Türk ye n n Eğ t m Çıkmazı G r ş mc Öğret m G r ş mc Öğretmen Prof. Dr. Mustafa Zülküf Altan
Prof. Dr. Mustafa Zülküf ALTAN TÜRKİYE NİN EĞİTİM ÇIKMAZI GİRİŞİMCİ ÖĞRETİM. GİRİŞİMCİ ÖĞRETMEN ISBN 978-605-364-692-1 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu İmla Editörü: Filiz Altan Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Titizlik, disiplin ve mükemmeliyetçilik abidesi babam & Cesaret, atılım ve girişimcilik hocam, annemin anısına 1926-1994 1933-2009
MUSTAFA ZÜLKÜF ALTAN Mustafa Zülküf Altan, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Bölümü nden mezun oldu. Bir süre Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı okullarda görev yaptıktan sonra Erciyes Üniversitesi nde İngilizce okutmanı olarak görev yaptı. Bilkent Üniversitesi nde yüksek lisans, Çukurova Üniversitesi nde doktora, Ohio State Üniversitesi nde doktora sonrası çalışmalarını İngiliz Dili ve Eğitimi alanında yaptı ve 2012 yılında profesör oldu. Halen Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yurt içi ve yurt dışında pek çok konferans bildirisi, yayımlanmış birçok makalesi ve Profesyonel Öğretmenliğe Doğru adlı bir kitabı bulunmaktadır.
Yazım süresince, konsantrasyonum bozulmasın diye birlikte ev ziyaretlerine gidemediğim için üzdüğüm ablam Ayşe Canan Altan a, imla editörüm Edebiyat öğretmeni Filiz Altan a ve yıllardır verdiğim farklı ders ve uyguladığım performans tabanlı değerlendirme yöntemlerini benimseyen öğrencilerime teşekkürü borç bilirim. En önemli teşekkürüm de kitabı satın alarak fikirlerimi paylaşmama fırsat verdiği için a/e Lütfen, adınızı yazınız! Mustafa Zülüf ALTAN Şubat 2014, Kayseri
İÇİNDEKİLER Giriş...1 Girişimcilik Nedir ve Girişimci Kimdir?...5 Girişimcilerin En Belirgin Özellikleri...8 Girişimci Doğulur mu? Olunur mu?...11 Girişimci Çeşitleri...13 Ticari Girişimciler...17 Sosyal Girişimciler...18 Politik Girişimciler...19 Çevreci Girişimciler...20 Artistik ve Estetik Girişimciler...21 İnternet Girişimcileri...22 Eğitim Girişimcileri...23 Seyahat veya Keşif Girişimcileri...25 Girişimcilik Neden Bu Kadar Önem Kazandı?...26 Türkiye deki Eğitim Sistemi ve Girişimcilik...30 TEOG (Temel Öğretimden Orta Öğretime Geçiş)...46 Üniversiteye Girişte Yeni Dönem...53 Türkiye ve 2023 Vizyonu...56 Neden Bireysel Farklılıklar?...74 Öğrenme Modelleri,...79 Davranışçı Kuram...80 Bilişsel Kuram...82 Basamaklı Bilişsel Gelişim Kuramı...83 Sosyal Gelişim Kuramı...87 Yapılandırmacı Kuram...90 Buluşsal Öğrenme Kuramı...95 Öğrenme ve Öğretimde Bireysel Farklılıklar...99 Beyin Baskınlığı...101
