARIMSAL SU HASADI Yağmurun düştüğü yerde tutulması ve toprak profilinde depolanması şeklinde su hasadı teknikleri uygulanmaktadır. Tarımsal su hasadı teknikleri, toprak erozyonu ve sedimantasyonu azaltma, toprakta suyun depolanması ve toprak üretkenliğinin artırılması aracı olarak uzun zamandır kullanılmaktadır. En önemli hedefi; tarımsal üretimde sürdürülebilir ve çevre dostu bir sistem ortaya koymaktır. Toprak erozyonu kontrolünün yanı sıra, kırsal ve kurak alanlara içme suyu ve tarımsal üretim için yeterli su sağlamaktadır. Başlıca üstünlükleri, basit, ucuz, yenilenebilir, etkili ve adapte edilebilir olmasıdır. 1 Bitkiler, çayırlar ve ağaçların sulanması için kullanılan yüzey akışın toplandığı yağmur suyu hasadı küçük ve orta ölçekli havzalardan yağmur suyu hasat yöntemlerini içermektedir. Mikro ölçekli havzalardan toplanan yüzey akış suları ya bir tank içerisinde depolanmakta veya bitişiğindeki sızıntı havzasında bitki, kök bölgesinde depolanmaktadır. Bu infiltrasyon havzası tek bir ağaç, çalı veya yıllık bitkilerle ekilmektedir. Bu mikro ve orta ölçekli yağmur suyu hasat yöntemleri içerisinde eş yükselti seddeleri, yarı dairesel veya yamuk seddeler, kaş şekilli teraslar, küçük çukurluklar, bitki sıra arası sistemleri, negarim sistemi, meskat sistemi, yüzey akış şeritleri, kırsal veya kentsel çatı yüzeyi sistemleri sayılabilmektedir. 1 Ors, İ. vd.,2011. Su hasadı teknikleri, yapıları ve etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 4(2): pp 65 71. url: http://www.nobel.gen.tr/makaleler/ TABAD-Issue%202-31-2011.pdf. Son Erişim tarihi: 05.10.2015 1. Eşyükselti eğri setleri: Düz bitki ekim alanına sahip olup daha dik bitki ekilmeyen teraslar arası alandan bu alana ilave su sağlanmaktadır. %1-50 eğimli alanlarda kullanılır. 2. Negarim: Su kıtlığı çeken havzalarda yağış sonrası oluşan yüzeysel akışı kontrollü biçimde yönlendirerek bitki kökleri tarafından kullanılmak üzere depolamayı amaçlar. 2 3. Yarı dairesel, Hilal seddeler: Uçları eş yükselti eğrilerine kavuşan 1-8m genişlikte hilal şekilli, 10-75 cm yükseklikte toprak setler tesis edilir. Su hasadı tekniklerinin uygulanacağı bölgelere özel hasat tekniklerinin belirlenmesi ve kuraklığa dayanıklı bitkilerin yetiştirilmesi önem arz etmektedir. Havza yağış durumu ve havza karakteristiklerinin belirlenmesi, su hasat yapılarının planlanması ve projelemesinde ve mikro hasat tekniklerinin belirlenmesi için gerekli olmaktadır. Örneğin, Türkiye de Karaman gibi yarı kurak alanlarda su hasadına yönelik yapılacak araştırmalar, en uygun hasat teknikleri ve ihtiyaç duyulan su hasadı yapılarının belirlenmesinde, en uygun bitkilerin seçiminde yararlı sonuçlar doğuracaktır. 3 2 Critchley, W., Siegert, W. ve Chapman, C., 1991. A Manual for the Design and Construction of Water Harvesting Schemes for Plant Production. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Roma, 154pp. url: http:// www.fao.org/docrep/u3160e/u3160e00.htm Son Erişim tarihi: 05.10.2015 3 Ors, İ., a.g.y.
