Üç Aylık Çeviri Dergisi Sayı: 04 Aralık 2013 Bu Sayımızda... Sizinle Aynı Dili Konuşuyoruz Dante'yi Çevirmek Osmanlı Çeviri Tarihine Bakış Dil, Beyin, Kültür Simultane Tercüme Çok kıymetli okurlarımız, ATIC Dergisi, edebi çeviri, çeviri tarihi ve çeviride modern bilimsel çalışmalar gibi alanlarda birbirinden ilgi çekici konuları kapsayan yepyeni Aralık sayısıyla yayında! Altı yüz yıldan fazladır edebi dillerden düşmeyen Dante Allighieri nin Inferno sunun modern İngilizce çevirilerini derinden incelediğimiz bu sayımızda, Dante nin bugüne kadar birçok şair ve sanatçı tarafından hem hor görüldüğünden hem de övgülerle anıldığından bahsettik. Aynı yazıda günümüzdeki hâline gelmek üzere İtalyancanın Dante sayesinde Latinceden adım adım nasıl uzaklaştığını ve Dante nin edebi hayal gücünün fazlasıyla geniş olması sebebiyle yüzlerce şairin onun şiirlerini çevirmekte pek başarılı olamadığını anlattık. Ayrıca son zamanlarda iki yeni çevirisi daha yayınlanan Inferno nun Avustaryalı yazar Clive James tarafından çevrilen uyarlamasını edebi açıdan inceledik. Ardından Osmanlı Devleti'nde çeviri çalışmalarının gidişatına göz atan Mustafa Saraç ın makalesinde, çok ulusluluğun, çok kültürlülüğün ve çok dilliliğin çeviri çalışmaları üzerinde nasıl bir etki yarattığına dikkat çektik. Üstelik İstanbul un fethiyle İstanbul a elçilerini ve tercüman adaylarını gönderen Venediklilerin, Harsburgların ve Fransızların Orta Çağ da yapılan çeviri çalışmalarına yön verdiği gerçeğini yansıttık. Çeviri tarihini takiben, modern zamanlarda dil ve kültür üzerinde yapılan bilimsel çalışmaları ele aldık. Psikodilbilimin 1950 li yıllardaki doğuşu, son yirmi yıl içinde hızla popülerleşmesi, yeni nesil dilbilimcilerin kendilerini ne tür bir ikilem içinde bulduğu ve dilin kültür ile olan ilişkisini ele alan bilim dallarının neler olabileceğinden söz ettik. Son olarak Deniz Sevilir in kaleme aldığı, sektörde sözlü tercümenin en sık tercih edilen türü simultane çevirinin kişisel yeteneklere ve belli başlı teknik ekipmanlara dayandığından kısaca bahsettik. Her sayımızda olduğu gibi bu sayımızı okurken de dünyaya bakışınızı renklendirecek bilgiler edineceğinizi hatırlatarak, keyifli okumalar diliyorum. Emin Tugay ERSOY ATIC Dergisi Yayın Yönetmeni
Üç Aylık Çeviri Dergisi Sayı: 04 Aralık 2013 İmtiyaz Sahibi Atılım Üniversitesi Yayın Yönetmeni Emin Tugay ERSOY Yayına Hazırlayan Mütercim Tercümanlık Bölümü ATIC Çeviri Kulübü Kızılcaşar Mahallesi, 06836 İncek Gölbaşı Ankara +90 (312) 586 85 69 atic.atilim.edu.tr /atilimcevirikulubu Yazarlar Mustafa SARAÇ Deniz SEVİLİR Düzelti Sevda ÜNALAN Nur Seray ŞIK Tasarım Selen AĞLAGÜL Yazıların bir kısmının veya tamamının, dergi tasarımı ve dergiye özgü görsel öğelerin alıntılanması, çoğaltılması veya kullanılması için dergi yönetiminden izin alınması gerekmektedir. Dergi yönetimiyle atic.atilim.edu.tr Genel Ağ sayfamızdan iletişime geçebilirsiniz. ATIC Dergisi Yönetimi 2013 ATIC Dergisi yeşili koruyor, kağıt yerine elektronik yayını tercih ediyor!