Genel Zekâ...109 Çoklu Zekâ Kuramı...112 Motivasyon...121 Yaş...123 Cinsiyet...126 Tutum...127 Kendine Güven...131 Risk Alma...133 Öğrenme Stratejileri...135 Öğrenme Biçemleri...138 Alan Bağımlı/Alan Bağımsız...140 Kişilik...149 Belirsizliğin Tolere Edilmesi...155 Kaygı Düzeyi...157 Öğrenmeye Dair İnançlar...159 Alternatif/ Performans Tabanlı Değerlendirme Yöntemleri...166 Performans Tabanlı Yöntemlerin Değerlendirmesinde Kullanılacak Kontrol Listeleri, Dereceli Puanlama Anahtarları ve Çeteleler...183 Girişimcilik Eğitimi...186 Avrupa Birliği ve Girişimcilik Eğitimi...190 Türkiye ve Girişimcilik Eğitimi...200 Girişimcilik İstatistikleri ve Türkiye...216 Girişimci Öğretmen Kimdir ve Ne Yapar?...223 Okullar, İdareciler, Eğitim Liderleri ve Girişimcilik...227 Geleneksel Eğitim Kurumları Yerine Girişimci Eğitim Kurumları... 232 Öğretmen Eğitimi...241 Son Sözler...264
GİRİŞİMCİ ÖĞRETİM GİRİŞİMCİ ÖĞRETMEN Giriş Günümüz dünyası; küreselleşme, teknolojik gelişmeler, internet, vs. gibi nedenlerden ötürü, tarihin hiç bir döneminde olmadığı kadar hızlı bir değişim ve dönüşüm yaşamaktadır. Küreselleşmenin getirdiği olumlu ve olumsuz etkiler büyük, küçük, gelişmiş, gelişmekte olan veya az gelişmiş hemen her tür toplumu istisnasız etkilemekte ve etkilemeye devam edecektir. Dünya; tarihindeki en karmaşık, en sıkıntılı ve en farklı dönemlerinden birini yaşıyor. Güçler dengesi değişiyor, yaşanan hızlı değişim rejimleri, hükümetleri, iş çevrelerini yeniden şekillendiriyor. Finansal kriz, artan enflasyon ve beraberinde gelen işsizlik, demografik değişiklikler, yönetim biçimlerinin değişmesi ve bunların hem mevcut hem de gelecekteki etkileri yakın gelecekte bizleri nelerin beklediğini tahmin etmekte hem zorluyor hem de kararsız bırakıyor. Eğitim bir ülke için en önemli unsurdur. Bir ülkenin gittikçe artan bilgi-tabanlı küresel toplum ve ekonomiler içinde gelişimini sağlaması, sürdürmesi ve yaşaması, iyi eğitilmiş nüfusa sahip olmasına bağlıdır.
2 Girişimci Öğretim Girişimci Öğretmen Son birkaç on yıldır ekonomideki ve is hayatındaki şaşırtıcı derecedeki hızlı değişim ve sonucunda çalışanlardan istenen temel beceriler, asli görevleri öğrencileri yaşamda karşılaşacakları temel zorluklara hazırlamak olan eğitim kurumları üzerine çok büyük sorumluluk yükledi. Küreselleşme, acımasız yarışma koşulları, sık iş değiştirmeler, giderek artan kendi işini kurma veya bulunduğu il, bölge veya ülke dışında çalışma isteği, işe uygun tavır ve tutum sergileme, yeni teknolojileri kullanma, bu tür bilgilere sahip olma, iyi bir seviyede uluslararası iletişim dili olan İngilizce bilgisi ve/veya bir ya da birden fazla yabancı dil bilgisine sahip olma gibi gerçekler, eğitim kurumları ve öğrenciler için artık göz ardı edilemeyecek birer olmazsa olmazdır. Bütün bu değişimin sonucu olarak ortaya çıkan ekonomi ve iş eğitimi arasındaki yakın ilişki girişimcilik ruhuna ve girişimci kültürüne çok daha fazla önem verilmesine ve bunların eğitim sistemleri içinde vazgeçilmez değerler haline gelmesine sebep olmaktadır. Dünyanın hemen her yerinde devam eden ve uzun bir süre daha etkisini devam ettireceği öngörülen