SUYU KORUMANIN 10 BASIT YOLU Musluğu Açık Bırakmayın: Her gün sebzelerimizi elde yıkamak yerine, su dolu bir kapta yıkarsanız, çok daha az su tüketirsiniz. 4 kişilik bir aile bu yöntemle yılda ortalama 18 ton su kurtarabilir. Bulaşıklarınızı Elde Değil Makinede Yıkayın: 4 kişilik bir ailenin günlük bulaşığını elde yıkarsanız, ortalama 84-126 litre su harcarsınız. Oysa bulaşık makinesi aynı bulaşığı sadece 12 litre su ile yıkar. Bu da bir yılda ortalama 26-40 ton suyu kurtarmanız demektir. Diş Fırçalarken, Tıraş Olurken Suyu Kapatın: Diş fırçalarken ya da tıraş olurken, kullanmadığımız halde açık bıraktığımız su gideri, yılda kişi başı ortalama 12 tondur. 4 kişilik bir ailede bu rakam ortalama 48 tondur. Daha Kısa Duş Alın: 5 dakikalık bir duş sırasında ortalama 60 lt su harcarsınız. 4 kişilik bir ailenin her bir ferdi duş süresini 1 dakika azaltırsa yaklaşık 18 ton su kurtarırsınız. Gereksiz Yere Sifon Çekmeyin: Tuvaleti çöp olarak kullanmayın. Dört kişilik bir ailenin her bir ferdi, günde bir kez sifonu amacı dışında çekerse yılda 16 ton su harcamış olur. 1 TEMA Vakfı, 2007. Suyunu Boşa Harcama: http://www. tema.org.tr/web_14966-2_1/entitialfocus.aspx?primary_ id=649&type=3&target=categorial1&detail=single&sp_table=&sp_ primary=&sp_table_extra=&openfrom=sortial. Son erişim tarihi: 28-8-2015 Sifona Plastik Bir Şişe Yerleştirin: 1,5 litrelik bir pet şişeyi su ile doldurarak sifonunuzun içine yerleştirin. Sadece bu basit bir önlemle bile yılda 1 ton su kurtarabilirsiniz. Duş Başlığınız Değiştirin: Yeni çıkan suyu daha iyi bir şekilde püskürten ekonomik duş başlıklarından alın. Böylece suyu daha az açarak daha tazyikli bir duş alabilirsiniz. Muslukları Tamir Ettirin: Evdeki tüm muslukları su kaçırmadığından emin olum. Gerekirse tamir edin. Her saniye bir damla damlayan musluk yılda 1 ton su harcar. Su Kaçaklarını Engelleyin: Evinizdeki ya da apartmanınızdaki su borularını yenileriyle değiştirin ya da tamir ettirin. Eski tip borular tonlarca su harcar. Çamaşır Makinesini Ekonomik Kullanın: Bir çamaşır makinesi tek bir çalıştırmada 176 litre su harcar. Makinenizi haftada bir kez bile az kursanız, yılda 9 ton suyu kurtarırsınız. Bu şekilde yılda dört kişilik bir ailenin 150 tonluk su kazancı, günlük kişi başına 102 m 3 su tasarrufu sağlamaktadır. Günlük ortalama kişi başı su çekiminin 217 m 3 olduğunu düşünürsek, bu neredeyse yarı yarıya bir su tasarrufuna katkı sağlayacaktır!
SUYU KORUMAK BIREYSEL ÇÖZÜMLER Atık yağlarınızı atık yağ toplayan firmalara veya belediyenin göstereceği yerlere atın. 1 litre atık yağ 1 milyon litre içme suyunu kirletir. Atık yağlarınızı lavaboya, çöpe, suya ve toprağa dökmeyin. Ekolojik deterjan kullanın. Suda biyolojik olarak çözülebilen, doğada biyolojik birikme yapmayan temizlik ürünlerinin tercih edin Atık pilleri, özel toplama yerlerine atın. Plastik ambalaj ve tüketiminin azaltın. Kullanılmayan ilaçları atık ilaç toplama noktalarına teslim edin. Bitkisel atık yağlar, lavaboya veya çöpe döküldüklerinde su kaynaklarımızı kirletir. Atık yağları sadece Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından toplama lisansına sahip firmalar toplayabilir. Toplanan atık yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca depolanır, biyodizel veya elektrik üretilir. 1 Atık pillerin içerisindeki çeşitli kimyasal maddeler çöp depolama alanlarında yeraltı sularına ve toprağa karışarak kirlilik yaratabilir. Hem bu nedenle hem de atık pillerin geri kazanımı yoluyla doğal kaynakların verimli kullanımını artırmak için atık pilleri naylon torba, karton kutu ya da kavanozlarda biriktirilerek, süpermarketlerde, okullarda, muhtarlıklarda, belediyelerin belirlediği toplama merkezlerinde bulunan atık pil kutularına atın veya satın aldığımız satış noktasına geri götürün. 2 Yağ ve atık pil gibi kullanılmayan ilaçların da çöpe atılması ile yer altı sularına karışmasını engelleyebilirsiniz. Bu bilinçten yola çıkarak, doğru biçimde toplanan, imha edilen ya da dönüştürülen ilaçlar çevreye zarar vermeyecektir. 3 2 Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçılar Derneği http://www.tap.org.tr/ atik_pil_neden_toplanmali-93.html Son Erişim Tarihi: 28-8-2015 3 Atık ilaç Hareketi url:http://www.atikilac.com/indexx. php?rq=proje&mylink=proje Son Erişim Tarihi: 28-8-2015 1 TURMEPA, Atık Yağ Projesi. url: http://www.turmepa.org.tr/icerik. aspx?id=921, Son Erişim Tarihi: 28-8-2015; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Geri Kazanım ve Biz. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. url: http:// tankaysitesi.com/admin/upload/dosyalar/5160-geri_kazanim_ve_biz.pdf Son Erişim Tarihi: 28-8-2015