Türkiye de Tarımsal Yatırım Fırsatları Bölgesel Kalkınma Projeleri: GAP, DAP, KOP

Türkiye de Tarımsal Yatırım Fırsatları Bölgesel Kalkınma Projeleri: GAP, DAP, KOP (28 Nisan 2011 İstanbul) Prof. Dr. Vahit Kirişci Adana Milletvekili Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu Başkanı vahit.kirisci@tbmm.gov.tr

Sunum Planı Küresel Gıda Krizinin Nedenleri Tarımda Yeni Yaklaşım Türkiye Açısından Tarım İstikrar ve Güven Mevzuat Düzenlemesi Rakamlarla Tarımımız Tarımsal Fırsat Alanları Rekabetçilik ve Sürdürülebilirlik Bölgesel Gelişme Planları GAP, DAP ve KOP Tarımda 2023 Hedeflerimiz 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 2

Küresel Gıda Krizinin Nedenleri Tarımsal ürünlerin üretim artışındaki yavaşlama, Toplam verimlilik artış hızındaki yavaşlama, Tarım ürünlerine olan talepteki artış, Biyo-yakıtlara olan talepteki hızlı artış, Hava koşullarının elverişsizliği ve kuraklık, Küresel ısınma, Dolar kurunun değer kaybetmesi, Tarımsal üretim maliyetlerindeki artış, Haydut (Hedge) fonların spekülasyonları. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 3

Tarımda Yeni Yaklaşım Kendi kendine yeterli olma kaygısı yerini, dünya için üretim ve pazarlama yaklaşımına bıraktı. Rekabetçilik ve sürdürülebilirlik ön planda. Temel dinamikleri iklim değişikliği, gıda fiyatlarındaki artış, artan nüfus baskısı ve uluslararası organizasyonların etkinliğinin artması (AB ve OTP-OBP, DTÖ, İkili Antlaşmalar, vb.) oluşturmakta. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 4

Türkiye Açısından Tarım Milli gelire katkı sağlar (%8,4), İstihdam oluşturur (%25,2), Önemli bir nüfusu barındırır ( 1/3), İhracatta önemli bir paya sahip (%10.65), Sanayi sektörü için hammadde temin eder, Sektör dışına sermaye aktarır, Türkiye de de siyasal güce sahip, Enflasyon üzerinde etkilidir. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 5

İstikrar ve Güven İstikrar ve güven her konuda olduğu gibi tarım sektörü için de son derece önemlidir. Birinin olmadığı yerde diğerinden söz etmek mümkün değildir. 30 Ekim 1923 de 1. İnönü Hükümeti 1. Hükümet olarak tarihteki yerini alırken Cumhuriyetimizin 88. yılında bugünlerde 60. Hükümetimizin Yürütmede bulunması bir istikrar olmasa gerek. 1924 yılında 432 sayılı Kanunla kurulan Ziraat Vekâleti yeni adıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığında 46.Tarım Bakanımız görevdedir. Bu ise başka bir istikrarsızlık göstergesidir. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 6

% İstikrar ve Güven Ortalama Enflasyon Oranları (%) 80 70 60 50 40 30 62.7 71.6 20 10 11.8 4.0 0 1983-94 1995-2001 2002-2010 2011-Mart Kaynak: TÜİK, TCMB 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 7

İstikrar ve Güven Türkiye nin Enflasyon Sıralamasında Dünyadaki Yeri 90 80 85 70 60 56 61 50 47 40 37 35 39 30 20 10 0 7 3 7 13 6 7 Toplam ülke sayısı 102 olup sıralama büyükten küçüğe doğrudur. Kaynak:Hazine Müsteşarlığı 16 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 8

% İstikrar ve Güven Ortalama Büyüme Oranları (%) 8 7 7.2 6 5 4 5.3 4.3 4.4 3 2 1 1.5 2.2 0 1982-1986 1987-1991 1992-1996 1997-2001 2002-2006 2007-2010 Kaynak: TÜİK, Hazine Müsteşarlığı 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 9

İstikrar ve Güven Kişi Başına Düşen GSYH (ABD Doları) 10,500 10,440 10,079 9,500 9,234 8,500 7,500 7,021 7,583 8,578 6,500 5,500 4,500 4,559 5,764 3,500 3,492 2,500 1,500 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: 2011 Yılı Programı DPT, TÜİK 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 10