ekonomik, sosyal, politik, çevresel krizlerden ve sıkıntılardan kurtulmanın yolu olarak görülen girişimcilik ve beraberinde getirdikleri, yenilikçilik gibi, geçmişte hiç olmadığı kadar önemli bir hale gelmiştir. Yenilikçilik ve girişimciliğin; 21. yüzyılın bizlere getirdiği pek çok sıkıntıyı aşmak, sürdürülebilir bir ekonomik gelişme, yeni iş olanakları, farklı düşünme modellerinin ortaya çıkardığı sosyal iyileştirmeler, çözüm odaklı tarafları memnun edebilecek politik öneriler ve sonucunda da insanların daha iyi şartlarda yaşama kapasitesine destek olacağı düşünülmektedir. Mevcut küresel ortamda ve gelecekte karşılaşabileceğimiz pek çok türden soruna kısa süreli, geçici, geleneksel yöntemler ve çözümler yerine daha sürdürülebilir, kalıcı ve insanın yaşam kalitesini artırmaya yönelik çözümler üretebilmesi için daha fazla insanın girişimci olmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Prof. Dr. Mustafa Zülküf ALTAN 3 Geçmişte elbette hemen her kültür ortamında değişik türden girişimciler hep olmuştu ve olmaya da devam edecektir. Ancak sayıları hep sınırlıydı ve sınırlı olarak devam ediyor, pek çoğu da maalesef tesadüflerle ortaya çıkmış ve çıkmaya devam edecektir. Bu bakımdan girişimcilik kültürünün de tıpkı diğer çözümler gibi sürdürülebilir olmasının sağlanması gerekmektedir. Bu girişimciler; nerede, kimler tarafından ve nasıl yetiştirileceklerdir? Nasıl bir eğitim sistemi ve kültür ortamı istenilen girişimcilerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır? Okullarımızdaki mevcut silo tarzı öğretim ve yetiştirme göz önüne alınırsa, günümüz gereksinimlerinden ne kadar uzak olduğumuz bariz bir şekilde ortaya çıkacaktır. Mevcut eğitim sistemimiz, pek çok ülkede olduğu gibi, 19. yüzyılın gerçeklerine göre kasabalı, köylü veya orta sınıf insanları şehirde bulunan fabrikalarda işçi, devlet dairelerinde memur veya toplumun ihtiyaç duyduğu diğer meslek elemanlarını yetiştirmek üzere tasarlanmıştır. Bu sistem; ders geçmeyi hedef alan, benzer becerileri kazandıran, kazanılan bu becerileri diğer bireylere göre daha gelişmiş olanlara avantaj sağlayan, asla sorgulatmayan, düşündürmeyen, yaratıcılığa, risk almaya, eleştirel düşünmeye müsaade etmeyen, sadece sayısal ve sözel zekâların değerli görüldüğü, ezberin vazgeçilmez olduğu, anaokulundan doktora sonrasına kadar bu iki zekâ ve sol beyin odaklı, standart ve merkezi testlerle bireyleri bireysel olarak değerlendiren, bireyleri tek tipleştiren, bireyleri gerçek yaşama hazırlamayan dolayısıyla da bireylerin gerçek birer test çözücü robot olmasını sağlayan bir sistemdir. İnsan sosyal bir varlık olduğu için iletişim ve işbirliği içinde, yaratıcı ve yenilikçi olması, mevcut durumlara karşı durabilmesi, hayal kurması, risk alabilmesi, çevreye, düşünceye, inanca, tercihe duyarlı ve saygılı olabilmesi, kişiliğinin olmazsa olmazlarını oluşturmalıdır.