"Sizinle Aynı Dili Konuşuyoruz" Yazar: Nova Dil Hizmetleri Nova Dil Hizmetleri olarak küreselleşen dünyamızda kültürlerarası iletişimin ne kadar önemli olduğunun farkındayız. Nova ailesi olarak gittikçe rekabetçi hâle gelen hayatta size gereken çeviri hizmetini kusursuz bir şekilde sunabileceğimizin garantisini veriyoruz, hem de hangi dilden tercümeye ihtiyacınız olursa olsun... Sözümüzü tutabileceğimizi biliyoruz, çünkü sizinle aynı dili konuşuyoruz 2007 yılında kurulan Nova Dil Hizmetleri, Türkiye nin önde gelen çeviri ve dil hizmetleri firmalarından biri olarak alanında öne çıkmayı başarmıştır. Beş yılı aşkın bir süredir, dünyanın her yerindeki müşterilerimize hizmet götürüyoruz. Farklılık yaratan büyüme ve genişleme oranlarımız müşterilerimizin memnuniyetini her geçen gün daha da perçinliyor. Müşteri memnuniyetini her zaman ön planda tutarak müşterilerimizin beklentilerinin üzerine çıkmayı hedefliyoruz. Farklıyız; çünkü daha çok inceliyor, daha çok araştırıyor ve sizi daha fazla dinliyoruz. Müşteri Hizmetlerinde Üstün Kalite Nova Tercüme olarak müşteri odaklı çalışıyoruz ve proje koordinatörlerimiz daima hizmetinize hazırlar. Her çeşit tercüme ihtiyacınıza cevap verebilen personelimizin amacı sadece memnuniyetinizdir. Geçtiğimiz beş yılda beklentilerin üzerindeki hizmet standartlarımız ve müşterilerimizin bize duyduğu güven gurur kaynağımız olmuştur. Çeviri projelerimize başlamadan önce müşterilerimiz hizmetin maliyeti ve teslim tarihi konusunda bilgilendirilmektedir. Sonrasında bu tarihi geçirmemek için elimizden geleni yapacağımıza emin olabilirsiniz. Kalite Kontrol Çeviri projelerimizin kalitesini sürekli üst seviyede tutmamızı sağlayan kalite kontrol sistemimizden asla ödün vermiyoruz ve bu sistem sayesinde dünyanın neresinde olursanız olun sizlere kusursuz bir hizmet vermek için çalışıyoruz. Kalitemizden ödün vermemek için birlikte çalışacağımız çevirmenleri gerek duyulan uzmanlık alanlarından seçmeye özen gösteriyor ve her çeviriyi ikinci bir çevirmenin kontrolünden geçiriyoruz Ardından sadece ana dillerinde hizmet veren profesyonel editörlerimiz projeleri son bir kez daha gözden geçiriyor. Kusursuz çeviri hizmetlerimizden yararlanmak için, bizimle iletişime geçmeye ne dersiniz? www.novatercume.com.tr +90 (312) 428 0484 tanıtıcı reklam
Dante yi Çevirmek Dante Allighieri nin İlahi Komedyası altı yüz yıldan fazladır dillerden düşmüyor. Edebiyatta kalıcı eser bırakmanın kitabını yazan Dante nin unutulmaz yapıtı Inferno nun, akademikler ve John Ciardi, Allen Mandelbaum gibi dünyaca ünlü şair çevirmenler tarafından yayımlanan yüzlerce farklı İngilizce çevirisi var. Liszt ve Tchaikovsky gibi meşhur besteciler aynı yapıt için şarkılar besteledi. Chaucer, Balzac ve Borges, Inferno hakkında sayfalar dolusu övgü yağdırdı. Kısacası, Dante nin kalemi ve yazımı, üniversite düzeyinde edebiyat eğitiminde kullanılacak bir metinden çok daha fazlasını teşkil ediyor. Hatta öyle denilebilir ki bugün onu öğreten onlarca profesör, profesörlüğünü Dante ye borçludur. Edebiyatta düzen ve adap unsurlarının kök saldığı on yedinci ve on sekizinci yüzyıllarda, birçok aydın okur İlahi Komedya yı hor görmüş, lüzumsuz bir eser olarak nitelendirmişti. Fakat günümüzde başyapıt olarak değerlendirilmektedir. Yirminci yüzyılın başlarında şiir sanatının en çok saygı gören ismi T. S. Eliot, Dante hakkında Avrupalı şairlerin edebiyatta erişebileceği son nokta yorumu yapmıştı. Demişti ki: Dante ve Şekspir edebiyat tarihini eşit olarak paylaşırlar, üçüncüye yer de yoktur, gerek de. O günden itibaren yüzlerce şair Dante nin o çok sevdiği, öve öve bitiremediği, edebi amaçlarına bütünüyle uyduğunu iddia ettiği ana dilini öğrenmeye başladı. Halihazırda edebiyat tarihinde saygın yeri bulunan Latinceyi Dante gibi sanatçıların çabalarıyla yırtarak içinden doğan İtalyan dilinden çeşitli dillere yapılan çeviriler hız kazandı. Laurance Binyon ve Dorothy Sayer gibi şairler, İngilizcenin İtalyancaya kıyasla çok daha az kafiyeli bir dil olmasına rağmen Dante nin uyak düzenini çevirilerinde korumaya bile çalıştılar. Sonuçta ortaya iyisiyle kötüsüyle yüzlerce farklı çeviri çıktı. Kılı kırk yararak yapılan ve Dante nin dediğinin aynısını diğer dilde söylemeye çalışan çeviriler, nesir olmak zorunda kaldı. Dizeli çeviriler asıl metne tam anlam ıyla benzemese de, nesir çevirilerden daha sadıklardı. Sonuçta İlahi Komdeya bir şiirdir, dokunduğu anlamlarla ne kadar çok şey kastediyorsa, verdiği ses ile de o kadar anlam saklıyor içinde. Dizeli çeviriler hep daha uzun sürer, daha fazla cesaret ve yetenek gerektirir, çünkü yoruma daha açıktır. Geçtiğimiz yıl da Inferno nun iki çevirisi daha yayımlandı, biri Amerikan şair Mary Jo Bang, diğeri ise Avustralyalı makale yazarı Clive James tarafından. 4
James in çevirisinde öyle görünüyor ki şair uyak şeması konusunda önemli bir karar almış, hepsini abab şeklinde dizmiş. Fakat giriş bölümünde kendisinin de bahsettiği gibi, dize ortalarındaki aliterasyonlar, asonanslar ve yinelemeler kendisi için dize sonundaki uyaktan çok daha önemliymiş. Önümüzdeki yıl içinde Reading Dante isimli kitabı yayımlanacak tabiri caizse Dante uzmanı akademik eşi Pure Shaw, James e yıllar önce İlahi Komedya nın duyulduğu gibi okunmasını gerektiğini öğütlemiş. James in çevirideki tercihinin bu yönde olmasının sebebi de buymuş. Çevirisinde öyle bir ses zenginliği var ki, kelimeler kelimeleri, dizeler dizeleri birbirine entegre ediyor, bu şekilde okuyucu şiirin içine yuvarlanır gibi kendini kaptırıp okumaya devam ediyor. James de asıl amacının zaten bu olduğunu iddia ediyor. Fakat seçtiği kelimelerin daha sığ anlamlar taşıyan modern kelimeler olması sebebiyle çevirisi, asıl metne kıyasla enerji kaybına uğramış gibi görünüyor. Çünkü James, metni üçte bir oranla uzatmış. İngilizcede eşdeğerini bulamadığı İtalyanca sözleri yayarak anlatmaya çalışmış. To enter the lost city, go through me. Through me you go to meet a suffering unceasing and eternal. You will be with people who, through me, lost everything. Özellikle yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi cehennem kapıları hakkında öyle bir anlatım yapmış ki, okuyunca baş karakter Dante nin Girsem mi, girmesem mi? diye düşündüğünü sanabilirsiniz. Cehenneme girmeyi kimse istemez tabi ki, zaten Dante yi altı yüz yıllık başyapıt yapan da, sevdalısı için cehennemin dibinde bile gösterdiği cesaretin örnek teşkil etmesiydi. James giriş kısmında, kafiyeden çok fonetiğe odaklanarak çeviri yaptığını söylemeseydi, çevirisi tıpkı bir zamanlar Allighieri nin başına geldiği gibi garip karşılanıp hor görülebilirdi. Buna rağmen James in çevirisini okurken okuyucunun kendi içinde kelimelerin yankılarını duyuyormuş gibi hissetmesi, kafiyeye olan ihtiyacı bir nebze azaltmış. Ses uyumunun güzelliği, tatmin edici bir seviyede. Örneğin through me / through