İçindekiler TABLO LİSTESİ... II ŞEKİL LİSTESİ... II I. AMAÇ VE KAPSAM... 1 II. MEVCUT ATIKSU ARITMA TESİSLERİNE AİT BİLGİLER... 2 III. BİRİM MALİYET FONKSİYONLARININ BELİRLENMESİ... 2 IV. ARITMA SENARYOLARININ HAZIRLANMASI... 5 IV.I PROSES TİPİ SEÇİMİ İÇİN KRİTERLER... 5 IV.2 ALT HAVZALARIN BELİRLENMESİ... 1 IV.3 KOLEKTÖR HATLARININ VE AAT KAPASİTELERİNİN BELİRLENMESİ... 2 IV.4 KOLEKTÖR ÇAPLARININ BELİRLENMESİ İÇİN HİDROLİK HESAPLAMA YÖNTEMİ... 4 V. MALİYET ANALİZİ... 5 V.1 ATIKSU ARITMA MALİYETLERİ HESAPLAMA YÖNTEMİ... 5 V.1.1 İlk Yatırım Maliyetleri Hesaplama Yöntemi... 5 V.1.2 İşletme Maliyetleri Hesaplama Yöntemi... 6 V.1.3 Şimdiki Zaman Değeri Hesaplama Yöntemi... 9 V.I.4 KOLEKTÖR MALİYETLERİ HESAPLAMA YÖNTEMİ... 10 i
TABLO LİSTESİ TABLO II-1 DOLDURULMASI İSTENEN EVSEL AAT GERÇEKLEŞMİŞ İŞLETME MALİYETİ BİLGİLERİ... 2 TABLO II-2 DOLDURULMASI İSTENEN EVSEL AAT TEMEL İŞLETME VE MALİYET BİLGİLERİ... 1 TABLO IV-1 PROSES TİPİ SEÇİM KRİTERLERİ... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. TABLO IV-2 ENDÜSTRİYEL ATIKSULAR İÇİN EŞDEĞER NÜFUS HESAPLAMALARINDA KULLANILACAK BİRİM KİRLİLİK YÜKLERİ... 4 TABLO IV-3 EVSEL KULLANIMLAR İÇİN GÜNLÜK ATIKSUYUN TAMAMININ KULLANILACAĞI FARZEDİLEN SÜRELER... 5 TABLO V-1 ÇEŞITLI NÜFUS ARALIKLARI IÇIN PERSONEL MALIYETLERI... 6 TABLO V-2 KOLEKTÖR HATTI İNŞASINDA ORTAYA ÇIKAN MALIYET KALEMLERI VE BIRIM FIYATLAR... 10 TABLO V-3 KOLEKTÖR MALIYETLERI IÇIN BIRIM METRAJLAR... 11 ŞEKİL LİSTESİ ŞEKIL III-1 ATIKSU ARITMA TESISI NÜFUSA BAĞLI İLK YATIRIM MALIYETI BIRIM FONKSIYONU... 3 ŞEKİL III-2 ATIKSU ARITMA TESISI NÜFUSA BAĞLI ELEKTRIK TÜKETIMI BIRIM FONKSIYONU... 3 ŞEKIL III-3 ATIKSU ARITMA TESISI NÜFUSA BAĞLI KIMYASAL MADDE GIDERI BIRIM FONKSIYONU... 4 ŞEKIL III-4 ATIKSU ARITMA TESISI NÜFUSA BAĞLI KIMYASAL MADDE GIDERI BIRIM FONKSIYONU... 4 ii
I. AMAÇ VE KAPSAM 12 Ağustos 2009 tarihinde T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBİTAK-MAM arasında imzalanan protokol ile Türkiye deki 11 Havzanın Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması projesi TÜBİTAK-MAM Çevre Enstitüsü tarafından hazırlanmaya başlamıştır. Söz konusu projenin en önemli adımlarından birisini Planlama ve Fizibilite Çalışmaları oluşturmaktadır. Havza Koruma Eylem Planları Kapsamında Planlama ve Fizibilite Çalışmalarının Hazırlanması işi TÜBİTAK-MAM ile MİMKO A.Ş. arasında imzalanan 11.03.2010 tarihli Sözleşme ile MİMKO A.Ş. tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Bu rapor TÜBİTAK-MAM ile MİMKO A.Ş arasında imzalanan sözleşme kapsamında yürütülen çalışmalarda kullanılan teknik yöntem ve detayların açıklanması amacıyla TÜBİTAK-MAM ın onayına sunulmak üzere Teknik Yöntem Raporu adı altında hazırlanmıştır. TÜBİTAK-MAM ın onay vermesiyle birlikte söz konusu çalışma raporda açıklanan yöntem ve adımlar takip edilerek yürütülmüştür. Raporun II. Bölümünde TÜBİTAK-MAM dan bilgi talep edilirken kullanılan tablolar açıklanmış ve mevcut atıksu arıtma tesislerinin durumlarının nasıl değerlendirileceği izah edilmiştir. III. Bölümde değerlendirmeye alınan bilgiler kullanılarak maliyet analizi hesaplamalarında kullanılan birim fonksiyonların verilmiştir. IV. Bölüm de içeriği Teknik Şartnamede belirtilen üç alternatiften oluşan olan