4 Girişimci Öğretim Girişimci Öğretmen Ancak sol beyin odaklı mevcut eğitim/öğretim sistemi; girişimciliğin temellerini oluşturan ve iliklerimize kadar işlemiş hatta insan olmamızın vazgeçilmezlerinden olan ve sağ beynimizle bizimle beraber dünyaya gelen bu becerilerimizi köreltmekte, yok etmekte ve bizleri sıradan birer itaat eden, çoktan seçmeli sorulardaki cevapları bulan birer köle haline dönüştürmektedir. Günümüz ve gelecek artık sıradan, belli formatlarda düşünen insanlardan ziyade kutunun dışında yani sıra dışı düşünen, yeni fırsatları arayan, bulan ve değişimi kucaklayan insanlara ihtiyaç duymaktadır. Bu bakımdan eğitimin verildiği okullar; çocukların kendilerini keşfetmelerine olanak verecek, farklı tecrübeler edinmelerine yardımcı olacak fırsatları yaratacak ve bu tecrübeleri öğretmenler, yetişkinler, uzmanlar ve gönüllüler eşliğinde anlamlandıracak ortamlar hazırlamalıdır. Bu kitapta; girişimcilik nedir ve girişimci kimdir? Girişimcilerin en belirgin özellikleri nelerdir? Girişimci doğulur mu; olunur mu? Girişimci çeşitleri; Girişimcilik neden bu kadar önem kazandı? Türkiye deki eğitim sistemi ve girişimcilik; Türkiye ve 2023 vizyonu; Neden bireysel farklılıklar? Öğrenme modelleri; Öğrenme ve öğretimde bireysel farklılıklar; Alternatif/ Performans tabanlı değerlendirme yöntemleri; Performans tabanlı yöntemlerin değerlendirmesinde kullanılacak kontrol listeleri, derecelendirme skalaları ve Çeteleler; Girişimcilik eğitimi; Avrupa Birliği ve girişimcilik eğitimi; Türkiye ve girişimcilik eğitimi; Girişimcilik istatistikleri ve Türkiye; Girişimci öğretmen kimdir ve ne yapar? Okullar, idareciler, eğitim liderleri ve girişimcilik; Geleneksel eğitim kurumları yerine girişimci eğitim kurumları ve Öğretmen Eğitimi konuları yansıtmacı bir yaklaşımla ele alınacaktır.
Prof. Dr. Mustafa Zülküf ALTAN 5 Girişimcilik Nedir ve Girişimci Kimdir? Girişimcilik kelimesi ilk ve direk olarak iş dünyası ve ticaret, gerçeğini çağrıştırsa da ve bu gerçekten ortaya çıksa da ticaretle sınırlı değildir. Ticaret, toplumun bir parçasıdır. Kültürel ve sosyal değerler, ekonomik politikalar ve uygulamalar ve sonucundaki davranışlar birbirini etkiler ve şekillendirir. Girişimciliğin, iş dünyasının hemen her alanında rutin ve temel bir unsur olabilmesi için içinde yaşanılan toplumun nasıl işlediği ve insanların nasıl hareket ettiği konusundaki görüşlerini yansıtması gerekmektedir. Sosyal tutumlar, politik ve ekonomik uygulamalar ve en önemlisi yasal sistem; yaratıcılığı, risk almayı, değişimi, eleştirel düşünebilmeyi ve yeni yaklaşımlarla oluşumları destekler yapıda ve esneklikte olmalıdır. Bu tür yaklaşımlar içinde yaşanılan toplum tarafından göz ardı ediliyorsa, o toplumda girişimci ruhun ortaya çıkması ve yasaması beklenemez veya girişimcilik tesadüflere ve bireysel başarılara endeksli olur. 1 1 Altan, M.Z. (2012). Her alanda Yeni Steve Jobslar Yaratmak İçin Girişimci Öğretim ve Girişimci Öğretim Üyeliği. IHES, 2012, Aksaray,
