Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite Öğrencilerinin Sosyotropi Düzeylerine Etkisi

DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki... 769 Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite Öğrencilerinin Sosyotropi Düzeylerine Etkisi T. Fikret KARAHAN* Öz Bu araştırmada araştırmacı tarafından geliştirilen İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın üniversite öğrencilerinin sosyotropi düzeyleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışma grubu, sosyotropi düzeyi yüksek olan ve programa gönüllü olarak katılmak isteyen otuziki öğrenciden oluşturulmuştur. Araştırma deseni olarak kontrol gruplu ön test son test model kullanılmış ve onaltı birey deney, onaltı birey de kontrol grubuna alınmıştır. Araştırmaya katılan bireylerin sosyotropi düzeyleri Şahin, Ulusoy ve Şahin (1993) tarafından Türkiye uyarlaması yapılan Sosyotropi-Otonomi Ölçeği nin Sosyotropi alt ölçeği ile ölçülmüştür. Verilerin analizinde İlişkisiz Örneklemler İçin t Testi, İlişkili Örneklemler İçin t Testi ve İlişkili Örneklemler İçin Tek Yönlü ANOVA Testi (Repeated Measures) teknikleri kullanılmıştır. Araştırma bulguları; Beceri Eğitimi Programı na katılan üniversite öğrencilerinin sosyotropi düzeylerinin, programa katılmayan öğrencilerin sosyotropi düzeylerinden daha düşük olduğunu ortaya koymuştur. Kontrol grubunun ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Programın bitişinden üç ve altı ay sonra deney grubunda yapılan izleme çalışmasında Sosyotropi alt ölçeği son test puanları ile I. ve II. izleme testi puanları arasında anlamlı bir farklılığın bulunmadığı saptanmıştır. Elde edilen bulgular, İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın üniversite öğrencilerinin sosyotropi düzeylerini olumlu yönde etkilediği şeklindedir. Anahtar Kelimeler Sosyotropi, İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı, Üniversite Öğrencisi. * Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 9 (2) Bahar / Spring 2009 769-797 2009 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

770 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yrd. Doç. Dr. T. Fikret KARAHAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı, 55200 Kurupelit / Samsun Elektronik Posta: tfikretkarahan@hotmail.com Yayın ve Diğer Çalışmalarından Seçmeler Karahan, T. F. (2008). Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın üniversite öğrencilerinin sosyal beceri düzeylerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41(2), 169-186. Karahan, T. F. (2007). Bir Eş İletişim Programı nın evli çiftlerde pasif çatışma eğilimi üzerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(2), 827-858. Karahan, T. F., Dicle, A. N. & Eplikoç, H. (2007). Üniversite öğrencilerinin stresle başaçıkma tarzlarının sosyal beceri düzeylerine ve mutluluk algılarına göre incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(2), 41-61. Karahan, T. F. & Eplikoç, H. (2007). Üniversite öğrencilerinin stresle başaçıkma tarzlarının uzun süreli yaşadıkları yerleşim birimine ve algıladıkları anne-baba tutumlarına göre incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(33), 119-130.

DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki... 771 Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite Öğrencilerinin Sosyotropi Düzeylerine Etkisi T. Fikret KARAHAN Sosyotropi, toplumsal yaşamda sürekli olarak güvenli ve olumlu düzeyde kişiler arası ilişki ve iletişim kurma ihtiyacı içinde, başkalarına hoş görünme ve kendisi hakkında olumlu düşünmelerini sağlama çabası olarak tanımlanmaktadır (Krause, Robins ve Lynch, 2000). Bu çaba doğrultusunda davranarak bireyin, çevredeki insanlardan sürekli biçimde övgü ve destek alma eğilimini ifade etmektedir (Bagby et al., 2001). Başka bir deyişle sürekli olarak başkalarından kabul görme, sevilme ya da yakın ilişkilerini ne şekilde olursa olsun koruyabilme istek ve eğilimi olarak tanımlanmaktadır. Bu eğilime bağlı olarak birey, çevredeki bireylerden gelebilecek her türlü olumsuz düşünce ya da davranışa karşı aşırı düzeyde duyarlı davranmakta ve önemsemektedir (Narduzzi ve Jackson, 2002). Birey böylece kolaylıkla başkalarının etkisi altında kalarak kişiler arası ilişkilerde de edilgen tepkiler sergilemektedir (Lynch, Robins ve Morse, 2003). Bu döngü içinde yakın kişiler arası ilişkilerde yaşanan kayıp ya da reddedilme yaşantıları ise depresyona neden olabilmektedir (McBride, Bacchiochi ve Bagby, 2005). Çünkü yoğun onay görme çabası karşılanmadığı zaman birey sık sık ve kolaylıkla hayal kırıklığı yaşayabilmekte ve depresyona yatkın duruma gelmektedir (Beck, 1983).

772 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Sosyotropik davranışa ya da eğilime; düşük öz saygı, yalnızlık, karamsarlık ve yüksek kaygı gibi duygusal ve sosyal kişilik özellikleri de eşlik etmektedir (Connor-Smith ve Compas, 2002). Böylece başka insanlar tarafından beğenilme ve onaylanma isteğinin her zaman ve her koşulda karşılık görmesi, bireysel mutluluğun ve öz saygının da ön koşulu durumuna geçmektedir. Bu konuda Gazda (1982), öz saygı düzeyi düşük olan bireylerin öz güven düzeylerinin de düşük olduğunu, başka insanlarla duygularını ve düşüncelerini paylaşmakta güçlük çektiklerini ve yüksek kaygı yaşadıklarını belirtmektedir. Ösaygı, psikolojik sağlığın da temel ölçütleri arasında yer almakta ve psikolojik sağlığı normal olan bireylerin, öz saygı ve öz güven açısından da yeterli düzeyde olması beklenmektedir (Patterson, 1969). Öz saygı ve öz güven, bireyin kendi benliğine yönelik olarak geliştirdiği olumlu bir tutumu ifade etmektedir (Kılıçcı, 1988). Sosyotropik bireyin kendi benliğine karşı olumlu tutumlara sahip olmadığı ve öz güven düzeylerinin zayıf olduğu düşünülebilir. Bu açıdan ele alındığında yüksek düzeyde sosyotropik bireylerin, diğer bireylere göre psikolojik sağlıklarının daha çok risk altında ya da bozulmaya daha yatkın olduğu ileri sürülebilir. Kişilik bozuklukları açısından ele alındığında ise yüksek düzeyde sosyotropik bireylerin, bağımlı ve kaçıngan (avoidant) kişilik yapısına benzer belirtiler sergiledikleri düşünülebilir. Bu iki kişilik yapısında da benzer biçimde; yalnızlık, utangaçlık, toplum içinde olumsuz değerlendirilmekten korkma, sürekli olarak başkaları tarafından kendilerinin nasıl görüldüklerini merak etme ve bunu aşırı düzeyde önemseme gibi belirtiler gözlenmektedir (Öztürk, 2002). Sosyotropik bireylerin iletişim ve çatışma çözme becerilerinin de, diğer değişkenlerle birlikte sahip oldukları duygusal ve sosyal kişilik özelliklerinden etkilenebileceği ileri sürülebilir. Bu sebep-sonuç ilişkisi içinde ele alındığında; sosyotropik bireylere işlevsel iletişim ve çatışma çözme becerileri kazandırıldığında yalnızlık, utangaçlık, toplum içinde olumsuz değerlendirilmekten korkma gibi problemlerin de hafifleyebileceği düşünülebilir. Çünkü iletişim ve çatışma sürecinde sergilenen işlevsel tepkiler, karşıdaki bireyde olumlu düzeyde bir etki oluşturabilmektedir. Çatışma; kişiler arası iletişimde kaçınılmaz bir durum olarak (Hortaçsu, 1997) iki ya da daha fazla kişi arasında istekler, değerler ve çıkarlar konusunda yaşanan anlaşmazlık durumu (Deutsch, 1994) olarak tanımlanmaktadır. Carter (2002), bireylerin çatışma karşısında kullandıkları stratejileri olumsuzdan olumluya doğru; şiddet kullanma, kaçınma, iş