Atıksu Arıtma Senaryolarının hazırlanmasında kullanılan teknik yöntemlere veiçerdikleri aşamalara yer verilmiştir. Proses Tipi seçiminde kullanılankriterler bu bölümde verilmiştir. Ayrıca, her bir alternatif senaryoda planlanan Atıksu Arıtma Tesislerinin kapasitelerinin belirlenmesi, atıksuların Atıksu Arıtma Tesislerine iletilmesini sağlayan kolektör hatlarının güzergâhlarının ve çaplarının belirlenmesinde kullanılan yöntemlerin detayları alt başlıklar halinde bu bölümde yer almıştır. V. Bölümde maliyet analizi ve fizibilite çalışmalarında kullanılan hesaplama yöntemlerine yer verilmiştir. Maliyet analizi çalışmalarında kullanılan yöntemler Atıksu Arıtma ve Kolektör Hatları için ayrı alt başlıklarda verilmiştir.. Bu bölümde, İlk Yatırım maliyeti, İşletme maliyetleri ve şimdiki zaman değeri hesaplama yöntemleri detaylı biçimde açıklanmıştır. 1
II. MEVCUT ATIKSU ARITMA TESİSLERİNE AİT BİLGİLER Mevcut atıksu arıtma tesislerinin durumlarının ayrıntılı olarak açıklandığı, TÜBİTAK- MAM tarafından 11 adet havzada yürütülen arazi çalışmalarına ait değerlendirme raporları incelenmiştir. Söz konusu çalışmalarda işletmede olan atıksu arıtma tesisleri yerinde incelenmiş ve durumları değerlendirilmiştir. Böylece mevcut atıksu arıtma tesisleri için yenileme veya kapasite artışı ihtiyacına dair durum tespit edilmiştir. Maliyet analizi ve fizibilite çalışmaları teknik şartnamede ayrıntılı olarak açıklanan üç adet arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıştır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir Atıksu Arıtma Tesisinden faydalanmayan yerleşim birimleri için planlanmıştır. Ayrıca, Atıksu Arıtma Tesisine bağlı olan ancak Atıksu Arıtma Tesisinde yenileme yapılması gereken yerleşim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artışı yapılması geren yerleşim birimleri de çalışmalara dâhil edilmiştir. Herhangi bir Atıksu Arıtma Tesisine bağlı olan, atıksuları %90 ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleşim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalışmalarına dâhil edilmemiştir.işletilmekte olan Atıksu Arıtma Tesislerinden Tablo II.1 de ve Tablo II.2 de belirtilen bilgiler talep edilmiştir. Tablo II-1 Doldurulması İstenen Evsel AAT Gerçekleşmiş İşletme Maliyeti Bilgileri Dönem Mar.09 Nis.09 May.09 Haz.09 Tem.09 Ağu.09 Eyl.09 Eki.09 Kas.09 Ara.09 Oca.10 Şub.10 Personel İşletme Maliyetleri (TL/ay) Elektrik Çamur Bakım-Onarım kwh/ay TL/ay Uzaklaştırma Kimyasal Madde 2
Tablo II-2 Doldurulması İstenen Evsel AAT Temel İşletme ve Maliyet Bilgileri TEMEL BİLGİLER AAT Adı AAT'den Faydalanan Belediyeler İhale Tarihi İşletmeye Alma Tarihi İlk Yatırım Maliyeti İnşaat İşleri Mekanik Ekipman Elektirik İşleri Otomasyon Toplam TL TL TL TL TL Çalışan Personel Sayısı Elektrik Birim Fiyatı Günlük Arıtılan Atıksu Debisi Giriş Atıksuyu KOİ Konsantrasyonu Günlük Atılan Çamur Miktarı (ortalama) TL/kWh m 3 /gün mg/lt m 3 /gün Çamur Susuzlaştırma Ekipmanı 1 Susuzlaşmış Çamur Miktarı (Çamur Keki) Susuzlaşmış Çamur KM içeriği % Susuzlaşmış Çamur Bertaraf Yöntemi 2 m 3 /gün Susuzlaşmış Çamur Nakliye Mesafesi km 1 a) Santrifüj Dekanter b) Filtrepres c) Beltpres d) Kurutma Yatağı e) Diğer 2 a) En yakın katı atık depolama alanına nakletme b) Tesis İçindeki Araziye Serme c) Çimento Fabrikasına Gönderme d) Kompostlaştırma e) Diğer 1