% 1968 1970 1972 1974 İstikrar ve Güven Yıllara Göre Büyüme Rakamları (%) 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -1.4 7.0 5.1 4.34.4 2.8 9.2 1 4.9 3.3 3-8.1 6.2 9.0 6.9 3.0 2.7 1.2-2.1 1.3-0.5-0.2 4.8 4.2 3.1 3.3-1.8-2.8 7.1 6.8 4.3 3.6 0.6-0.3-0.8 9.8 0.4 8 1.51.6 9.4 7-7.7 6.4 0.3-0.6 4.3 8.1-0.8-0.6-6.1 8.0 8.3 7.1 1.3 4.6 3.9-2.2-5.6 9.6-6.1 7.1 6.3-9.5 8.8 7.9-7.9 5.9-2 9.9 2.8 7.6 7.2 6.0 1.4 4.7 4.1 3.6 0.9-6.7-4.7 8.9 1.6 Genel Tarım 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 11

% İstikrar ve Güven Yıllara Göre Büyüme Rakamları (%) 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 8.8 9.4 8.4 8.9 7.2 6.9 6.2 5.3 4.7 4.1 3.6 2.8 1.4 1.1 1.6 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010-2.0-4.7-6.7 Genel Tarım 1998 Sabit Fiyatlarına Göre 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 12

Mevzuat Düzenlemesi 1) Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun (5042, 8.1.2004), 2) Ziraat Odaları ve Ziraat Odaları Birliği Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (5184, 3.6.2004), 3) Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu (5200, 29.6.2004), 4) Organik Tarım Kanunu (5262, 1.12.2004), 5) Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu (5300, 10.2.2005), 6) Tarım Sigortaları Kanunu (5363, 14.6.2005), 7) Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (5403, 3.7.2005), 8) Tarım Kanunu (5488, 18.4.2006), 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 13

Mevzuat Düzenlemesi 9) Tohumculuk Kanunu (5553, 31.10.2006), 10) Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (5648, 4.5.2007), 11) Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Anonim Şirketi ve Tarım Kredi Kooperatifleri Tarafından Kullandırılan Toplu Köy İkrazatı/Grup Kredilerinden Doğan Kefaletin Sona Erdirilmesi Hakkında Kanun (5661, 15.5.2007), 12) Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (5957, 11.3.2010), 13) Biyogüvenlik Kanunu (5977, 18.3.2010), 14) Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu (5996, 11.6.2010). 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 14

Rakamlarla Tarımımız Tarım Sigortası ALT BRANŞLAR TOPLAM (Bütün Yıllar, TL) Sigortalı Alan (da) 20 276 893 Sigorta Bedeli (TL) 10 803 102 997 Prim (TL) 472 780 405 Poliçe Sayısı (adet) 1 170 098 Sigortalı Üretici/İşletme Sayısı 341 266 Hasar İhbar Dosya Sayısı 276 675 Hasarlı Poliçe Sayısı 204 535 Ödenen Hasar (TL) 285 610 161 Muallak Hasar (TL) 26 153 659 Toplam Hasar (TL) 311 763 820 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 15

Milyon TL Rakamlarla Tarımımız Toplam Tarımsal Destekler 6,000 5,628 5,826 5,531 5,881 5,000 4,789 4,000 3,000 2,804 3,084 3,681 2,000 1,868 1,000 344 593 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar 2007 ve 2008 yıllarında kuraklık ödemeleri dahildir 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 16

Rakamlarla Tarımımız Tarımsal İhracat (Milyon $) 14,000 12,000 11,474 11,200 12,111 10,000 8,000 6,501 8,309 8,574 9,769 6,000 5,257 4,000 4,052 2,000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 17

Rakamlarla Tarımımız Dünyada Tarımsal GSYH (2008) Sıra Ülke (Milyon $) 1 Çin 424 604 2 Hindistan 219 148 3 ABD 142 043 4 Brezilya 112 878 5 Japonya 98 185 6 Endonezya 82 302 7 Rusya 80 391 8 Türkiye 56 649 9 Fransa 56 061 10 İspanya 48 125 11 İtalya 45 860 12 Meksika 43 438 13 Avustralya 40 609 14 Iran 38 514 15 Almanya 36 528 16 Pakistan 33 656 17 Arjantin 29 555 18 Kanada 28 002 19 İngiltere 26 456 20 Mısır 22 795 Kaynak: World Bank Country Profiles 2010 Yılı Toplam Tarımsal Üretim Değeri 61 806 000 ABD $ 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 18

Tarımsal Fırsat Alanları Artan nüfusumuz Artan turist sayımız Artan kişi başı milli gelirimiz Sulama ve drenaj çalışmalarımız Arazi toplulaştırma çalışmalarımız Yeni tarım tekniklerinin hayata geçirilmesi Tarım sektörüne kullandırılan krediler Sera üretim alanlarındaki gelişme potansiyelimiz Helal Gıda İhracat potansiyelimiz Jeo stratejik konumumuz 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 19

Rekabetçilik ve Sürdürülebilirlik Mevcut küreselleşme sürecinde bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, yerel ve bölgesel potansiyellerin harekete geçirilerek hem topyekun kalkınmamın sağlanması, hem de refahın adil dağılımı için sürdürülebilir kalkınma anlayışı önemli Ülke genelinde ihmal algısının yok edilmesi, hakkaniyet duygusunun yaygınlaştırılması, huzur ve güven ortamının geliştirilmesi ve dayanışma kültürünün içselleştirilmesi gerekir Bu amaçla bölgesel kalkınmaya dair yeni kurumsal yapıların oluşturulmasının yanı sıra, önceki dönemlerde başlatılmış önemli projelerin hızla tamamlanması için de gerekli çalışmalar yürütülmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 20

Bölgesel Gelişme Planları Antalya Projesi (1959), Doğu Marmara Planlama Projesi (1960-1964), Zonguldak Projesi (1961-1963), Çukurova Bölgesi Projesi (1962-1963), Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) (1989, 2002), Zonguldak-Bartın-Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Projesi (1995-1996), Doğu Anadolu Projesi (DAP) (1999-2000), Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) (1999-2000) Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (YHGP) (2005-2007). Konya Ovaları Projeleri (KOP) (2009) 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 21

GAP, DAP ve KOP GAP DAP KOP TÜRKİYE TOPLAM Adet, m 2 % İl Sayısı 9 16 4 81 30 37.04 Yüzölçümü m 2 81 017 159 187 65 009 780 917 % 10,37 20,38 8,32 100 305 213 39,08 Nüfus Adet 7 592 772 5 979 255 2 961 914 % 10,30 8,11 4,02 100 73 722 988 16 533 941 22,43 Projeler için 2008-2011 döneminde 19.7 milyar TL ödenek ayrılmıştır. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 22

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 23

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Başlangıçta bölgenin su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayanan bir program olarak ele alındı Fırat ve Dicle Havzası nda sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 22 baraj, 19 hidroelektrik santralinin yapımı ve sulama yatırımları ile 1,82 milyon hektar alanın sulamaya açılması ve yılda 27 milyar kwh hidroelektrik enerjisi üretilmesi planlandı 1989 yılında hazırlanan Master Plan ve 2002 yılında yapılan revizyon ile tarım, sanayi, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımlarını da içine alan GAP, çok sektörlü, sürdürülebilir insani kalkınmaya dayalı entegre bir bölgesel kalkınma projesi haline geldi 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 24

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Projenin ana unsurlarını tamamlamak amacıyla GAP Eylem Planı hazırlandı ve 2008 yılında yürürlüğe konuldu Eylem Planı ile GAP ın ekonomik kalkınma, sosyal gelişme ve başta sulama olmak üzere temel altyapı yatırımlarının hızlandırılarak büyük bir bölümünün 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması kararı alındı Eylem Planı kapsamında; Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi Sosyal Gelişmenin Sağlanması Altyapının Geliştirilmesi Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi olmak üzere dört stratejik gelişme ekseni bulunmakta 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 25

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) GAP BKİ tarafından bu 4 eksen altında yer alan 73 eylem ve 300'den fazla proje ve faaliyetin izlenmesine yönelik sistem oluşturuldu Projenin tamamlanması için kamu yatırımları finansman ihtiyacı 2010 yılı fiyatlarıyla 42 milyar TL Söz konusu eylemlerin gerçekleştirilmesi için 2008-2012 döneminde, 2008 yılı fiyatlarıyla, toplam 26,7 milyar TL lik kaynağa ihtiyaç bulunmakta Bu tutarın 4,9 milyar TL lik kısmının merkezi bütçe dışından, geri kalanının ise merkezi bütçe kapsamında finanse edilmesi öngörüldü 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 26

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Eylem Planı kapsamındaki yatırımlara 2008 yılında 2 milyar TL, 2009 yılında 3 milyar TL, 2010 yılında 3,2 milyar TL tahsis edildi, yıl içerisinde sağlanan ek ödeneklerle 2010 yılı ödeneği 3,8 milyar TL ye yükseltildi Proje genelinde 2010 sonuna kadar tahmini olarak 33,6 milyar TL harcama yapılmış ve 2010 yılı harcamalarıyla birlikte GAP ta genel nakdi gerçekleşme oranı yüzde %80 lere ulaştı GAP Eylem Planı kapsamındaki yatırımlar için 2011 yılında ayrılan kaynak ise 3,3 milyar TL 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 27

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) GAP enerji yatırımları kapsamında 2010 yılı itibariyle 10 hidroelektrik santrali (HES) tamamlanarak GAP enerji yatırımlarının %74 ü gerçekleştirildi Ülkemizin hidroelektrik enerji üretim kapasitesinin yaklaşık yarısı GAP Bölgesinde yer almakta, hidroelektrik santrallerinin işletmeye alınışından 2010 yılı sonuna kadar 338 milyar kwh elektrik enerjisi üretildi ve üretilen bu enerjinin parasal değeri yaklaşık 20,3 milyar ABD Dolar GAP kapsamında 15 baraj tamamlandı, 1 milyon hektar alanı sulayacak su depolandı, 2010 yılı sonu itibariyle toplam 309 bin hektar alan sulamaya açıldı, 64 bin hektar alanda inşaat çalışmalarına devam edilmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 28

