Almanya da Öğretmen Olmak Konulu Söyleşi Hasan Basri Dursun > h.b.dursun@gmail.com Blumberg, Almanya nın Kara ormanlar (Schwarzwald) bölgesinde bulunan küçük, şirin bir kasaba Eichberg Grundschule (İlkokul) kasabanın tek ilkokulu. Alman eğitim sistemini sizlere daha yakından tanıtmak amacıyla bu ilkokulun müdürü Sayın Sisonski ile bir söyleşi yaptık. Aşağıdaki yazıda bu söyleyişi okuyacaksınız. Almanya da öğretmen olmanın şartları nelerdir? Almanya da ilkokuldan sonra üç çeşit okul vardır: Hauptschule, Realschule ve Gymnasium. İlkokul ve Hauptschule öğretmeni olmak için öncelikle lise bitirme sınavını (Abitur) vermiş olmak gerekir. Ardından üç yıllık eğitim yüksek okulunu bitirmek yeterlidir. Realschule ve Gymnasium öğretmeni olmak için ise lise bitirme sınavından sonra en az dört yıllık bir üniversite bitirmek gerekir. İlkokul veya hauptschule öğretmen adayı üç yıllık meslek eğitiminden sonra bir ilkokul veya hauptschulede 18 ay staj yapmak zorundadır. Öğretmen adaylarının öğretmenlik yapabilmeleri için iki tane mecburi devlet sınavını başarıyla geçmeleri gerekir. Birinci devlet sınavı yüksekokulun son yılında, ikinci devlet sınavı ise 18 aylık stajyerliğin sonunda yapılır. Bu iki sınavı veren hemen öğretmen olabilir mi? Öğretmen alımı eyaletin ihtiyacına göre belirlenir. İhtiyaç fazlası öğretmenler bekleme listesine alınır ve ihtiyaç anında sıradaki kişi göreve başlatılır. Stajyer öğretmenin başarısı nasıl değerlendirilir? Staj bitiminde okul müdürü tarafından stajyer öğretmen hakkında bir değerlendirme raporu yazılır. Bu raporda okul müdürü aday öğretmeni ayrıntılı bir şekilde değerlendirir ve not verir. Öğretmen adayı okulda staj yaparken bir yandan da üniversitede seminere katılmak zorundadır. Bu seminerlerde stajyer öğretmene okul mevzuatı, öğretim yöntem ve teknikleri hakkında bilgi verilir. Öğretmen adaylarına ders sunumu yaptırılır. Staj sonunda seminerde yapılan bütün bu çalışmalar seminer hocası tarafından bir notla değerlendirilir ve okul müdürüne gönderilir. Okul müdürünün raporunda bu not da yer alır. Bir öğretmen ortalama olarak kaç yaşında işe başlar? Ortalama olarak 24 ila 25 yaş arasıdır. Stajyerlik sırasında öğretmen adayı ücret alır mı? Yaklaşık 900-1000 aylık maaş alır.
Ders planı hakkında bilgi verir misiniz? Okullarda görülen her dersin içeriğini belirleyen resmi bir eğitim planı vardır. Her öğretmen bu eğitim planını temel alarak, yaklaşık 38 40 haftalık bir yıllık plan hazırlar. Bu plana bakarak derslerini takip eder. Yıllık planların her yarıyıl başında okul müdürüne gösterilmesi gerekir. Stajyer öğretmenler yıllık ders planlarını daha ayrıntılı yapmak zorundadırlar. Her ders saati için ayrıntılı bir ders planı yaparlar. Bu planlarda dersin nasıl yapılacağı, nasıl değerlendirileceği, hangi yöntem, teknik ve materyallerin kullanılacağı belirtilir. Öğretmenleri ve okul müdürünü kim denetler? Okul müdürü il eğitim müdürlüğü tarafından denetlenir (Staatliche Schulamt). Eğitim yönetiminde hiyerarşi aşağıdan yukarıya doğru okul müdürlüğü, eğitim müdürlüğü, bölge eğitim müdürlüğü (Oberschulamt) ve eyalet eğitim bakanlığı (Kultusministerium) şeklinde sıralanır. Okul müdürleri öğretmenlerin görevinin ilk beş yılında her yıl bir değerlendirme raporu düzenler. Bunun yanı sıra okul müdürü ihtiyaç duyduğu anda tecrübeli bir öğretmen hakkında da değerlendirme raporu hazırlayabilir. Bunun için öğretmene önceden haber verilerek ders denetimi yapılır. Bu denetimin sonucu, öğretmene ve eğitim müdürlüğüne bildirilir. Aynı şekilde görevinin