me; suffering / unceasing; everything / me / me / meet / be şeklinde yankılanan sesler, okuyucuya Dante ile düet yapma fırsatı veriyor. Ayrıca tüm bunlar yalnızca ilk altı dizenin çevirisinde gerçekleşiyor, gerisini siz düşünün. James in tekniğinin hakkını vermek lazım. kaynak: Joan Acocella The New Yorker My maker, moved by justice, lives above. Through him, the holy power, I was made made by the height of wisdom and first love, whose laws all those in here once disobeyed. From now on, every day feels like your last Forever. Let that be your greatest fear. Your future now is to regret the past. Forget your hopes. They were what brought you here. 5
Yazar: M. Mustafa SARAÇ 12991923 yılları arasında Doğu Avrupa, Güneybavarlığını sürdüren Osmanlı İmparatorluğu bünye olduğu ülkede halk arasında Türkçe, Arapça, Farsça, 6
Batı yı tanımak ve sorunlarına Batılı yaklaşımla kültürüne duyulan merakın artmasıyla Ahmet Odası nı kurdu. Tercüme Odası başlangıçta 34 kaynak: Doç.Dr.Sergül VURAL KARA 7
Dil, Beyin, Kültür Psikodilbilimin, diğer adıyla dilin psikolojisinin, insan beyninin dili nasıl algıladığını ve kullandığını inceleyen bilimin adı olduğunu hepimiz öğrendik. Fakat karşılaştırmalı dilbilim çalışmalarında psikodilbilime yoğun şekilde yer verileli pek de uzun zaman olmadı. Elli yıl öncesine kadar psikolojik araştırmalar dil ile alakalı kayda değer bir gelişme göstermemişti. Fakat özellikle son yirmi yıl içinde insan beynini ve dilleri ilgilendiren birçok konuda, psikolojik araştırmaların yolları dilbilimle sık sık kesişmeye başladı. Farklı coğrafyalarda yetişen insanlarda, kültürün, ikinci bir dili öğrenebilme kabiliyetlerini belirleyen önemli etkenler arasında yer aldığı anlaşıldı. Modern Language Journal isimli dilbilim dergisinde yayımladığı makalede psikodilbilimin dil ile kültür arasındaki bağdan doğduğunu öne süren Dalai Brenes e göre psikodilbilimin, insan beyninin ve ruhunun sorunları ile ilgilenmekten ziyade, insan beyninin dili öğrenme ve uygulamaya koyma biçimini araştırması gerekmektedir. Çağdaş psikolojinin genel sosyal araştırmalardan uzaklaşıp daha kesin sonuçlar ortaya koyan bilimsel çalışmalara yönelmesiyle, 1950 li yıllardan sonra psikodilbilim alanında yapılan araştırmalar, çağdaş psikolojiye ve psikolojinin dil ile bağlantısına karşı olan bilim adamları tarafından topa tutuldu. Joshua Whatmough gibi dönemin ünlü dilbilimcileri, dil ile kültür arasında herhangi bir ilişkinin bulunmadığını savundular. Yeni nesil dilbilimciler, kendilerini ikilem içinde buldular. Yine 1950 lerde adı sıkça duyulan psikologlardan Salvador de Madariaga, öğrencilerinden birinin, ilerleyen yıllarda gelenekçi ve tarihi bir dilbilimci mi yoksa açık sözlü çağdaş bir psikolog mu olması gerektiği konusunda çelişki içinde kaldığından bahsediyordu. Mezuniyetinden önce kariyerini şekillendirecek bir ayrıntının farkına vardı: Diller, tıpkı insanlar gibi hızla değişiyor ve gelişiyor. Dilin kullanım tarzı ve kelime anlamları zaman içinde farklılaşıyor, evriliyor. 8
Psikodilbilimcilik kariyeri boyunca geçmiş araştırmalara dayanarak yeni çalışmalar yapan geleneksel bir rota izlerse, bu değişime ayak uydurması mümkün değil. Bu yüzden Madariaga nın öğrencisi, tek bir harf veya iki harflik bir ek ile zamanla başka anlamlar kazanan kelimelere sahip bir dil üzerinde geleceğe dönük bir şekilde çalışırken, üstelik bu çalışmaları, o dili kullanan insanların psikolojileri ve bilişsel kapasiteleri üzerinden yürütürken, çağdaş ve açık sözlü bir psikolog olması gerektiğinin farkına vardı. Aynı farkındalığa sahip olan tek kişi o değildi. Aynı dönemde yetişen binlerce psikolog ve dilbilimci, hızla küçülen dünyada birbirine yaklaşan kültürlerin etkisi altındaki dilin evriminin kaçınılmaz olduğunu gördü. Bu noktadan hareketle otuz yıllık bir süre içinde dilbilim dünyası, Henry Lee Smith in Harvard Üniversitesi tarafından yayınlanan Linguistic Science and Teaching of English dergisinde yayımladığı bir yazıdaki deyimiyle, herhangi bir dilin doğasının tam olarak anlaşılması, o dili kullanan insan topluluğunun kültürünü ve yaşam tarzını anlamaya giden yolun başlangıcı olduğuna kanaat getirdi. İnsanların yaşam tarzından yola çıkarak onların kültürlerini ve psikolojilerini anlamak, her çağda ve siyasi olsun ticari olsun her alanda ciddi faydalar getirmiştir. İnsanları bilimsel yöntemlerle anlamak ve on binlerce yıllık kültürleri kavramak için psikodilbilim çalışmaları, tek başına yeterli değildir. Bu yüzden Ernest Stowell, dilin psikolojik yanlarını araştıran psikodilbilime ek olarak, dilin kültür ile bağlantısını inceleyen yeni bilim dallarının yaratılabileceğinden bahseder. Bu yeni dalların isimleri kültürel dilbilim, felsefi filoloji, veya metadilbilim olursa şaşırmamak lazım. Gelecekte, insanları ve dilleri kültür kapsamında inceleyecek bilim dallarının isimleri şu an için bilinmiyor. Bir zamanlar yalnızca entelektüel bir etkinlik olarak görülen dilbilim çalışmaları, bakalım önümüzdeki yıllarda hayatımıza daha ne kadar derinden nüfuz edecek. kaynak: The Limitations of Psycholinguistics (by Ernest Stowell). 9
Simultane Tercüme Yazar: Deniz Sevilir Simultane çeviri sözlü olarak yapılan ve konuşmacının konuşması ile aynı anda yapılan sözlü tercüme türüdür. Simultane tercüme aynı zamanda eş zamanlı tercüme olarak da bilinir. Simultane tercümenin yapılabilmesi için kişinin özel eğitim alması dışında özel ekipmanlar da gerekmektedir. Simultane tercüme gerçekleşirken tercüman, kulaklık ve mikrofonu ile birlikte tercüme kabinine geçer ve konuşmanın başlaması ile birlikte tercümeye başlar. Yani konuşma bittiğinde tercüme de bitmiş olur. Bu çeviri çeşidi genel olarak zordur. Bu yüzden 2 saati geçen konferans veya organizasyonlarda iki tercüman görev alır. Bunun sebebi ise tercümanların dinlenerek çalışabilmesi ve böylece hatasız bir iş ortaya koymalarının sağlanabilmesidir. Ayrıca, simultane tercümanlık yapacak kişinin iyi bir eğitim almasının dışında güçlü bir diksiyona sahip olması ve iki dile çok iyi hakim olması gerekiyor. Örnek vermek gerekirse, konuşmalarda kullanılan deyimlerin çevirisi oldukça zordur ve bunu bir de simultane tercüme de yapmak işi daha da zor kılar. Her iki dile de iyi hakim olan bir tercüman diğer dildeki deyimin karşılığını rahat bir şekilde bulur ve çeviriyi aksatmadan zamanında gerçekleştirir. Biraz da simultane çevirinin kullanım alanlarından bahsetmek gerekirse şöyle sıralayabiliriz: Konferanslar, seminerler, uluslararası hedef kitleye sahip kongreler, haber programları ve canlı yayınlardır. Simultane tercüme genellikle ilk tercih edilen çeviri türleri arasında yer alır ve avantajları oldukça fazladır. Büyük uluslararası konferanslarda en etkili iletişim biçimi simultane tercümedir. Çünkü konuşmacıyla aynı anda diğer dilere tercüme gerçekleşir ve anlık olduğu için de zaman kaybı yaşanmaz. 10