MİMKO A.Ş., mevcut atıksu arıtma tesislerinin durumlarının ayrıntılı olarak açıklandığı, TÜBİTAK-MAM tarafından yürütülen arazi çalışmalarına ait değerlendirme raporların işletmede olan atıksu arıtma tesisleri yerinde incelenmiş ve durumları değerlendirilmiştir. Böylece yenileme veya kapasite artışı ihtiyacına dair durum tespit edilmiştir. III. BİRİM MALİYET FONKSİYONLARININ BELİRLENMESİ Toplanan veriler kullanılarak belirlimaliyet kalemleri için grafikler hazırlanmıştır. Hazırlanan grafiklerin x ekseninde tesise bağlı nüfus değeri, y ekseninde ise ilgili maliyet kaleminin Söz konusu grafikler aşağıda sıralanan değişken ikilileri için hazırlanmıştır. İlk Yatırım Maliyeti AAT Tasarım Nüfusu Elektrik Tüketimi AAT ne Bağlı Nüfus Kimyasal Madde Gideri AAT ne Bağlı Nüfus Çamur Keki Miktarı AAT ne Bağlı Nüfus Her bir maliyet kalemi için oluşturulan grafiklerden MS Excel programı kullanılarak uygun eğriler geçirilmiştir. Her bir grafikten geçirilen eğrilere ait fonksiyonlar, nüfusa bağlı birim maliyet fonksiyonları olarak kullanılmıştır. Şekil III-1,III-2,III-3 ve III-4 te birim maliyet fonksiyonlarının elde edildiği grafikler verilmiştir. 2
kwh/yıl Euro İlk Yatırım Maliyeti 40.000.000 35.000.000 30.000.000 y = 1229,1x 0,6777 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 0 600.000 1.200.000 1.800.000 2.400.000 3.000.000 3.600.000 Tasarım Nüfusu ŞekilIII-1AtıksuArıtmaTesisiNüfusaBağlı İlk YatırımMaliyetiBirimFonksiyonu Elektrik Tüketimi 70.000.000 60.000.000 50.000.000 y = 37,705x 0,949 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 0 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 3.500.000 Bağlı Nüfus Şekil III-2AtıksuArıtmaTesisiNüfusaBağlıElektrikTüketimiBirimFonksiyonu 3
(kg/gün) (Euro/yıl) 30.000 Kimyasal Madde Gideri 25.000 20.000 15.000 y = 1,545x 0,776 10.000 5.000 0 0 100.000 200.000 300.000 400.000 İşletme EN ŞekilIII-3AtıksuArıtmaTesisiNüfusaBağlıKimyasalMaddeGideriBirimFonksiyonu 700.000 600.000 500.000 Çamur Keki Miktarı y = 0,0198x 1,1481 400.000 300.000 200.000 100.000 0 0 1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000 İşletme EN ŞekilIII-4AtıksuArıtmaTesisiNüfusaBağlıKimyasalMaddeGideriBirimFonksiyonu 4
IV. ARITMA SENARYOLARININ HAZIRLANMASI IV.I Proses Tipi Seçimi için Kriterler Planlanan AAT leri için proses seçimi gerçekleştirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuştur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri nde belirlenen hususlar ışığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiştir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo IV.1 de verildiği gibi yapılacaktır.tablodan da görüleceği gibi yerleşim birimlerinin mevzuata göre sahip olduğu durum proses seçimini doğrudan etkilemektedir. Yerleşim biriminin içme suyu havzasında veya hassas alan olarak belirlenmiş alanlar içinde yer alması durumunda daha güvenilir prosesler tercih edilmiştir. Nüfusu 10.000 in üzerinde olan ve hassas alan veya içme suyu havzasında yer alan yerleşim birimleri için vedurumuna bakılmaksızın nüfusu 100.000 in üzerinde olan tüm yerleşim birimleri için nutrient giderimi yapılabilen aktif çamur