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 773 birliği, kabul ve anlayış şeklinde sınıflandırmaktadır. Kilmann ve Thomas (1977) da çatışma karşısında kullanılan stratejileri; zorlama, uzlaşma, kaçınma, uyum sağlama ve iş birliğine yönelme şeklinde sınıflandırmaktadır. Bunlardan sırasıyla zorlama stratejisini kullanan birey, benmerkezci ve inatçı tepkiler sergileyerek isteklerini kendi çıkarları doğrultusunda başkalarına kabul ettirmeye çalışmaktadır. Uzlaşma stratejisini kullanan birey karşılıklı değiş-tokuş anlayışı içinde, iki tarafın da istediklerini elde edecek şekilde çatışmayı çözmeye çalışmaktadır. Uzlaşmanın sağlanabilmesi için, gerektiğinde iki tarafın da kaybetmesi söz konusu olabilmektedir. Uyum sağlama stratejisini kullanan birey, çatışmayı bastırarak ya da erteleyerek, problemi büyütmeden uyumu sürdürmeye çalışmaktadır. İş birliğine yönelen birey, çatışma yaşadığı kişinin isteklerine ve ihtiyaçlarına saygı göstererek, fikir birliği içinde ve iki tarafın da kazanabileceği şekilde çatışmayı çözmeye çalışmaktadır. Böylece birey, çatışmayı kullanarak ilişkilerini netleştirme ve geliştirme yoluna gitmektedir. Kaçınma stratejisini kullanan birey ise çatışma karşısında geri çekilme, ortamdan ayrılma, ortamdan uzaklaşma ya da sessiz kalarak kaçınma tepkileri sergilemektedir. Burada özetlenen çatışma çözme stratejilerine göre değerlendirildiğinde sosyotropik bireylerin iki stratejiyi kullanmaya daha yatkın oldukları düşünülebilir. Birincisi; sosyotropik birey çatışma karşısında geri çekilme, ortamdan ayrılma ya da sessiz kalma yoluna giderek kaçınma stratejisini kullanabilir. İkinci olarak; çatışma karşısında çatışmayı yok sayma, erteleme ya da bastırma yoluna giderek uyum sağlama stratejisini kullanabilir. Her iki stratejinin kullanımında da sosyotropik bireyin, sürekli biçimde başkalarına hoş görünerek beğeni ve övgü toplama çabasıyla çatışmayı çözmede işlevsel olmayan tepkiler sergilemesi olası görünmektedir. Başka bir deyişle duygularını, düşüncelerini ve isteklerini ifade etmekte güçlük yaşayan, gerektiğinde hayır diyemeyen, tartışmaktan ve eleştirmekten çoğunlukla kaçınan, eleştiri karşısında duygusal ve düşünsel dayanıklılık gösteremeyen bir davranış örüntüsü gelişebilmektedir. Bu konuda Türkiye de yapılan çalışmalar incelendiğinde ilköğretim (Çoban, 2002; Taştan, 2004; Zengin, 2008), ortaöğretim (Kuş, 2007; Sünbül, 2008; Uysal, 2006) ve yükseköğretim (Karahan, 2006a, 2006b, 2008; Kavalcı, 2001) öğrencileri üzerinde uygulanan çatışma çözme programlarının öğrencilerin çatışma çözme becerileri, öfke kontrol, atılganlık ve öz saygı düzeyleri üzerinde etkili olduğunu göstermektedir.

774 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Sosyotropi ile yakın ilişki içinde olan otonomide ise sosyotropinin tersine güçlü bir bağımsızlık duygusu, bireysel amaçlara ulaşma ve başarılı olma isteği ön plana çıkmaktadır. Bu eğilim otonomik bireylerde de depresyona yatkınlığa neden olmaktadır (Bagby et al., 2001; Lynch et al., 2003). Bu açıdan ele alındığında otonomik bireylerin, sosyotropik bireylere göre kişiler arası ilişkilerde daha sağlıklı ve etkili iletişim kurmaları olası görünmektedir. Diğer yandan kişiler arası ilişkilerde yaşanan iletişim sorunlarının, bireysel mutluluk ve uyum açısından doyum sağlayıcı düzeyde çözülebilmesi için bireylerin temel iletişim becerilerini kazanmış olmaları gerekmektedir (Nelson-Jones, 1986). Sosyotropik bireyleri buraya kadar sıralanan değişkenlere göre değerlendirmek gerekirse; bireysel mutluluğun ve uyumun, diğer değişkenlerle birlikte sahip oldukları iletişim ve çatışma çözme becerilerinin işlevsel düzeyde oluşuna dayandığı ileri sürülebilir. Problem Yukarıda yapılan açıklamalara dayalı olarak bu araştırmada; yüksek düzeyde sosyotropik bireylerin iletişim ve çatışma çözme sürecinde daha etkisiz ve sağlıksız tepkiler sergileyebilecekleri, başka bir deyişle temel iletişim ve çatışma çözme becerilerini yeterli düzeyde kazanamamış oldukları düşüncesinden hareket edilmiştir. Bu düşünceden hareket edilerek araştırmada, İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın üniversite öğrencilerinin sosyotropi düzeyleri üzerindeki etkililiğinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaca dayalı olarak aşağıdaki denenceler test edilmiştir: 1. Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin son test puanlarına göre daha düşüktür. 2. Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları, ön test puanlarına göre daha düşüktür. 3. Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları ile üç ve altı ay sonra uygulanan İzleme Testi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. 4. Kontrol grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır.