6 Girişimci Öğretim Girişimci Öğretmen Doğası gereği, girişimciliği tek bir standart cümle ile tanımlamak oldukça zor ve tanımlamaya çalışmak da anlamsızdır. Bu yüzden girişimciliğin pek çok tanımıyla karşılaşmak mümkündür. Yıllar içinde değişik vesilelerle duyduğum, okuduğum ve karşılaştığım bazı tanımları sizlerle paylaşmak isterim. Girişimcilik, temel bir dönüşüm sürecidir. Yenilikçi bir fikirden, bir işe ve bir işten de bir değere doğru ilerleyen bir süreci tanımlar. Girişimcilik, vizyoner ve pragmatiktir. Bilgi, hayal gücü, algılama, pratiklik, kararlılık ve başkalarını dikkate almayı gerektirir. Bu bakımdan, girişimcilik mutlaka sosyal sorumluluk içinde gerçekleştirilmesi gereken bir uygulamadır. Girişimcilik, elde var olan kaynakların ötesindeki fırsatların arayışıdır. Her fikri olan girişimci değildir! Girişimcilik, mevcut bir soruna çözüm üretebilmek veya bir ihtiyacı karşılayabilecek bir ürün veya bir hizmeti yaratabilme sürecidir. Girişimcilik, bireylerin fikirlerini eyleme geçirme becerisidir. Girişimcilik, yaratıcılık, yenilikçilik, gelişim ve değişimle sonuçlanan bir süreci anlatır. Girişimcilik, genel olarak ekonomik gelişimin ve yeniliğin önemli bir unsuru olarak görülmektedir. Ülkeler, artık giderek artan pazar kaygıları, iş gücündeki sayısal azalmalar veya yer değişimleri nedeniyle; yenilikçi, yaratıcı, büyüme ve gelişme yönelimli pazar kaygıları konusunda ortaya çıkabilecek sorunlara karşı koyabilmeye hazırlıklı, yeni iş imkânları yaratabilen şirketlere ve bunları sağlayabilecek birey veya bireylere ihtiyaç duymaktadır. Girişimcilik, bireyin bir fikri eyleme geçirmesine yardım eden yetenektir.
Prof. Dr. Mustafa Zülküf ALTAN 7 Girişimcilik, değer üreten girişimleri oluşturmak için tüm kaynakları bir araya getirerek, fırsatları görebilme ve bu fırsatları sonuna kadar kullanabilme sürecidir. Girişimcilik, durağanlıktan ziyade dinamiktir. Olduğu gibi kalmaz ve zamanla değişir. Girişimcilik, fırsat kollamaktır. Girişimcilik, risk işidir. Büyük ödülü kazanmak için kaynaklara yatırım yapmayı gerektirir. Girişimciliğin tanımlamasında olduğu gibi standart, herkesin üzerinde anlaşabileceği bir girişimci tanımı olmamakla birlikte benzerlikler içeren farklı tanımlar mevcuttur. Kar elde etmek için iş yapan kimsedir. Kendisi için iş yaratan kimsedir. Yenilikçi bir fikirden yola çıkarak bir işe ve bu işten de bir değer ve kazanca ulaşabilen kimsedir. Doğa, emek ve sermaye gibi unsurları bir sistem içinde ve bilinçli bir şekilde bir araya getirerek mal ve hizmet üretimini sağlayan kimsedir. Bir işi veya şirketi kuran, organize eden, yöneten ve riskleri üzerine alan kimsedir. Herhangi bir şirketi, özellikle bir işi, oldukça fazla inisiyatif ve risk alarak kuran ve yöneten kimsedir Eline geçen fırsatları kullanarak kayda değer bir şey oluşturmak için daima üreten ve yeni şeyler ortaya koyan kişidir. Girişimci, var olan veya üretilebilecek imkânları bulmayı ve sonuna kadar kullanmayı hedefler. Değeri ortaya çıkarma arayışında olan kimsedir.
8 Girişimci Öğretim Girişimci Öğretmen İnsanlığın karşılaştığı karmaşık sorunlara farklı bir bakış açısıyla çözüm bulabilen ve bu çözümü insanlık yararına sunabilen kimsedir. Sorunları yaratıcı bir şekilde çözebilme arzusu ve becerisinde olan kimsedir. İnsanın yaşam şartlarındaki gelişmelere, iyileştirmelere vesile olan kimsedir. Girişimcilerin En Belirgin Özellikleri Yukarıda paylaşılan hem girişimcilik hem de girişimci tanımlarında belirgin ve öne çıkan bazı sıfatlar eminim sizlerin de dikkatini çekmiştir. Girişimcilikle ilgili hemen her konuşmada, yazıda veya gözlemde dikkat çeken ve zaman içinde biriktirdiğim bu özellikleri paylaşmak isterim. Ticari bağlamdaki girişimciler, genel olarak savurgan, başı yukarılarda, her şeyi risk edebilen kişiler olarak bilinirler. Giriştikleri hemen her yeni işte ya servet kaybeden ya da servet yapan insanlar olarak tanınırlar. Başarılı olanlar her yeni fırsata çok iyi düzenlenmiş bir planla giren ihtiyatlı risk alıcılardır.
Prof. Dr. Mustafa Zülküf ALTAN 9 Genelde yalnız kovboylar olarak bilinirler. Kontrol altında olmayı istemezler veya bir otoritenin altında kalarak onların emirlerini beklemezler. Yukarıdaki tanımdan girişimcilerin, takım oyununa karşı olan insanlar gibi algılanması çok da doğru değildir. Başlangıçta yeni bir fikirle ortaya çıktıkları için yalnız kovboy olarak adlandırılmaları normaldir ancak işin başarılı olabilmesi için güçlü bir takım oluşturmanın ve geliştirmenin önemine de inanırlar. Tipik bir girişimci, dışa dönük, uç noktalarda düşünen ve biraz da çılgın biri gibi resmedilir. Girişimcilerin daha çok belirli kişilik yapılarından (ENTJ, ENTP) geldiklerini iddia eden görüşler olsa da farklı kişilik yapısından girişimcilere rastlamak mümkündür. Değişimin ve onun getireceği fırsat ve tehditlerin farkında olduklarından içinde bulundukları çevreye duyarlıdırlar. Reaksiyon göstermek yerine önceden harekete geçen proaktif insanlardır. Değişimi severler çünkü değişim, yeni fikirlerin ve olanakların itici gücüdür. Yaratıcı düşünen insanlardır ve bu potansiyellerini kullanırlar. Çevrelerindeki değişim ihtiyacını algılayıp yaratıcı çözümler getirirler. Dar görüşlülükle, fırsat arasındaki farkı iyi hesaplarlar ve çevrelerinde meydana gelen değişimleri avantaja çevirirler. Böylesi bir aşamada ortaya çıkanın iyi bir fikir mi yoksa gerçek bir fırsat mı olduğunu iyi algılarlar.
10 Girişimci Öğretim Girişimci Öğretmen Mevcut şartlardan memnun değillerdir. Bu yüzden risk alarak mevcut şartları değiştirirler veya değiştirmeye çalışırlar. Bu süreçte başarısızlıklarına, inişli çıkışlı grafikler sergilemelerine rağmen başarma azmini asla eksiltmezler. Bardağın boş kısmını görürler. Büyük farklılık oluşturan kimselerdir. Yaratıcı ve yenilikçidirler. Fırsat kollar ve bu fırsatları sonuna kadar değerlendirirler. Fırsatların gerektirdiği kaynaklara ulaşırlar. İyi bir iletişim ağına sahiptirler. Zorluklarla karşılaştıklarında kararlıdırlar. Riskleri iyi yönetirler Sınırların, kalıpların dışında düşünürler. İlham, yaratıcılık, kendine güven, başkalarının önderliğini beklemeden harekete geçme, cesaret, farklı bakış açısı ve zihinsel dayanaklılık, girişimcilerin ortak niteliklerindendir. Bunların toplamına da girişimci ruh denir.