sistemleri(bnr) seçilmiştir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında yer alan yerleşim birimleri ise içme suyu havzası içerisinde yer alanlar ve içme suyu havzası dışında yer alanlar olarak ayırt edilmiştir. Söz konusu yönetmeliklere göre hassas olan içinde yer alsın veya almasın nüfusu 10.000 in altında yer alan yerleşim birimlerinin ileri arıtma yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında kalan ve içme suyu havzasında yer alan yerleşim birimleri için ileri arıtma da yapılabilen aktif çamur sistemleri seçilmiştir. Bu yerleşim birimlerinden inşaatına başlamış ya da tesisini işletmeye almış olanlar tesislerini ikincil arıtma olarak projelendirmişse, planlamalarda da buna paralel olarak proses seçimi yapılmıştır. Ancak henüz atıksu arıtma tesisi planlanmamış yerleşim birimleri için ileri arıtma öngörülmüştür. İçme suyu havzasında yer almayan yerleşim birimleri için ise ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri öngörülmüştür. Ancak yer sıkıntısı olmayan, doğal arıtma için ihtiyaç duyulan tesis arazisini tahsis edebilen yerleşim birimlerinin doğal arıtma sistemleri için hazırladıkları projelere planlamalarda da yer verilmiştir. Nüfusu 2000 ile 10.000 arasında kalan yerleşim birimleri içme suyu havzasında yer almıyorsa doğal arıtma sistemi kurmalarında mevcut mevzuata göre bir engel bulunmamaktadır. Ancak doğal arıtma sistemleri aktif çamur sistemlerine göre çok daha büyük alan ihtiyacına sahip olduğu için nüfusu 2.000 in üzerinde yer alan yerleşim birimleri gerekli araziyi tahsis 5
etmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle ilgili yerleşim biriminden talep olmamışsa bu gruba giren yerleşim birimleri için ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri planlanmıştır. Nüfusu 2.000 in altında yer alan yerleşim birimlerinde ise içme suyu havzasında yer alanlar için paket arıtma sistemleri ön görülmüştür. İçme suyu havzasında yer almayan yerleşim birimleri için ise doğal arıtma sistemleri planlanmıştır. Ancak doğal arıtma sistemi için gerekli araziyi tahsis edemeyenler için paket arıtma seçeneği de göz önünde bulundurulmuştur. 6
TabloIV-1Proses Tipi Seçim Kriterleri Nüfus Aralığı Yerleşim Durumu Proses Tipi Arıtma Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma İçme Suyu Havzası Paket Arıtma İkincil KI Çamur Kurutma Yatakları N<2000 Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma İkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları 2000<N<10000 10000<N<50000 50000<N<10000 100000<N<250000 N>250000 Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma İkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları İçme Suyu Havzası Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi İkincil/ileri KI+İI+YAKT Hassas Alan** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi İkincil KI+İI+YAKT Diğer** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi İkincil KI+İI+YAKT İçme Suyu BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Mekanik Havzası*** Hassas Alan*** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri KI+İI+YAKT Mekanik Graviteli Yoğ. + Mekanik/Kurutma Yatakları Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi İkincil Graviteli Yoğ. + Mekanik İçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi İkincil İçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri İçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) İleri KI+İI+HKT KI+İI+HKT KI+İI+HKT * KI:Kaba Izgara İI:İnce Izgara YAKT: Yatay Akışlı Kum Tutucu HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu Mekanik Mekanik Çamur Çürütme + Mekanik ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleşim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüştür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamış/ inşaata başlamış veya tesisi işletmeye almış yerleşimler için ön görülen kriterlerin dışına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıştır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleşim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüştür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamış/ inşaata başlamış veya tesisi işletmeye almış yerleşimler için ön görülen kriterlerin dışına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıştır 1
IV.2 Alt Havzaların Belirlenmesi Planlama çalışmalarının en önemli adımı olan arıtma senaryolarının belirlenebilmesi için planlaması yapılacak olan havzada bir dizi ön çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bunlardan en önemlisi ise alt havzaların belirlenmesidir. Nehir havzalarında nehir ana koluna su taşıyan her bir yan kolun su toplama alanları ALT HAVZA olarak belirlenmiştir.kapladığı alanın yüzölçümünün ve içerdiği yerleşim birimi sayılarının düşük olduğu havzalarda alt havzalara ayırma adımı gerçekleştirilmemiştir. Alt havzaların belirlenmesinin ardından,merkezi arıtma tesislerinin inşa edilebileceği alanlar çok daha kolay tespit edilmiştir. Konya Kapalı Havzası gibi herhangi bir nehir ana kolunun olmadığı havzalarda ise; göl, kuru göl, DSİ sulama kanalları ve küçük derelerin konumuna göre alt havzalar belirlenmiştir. IV.3 Kolektör Hatlarının ve AAT Kapasitelerinin Belirlenmesi Alt havzaların belirlenmesiyle birlikte teknik şartnamede Alternatif I, Alternatif II ve Alternatif III olarak belirtilen arıtma senaryolarının hazırlanmasına geçilmiştir. Alternatif I atıksu arıtma senaryosuna göre mevcut veya olası deşarj noktalarının birbirine ve/veya planlanan atıksu arıtma tesisine bağlanabilmesi için kullanılması gereken kolektör hattı boyu 2.000 m nin üzerinde olan tüm yerleşim birimleri için müstakil atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Yalnızca Konya Kapalı Havzası için bu değer 2.500 m olarak belirlenmiştir. Topoğrafyanın ve arazi kullanım şartlarının izin verdiği ölçüde gerekli kolektör hattı boyları 2.000 m nin altında olan yerleşim birimleri için ise müşterek atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Alternatif II atıksu arıtma senaryosuna göre mevcut veya olası deşarj noktalarının birbirine ve/veya planlanan atıksu arıtma tesisine bağlanabilmesi için kullanılması gereken kolektör hattı boyu 5.000 m nin altında olan yerleşim birimleri için, topografyanın ve arazi 2