ilk beş yılında okul müdürü de il eğitim müdürlüğü tarafından her yıl değerlendirilir. İl eğitim müdürlüğü yetkilileri ile okul müdürleri arasında yılda bir kez toplantı yapılır. Bu toplantıda okulların ders ve öğretmen ihtiyaçlarının yanı sıra gelecek eğitim yılı planlanır. Okul müdürü derse girer mi? Tabii ki. Ben mecburi olarak haftada 16 saat derse girerim. Benim de bir sınıfım var. Müdür yardımcım ise haftada 24 saat derse girmek zorundadır. Bir öğretmenin haftalık zorunlu ders saati 28 dir. Okulumuzun 165 öğrencisi vardır. Branş öğretmenleri bu 28 saati nasıl doldurur? Her öğretmenin kendi branşı dışında bir de yan branşı vardır. Örneğin matematik öğretmeninin yan branşı din, İngilizce öğretmeninin yan branşı bilgisayar olabilir. Sınıflarda ortalama öğrenci sayısı ne kadardır? İlkokulda bir sınıfın öğrenci sayısı en az, 16 en fazla 31 olur; hiçbir şekilde daha fazla olamaz. 32 öğrenci olduğunda bu sınıf ikiye ayrılır. Okulların araç ve gereç ihtiyacı nasıl karşılanır? Devlete ait okulların sahibi belediyelerdir. Okulun binası, iç donanımı, masa, sıra, sandalye ve ders kitapları dâhil tebeşirine kadar belediye tarafından finanse
edilir. Okul bütçesi öğrenci sayısına göre belediyelerin okullardan sorumlu müdürlüğü tarafından belirlenir. Okul müdürleri nasıl belirlenir? Hangi eyalette okul müdürüne ihtiyaç varsa eğitim müdürlüğü (Schulamt) tarafından o eyaletteki tüm okullara ve öğretmenlere bu durum resmi bir yazıyla bildirilir. Aranan şartlara sahip olan öğretmenler, okul müdürlüğü için başvuru yapar. Müdür adaylarının sınıflarında derslerine girilir, kendileri ile görüşmeler yapılır ve çalışma arkadaşlarından adaylar hakkında bilgi alınır. Bu bilgilerin tümü sınav komisyonunca enine boyuna müzakere edilir ve en uygun aday müdür olarak belirlenir. Okul müdürünün seçiminde okul konferansının ve belediye meclisinin de söz söyleme hakkı vardır. Okul konferansı, okul müdürü, öğretmen, veli, öğrenci ve sendika temsilcisi tarafından oluşur. Ancak son kararı bölge eğitim müdürlüğü (Oberschulamt veya Bezirksregierung) verir. Müdür yardımcılığında da aynı yol izlenir; ancak okul konferansının ve belediye meclisinin bu konuda söz hakkı yoktur. Öğretmenlerin, okul müdürlerinin ve müdür yardımcılarının maaşları nasıl düzenlenir? Öğretmenlerin maaş basamakları ve dereceleri vardır. Her iki, üç ve dört yılda bir basamakları yükseltilerek maaşları bulundukları derece ve basamağa göre ayarlanır. Ancak öğretmenin evli veya bekâr olması, eşinin çalışıp çalışmadığı ve çocuk sayısı maaşının miktarını etkiler. Okul müdürü ve müdür yardımcılarının maaşlarının yüksekliği okuldaki öğrenci sayısına bağlıdır. Okullarda kılık kıyafet zorunluluğu var mı? Okullarda öğrencilerin üniforma giyme zorunluluğu yoktur. Kıyafet serbesttir. Türkiye de erkek öğretmenlerin sakal bırakması veya serbest kıyafet giymesi yasaktır. Kravat takılması zorunludur. Bunları Almanya da görmüyoruz. Evet, Almanya da kadın veya erkek her öğretmen serbest kıyafetle derse girebilir. Erkek öğretmenler benim gibi sakal da bırakabilir. Türkiye de okullar tam gün ve ikili öğretim şeklindedir. Sizde bu durum nasıldır? Okullar öğretimlerini tam gün veya öğleye kadar sürdürürler. Tam gün okullarında öğretim sabah 08:15 den 16:00 ya kadar devam eder. Normal okullarda ise sabah 08:00 den 13:25 e kadar sürer. Okulda müdürün görevi sadece eğitim endeksli midir? Yoksa diğer bütün her şeyden de müdür mü sorumludur? Mesela, bina bakım onarım, temizlik, malzeme temini, güvenlik vb. gibi konulardan kim sorumludur?