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 775 Yöntem Bu araştırmada kontrol gruplu ön test son test model kullanılmıştır. Program uygulanmadan önce, deney ve kontrol gruplarına Sosyotropi alt ölçeği ön test uygulaması yapılmıştır. Daha sonra deney grubuna on oturumluk ve haftada bir buçuk saatlik oturumlar şeklinde İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi verilmiş, kontrol grubuna ise hiçbir işlem yapılmamıştır. Program sonunda, deney ve kontrol gruplarına Sosyotropi alt ölçeği son test uygulaması yapılmıştır. Deney grubunda yer alan öğrencilere son test uygulamasından üç ve altı ay sonra Sosyotropi alt ölçeği tekrar uygulanmıştır. Etik açıdan gerekli olduğu düşünülerek ikinci izleme ölçümünden sonra kontrol grubuna çağrı yapılmış ve program uygulanmıştır. Ön test ve son test ölçümleri arasında anlamlı bir fark gözlenmediği için kontrol grubunda izleme çalışması yapılmamıştır. Araştırma Grubu Araştırmada; Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesine devam eden öğrencilere duyuru yapılarak, grup yaşantısına dayalı on oturumluk İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı uygulanacağı bildirilmiştir. Araştırmacıya başvuran 168 öğrenciye Sosyotropi alt ölçeği uygulanmıştır. Uygulama sonucunda Sosyotropi alt ölçeği puanları, diğerlerine göre en yüksek olan (min=72; max=99) ve programa katılmak istediğini belirten öğrencilerden otuziki kişilik bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Araştırmanın gruplarını oluşturmak için seçkisiz örnekleme yöntemiyle onaltışar kişiden oluşan deney ve kontrol grupları kurulmuştur. Deney grubu sekiz erkek sekiz kız, kontrol grubu ise dokuz kız yedi erkek öğrenciden oluşmakta ve yaşları 18-23 arasında değişmektedir. Deney ve kontrol grubundaki öğrencilerin daha önce herhangi bir psikiyatrik tanı ve psikolojik yardım almadıkları belirlenmiştir. Ayrıca öğrenciler İlköğretim Matematik, Fen Bilgisi, Bilgisayar Teknolojileri ve Türkçe Öğretmenliği bölümlerinde öğrenim görmektedirler. Sosyotropi düzeyleri açısından deney ve kontrol gruplarının denk olup olmadığını test edebilme amacıyla veriler üzerinde İlişkisiz Örneklemler İçin t Testi tekniği uygulanmış ve iki grubun ön test puanları arasında anlamlı bir farklılığın bulunmadığı saptanmıştır. Elde edilen sonuç Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 de yer alan istatistiksel verilere dayalı olarak, Sosyotropi alt ölçeği ön test puanlarına göre araştırmanın başında deney ve kontrol gruplarının denk ya da benzer özelliklere sahip olduğu ileri sürülebilir.

776 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 1. Deney ve Kontrol Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği Ön Test Puanlarına İlişkin t Testi Sonuçları Gruplar n Sosyotropi Alt Ölçeği Puan Ortalamaları Ss Sd t x Deney 16 88.06 5.91 30.339 Kontrol 16 87.12 9.33 p>.05 Veri Toplama Aracı Sosyotropi-Otonomi Ölçeği: Beck, Epstein, Harrison ve Emery (1983) tarafından, sosyotropi ve otonomi şeklinde iki farklı kişilik özelliğini ölçme amacıyla geliştirilmiştir. Ölçeğin orijinalinin güvenirlik çalışmasında Sosyotropi alt ölçeği için iç tutarlılık kat sayısı 0.89 ile 0.94; test tekrar test güvenirliği 0.65 ile 0.88 ranjında hesaplanmıştır. Ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmasında Beck depresyon envanteri ile Sosyotropi alt ölçeği arasındaki korelasyon 0.01 ile 0.60 arasında hesaplanmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği çalışmasında ise her iki alt ölçek için üçer faktör bulunmuştur. Ölçeğin Türkiye uyarlaması Şahin, Ulusoy ve Şahin (1993) tarafından yapılmış olup toplam altmış maddeden ve iki alt ölçekten oluşmaktadır. Sosyotropi alt ölçeği otuz maddeden oluşmakta ve orijinal ölçekte olduğu gibi onaylanmama kaygısı, ayrılık kaygısı ve başkalarını memnun etme faktörlerinden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirlik çalışmasında Sosyotropi alt ölçeği için Cronbach alpha kat sayısı yatan hasta grubunda 0.70, öğrenci grubunda 0.83 olarak hesaplanmıştır. Ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmasında; Sosyotropi alt ölçeği puanlarıyla Fonksiyonel Olmayan Tutumlar Ölçeği ve Beck Depresyon Ölçeği puanları arasındaki korelasyon 0.37 (p<.001) ve 0.18 (p<.001) olarak hesaplanmıştır. Yapı geçerliği çalışmasında ise Sosyotropi alt ölçeğinin hasta ve normal grupları birbirinden ayırt ettiği (t= 6.82, p<.01) saptanmıştır (Aktaran: Savaşır ve Şahin, 1997). İşlem Araştırmanın bağımsız değişkeni, ön test ve son test uygulamaları arasında gerçekleştirilen grup yaşantısına dayalı İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı dır. Program araştırmacı tarafından birçok kaynaktan yararlanılarak eklektik bir yaklaşımla geliştirilmiştir (Breun-