kullanımının izin verdiği ölçüde müşterek atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Yalnızca Konya Kapalı Havzası için bu değer 5.500 m olarak belirlenmiştir. Topografya ve arazi kullanımları izin vermesine rağmen gerekli kolektör boyları 5.000 m nin üzerinde olan yerleşim birimleri ve müşterek atıksu arıtma tesisine bağlanamayacak konumdaki yerleşim birimleri için ise müstakil atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Alternatif III Atıksu Arıtma senaryosunda, gerekli kolektör hattı boylarına bakılmaksızın topografyanın ve arazi kullanımının izin verdiği ölçüde müşterek atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Müşterek atıksu arıtma tesislerine bağlanamayacak konumdaki yerleşim birimleri için ise müstakil atıksu arıtma tesisleri planlanmıştır. Arıtma Senaryolarının belirlenmesiyle birlikte, her bir alternatif için müşterek veyamüstakil olarak planlanacak yerleşim birimleri ortaya çıkmıştır. Böylece her bir alternatifte planlanan Atıksu Arıtma Tesislerinin bağlı olan nüfus (EN) cinsinden kapasiteleri hesaplanabilmiştir. TÜBİTAK-MAM dan alınan yerleşim birimlerinden kaynaklanan evsel atıksu debilerine ait bilgiler kullanılarak, Atıksu Arıtma Tesislerinin atıksu debisi(m 3 /gün) cinsinden kapasiteleri de hesaplanmıştır. Ayrıca söz konusu tesiste endüstriyel atıksuların arıtılması durumu söz konusu olduğunda, TÜBİTAK-MAM dan endüstriyel atıksu debisi ve endüstriyel kirlilik yüklerine ait bilgiler alınmış ve kirlilik yüklerine karşılık gelen eşdeğer nüfus değerleri hesaplanmıştır. Hesaplanan eşdeğer nüfuslar ve endüstriyel atıksu debileri tesis kapasiteleri için hesaplanan değerlere eklenmiştir. Eşdeğer nüfus hesaplamalarında Tablo IV-2 de verilen birim kirlilik yükleri kullanılmıştır. Her bir parametre için hesaplanan EN değerlerinden en yüksek olanı kullanılmıştır. 3
Parametre Tablo IV-2 Endüstriyel Atıksular için Eşdeğer Nüfus Hesaplamalarında Kullanılacak Birim Kirlilik Yükleri Birim Yük (gr/en.gün) KOİ 80 BOİ5 40 AKM 45 TKN 8 TP 1,3 IV.4 Kolektör Çaplarının Belirlenmesi için Hidrolik Hesaplama Yöntemi Her bir alternatifte belirlenen kolektör hatlarında kullanılacak boru çapları hesaplanırken 1 nolu denklemde verilen Manning formülü kullanılmıştır. Denklem (IV.1) Q = Pik Atıksu Debisi (m 3 /s) n = Manning Katsayısı (Kullanılacak boru cidarı pürüzlülüğüne bağlı) J = Kanal Eğimi R = Hidrolik Yarıçap A = Islak Enkesit Alanı (m 2 ) Pik Atıksu Debisi hesaplanırken planlanan her bir AAT için belirlenmiş olan günlük debiler kullanılmıştır. Günlük atıksu debileri günlük debinin oluştuğu farz edilen süreye(n) bölünerek saatlik pik atıksu debisi hesaplanacaktır. Hesaplamalarda n değeri için İller Bankası Pissu şartnamesinde verilen tablo kullanılmıştır(tabloiv-3). Endüstriyel atıksular için n değeri 8 olarak alınmıştır. 4
Proje Nüfusu Tablo IV-3 Evsel Kullanımlar için Günlük Atıksuyun Tamamının Kullanılacağı Farzedilen Süreler <1000 10 1001-10000 12 10001-100000 14 100001-1000000 16 >1000000 16-20 İller Bankası Pissu Şartnamesi n V. MALİYET ANALİZİ Maliyet analizi çalışmalarında atıksu arıtma maliyetleri ve kolektör hatları maliyetleri ayrı hesaplanmıştır.maliyet analiz çalışmalarında üç alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu nedenle alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu bir rölatif maliyet analizi çalışması ortaya çıktığı söylenebilir. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, üç alternatif için aynı metot ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuştur. V.1 Atıksu Arıtma Maliyetleri Hesaplama Yöntemi Atıksu Arıtma maliyeti hesaplamaları ilk yatırım maliyetleri ve işletme maliyetlerini içerecek biçimde yapılmıştır. Planlanan tesisler için işletme ömrü esas alınarak arıtılan m 3 atıksubaşına toplam arıtma maliyetlerinin şimdiki zaman değerleri verilecektir. V.1.1 İlk Yatırım Maliyetleri Hesaplama Yöntemi İlk Yatırım maliyetleri hesaplamaları, daha önce belirlenmiş olan nüfusa bağlı ilk yatırım maliyeti fonksiyonu kullanılarak yapılmıştır. Nüfusa bağlı İlk Yatırım Maliyeti Fonksiyonu : 5
İYM = α*n30 β = 1.229,1*N30 0,678 İYM = Atıksu Arıtma Tesis İlk Yatırım Maliyeti, (Euro) N30 = Proje Nüfusu (kişi) N30 değeri için daha önce hesaplanmış olan EN cinsinden 30 yıl sonrası için hesaplanmış olan Atıksu Arıtma Tesisi kapasitesi kullanılmıştır. V.1.2 İşletme Maliyetleri Hesaplama Yöntemi İşletme maliyeti hesaplamaları personel, bakım-onarım, enerji, kimyasal madde ve çamur uzaklaştırma maliyetlerini içerecek biçimde yapılmıştır.enerji, kimyasal madde ve çamur uzaklaştırma maliyetleri için nüfusa bağlı ilgili birim maliyet fonksiyonları kullanılmıştır. V.1.2.1 Personel Maliyeti Personel maliyetlerinin hesaplanmasında tesis kapasitesine bağlı olarak kabuller kullanılmıştır. Artan kapasiteye bağlı olarak personel maliyetleri de kademeli olarak arttırılmıştır. Tablo V-1 de personel maliyeti hesaplamalarında kullanılan değerler verilmiştir. Nüfus Aralığı TabloV-1ÇeşitliNüfusAralıklarıiçinPersonelMaliyetleri Personel Maliyeti ( /yıl) <5.000 7.000 5.000-10.000 14.000 10.000-20.000 24.000 20.000-30.000 36.000 30.000-40.000 48.000 40.000-50.000 60.000 50.000-60.000 72.000 60.000-70.000 84.000 6
70.000-80.000 96.000 80.000-90.000 108.000 90.000-10.0000 120.000 >100.0000 132.000 V.1.2.2 Bakım-Onarım Maliyeti Bakım-Onarım maliyeti hesaplamaları ilk yatırım maliyetine bağlı olarak hesaplanmıştır. Buna göre bakım-onarım maliyeti için aşağıda verilen denklem kullanılmıştır (Denklem V.1). (Denklem V.1) BOM i= i. Yıl oluşacak Bakım-Onarım maliyeti ( /yıl) N i= i. Yıl için EN cinsinden AAT kapasitesi θ = BOM katsayısı (0,005) V.1.2.3Enerji Maliyeti Enerji maliyetleri hesaplanırken birim fonksiyon kullanılarak elde edilen yıllık elektrik tüketim değerleri kullanılmıştır. Buna göre enerji maliyeti için aşağıda verilen denklem kullanılmıştır (Denklem V.2). (Denklem V.2) EM i= i. Yıl oluşacak Enerji maliyeti ( /yıl) N i= i. Yıl için EN cinsinden AAT kapasitesi 7
ε = Birim Elektrik Fiyatı (0,1 /kwh) V.1.2.4 Kimyasal Madde Maliyeti Kimyasal Madde tüketiminden kaynaklanan maliyetler doğrudan kimyasal madde gideri birim fonksiyonu kullanılarak elde edilmiştir.(denklem V.3). (Denklem V.3) KM i= i. Yıl oluşacak Kimyasal madde maliyeti ( /yıl) N i= i. Yıl için EN cinsinden AAT kapasitesi V.1.2.5 Çamur Uzaklaştırma Maliyeti Atıksu arıtma sisteminden atılmak üzere susuzlaştırılarak kek haline getirilmiş olan fazla çamurun tesisten uzaklaştırılması sonucu ortaya çıkan maliyetler hesaplanırken, birim fonksiyon kullanılarak elde edilen çamur keki miktarları kullanılmıştır. Buna göre çamur uzaklaştırma maliyeti için aşağıda verilen denklem kullanılmıştır (Denklem V.4). (Denklem V.4) ÇUM i= i. Yıl oluşacak Çamur Uzaklaştırma maliyeti ( /yıl) N i= i. Yıl için EN cinsinden AAT kapasitesi L = Nakliye Mesafesi (10 km) µ = Birim Nakliye Fiyatı (0,8 /km.ton) 8