Okul müdürü; eğitimin planlanması, düzenli yapılması, ortaya çıkan ihtiyaçların ilgili birimlere zamanında bilgilendirilmesi bakanlıkla veya yerel yönetimlerle yazışmaların sağlıklı işleyişinden sorumludur. Okulun onarım, temizlik, malzeme temini ve güvenlik gibi konularda okul müdürü belediyeye başvurarak ihtiyaçlarını bildirir. Belediye tüm bu konularda okulun ihtiyaçlarını giderme durumundadır. Yerel yönetimin okulla ilgili sorumluluk ve üzerine düşen görevleri nelerdir? Okullar yerel yönetimlerin malıdır. Eğitim ve Kültür Bakanlığı sadece öğretmenlerin maaşlarından ve özlük haklarından sorumludur. Onun dışında okulun sekreterinden hademesine, temizlik işlerinden bakım ve onarımına, ders araç ve gereçlerine kadar her şeyden yerel idareler sorumludur. Merkezi hükümet öğretmen atamasında etkin mi, yoksa yerel olarak mı çözülüyor? Okulların öğretmen ihtiyacı okullar tarafından il eğitim müdürlüğüne bildirilir. İl eğitim müdürlükleri öğretmen ihtiyaçlarını resmi internet sitesinden ilan eder. Bu ilandaki şartlara haiz olan öğretmen adayları başvurularını yaparlar. Başvurular eğitim müdürlüğünde değerlendirildikten sonra şartları tutan aday öğretmenler görüşmeye çağrılır. Bu görüşmede okul müdürü, okul öğretmen temsilcisi, okul veli temsilcisi, eğitim müdürlüğünden temsilciler katılır. Bu komisyon tarafından seçilen öğretmenler işe alınır. Öğretmen ücretleri ve uygulamalar eyaletler arasında farklılık gösteriyor mu? Öğretmenlerin ücretleri konusunda eyaletler arasında çok büyük bir fark söz konusu değildir. Ancak bazı eyaletler sadece kendi eyaletlerindeki yüksek okul veya üniversitelerinden mezun olan öğretmen adaylarını işe almaktadır. Örneğin Rheinland-Pfalz eyaletindeki bir yüksek okuldan mezun olan bir öğretmen adayı Baden-Württemberg deki bir okulda çalışamaz. Her eyaletin kendine özgü eğitim projeleri veya okul türleri olabilmektedir. Öğretmenlerin mesleki gelişimleri için okul yönetimleri, belediyeler, eyalet yönetimi ya da merkezi hükümet neler yapar? Almanya da öğretmenler, mesleğe başlamadan ve mesleğe başladıktan sonraki ilk beş yılda sıkı bir meslekî eğitimden geçer. Özellikle iki yıllık staj dönemi sonunda yapılan ikinci devlet sınavı kolay değildir. Kolay öğretmen olunmaz. Öğretmen olduktan sonraki ilk beş yılda sürekli okul müdürlerinin sıkı bir gözetim ve denetimi altındadır. Bakanlık ve il eğitim müdürlükleri her eğitim yılı için bir hizmet içi eğitim programı hazırlar. Bu programda hangi öğretmenlerin hangi konuda, ne zaman, nerede kurs görecekleri ve başvuru şartları yazılıdır. Bu program okulun açıldığı il günden itibaren öğretmenler odasında bulundurulur. Bunun dışında eğitim sendikalarının üyelerine indirimli
kursları da vardır. Zorunlu kurslarda yol ve konaklama ücretleri Devlet tarafından ödenir. Hizmet içi eğitim hakkında bilgi verir misiniz? Öğretmenlerin her zaman hizmet içi eğitim alması mümkündür. Hizmet içi eğitim kursları ders saatleri içerisinde düzenlendiğinde okul müdüründen izin alınması gerekir. Eğitim müdürlüğü tarafından düzenlenen kurslar okul ders saatleri dışında yapılmaktadır. Zorunlu kurslar daha azdır. Zorunlu hizmet içi eğitim kurslarında konaklama ve yeme içme ücretsizdir. Ayrıca kurs ulaşım masrafları ödenir. Öğretmenlerin statüsü nedir? Öğretmenler devlet memuru statüsündedir ve maaşı eyalet tarafından ödenir. Okul sekreterinin ve okul hizmetlisinin maaşı ise belediye tarafından