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 777 lin, Bryant-Edwards ve Hetherington, 2002; Cüceloğlu, 1995; Çağdaş, 2002; Dökmen, 1995; Durant, Barkın ve Krowchuk, 2001; Dysinger, 1993; Egan, 1975; Gordon, 1998; Gordon ve Sands, 1998; Hazaleus ve Deffenbacher, 1986; Lane-Garon, 2000; Selçuk ve Güner, 2000; Stevahn ve Johnson, 1997; Whirter ve Voltan-Acar, 2000; Voltan-Acar, 2002). Program beceri kazandırmaya ve grupla psikolojik danışma yaşantısına dayalı olarak geliştirilmiştir. Program ilk olarak üniversite öğrencilerinden oluşan 32 kişilik bir çalışma grubuna uygulanmış ve çatışma çözme becerileri üzerinde etkili olduğu (p<.001) saptanmıştır (Karahan, 2006a). Daha sonra yapılan araştırmalarda üniversite öğrencilerinin güvengenlik (Karahan, 2006b) ve sosyal beceri düzeyleri (Karahan, 2008) üzerinde etkili (p<.001) olduğu saptanmıştır. Deney grubuna uygulanan program, her hafta sonu yaklaşık bir buçuk saatlik oturumlar şeklinde on oturumda gerçekleştirilmiştir. Oturumlarda beceri ile ilgili yapılandırılmış bilgi sunma, beceri ile ilgili yaşantıya ve senaryoya dayalı rol oynama ve beceri ile ilgili ev ödevi verme gibi uygulamalara yer verilmiştir. Ayrıca oturumlarda grupla psikolojik danışma teknikleri kullanılmıştır. Her oturumdan sonra, programa katılan bireylere kazandıkları beceriyi günlük yaşantıya aktarmaları doğrultusunda ev ödevi verilmiştir. Ev ödevi ile ilgili yaşantılar, bir sonraki oturumun başında üyelerle paylaşılmıştır. Oturumlarda kazandırılması hedeflenen beceriler aşağıda özetlenmiştir: 1. Oturum: İlk oturumda üyelerin tanışması sağlanmış ve Beceri Eğitimi Programı, grubun işleyişi, oturumlara devam konusunda bilgilendirme ve gizlilik kontratı yapılmıştır. 2. Oturum: Haksızlık ve kötü muamele karşısında duygularını ve düşüncelerini ben dili kullanarak somut bir biçimde ifade edebilme. 3. Oturum: Göz kontağı kurarak etkin dinleme becerisini kullanabilme. 4. Oturum: Başkalarının yapılamayacak istekleri karşısında hayır diyebilme, gerekli gördüğü bir konuda öneri getirme. 5. Oturum: Hoşlanmadığı ve öfkelendiği durumlar karşısında empatik yüzleştirme yapabilme. 6. Oturum: Eleştirildiğinde karşı eleştiri yapabilme; bir davranış ya da düşünceye yönelik eleştiri yapabilme, haksız eleştiri karşısında kendini savunabilme. 7. Oturum: Gerekli gördüğü bir konuda ya da farklı düşünceler karşısında soru sorma, tartışma başlatabilme, sürdürebilme ve kendi düşüncelerini savunabilme.

778 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ 8. ve 9. Oturumlar: Geçmişte yaşadığı çatışmaları grupla paylaşma; çatışma karşısında geri çekilme, ortamdan ayrılma, uzaklaşma, sessiz kalma ve kaçınma gibi bağımlı ve edilgen tepkiler sergileme yerine yapıcı ve iş birliğine dayalı tutum sergilemeye dönük rol oynama ve sonuçlarını tartışma. 10. Oturum: Son oturumda grup yaşantısı ile ilgili duygular paylaşılmış, üyelerle birlikte programın değerlendirmesi yapılmış ve Sevgi Bombardımanı Oyunu (Voltan-Acar, 2002) ile program sonlandırılmıştır. Verilerin Analizi Araştırmada; deney ve kontrol gruplarının Sosyotropi alt ölçeği puanlarının normal dağılım gösterip göstermediğini saptama amacıyla Kolmogorov-Smirnov Testi, varyansların homojen olup olmadığını test etme amacıyla Levene Testi uygulanmıştır (Ural ve Kılıç, 2005). Analizler sonucunda gruplara ait ölçümlerin normal dağılım sergilediği (P=.939; p>.05) ve varyansların homojen olduğu (P=.099; p>.05) saptanmıştır. Bu nedenle verilerin analizinde parametrik testlerden İlişkisiz Örneklemler İçin t Testi, İlişkili Örneklemler İçin t Testi ve İlişkili Örneklemler İçin Tek Yönlü ANOVA Testi (Repeated Measures) teknikleri kullanılmış olup (Büyüköztürk, 2003) SPSS 11.5 paket programından yararlanılmıştır. Sonuçların yorumlanmasında 0.05 anlamlılık düzeyi üst değer olarak alınmıştır. Bulgular Bu bölümde araştırmanın denencelerini test edebilmek amacıyla yapılan istatistiksel işlemler sonucu elde edilen bulgulara ve ilgili tablolara yer verilmiştir. Denence 1: Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin son test puanlarına göre daha düşüktür. Bu denenceyi test edebilme amacıyla deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları üzerinde İlişkisiz Örneklemler İçin t Testi tekniği uygulanmış ve sonuç Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 de yer alan istatistiksel veriler; deney ve kontrol grubundaki bireylerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları arasındaki farklılığın deney grubu lehine 0.001 düzeyinde anlamlı olduğunu gös-

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 779 termektedir. Elde edilen bu sonuç, kontrol grubu ile karşılaştırıldığında deney grubuna verilen eğitimin grup üyelerinin sosyotropi düzeylerinin düşmesinde etkili olduğunu göstermekte olup araştırmanın birinci denencesini doğrulamaktadır. Tablo 2. Deney ve Kontrol Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği Son Test Puanlarına İlişkin t Testi Sonuçları Gruplar n Sosyotropi Alt Ölçeği Puan Ortalamaları Ss Sd t x Deney 16 72.81 6.16 30 5.85 Kontrol 16 88.37 8.67 p<.001 Denence 2: Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları, ön test puanlarına göre daha düşüktür. Bu denenceyi test edebilme amacıyla deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği ön test ve son test puanları üzerinde İlişkili Örneklemler İçin t Testi tekniği uygulanmış ve sonuç Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3 te yer alan istatistiksel veriler, deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği ön test ve son test puanları arasındaki farklılığın, son test puanları lehine 0.001 düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir. Elde edilen bu sonuç, ön test uygulamasından sonra deney grubuna verilen İletişim Ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi nin, grup üyelerinin sosyotropi düzeylerinin düşmesinde etkili olduğunu göstermekte olup araştırmanın ikinci denencesini doğrulamaktadır. Tablo 3. Deney Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarına İlişkin t Testi Sonuçları Deney Grubu Ölçüm n Sosyotropi Alt Ölçeği Puan Ortalamaları x Ss Sd t Ön test 16 88.06 5.91 15 9.08 Son test 16 72.81 6.16 p<.001