V.1.3 Şimdiki Zaman Değeri Hesaplama Yöntemi Şimdiki zaman değeri hesaplamaları planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri için 30 yıllık işletme ömrü kabulüyle yapılmıştır. Hesaplamalarda tüm maliyet kalemleri Euro para birimine çevrildikten sonra kullanılmıştır. Euro para birimi için enflasyon oranı 0 kabul edilmiş ve enflasyon hesabı yapılmamıştır. Şimdiki zaman değeri hesaplaması için aşağıda verilen denklem kullanılmıştır (Denklem V.5). (Denklem V.5) ŞZD i = i. Yıl oluşacak toplam maliyetin şimdiki zaman değeri ( ) YM i= i. Yıl oluşacak yatırım maliyeti ( ) İM i= i. Yıl oluşacak işletme maliyeti ( ) f = yıllık faiz oranı Arıtılan m 3 atıksu başına toplam (İlk yatırım + 30 yıllık işletme maliyetleri) birim maliyetlerin ŞZD i hesaplanırken 30 yıl boyunca oluşacak yıllık maliyetlerin şimdiki zaman değerleri toplamı 30 yıl boyunca arıtılacak toplam atıksu debisine bölünerek bulunmuştur(denklem V.6). (Denklem V.6) Qi-ort değeri i. Yılda arıtılan günlük debiyi göstermektedir.her yıl için oluşan işletme maliyetleri hesaplanırken, personel, bakım-onarım, enerji, kimyasal madde ve çamur uzaklaştırma maliyetleri kullanılmıştır. (DenklemV.7). (Denklem V.7) 9
V.I.4 Kolektör Maliyetleri Hesaplama Yöntemi Kolektör Maliyeti hesaplamalarında İller Bankası 2009 yılı birim fiyatları kullanılacaktır. Tablo V-2 de Kolektör hattı inşasında kullanılacak İller bankası 2009 yılı birim fiyatları verilmiştir. TabloV-2KolektörHattıİnşasındaOrtayaÇıkanMaliyetKalemleriveBirimFiyatlar Poz No İmalatın Cinsi Birimi Miktarı Birim Fiyatı (TL) Turtar (TL) 15.001/3C Mak. ile Yum. Sert.Toprakta Dar Der. Kazı m³ 12,31 4,11 50,6 15.140/İB-2 Kum Serilmesi (Gömlekleme Dolgusu S.) m³ 1,50 12,09 18,1 15.140/İB-6e İnce Kırmataş serilmesi m³ 8,20 14,06 115,3 14.1714/1 Kazı malzemesinden makina ile hendek ve temel dolgusu yapılması m³ 17,66 5 88,3 ANALİZ Moloz Nakli m³ 9,70 6,18 59,9 ANALİZ Kum Nakli(Gömlekleme Dolgusu Nakli) m³ 1,50 18,25 27,4 ANALİZ Kırmataş Nakli ( Geri Dolgu Nakli) m³ 8,20 15,21 124,7 ANALİZ Boru Nakli ton 1,00 34,58 34,6 ANALİZ Beton Nakli ton 1,00 5,23 5,2 10
1m kolektör hattı inşasında oluşacakmaliyet kalemlerinin hesaplanmasında kullanılan birim metraj değerleri çeşitli boru çapları için hesaplanmış ve Tablo V-3 te verilmiştir. Tablo V-3 te hesaplanan birim metrajlar, Tablo V-2 de verilen birim fiyatlar ve ilgili kolektör hattının boyu kullanılarak Kolektör hattı inşa maliyetleri hesaplanmıştır. Boru Çapları TabloV-3KolektörMaliyetleriiçinBirimMetrajlar Kazı Hacmi(m³) Kum Serilmesi(m³) İnce Kırma Taş Serilmesi (m³) Geri Dolgu Hacmi (m³) Ø300 4,4 0,019 0,53 3,74 Ø400 5,0 0,021 0,68 4,08 Ø500 6,3 0,031 1,08 4,93 Ø600 7,0 0,034 1,29 5,27 Ø700 8,2 0,041 1,72 5,95 Ø800 8,9 0,044 1,97 6,29 Ø900 9,7 0,046 2,24 6,63 Ø1000 10,4 0,049 2,53 6,97 Ø1100 11,3 0,051 2,83 7,31 Ø1200 12,1 0,054 3,14 7,65 Ø1300 13,0 0,056 3,47 7,99 Ø1400 13,9 0,059 3,82 8,33 Ø1500 14,8 0,061 4,17 8,67 Ø1600 15,8 0,064 4,54 9,01 Ø1700 16,8 0,066 4,93 9,35 11
Ø1800 17,8 0,069 5,33 9,69 Ø1900 18,9 0,071 5,74 10,03 Ø2000 19,9 0,074 6,17 10,37 12