ödenmektedir. Öğretmenlerin nöbet görevi var mıdır? Öğretmenlerin çeşitli zamanlarda üstlendikleri nöbet görevleri vardır. Sabah derse girmeden önce öğrencilerin sınıfa zamanında girmesinden sorumlu bir bahçe nöbetçiliği vardır. Bu görevi bir öğretmen üstlenir. Büyük teneffüslerde ise okul bahçesinde iki öğretmen nöbet tutar. Okul servis aracı için de bir öğretmen görevlidir. Küçük teneffüslerde ise sınıf öğretmeni veya branş öğretmenlerinin gözetim görevleri vardır. Küçük teneffüslerin süresi beş dakika iken büyük teneffüsler on beş ilâ yirmi dakika arasıdır. Büyük teneffüsler yemek içindir.(9.30 ile 10.15 saatleri arası) Küçük teneffüsler ise öğrencilerin ders bitiminde sınıf değiştirme gibi durumları için kullanılır. İlkokuldan sonra öğrenciler farklı türdeki okullara gitmektedirler. Bu nasıl ve neye göre belirlenmektedir? Alman eğitim sisteminin zorunlu ilk basamağı ilkokuldur. Anaokulları zorunlu değildir. İlkokul dört yıldır. İlkokuldan sonra çocuklar ders başarılarına göre Gymnasium (Lise), Realschule ve Hauptschule (Temel okul veya Ortaokul) ye devam ederler. İlkokul dördüncü sınıf ilk yarıyıl Almanca ve Matematik not ortalaması 1-2,5 olanlar Gymnasium a, 3 e kadar olanlar Realschule ye ve 3 ten aşağı olan öğrenciler ise Hauptschule ye devam ederler. (Bu durum artık birçok eyalette değişmiştir. İlkokuldan sonra isteyen veli çocuğunu istediği okula kayıt yaptırma hakkına sahiptir.) Alman not sistemine göre en iyi not 1 en kötü not ise 5 ve 6 dır. Bu okulların yanı sıra özel eğitime muhtaç öğrencilerin devam ettiği özel eğitim okulları (Sonderschule) vardır. Bunlar öğrenme engelliler (Lernbehindertenschule), zihinsel engelliler (Geistbehindertenschule), işitme engelliler (Hörbehindertenschule) görme engelliler (Sehbehindertenschule) ve bedensel engelliler (Körpehindertenschule) okullarıdır.
Gelecekte bu okullar yerini rehberlik eğitim merkezlerine bırakacaktır. Inklusion (Kaynaştırma) uygulamasıyla normal ve engelli öğrenciler bir arada ders görebilecektir. Okul türleri arasında geçiş mümkün müdür? Çocuğun okul başarısına göre (aşağı veya yukarı olmak üzere) bu her zaman mümkündür. Gymnasium lar ilkokuldan sonra 8 yıl, Realschule ler 6 yıl, Hauptschule ler ise 5 yıldır. Bir de bu üç okul tipinin bir arada bulunduğu Gesamtschule (Toplu okul) vardır. Bu okulun en önemli özelliği tüm öğrencilerin aynı binayı paylaşmalarıdır. Sonuçları bakımından bu okulların farklılıkları nelerdir? Hauptschule nin sonunda (9. sınıftan sonra) Hauptschule Bitirme Sınavı na girilir. Bu sınavı başaranlar Hauptschule diploması alırlar. İsteyen öğrenciler bundan sonra meslek eğitimi verilen okullara devam ederler. Bu sınavda başarılı olamayıp diploma alamayanlar diplomasız olarak okuldan ayrılırlar. Realschule ye devam edenler, 10.sınıfın sonunda ise Realschule Bitirme Sınavı na girerler. Bu sınavı başarıyla geçenler ortaöğretim mezunu sayılırlar ve Realschule Diploması alırlar. Realschule mezunları isterlerse meslek kolejlerine (Beruf Kollege) veya liseye (Gymnasium) devam edebilirler. Gymnasium a devam edenler 12.sınıfın sonunda öğrenciler Abitur adı verilen lise bitirme sınavına girerler. Bu sınavı geçenler Gymnasium diploması alıp isterlerse yükseköğrenim için üniversiteye kayıt yaptırırlar. Gymnasium mezunları sınav şartı olmaksızın not ortalamasına göre istedikleri bölümlere kayıtlarını yaptırabilirler. Verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim.