Esin ATASEVEN IªIK 1, Alpaslan ªAHÝN 1, Kezban YAZICI 1

GÝRݪ BAZI ÜZÜMSÜ MEYVELERÝN (Frenküzümü, Ahududu, Böðürtlen ve Nar) EKOLOJÝK YETݪTÝRÝCÝLÝÐE UYGUNLUÐU Esin ATASEVEN IªIK 1, Alpaslan ªAHÝN 1, Kezban YAZICI 1 Dünyada artan çevre kirliliði ve yarattýðý sorunlarýn insan yaºamýný her alanda tehdit etmesi, özellikle kimyasal atýklarýn, hava kirliliðinin, sularýn kirliliðinin yediðimiz yiyecekler üzerinde dolayýsýyla da insan saðlýðýndaki olumsuz yönde etkileri karºýsýnda geliºen çevreci hareketlerin artmasýyla tüketici talepleri de deðiºmeye baºlamýºtýr. Üretim verimli 1 liðini artýrmak için birçok ürünün yetiºtirilmesinde yapay katký maddeleri veya hormon kullanýlmasý ve bu tür uygulamalarýn insan saðlýðýný tehdit edici geliºmelere neden olmasý insanlarý tarýmsal kirlenmeyi önleyecek, insan saðlýðýna ve çevreye duyarlý üretim sistemlerinin arayýºýna itmiºtir (ANONÝM, 1999; ÖZER, 2000). Ortaya atýlan bu üretim sistemleri dünyada organik, ekolojik veya biyolojik tarým olarak bilinmekte ve uygulanmaktadýr. Ekolojik tarýmýn birçok tarifi yapýlmakla beraber kýsaca, "üretimden tüketime sentetik madde kullanmadan insan saðlýðý ve çevreye duyarlý üretim teknikleriyle tarýmsal üretim yapmaktýr" ºeklinde tanýmlanabilmektedir (ÖZER, 2000). DÜNYADA EKOLOJÝK YETݪTÝRÝCÝLÝK Kimyasal maddelerle yapýlan tarým üretimine seçenek arayýºlarý batý ülkelerinde geçtiðimiz yüzyýlýn baºlarýnda baºlamýº, 1970'li yýllarda tüm ülkeler kendilerine özgü çalýºmalarýný sürdürmüºler, 1972 yýlýnda ekolojik tarým hareketlerini bir çatý altýnda toplamak ve düzenlemek amacýyla IFOAM (Uluslararasý Organik Tarým Federasyonu) organizasyonunu kurmuºlardýr. IFOAM'ýn kurulmasýndan sonra ekolojik tarým ürünleri dünyada daha çok gündeme gelmeye baºlamýºtýr (ÖZER, 2000). Özellikle, son yýllarda tüketici tercihlerini ekolojik ürünlerin lehine yönlendiren en önemli olay genetik olarak modifiye edilmiº gýda maddelerinin piyasaya sürülmesidir. Ekolojik üretimde genetik modifikasyona tümüyle karºý çýkýlmasý bu olaydan kendini korumak isteyen tüketicilerin tüm dünyada ekolojik ürünlere yönelmesine yol açmýºtýr (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999). Özellikle ABD ve Ýngiltere'de ekolojik ürünlerin pazar hacmi gün geçtikçe artmaktadýr. Avrupa'da 1990'lý yýllardan sonra Avusturya, Almanya, Lüksemburg ve Ýsviçre gibi ülkelerde ekolojik tarým hýzla geliºmiºtir (AKSOY ve AL TINDݪLÝ, 1999). Diðer taraftan Ýsviçre, Hollanda, Ýtalya, Ýsrail, Japonya, Polonya gibi ülkelerde toplam tarým alanlarýnýn %1O-25'inde organik tarým yapýlmaktadýr (ÖZER, 2000). Almanya, Avustralya, Ýsviçre, Ýsveç, Hollanda, Finlandiya'nýn yanýnda son yýllarda özellikle Ýtalya ve Ýspanya gibi ülkelerde de önemli geliºmeler görülmektedir. Mýsýr, Lübnan gibi Ortadoðu ülkeleri ile Uganda gibi Afrika ülkelerinde de farklý amaçlarla da olsa ekolojik yetiºtiricilik önem kazanmýºtýr. Yine son yýllarda Arjantin, Japonya, Polonya ve Avustralya gibi ülkelerde hýzlý büyüyen bir iç talebin olduðu bildirilmektedir (AKKAYA, 2000). Avrupa ülkeleri üretimde olduðu gibi tüketim açýsýndan da tüm dünyanýn çekim merkezi konumundadýr. Ancak, ekolojik ürün alýmýnda öncelik AB ülkelerinde olmaktadýr. Güneydeki Fransa, Ýspanya ve Ýtalya özellikle meyve ve sebze ihtiyacýný karºýlarken, Danimarka et ve süt ürünlerinin ana saðlayýcýsýdýr. AB dýºýndaki ülkelerden dýº alýmlarda genellikle sezon dýºý taze gýda maddeleri, týbbi ve aromatik bitkiler, egzotik kuru ve kurutulmuº meyveler ilk sýrayý almaktadýr (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999). 1 Narenciye ve Seracýlýk Araºtýrma Enstitüsü

ABD' de ise, ekolojik ürün endüstrisi hýzla büyümektedir. 1990 yýlýndan itibaren yýllýk büyüme hýzýnýn % 20 olduðu ve 1997 yýlý verilerine göre 4.2 milyar dolarlýk ekolojik ürünün pazarlandýðý bildirilmektedir. 1997 yýlýnda 5000 tarým iºletmesi ekolojik olarak sertifikalandýrýlmýº ve 608.000 hektarlýk alanda sertifikalý üretim gerçekleºtirilmiºtir (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999). Japonya'da 1990 yýlýnda 200 milyon dolar olan ekolojik ürünler talebi 1997 yýlýnda 1.4 milyar dolar olarak gerçekleºmiºtir. Bu pazarýn % 70'ini ABD karºýlamaktadýr (ÖZER, 2000). Dünya ülkelerinde sistemin baºarýlý ve sürekli olmasý için bir dizi önlem alýnmaktadýr. Bu yüzden bu ülkelerde ekolojik tarým hýzlý bir artýº göstermektedir. Bu ülkelerde sisteme hýzlý geçiºte ve baºarýda üreticilere saðlanan finansal olanaklar, hýzlý bilgi akýºý, geniº ürün yelpazesi koruma ve planlama baºlýca etkenlerdir (ÖZER, 2000). DÜNYADA EKOLOJÝK ÜZÜMSÜ MEYVE YETݪTÝRÝCÝLÝÐÝ Ülkemizde gerçek anlamda yetiºtiriciliði henüz yaygýnlaºmamýº olan üzümsü meyveler, ABD ve bazý Avrupa ülkelerinde sanayiye yönelik olarak geniº çapta klasik yöntemlerle yetiºtirilmektedir. Dünya ülkelerinin 1998 yýlý üretim miktarlarý ve üretim alanlarý incelenecek olursa Rusya Federasyonu'nun 12500 ha' lýk ve 90000 tonluk üretimiyle dünyanýn en önemli ahududu üretici ülkesi olduðu görülmektedir. Doðu Avrupa ülkelerinden Polonya ve Yugoslavya Federasyonu ile ABD diðer üretici ülkelerdir. Frenküzümü üretimi de Doðu ve Orta Avrupa ülkelerinde yoðunlaºmýºtýr. Rusya Federasyonu, Polonya ve Almanya en önemli frenküzümü üreticisi ülkelerdir. Dünya böðürtlen üretiminde ise ABD önemli bir yere sahiptir (KAPLAN ve ark., 1999). Dünya nar üretimi istatistiklere girmediði için bilinmemektedir. Ancak Özbekistan, Tacikistan, Türkistan Gürcistan, Kýrým, Ýran, Afganistan, Çin, Türkiye, Pakistan ve Suriye sýrayla önemli nar üreticisi ülkelerdir. Ayrýca Hindistan, Irak, Lübnan, Ýsrail, Mýsýr, Ýspanya, Ýtalya, Yunanistan, ABD, ªili ve Arjantin gibi ülkelerde de daha düºük miktarlarda nar üretimi yapýlmaktadýr (ONUR, 1988). Ekolojik üzümsü meyve üretimi ise Polonya, Norveç, Macaristan, Finlandiya, Ýsveç, Ýngiltere gibi ülkelerde yapýlmaktadýr. Polonya'da 1998 yýlý deðerlerine göre 148 ha' da, yani ekolojik üretim yapýlan toplam alanýn % 2'sinde, Norveç'te ise % O.14'ünde (21 ha) ekolojik üzümsü meyve üretimi yapýlmaktadýr. Finlandiya'da ekolojik üretimin % 5Tsini mera ve otlaklar, % 35'ini tahýllar, % 2'sini patates, % 2'sini sebze, % 1 'ini üzümsü meyveler, diðerlerini ise yað bitkileri, sera ürünleri ve yabani otlar oluºturmaktadýr. Macaristan'da 1999 yýlý deðerlerine göre elma, biber ve soðanla beraber üzümsü meyveler ekolojik üretim yapýlan toplam alanýn % 1.88'inde yetiºtirilmektedir. Ýsveç'te ekolojik üretimde hayvansal ürünler ve tahýllar lokomotif rolü oynamakta; ayrýca kök sebzeler, patates, mantar ve üzümsü meyveler önemli ürünler arasýnda bulunmaktadýr (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999). Diðer taraftan, Ýngiltere' de gýda endüstrisinde son yýllarda tüketici tercihlerine göre ekolojik reçellere olan talep artmakta, en çok talep gören reçel çeºitleri arasýnda ahududu ve siyah frenküzümü önemli bir yer tutmaktadýr. Mintel istatistiklerine göre Ýngiltere'de organik, doðal ve saðlýklý gýdalara olan talebin daha da artacaðý tahmin edilmektedir. Meyve suyu sanayisinde de tüketimde ilk sýrada portakal suyu, ikinci sýrada deðiºik karýºýmlar, üçüncü sýrada ise siyah frenküzümü yer almaktadýr. Üzümsü meyvelerin ihracatý açýsýndan ise baºta Almanya olmak üzere Avusturya, Hollanda, Fransa ve Danimarka önemli pazarlar olarak görülmektedir (KAPLAN ve ark., 1999). TÜRKÝYE'DE EKOLOJÝK YETݪTÝRÝCÝLÝK Avrupa orijinli firmalarýn ülkemizden ekolojik ürün talebinde bulunmasýyla dünyada uzun yýllardýr yapýlan ekolojik gýda üretimi Türkiye'de 1984-1985 yýllarýnda baºlamýºtýr. Ekolojik üretim önce geleneksel ihraç ürünlerimizden kuru incir ve kuru üzüm: ile Ege Bölgesi'nde gerçekleºtirilmiº, daha sonra bunu kuru kayýsý ve fýndýk izlemiºtir (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999; AKSOY, 1999).

Günümüzde üretilen ve ihraç edilen ekolojik ürünlerin çoðunluðunu yaº ve kuru meyveler oluºturmaktadýr. Bunun yanýsýra yemeklik dane baklagillerden nohut, kuru fasulye ve yeºil-kýrmýzý mercimek, endüstri bitkilerinden ise pamuk, susam, haºhaº ekolojik tarým ürünleri arasýnda yer almakta ve Avrupa' da pazarlanmaktadýr. Yetiºtiriciliði yapýlan ekolojik tarým ürünlerinin tarým bölgelerine göre daðýlýmý incelenecek olursa, Kuzey Doðu ve Güney Doðu Anadolu Bölgelerinin dýºýndaki yedi tarým bölgesinde (Orta Kuzey, Ege, Marmara, Akdeniz, Karadeniz, Orta Doðu ve Orta Güney) üretim yapýldýðý görülmektedir. Ancak bu bölgeler içinde de yoðunluk Ege, Orta Doðu, Orta Güney ve Akdeniz Bölgelerinde bulunmaktadýr (DEDE ve ark. 1999). Ülkemizde ekolojik üretim yapan çiftçilerin sayýsý 1990 yýlýnda 313 iken, 1999 yýlýnda 39 kat artarak 12275 adete ulaºmýº, 1990 yýlýnda 1037 ha olan üretim alaný ise 9 yýl içinde 45 kat artarak 46.523 ha'a, üretim miktarý 69 kat ve üretilen ürün sayýsýndaki çeºitlilik yaklaºýk 12 kat artarak 92 'ye ulaºmýºtýr (Tablo 1). Tablo 1. Türkiye'de Yýllar Ýtibariyle Üretilen Organik Ürün Miktarlarý, Üretici Sayýsý, Üretim Alaný ve Ürün Çeºidi YILLAR ÜRETÝCÝ ÜRETÝM ÜRETÝM SAYISI ALANI (ha) (ton) ÜRÜN ÇEªÝDÝ 1990 313 1037 2476 8 1992 1780 6077 13930 23 1994 1600 5196 8843 20 1996 4035 15250 40968 37 1997 7417 15906 47612 53 1998 8199 24042 99300 67 1999 12275 46523 168306 92 Kaynak: Tarým ve Köyiºleri Bakanlýðý, APK Daire Baºkanlýðý. Türkiye ekolojik ürünlerin üretimi açýsýndan Avrupa ülkelerine göre daha ºanslý durumdadýr. Avrupa ülkelerinde iklim koºullarý nedeniyle yetiºtirilemeyen üzüm, incir, kayýsý, fýndýk gibi ürünler Türkiye'de bol miktarda yetiºtirilmektedir. Ülkemizin ekolojik tarým açýsýndan bir diðer avantajý da gübre ve ilaç kullanýmýnýn Amerika ve Avrupa ülkeleri kadar yoðun olmamasýdýr (ANONÝM, 1999; DELEN, 1999). Ülkemizde gübre ve ilaç kullanýmý 1950'li yýllarýn sonlarýna doðru baºlamýº, 60'lý yýllarýn ortalarýnda artýº göstermiº,1970'li yýllarda ise hýzýný giderek artýrarak bugünkü düzeyine ulaºmýºtýr. Türkiye' de 1982-1991 döneminde kimyasal gübre kullanýmý % 20 artarken, ilaç kullanýmýnda % 8'lik bir azalma görülmüºtür (GÜVELÝ, 1996). 1991 yýlý rakamlarýna göre, hektar baºýna kullanýlan kimyasal gübre bakýmýndan ülkemiz dünya ortalamasýnýn da altýnda bulunmaktaydý. Ayrýca, hektar baºýna kullanýlan tarým ilacý etkili madde miktarý bakýmýndan ülkemiz yine bazý Avrupa ülkeleri ve Amerika'nýn altýnda yer almaktaydý. 1997 yýlýnda kesin olmayan sonuçlara göre 700 g/ha etkili madde miktarýyla FAO verilerine göre ülkemiz halen geliºmiº, hatta Polonya gibi geliºmekte olan ülkelerin bile altýnda yer almaktadýr. Ekolojik tarým, Türkiye'de henüz oldukça küçük çapta olsa da bazý bölgelerde uygulanmaya baºlanmýº bir üretim biçimidir. Bu tarým yönteminin ileride ülkemizde daha da yaygýnlaºmasý ve önem kazanmasý beklenmektedir, çünkü bu üretim ºeklinde yasaklanan veya kullanýmý sýnýrlandýrýlan kimyasallar bazý kýrsal alanlarda zaten az kullanýlmakta veya hiç kullanýlmamaktadýr. Türkiye'nin uygun iklim ve toprak koºullarý da bu üretim ºeklinin uygulanmasýna yardýmcý olmaktadýr. Bu bakýmdan, frenküzümü, ahududu, böðürtlen ve nar diðer meyve türlerine göre ön sýralarda yer almaktadýr, çünkü bu türler zaten yýllardýr doðada kendiliðinden yetiºmekte olduklarýndan yetiºtikleri bölgelerin iklim ve toprak koºullarýna uymuº

durumdadýr ve bu nedenle kültür formlarý da fazla kültürel iºleme gerek duymadan zahmetsizce yetiºtirilebilmekte, kimyasal gübre ile tarým ilacý gereksinimleri de az olmaktadýr. BAZI ÜZÜMSÜ MEYVELERÝN (Frenküzümü, ahududu, böðürtlen, nar) TÜRKÝYE'DE EKOLOJÝK YETݪTÝRÝCÝLÝÐÝ Üzümsü meyveler olarak anýlan frenküzümü, ahududu ve böðürtlenler Asya, Avrupa ve Amerika kýtalarýnda; kuzeyde arktik ve güneyde subtropik iklim sýnýrlarýna kadar yetiºtirilmektedir. Narýn anavataný ise Güneybatý Asya olmasýna raðmen, özellikle Anadolu, Azerbaycan ve Ýran'da çok sayýda yabani formu bulunmaktadýr. Bunlarýn dýºýnda Batýda Amerika ve bütün Akdeniz ülkeleri, doðuda Çin' e kadar yaygýnlaºmýºtýr (ONUR, 1988; 1996a; 1996b). Türkiye'de Frenk üzümleri Kuzey, Orta ve Doðu Anadolu' nun 1000m'nin üzerindeki yüksek yerlerinde, ahududular yine Kuzey Anadolu'nun 1000 m'nin üzerinde ve oransal nemi yüksek olan yörelerinde, böðürtlenler hemen hemen bütün bölgelerin farklý yerlerinde doðal olarak bulunmaktayken bu meyve türlerinin sýnýrlý miktarda yapýlan ticari yetiºtiriciliði ýslah çalýºmalarý sonucu elde edilen çeºitlerin kültüre alýnmasýyla artmaktadýr. Nar üretimi ise son yýllarda kapama bahçelerin çoðalmasýyla 60.000 tona kadar ulaºmýºtýr. En fazla üretim sýrayla Akdeniz, Ege ve Güneydoðu Anadolu Bölgeleri'ndedir (ONUR, 1988; 1996a; 1996b). Ülkemizde üzümsü meyvelerin yetiºtiriciliði henüz yeni geliºmektedir. Bursa ilinde yaklaºýk 10-15 yýl önce ahududu ile baºlayan üretim yaklaºýk 1600 tona ulaºmýºtýr. Son yýllarda böðürtlen ve frenküzümleri ile de kapama bahçeler kurulmaktadýr. Elde edilen ürünün büyük bir çoðunluðu ihraç edilmektedir.sadece Almanya'nýn ahududu meyvesine olan talebi yýlda ortalama 15.000 tondur. Avrupa' daki diðer tüketici ülkeler dikkate alýndýðýnda üzümsü meyvelerin büyük bir ihraç potansiyeli olduðu görülmektedir. Avrupa ülkelerinin el emeði gerektiren tarýmsal faaliyetlerden iºçilik ücretlerinin pahalý olmasý nedeniyle giderek kaçýndýðý ve ihtiyaçlarýný ihracat yoluyla karºýlamak istediði düºünülürse ülkemizde üzümsü meyvelerin yetiºtiriciliði ulusal ekonomimiz için büyük önem taºýmaktadýr (KAPLAN ve ark. 1999). Ülkemizde ahududu bitkisinde 1997 yýlýnda toplam 54 ha' da baºlayan ekolojik üretim 500 ton iken, 1998 yýlýnda üretim az miktarda artarak 502 tona yükselmiºtir. 1997 yýlýnda ihracat ise 40 ton olarak belirlenmiºtir. 1999 yýlýnda böðürtlende 30 ha'da baºlayan 150 ton'luk ekolojik üretimin tamamý iç piyasada tüketilmiºtir. Frenküzümlerinde ve narda ise ekolojik üretime henüz geçilmemiºtir. 1997 yýlýnda ahududu bitkisinde baºlayan ekolojik üretim toplam ekolojik üretim miktarýnýn % ý.05'ini, üretim alaný olarak da % 0.33 'ünü oluºturmaktadýr. 1998 yýlýnda bu meyve türünün ekolojik üretimi miktar olarak artsa da toplam üretim miktarý içindeki payý azalarak oransal bakýmdan % 0.5'lik, üretim alanýnda ise % O.2'lik bir yer tutmuºtur. Böðürtlen ise, 1999 yýlýnda toplam ekolojik üretim içinde alan olarak % 0.06, üretim miktarý açýsýndan da %0.09 oranýnda yer almýºtýr (Tablo 4). Sözü edilen deðerler ahududu ve böðürtlen türlerinin ekolojik yetiºtiriciliði açýsýndan yetersiz görülmektedir. Bu meyve türlerinde baºlayan ekolojik üretimin yaygýnlaºtýrýlmasý, nar ve frenküzümünde ise baºlatýlmasý ve geliºtirilmesi ülkemizde yeni tanýnmakla beraber yurt dýºýnda, özellikle Avrupa' da yýllardýr tanýnan, özel bir öneme sahip olan ve talep gören üzümsü meyvelerin deðerini daha da yükseltecek, ihracat ºansýný artýracaktýr.

Tablo 4. Ülkemizde Ekolojik Ahududu ve Böðürtlen Üretim Deðerleri AHUDUDU 1997 Toplam 1998 Toplam Çiftçi sayýsý Alan (ha) Üretim (ton) 224 54 500 7224 17448 46465 225 53 502 8199 24042 99305 BÖÐÜRTLEN 1999 Toplam 7 12275 30 46523 150 168306 Kaynak: Tarým ve Köyiºleri Bakanlýðý APK Daire Baºkanlýðý. BAZI ÜZÜMSÜ MEYVELERÝN (Frenküzümü, ahududu, böðürtlen ve nar) EKOLOJÝK YETݪTÝRÝCÝLÝK AÇISINDAN AV ANT AJLARI Ekolojik tarým ürünlerinin çok büyük kýsmý ihraç edilmektedir. Ürünlerin hammadde olarak ihracý yerine iºlenerek ve dayanýklýlýðýnýn artýrýlarak pazarlanmasý ülke ekonomisi, ihracatçý ve üretici için daha karlý olmaktadýr. Ýlk yýllarda hammadde olarak ihraç edilen ekolojik ürünler günümüzde gittikçe artan oranlarda iºlenerek ihraç edilmektedir. Bu bakýmdan üzümsü meyveler olarak anýlan frenküzümü, ahududu ve böðürtlen ºanslýdýr, çünkü bu meyve türleri kendilerine özgü renk, tat ve kokularý nedeniyle meyve suyu, konsantre, reçel, ºurup, marmelat, jöle, ºekerleme, pasta, dondurma, likör, meyveli yoðurt; nar ise meyve suyu, pasta, tatlý, dane konservesi, ekºi olarak deðerlendirilmesinin yanýnda meyve ve bitkisi çok çeºitli maddelerin (ilaç, boya, mürekkep, yað, hayvan yemi, tanen, pektin, sirke, sitrik asit) yapýmý için gýda endüstrisi kuruluºlarýnda deðerlendirilerek ihraç edilmeye uygundur. Diðer taraftan; frenküzümü, ahududu, böðürtlen ve narýn günümüzde yapýlan yetiºtiriciliði zaten ekolojik yetiºtiriciliðe uygundur ve diðer birçok meyve türüne göre bu türlerin yetiºtiriciliði; Kolay, kýsa sürede ve ucuz olarak çoðaltýlmalarý, Teknik deneyim ve bilgi gerektiren aºýlamaya gerek duyulmamasý, Eðimli alanlarda diðer meyve bahçeleri kenarlarýnda çit bitkisi veya ara bitkisi olarak yetiºtirilebilmeleri, Meyvelerinin zengin vitamin ve mineral madde içerikleri Ýkinci ya da üçüncü yýlda meyveye yatmalarý ve birim alandan elde edilen verimin yüksekliði, Birçok toprak tipinde yetiºebilmeleri, Kimyasal gübre gereksinimlerinin az olmasý, Kültürel iºlemlerin kolay ve üretim maliyetinin düºük olmasý,

Özellikle frenküzümü, ahududu ve böðürtlenin ülkemizde yeni kültüre alýnmasý nedeniyle hastalýk ve zararlýlarýnýn yoðun olarak görülmemesi gibi çok sayýda avantaja sahiptir. Bu avantajlarýnýn yanýnda; gerek hastalýk ve zararlýlara karºý kültürel önlemler alýndýðý taktirde verim ve kalite kaybýnýn en aza indirilebilmesi, gerekse besin maddeleri ihtiyacýnýn çiftlik gübresi kullanýlarak ya da yeºil gübreleme yapýlarak büyük oranda karºýlanabilmesi nedeniyle bu türlerin ülkemizde ekolojik yetiºtiriciliðinin yaygýnlaºtýrýlmasý büyük önem taºýmaktadýr. SONUÇ Dünya nüfusunun 2100 yýlýnda 10,4 milyara ulaºacaðý, bu nüfusun 1.4 milyarý geliºmiº, 9.0 milyarýnýn geliºmekte olan ülkelerde olacaðý görüºü savunulmaktadýr. Özellikle geliºmekte olan ülkelerdeki açlýk ve yetersiz beslenme sorununun giderek artacaðý ve tehlikeli boyutlara ulaºacaðý düºünüldüðünde insan beslenmesinde büyük öneme sahip olan bitkisel ürünlerin artan nüfusa baðlý olarak artýrýlmasý zorunluluðu kaçýnýlmazdýr (ÜNVER ve ark., 1997). Bu artýºýn, ancak; tarýmsal kirlenmeyi önleyici, insan saðlýðýný ve çevreyi koruyucu üretim sistemlerine dayanan ekolojik yetiºtiricilikle gerçekleºtirilebileceði açýkça görülmektedir. Ekolojik tarým, gerek ülkemizde, gerekse Avrupa ülkeleri, ABD ve Japonya baºta olmak üzere tüm ülkelerde giderek artan bir ilgi görmektedir. Bu ilginin artmasý çevreye olan duyarlýlýða, insan saðlýðý açýsýndan özellikle tarýmda kullanýlan sentetik girdilerin alerjik reaksiyonlara ve kanser gibi bazý olumsuz etkilere yol açmasýna baðlanmakta ve insanlarý belirli yörelerde doðada yýllardýr var olan ürünleri kültüre alarak ekolojik yetiºtirmeye yöneltmektedir (AKSOY ve ALTINDݪLÝ, 1999). Böylece sentetik girdi kullanýmý kendiliðinden azalmaktadýr. Bu nedenle ülkemizde bulunan çok farklý ekolojik koºullar, biyolojik zenginlik ve söz edilen koºullara adapte olmuº ürünler ekolojik tarým açýsýndan önemli bir yer oluºturmaktadýr. Bu noktada Kuzey, Orta ve Doðu Anadolu'nun yüksek yerlerinde doðal olarak yetiºen frenküzümleri, yine Kuzey Anadolu'nun yüksek ve oransal nemi fazla olan bölgelerinde yetiºen ahududular, hemen hemen bütün bölgelerin farklý yerlerindeki böðürtlenler ve ülkemizin deðiºik yörelerinde bulunan yabani formdaki narlar ekolojik yetiºtiricilik yönünden büyük bir ºans olarak görülmekte ve bu durumun deðerlendirilmesi gerektiði düºünülmektedir. Üzümsü meyveler olarak anýlan bu meyve türleri yukarýda belirtilen birçok avantajý nedeniyle de ekolojik tarým bakýmýndan ayrý bir deðer taºýmaktadýr. KAYNAKLAR AKKAYA, F. 2000. Ekolojik Tarým Gerçeði. Hasad Dergisi, ªubat 2000. AKSOY, U. ve A., ALTINDݪLÝ. 1999. Dünyada ve Türkiye'de Ekolojik Tarým Ürünleri Üretimi, Ýhracatý ve Geliºtirme Olanaklarý. Ýstanbul Ticaret Odasý Yayýnlarý, No:70, 123 sayfa. AKSOY. U. 1999. Organic Agriculture In Turkey. IFOAM AgriBioMediterraneo Newsletter, January:8-9. ANONÝM. 1999. Export, Nisan. Ýstanbul Ýhracatçý Birlikleri Yayýn Organý. DEDE, Ö., ª., M., KARA ve F. SARIAYDIN. 1999. Karadeniz Bölgesi Tarýmsal Üretim ve Ýhracat Potansiyelinde Organik Tarýmýn Yeri ve Önemi. Karadeniz Bölgesinde Tarýmsal Üretim ve Pazarlama Sempozyumu,157-165.

DELEN, N. 1999. Pestisitlerin Çevre ve Saðlýk Sorunlarý Yönünden Ýrdelenmesi. Ekolojik Tarým Eðitimi Ders Notlarý, Emre Basýmevi, Ýzmir. Sayfa 9-19. GÜVELÝ, ª. 1996. Organik Tarým Nedir. Tarým ve Köyiºleri Bakanlýðý Dergisi.Tarým ve Köy, KAPLAN, N., H., DEMÝRSOY, L. DEMÝRSOY. ve C., ONUR. 1999. Karadeniz Bölgesinde Frenküzümü, Ahududu ve Böðürtlen Yetiºtiriciliðinin Önemi ve Geleceði. Karadeniz Bölgesinde Tarýmsal Üretim ve Pazarlama Sempozyumu, 112-118. ONUR, C. 1988. Derim, Nar özel sayýsý, Cilt 5, Sayý 4, 47 sayfa. ONUR, C. 1996a. Ahududu Yetiºtiriciliði.,Damla Ofset, Antalya. 100 sayfa. ONUR, C. 1996b. Frenküzümü (Ribes spp.). Derim, 13 (2): 88-96. ÖZER, E. 2000. Organik Tarým Gerçeði. Pankobirlik, Yýl 12, Sayý 65-66:34-36. ÜNVER, S., M., GÜLER, M., KAYA VE C.Y., ÇÝFTÇÝ. 1997. Sürdürülebilir Tarým. Tarým Kredi Kooperatifleri Yayýn Organý. Ekin, Yýl 1, Sayý 2:30-36.