780 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Denence 3: Deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test puanları ile üç ve altı ay sonra uygulanan izleme testi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Bu denenceyi test edebilme amacıyla deney grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği ön test, son test, I. izleme ve II. izleme puanları üzerinde İlişkili Örneklemler İçin Tek Faktörlü ANOVA Testi (Repeated Measures) uygulanmış ve sonuç Tablo 4 te verilmiştir (Deney ön test x=88.06, Ss=5.91; deney son test x=72.81, Ss=6.16; I. izleme testi x=73.06, Ss= 5.38; II. izleme testi x=72.62, Ss=6.54). Tablo 4 te yer alan istatistiksel veriler, deney grubunda yer alan öğrencilerin ön test puanları ile son test, I. izleme ve II. izleme puanları arasında.001 düzeyinde (son test, I. izleme ve II. izleme testi lehine) anlamlı fark olduğunu göstermektedir. Son test puanları ile I. ve II. izleme test puanları arasında ise anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Elde edilen bu sonuç, deney grubunda yer alan öğrencilerin sosyotropi düzeylerinde gözlenen olumlu değişmenin kalıcı olabileceğinin bir göstergesi olarak düşünülebilir. Tablo 4. Deney Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği Ön Test, Son Test, I. ve II. İzleme Testi Puanlarına İlişkin, İlişkili Örneklemler İçin Tek Faktörlü Anova Testi Sonuçları Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd Denekler arası 1463.98 15 97.59 Kareler Ortalaması Ölçüm 2784.67 3 928.22 58.99 Hata 708.07 45 15.73 Toplam 4956.72 63 p<.001 1: Ön-test, 2: Son-test, 3: İlk izleme, 4: İkinci izleme F Anlamlı Fark 2-1, 3-1, 4-1 Denence 4: Kontrol grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Bu denenceyi test edebilme amacıyla kontrol grubunda yer alan öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği ön test ve son test puanları üzerinde İlişkili Örneklemler İçin t Testi tekniği uygulanmış ve sonuç Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5 te yer alan istatistiksel veriler, kontrol grubunda yer alan öğrencilerin ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılığın bulunmadığını göstermektedir. Elde edilen bu sonuç, deney grubu ile karşılaştırıldığında kontrol grubundaki öğrencilerin sosyotropi düzeylerinde herhangi bir değişmenin bulunmadığını göstermektedir.

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 781 Tablo 5. Kontrol Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Sosyotropi Alt Ölçeği Ön Test ve Son Test Puanlarına İlişkin t Testi Sonuçları Kontrol Grubu Ölçüm n Sosyotropi Alt Ölçeği Puan Ortalamaları x Ss Sd t Ön test 16 87.12 9.33 15 1.77 Son test 16 88.37 8.67 p>.05 Tartışma Bu araştırmada; sosyotropik bireylerin iletişim ve çatışma çözme becerilerinin yetersiz olduğu düşüncesinden hareket edilerek, bu bireylere İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi verilmiş ve sosyotropi düzeyleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bu amaçla sosyotropik eğilimi yüksek olan üniversite öğrencilerinden onaltışar kişilik deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Deney grubunda bulunan öğrencilere on oturum boyunca İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi verilmiştir. Oturumlarda grupla psikolojik danışma teknikleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda grupla psikolojik danışma uygulamalarında kullanılan alıştırmalardan ve oyunlardan da yararlanılmıştır. Bu program ile grup üyelerine, iletişim yaşantılarında çevrelerindeki bireylerden gelebilecek olumsuz düşünce ya da davranışlara karşı aşırı edilgen ya da kaçıngan tepkiler vermek yerine duygularını, düşüncelerini ve isteklerini paylaşma, eleştiri yapabilme, bir konuda tartışma açabilme, soru sorma gibi becerilerin kazandırılması amaçlanmıştır. Diğer yandan grup üyelerine çatışma karşısında çatışmayı yok sayma, erteleme, bastırma, geri çekilme, ortamdan ayrılma ya da sessiz kalma gibi tepkiler yerine; kendi duyguları, düşünceleri, istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda iş birliği yaparak çatışma çözmeye dönük iletişim becerilerinin kazandırılması hedeflenmiştir. Başka bir deyişle grup üyelerinin iletişim sürecinde; kendini ortaya koyma (duygu, düşünce, istek ve ihtiyaç) ve iletişime aktif olarak katılma becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda program uygulanırken duygularını ben dilini kullanarak ve somut bir biçimde ifade edebilme, istemediği durumlar karşısında hayır diyebilme, gerekli gördüğü bir konuda öneri getirme, durum ya da problem ile ilgili soru sorarak iletişimi başlatma ve sürdürme, empatik yüzleştirme yapabilme, haksızlık ve kötü muamele karşısında ben dili kullanarak duygu ve düşüncelerini paylaşabilme, eleştiri

782 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ yapabilme, gerektiğinde bir tartışmayı başlatabilme ve sürdürebilme, tartışma esnasında soru sorma ve göz kontağı kurarak etkin dinleme becerisini kullanabilme, olumsuz eleştiri karşısında duygusal ve düşünsel dayanıklılık gösterebilme ve düşüncelerini savunabilme gibi becerileri kazandırma amacıyla uygulamalar yapılmıştır. Her oturumun sonunda ise öğrendikleri beceriyi insanlarla kurdukları iletişimde kullanmaları için ev ödevi verilmiştir. Böylece programa katılan bireylerin edilgen ve kaçıngan tepkiler sergilemeden, daha işlevsel iletişim kurarak çatışmaları iş birlikçi bir yaklaşımla çözebilmeleri olası görünmektedir. Bu uygulamaların grup üyelerinin sosyotropi düzeylerinin düşürülmesinde etkili olduğu ileri sürülebilir. Diğer yandan, sosyotropik bireylerin temel iletişim ve çatışma çözme becerilerini geçmiş yaşantılarında kazanamamış oldukları da düşünülebilir. Programda ilk oturumda gruba güven konusunda üyelerin kararsızlık yaşadıkları gözlenmiş ve zaman zaman gizlilik kontratı vurgulanmıştır. Gruba güven konusunda bayan üyelerin, erkek üyelere göre daha çok kaygılı oldukları gözlenmiştir. Grup üyeleri arasında kaynaşma ve güven geliştirme amacıyla ikinci oturumdan itibaren tanışma, pilot ve güven yürüyüşü oyunları (Voltan-Acar, 2001, 2002) oynatılmıştır. İkinci oturumdan itibaren gruba duyulan güveni destekleme amacıyla becerilerle ilgili alıştırmalarda öncelikle senaryo (bir problem durumu, çatışma ya da iletişim yaşantısı) verilmiş bu senaryo üzerinden rol oynama vb. etkinliklere devam edilmiştir. Grupta ısınma ve kaynaşma ile birlikte üyelerin daha çok güven geliştirdikleri gözlenmiş ve daha sonra yaşantıya dayalı etkinliklere yer verilmiştir. Becerilerle ilgili yaşantıya dayalı etkinliklerde bayan üyeler; insanlara hayır diyememe, düşüncelerini açıklayamama ve kızgınlıklarını içe atma gibi sorunları çok fazla yaşadıklarını ve bu durumdan ailelerini sorumlu tuttuklarını (anne-baba tutumları açısından) grupla paylaşmışlardır. Tartışma ve eleştiri becerilerini geliştirmeye dönük oturumlarda bazı bayan üyelerin çekingen davrandıkları gözlenmiştir. Her grup üyesinden yapabileceği bir istekte bulunma konusunda yapılan bir alıştırmada bayan üyelerin isteklerini dile getirmekte erkek üyelere göre daha çok güçlük çektikleri gözlenmiştir. Benzer sorunlar erkek üyelerde de görülmüştür. Yaşantıya dayalı etkinlik ve paylaşımlarda erkek üyeler, arkadaş çevrelerinde ve aile içinde adam yerine konulmadıklarından yakınmışlar; ilişkilerde etkisiz ve pasif kaldıklarını, arkadaşlarının ve ailelerinin kendilerine emir vererek konuştuklarını grupla paylaşmışlardır. Bazı erkek

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 783 üyelerin de bu sorun ile ilgili olarak anne-babalarını (anne-baba tutumları açısından) suçladıkları gözlenmiştir. Diğer yandan hem erkek hem bayan üyelerin empatik yüzleştirme yapma, olumlu-olumsuz duygularını ben dili kullanarak ifade etme, eleştiri yapma ve bir tartışma açma gibi becerilerle ilgili alıştırmalarda ve uygulamalarda güçlük yaşadıkları gözlenmiştir. Grup üyelerinin çeşitli nedenlerle geçmiş yaşantılarında bu becerileri kazanamadıkları ve bu durumu günlük yaşantılarında bir yetersizlik olarak algıladıkları burada vurgulanabilir. Oturumlara devam konusunda herhangi bir güçlük yaşanmamıştır. Araştırmada elde edilen bulgular, İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi ne katılan bireylerin sosyotropi düzeylerinde anlamlı düzeyde bir düşme olduğunu göstermektedir. Deney grubunda üç ve altı ay sonra yapılan iki ayrı izleme çalışmasında ise öğrencilerin Sosyotropi alt ölçeği son test ve izleme ölçümleri arasında anlamlı bir farklılığın bulunmadığı saptanmıştır. Elde edilen bu sonuç deney grubuna verilen İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi nin, yüksek sosyotropik eğilim üzerindeki olumlu etkilerinin uzun süreli ya da kalıcı olabileceğinin bir belirtisi olarak düşünülebilir. Kontrol grubunda ön test ve son test ölçümleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmadığı için izleme çalışması yapılmamıştır. Yabancı literatür incelendiğinde, değişik örneklem grupları üzerinde uygulanan İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi programlarının, bireylerin iletişim becerilerinin geliştirilmesinde etkili olduğunu göstermektedir. Bu programların ayrıca iş birliğine dayalı çatışma çözme becerilerinin kazandırılmasında da etkili olduğu rapor edilmekte ve bu araştırmanın bulguları ile benzerlik gözlenmektedir (Breunlin et al., 2002; Cunningham, 1998; Durant et al., 2001; Dysinger, 1993; Lane- Garon, 2000; Sandy ve Boardman, 2000; Stevahn ve Johnson, 1997). Bu programlar incelendiğinde ortalama 8-12 oturum arasında değiştiği ve çoğunlukla ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine yönelik olduğu gözlenmektedir. Türkiye de Kavalcı (2001) üniversite öğrencilerine yönelik olarak geliştirdiği ve uyguladığı Çatışma Çözme Programı nın, öğrencilerin çatışma çözme biçimleri üzerinde etkili olduğunu saptamıştır. Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan diğer araştırmalarda ise İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın öğrencilerin çatışma çözme becerileri (Karahan, 2006a), güvengenlik (Karahan, 2006b) ve sosyal beceri düzeyleri (Karahan, 2008) üzerinde etkili olduğu saptanmıştır. Son yıl-

784 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ larda Türkiye de uygulanan çatışma çözme programlarının ilköğretim öğrencileri üzerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Yapılan araştırmalarda; beşinci ve altıncı sınıf öğrencilerinde uygulanan Çatışma Çözme ve Akran Arabuluculuğu Eğitimi programlarının, öğrencilerin çatışma çözme becerileri üzerinde etkili olduğu saptanmıştır (Çoban, 2002; Taştan, 2004). Sarı (2005) ise derslerde tartışma yönteminin uygulanmasının ilköğretim öğrencilerinin çatışma çözme becerileri üzerinde olumlu etkilerinin bulunduğunu saptamıştır. Yapılan bir başka araştırmada Problem Çözme ve Arabuluculuk Eğitimi Programı na katılan dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinde; yapıcı ve olumlu çatışma çözme becerilerinin geliştiği, yıkıcı davranma, hükmetme, geri çekilme, boş verme, umursamama gibi olumsuz tepki türlerinin azaldığı ve atılganlık düzeyinin yükseldiği saptanmıştır (Zengin, 2008). Lise öğrencileri üzerinde yapılan araştırmalarda ise uygulanan çatışma çözme programlarının öğrencilere etkili ve işlevsel çatışma çözme becerilerinin kazandırılmasında etkili olduğunu göstermektedir (Kuş, 2007; Uysal, 2006). Sünbül (2008) yaptığı araştırmada, problem çözme ve arabuluculuk eğitimi programının lise öğrencilerinde çatışma çözme, öfke kontrol ve öz saygı düzeyleri üzerinde etkili olduğunu saptamıştır. Bu açıdan değerlendirildiğinde, temel iletişim ve çatışma çözme becerilerinin yetişkin yaşama geçmeden henüz ilköğretim ya da ortaöğretim döneminde kazandırılması gereği vurgulanabilir. Burada verilen araştırma bulgularının bu araştırmanın bulgularını desteklediği gözlenmektedir. Bu programlarda dinleme becerileri, öfke kontrolü, tartışma açma ve eleştiri yapma, arkadaşlık, zorbalık ve atılganlık gibi konularda beceri eğitimine ağırlık verildiği görülmektedir. Bu becerilerin kazandırılmasında rol oynama, ödevlendirme ve model gösterme gibi yaklaşımların kullanıldığı, izleme çalışmasının birkaç programda son test uygulamasından üç ve altı ay sonra yapıldığı, bazı programlarda ise izleme çalışmasının yapılmadığı gözlenmektedir. Burada sıralanan programların özellikleri ile bu araştırmada uygulanan programın özellikleri arasında benzerlik bulunmaktadır. Yukarıda belirtilen programlardan farklı olarak bu araştırmada uygulanan programda; empatik yüzleştirme yapabilme, ben dili kullanarak olumsuz duygularını paylaşma gibi becerilere yer verilmiştir. Öfke kontrol becerilerine ise programda yer verilmemiş, bunun yerine olumsuz duyguları ben dili kullanarak paylaşabilme becerisi üzerinde durulmuştur. Psikolojik yardım mesleklerinin gelişmiş olduğu ülkelerde uygulanan İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi

KARAHAN / Bir İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi Programı nın Üniversite... 785 programlarının yaygınlığına göre değerlendirildiğinde, Türkiye de geliştirilen ve uygulamaya koyulan programların henüz yetersiz düzeyde olduğu gözlenmektedir. Diğer yandan sosyotropik bireyler üzerinde yapılan araştırmaların bulgularının, bu araştırmanın bulgularıyla örtüştüğü gözlenmektedir. Örneğin yapılan bir araştırmada, sosyotropi ile utangaçlık arasında anlamlı bir ilişki olduğu (Bruch, Rivet, Heimberg, Hunt ve McIntosh, 1999) saptanmıştır. Bu sonuca göre değerlendirildiğinde utangaçlık, sosyotropik bireylerde iletişim ve çatışma çözme becerileri açısından bir dezavantaj oluşturmakta ve sosyotropik eğilimi beslemektedir. En basit sosyal kaygı türü olan utangaçlık, bireyin kendini başkalarının yanında rahat hissedememesi (Stevens, 1997) ile birlikte kişiler arası ilişkilerde olumsuz değerlendirilme kaygısı nedeniyle sosyal etkileşimden kaçınmaya yol açmaktadır (Hamer ve Bruch, 1997). Sosyotropik birey, sosyal ilişkilerde ve çatışma benzeri sosyal stres kaynakları karşısında anlık ve sağlıksız duygusal tepkiler vermektedir (Connor-Smith ve Compas, 2002). Burada verilen bulgu, sosyotropik bireyin çatışma ve benzeri olumsuz stres kaynakları karşısında duygu odaklı başaçıkma stratejisini daha çok kullandığını göstermektedir. Duyguya odaklanan başaçıkma stratejisi, bireyin çatışma ve benzeri stres kaynakları karşısında mantıksal analiz yaparak problemi çözme yolunu değil de tam tersine, pasif davranarak sadece ortaya çıkan olumsuz duygularla uğraşma yolunu kullandığını göstermektedir (Carver ve Scheier, 1994; Folkman, Lazarus, Gruen ve DeLongis, 1996; Ptacek, Smith ve Zanas, 1992; Richter ve Richter, 1991). Dolayısıyla çatışma benzeri stres kaynakları karşısında sosyotropik birey, hissettiği olumsuz duygunun kontrolu altına girmekte ve sonuca bakıldığında etkili iletişim becerilerini kullanarak çatışmayı çözmede başarısız olmaktadır. Diğer yandan yapılan birçok araştırma, yüksek düzeyde sosyotropi ile depresyon ve yüksek kaygı arasında anlamlı ilişki olduğunu göstermektedir (Alford ve Gerrity, 2003; Kabakçı, 2001; Kolts, Robinson ve Tracy, 2004; Lynch et al., 2003; Şahin et al., 2003). Bununla ilişkili olarak Allen, Horne ve Trinder (1996) yaptıkları araştırmada, sosyotropik eğilim ile insanlar tarafından reddedilme korkusu ve sosyal yalnızlık arasında anlamlı bir ilişki olduğunu saptamışlardır. Clark, Steer, Beck ve Ross (1995) da benzer biçimde sosyotropi ile bağımlılık, aşırı öz eleştiri yapma, mükemmeliyetçilik ve yalnızlık arasında pozitif ilişki olduğunu saptamışlardır. Bu araştırmaların bulguları sosyotropik bireylerin yaygın biçimde yalnızlık sorunu yaşadıklarını

786 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ göstermektedir. Bireyin iletişim ve çatışma çözme becerilerinin zayıf olması sonucu ortaya çıkan toplumsal ilişkilerdeki yetersizlik durumu yalnızlığa neden olabilmektedir (Peplau ve Perlman, 1982). İletişim becerilerinin işlevsiz oluşu ile birlikte utangaçlık, yalnızlık ve aşırı öz eleştiri yapma sosyotropik bireylerde depresyonu da tetikleyebilir. Bu açıdan ele alındığında işlevsel iletişim ve çatışma çözme becerilerinin kazandırılması sosyotropik bireylerde; yalnızlık, utangaçlık ve çatışma benzeri stres kaynakları karşısında daha işlevsel başaçıkma becerilerinin kullanılmasına uygun zemin hazırlayabilir. Bu durum aynı zamanda kaygıyı azaltarak depresyona olan yatkınlığı da engelleyebilir. Sonuç olarak bu araştırmada elde edilen bulgular, İletişim ve Çatışma Çözme Beceri Eğitimi nin üniversite öğrencilerinin sosyotropi düzeylerinin düşürülmesinde etkili olduğunu göstermektedir. Elde edilen bu sonuç doğrultusunda yüksek düzeyde sosyotropik eğilime sahip üniversite öğrencilerine yönelik kişisel gelişim programlarının uygulamaya koyulması önerilebilir.

DİLMAÇ, HAMARTA, ARSLAN / Analysing the Trait Anxiety and Locus of Control of... 787 The Effects of a Communication and Conflict Resolution Skill Training Program on Sociotropy Levels of University Students T. Fikret KARAHAN* Abstract In this study, the effect of a Communication and Conflict Resolution Skill Training Program on sociotropy levels of university students were investigated. The working group was consisted of thirty two voluntary university students. A pre-test and post-test model was used with control group and experimental group, each consisting of sixteen individuals. University students sociotropy levels were measured by the Sociotropy-Autonomy Scale which was adapted to Turkish by Şahin, Ulusoy and Şahin (1993). The data were analyzed with independent samples t-test, paired samples t-test and one-way ANOVA for repeated measures techniques. Data handled in this research had shown that university students who participated in the ten sessions of communication and conflict resolution skill training program had lower levels of sociotropy than the other individuals who had not participated in the training program. There was no significant change on the sociotropy levels of the control group. After three and six months, one-way ANOVA for repeated measures technique was used for the experimental group and it was found that there was no significant relationship between sociotropy levels of post-test scores and follow up scores. The findings had shown that the communication and conflict resolution skill training program had positive effects on the levels of sociotropy amnong university students. Key Words Sociotropy, Communication and Conflict Resolution Skill Training Program, University Student. *Correspondence: Asist. Prof.Dr. T. Fikret Karahan, Ondokuz Mayıs University, Faculty of Education, Department of Educational Sciences, 55139, Kurupelit-Samsun / Turkey. E-mail: tfikretkarahan@hotmail.com Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 9 (2) Spring 2009 787-797 2009 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

788 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Sociotropy is a personality trait associated with high levels of dependence and excessive need to please others with the need to establish secure and positive interpersonal communication with other people. The person who is having high sociotropic features, is very sensitive for the negative thoughts or behaviors from the individuals they communicate (McBride, Bacchiochi, & Bagby, 2005; Krause, Robins, & Lynch, 2000). According to Beck (1983), these people are expecting approval from other people. In other words, sociotropy describes the tendency of needing praise and support from surrounding people (Bagby et al., 2001). According to their communication live styles, persons who are having high sociotropic features present more passive responses to other people and in need of to be loved by other people (Lynch, Robins, & Morse, 2003; Narduzzi, & Jackson, 2002). Low self-respect, loneliness, desperation, and high anxiety accompany the individuals who have high sociotropic features (Connor-Smith, & Compas, 2002). Gazda (1982) reports that individuals with low levels of self-esteem have high levels of anxiety and low levels of self-confidence. Kılıçcı (1988) reveals that selfesteem, self-acceptance, and self-confidence are reflecting a positive attitude of the individuals to the self. Patterson (1969) acknowledges that individuals with normal psychological health have enough self-esteem and self-acceptance levels. As a personality disturbance trait, the sociotropic individuals have features like avoidant personality (loneliness, shy, afraid to be evaluated as negative in a community, continuously curios about the view of the others about their selves) (Öztürk, 2002). Conflict is an inevitable situation in interpersonal relationships (Hortaçsu, 1997). It is an incompability situation which occurrs between two or more people about wishes and values (Deutsch, 1994). Carter (2002) classified strategies against conflict as violence, avoidance, cooperation, acceptance, and understanding. Kilmann and Thomas (1977) classified strategies against conflict as competition, negotiation, adaptation, and cooperation. Sociotropic individuals can use withdraw, leave the environment or use consonantal strategies against a conflict. Other strategies like denial, conflict, postponement, or suppressment can be used in order to adapt the conflict. Individuals with high levels of autonomy have strong freedom feelings, desire to reach their own goals in life (Bagby et al., 2001). In social life, individuals have to acquire primary communication skills in order to solve communication problems in their daily lives (Nelson-Jones, 1986). The literature related to this

KARAHAN / The Effects of a Communication and Conflict Resolution Skill Training Program... 789 study in Turkey shows that conflict resolution programs used with primary (Çoban, 2002; Taştan, 2004; Zengin, 2008) and secondary school samples (Kuş, 2007; Sünbül, 2008; Uysal, 2006), and university students (Karahan, 2006a, 2006b, 2008; Kavalcı, 2001) are effective on conflict resolution skills, anger control, assertiveness, and self-esteem levels of students. On the other hand, Sarı (2005) states that the application of the discussion technique in the lessons has positive effects on conflict resolution skills of primary school students. Problem In the current research, the efficacy of a communication and conflict resolution skill training program on the sociotropy features among university students is investigated. For this purpose, these research hypothesis are tested: 1. The Sociotropy Subscale post-test scores of the study group are lower than the control group. 2. The Sociotropy Subscale post-test scores of the study group are lower than their initial pre-test scores. 3. The Sociotropy Subscale post-test scores of the study group show no difference with their three and six month follow-ups. 4. The Sociotropy Subscale post-test scores of the control group have no significant with their pre-test results. Method In this study, control group pre-and post-test model is used. Before the communication and conflict resolution skills training program, the Sociotropy Subscale was administered to both groups. Next, the communication and conflict resolution skill training program consisting of ten sessions, one and half hour each, was conducted to the control group at the weekends. Meanwhile, the control group had no program. After the program had been terminated, the Sociotropy Subscale was re-administered to both groups once again. The subscale was re-administered to the students in the study group after three and six months prior to the termination of the program. No follow-up was administered to the control group. Only after then the program was applied to the participants in the control group.

790 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Research Group Before the study, it was announced that a ten session Communication and Conflict Resolution Skill Training Program would be conducted. The researcher administered the Sociotropy Subscale Test to 168 students who participated in the research. According to the results of the pre-test, volunteered participants with the highest scores from the subscale were randomly assigned to the study and control groups with sixteen participants in each group. The participants in the control and study group had no psychiatric diagnosis or had never been in any counseling. Independent samples t-test was performed in order to investigate the pre-test results of the participants in order to investigate significant differences. No statistically significant difference was found between two groups. Instrument The Sociotropy-Autonomy Scale The scale was developed by Beck, Epstein, Harrison, and Emery (1983). Şahin, Ulusoy and Şahin (1993) adapted it to Turkish. In the reliability study, Cronbach Alpha coefficient for the patient group was.70 and.80 in the autonomy subscale. In the student group, results were.83 and.81 respectively. In the subscale validity study, the correlation between the scores of the non-functional behaviors and sociotropy subscale was calculated as 0.37 (p<0.001) and with the Beck Depression Scale as 0.18 (p<0.001). In structural validity study, it is shown that the sociotropy subscale differs in the normal and patient groups (t=6.82; p<0.01). The higher scores from the subscale indicate that the individual has high sociotropic personality traits (Cited: Savaşır & Şahin, 1997). Treatment The researcher designed the program with an eclectic aprroach based on various resources (Breunlin, Bryant-Edwards, & Hetherington, 2002; Cüceloğlu, 1995; Çağdaş, 2002; Dökmen, 1995; Durant, Barkın, & Krowchuk, 2001; Dysinger, 1993; Egan, 1975; Gordon, 1998; Gordon, & Sands, 1998; Hazaleus, & Deffenbacher, 1986; Lane-Garon, 2000; Selçuk, & Güner, 2000; Stevahn, & Johnson, 1997; Whirter, & Voltan- Acar, 2000; Voltan-Acar, 2002). The program, which was conducted with the study group, consisted of ten sessions, each session lastin one and a half hour in every weekend.

KARAHAN / The Effects of a Communication and Conflict Resolution Skill Training Program... 791 The sessions are summarized below; 1 st session: The participants greet each other and the structure and process of the sessions are discussed and a confidentially contract is signed. 2 nd session: To express feelings and thoughts using I language in unfair and negative situations. 3 rd session: To exercise active listening skills with making eye contact. 4 th session: To say no to other people s unpractical suggestions and produce alternatives and offers. 5 th session: Ability to perform empathic confront in the situation an individual is angry or in disagreement. 6 th session: To make counter critics when an individual is criticized. The ability to make critics against a behavior or thought, and defend one s self against unfair critics. 7 th session: To direct questions to individuals in the situations when it is needed or different opinion, to start an argument, to continue and defend his or her ideas. 8 th and 9 th sessions: To share the former conflicts with the group. To develop constructive and cooperative reactions instead of passive reactions such as withdrawing from the argument, staying quiet and avoiding and discuss the results of these reactions. 10 th session: The discussion of the program process, sharing feelings, and with the Love Bombardment Play (Voltan-Acar, 2002) is used as a program termination excercise. Statistical Analyses In order to test the distribution of the Sociotropy Subscale scores of the control and study groups, Kolmogorov-Smirnov test was used. In order to test the homogeneity of scores, Levene test was used (Ural, & Kılıç, 2005). According to the analyses, the scores of the groups present a normal distribution (P=.939; p>.05) and their variances are homogenous (P=.099; p>.05). Because of this reason, in order to analyze the data independent samples t-test, paired samples t-test and one-way ANOVA for repeated measures were used (Büyüköztürk, 2003).