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) TİGEM tarafından Ceylanpınar da sulamaya açılan 32 bin hektar alan da ilave edildiğinde GAP ta sulamaya açılan alan 340 bin hektara ulaşmakta Fiziki gerçekleşme açısından, sulama projelerinin %17 si işletmede, %4 ü inşaat halinde, %79 u ise planlama aşamasında GAP Eylem Planı kapsamında ayrıca, Bölgede sulamaya açılacak tüm tarım arazilerinin 2012 yılı sonuna kadar toplulaştırılması öngörülmekte Bu çerçevede, 2009 yılında Yatırım Programı na alınan GAP Arazi Toplulaştırma ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri ile 2,06 milyon hektar tarım alanının 2012 yılı sonuna kadar toplulaştırılması hedeflenmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 29

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı çerçevesinde tarımsal işletmelerin ürün işleme, su ürünleri işleme ve tarım dışı ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesine yönelik yatırım projelerine önemli düzeyde hibe desteği sağlanmakta Eylem Planının uygulanmaya başladığı tarihten itibaren bu faaliyetler için 198,5 milyon TL destek sağlandı, 2008-2012 yılları arasında toplam 260,2 milyon TL destek sağlanması hedeflendi Sosyal Destek Programı (SODES) kapsamında istihdam, sosyal içerme ve kültür-sanat-spor alanlarında 2008 de 42 milyon TL tutarında 398 adet, 2009 da 92 milyon TL tutarında 778 adet ve 2010 da da 60 milyon TL tutarında 467 proje desteklendi 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 30

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Hanehalkı işgücü araştırması yıllık sonuçlarına göre GAP Bölgesi nde 2009 da 1 milyon 329 bin istihdam, 2010 yılında 218 bin kişi artarak 1 milyon 547 bin e çıktı 2009 yılında %17,4 olan işsizlik oranı 2010 yılında %12,4 e düştü GAP Bölgesi 2002 yılında 689 milyon dolar olan ihracatını 2009 yılında yaklaşık 4,5 milyar dolara, 2010 yılında 5,2 milyar dolara çıkardı, böylelikle 113 milyar dolarlık Türkiye ihracatının yaklaşık %4,5 ini gerçekleştirdi 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 31

Güneydoğu Anadolu Projeleri (GAP) Bölgede faaliyet gösteren Kalkınma Ajanslarında yüksek nitelikli 100 uzman personel istihdam edildi, Karacadağ, Dicle ve İpekyolu Kalkınma Ajanslarına 2009 için toplam 17 milyon TL, 2010 için ise 61 milyon TL ödenek transfer edildi, 2011 için ise 60.9 Milyon TL kaynak tahsis edildi Ajanslar 2010 yılı içinde teklif çağrıları kapsamında 58,9 milyon TL tutarında mali destek kullandırıldı, Bölgede kurumsal kapasitenin ve insan kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla doğrudan faaliyet desteği programları ve teknik destek programları da uygulanmakta Suriye ile Sınır Ötesi İşbirliği Programı nın yürütülmesinde de görev alan Ajanslar hazırladıkları ülke ve sektör raporları ve analizleri ile girişimci ve yatırımcılara yön gösterecek nitelikli bilgi birikiminin oluşmasına katkıda bulunmakta 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 32

Doğu Anadolu Projesi (DAP) 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 33

Doğu Anadolu Projesi (DAP) 2000 yılında hazırlanan Projenin Ana Planının işlevsel hale getirilmesi amacıyla bir eylem programı oluşturmaya dönük olarak DAP Önceliklendirme ve Güncelleme Çalışması hazırlıkları başlatıldı Bu kapsamda kamu kurumları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının bölgenin kalkınması açısından önemli gördükleri proje ve yatırım önerileri alındı Ayrıca çalışma kapsamında Van, Erzurum, Kars ve Malatya illerinde kamu idareleri, sivil toplum kuruluşları ile özel sektör temsilcilerinin katılımıyla toplantılar gerçekleştirildi Proje önerilerinin değerlendirilmesi devam etmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 34

Doğu Anadolu Projesi (DAP) Bölgede faaliyet gösteren Kalkınma Ajanslarında yüksek nitelikli 103 uzman personel istihdam edildi Doğu Anadolu, Kuzeydoğu Anadolu, Serhat ve Fırat Kalkınma Ajanslarına 2009 yılı için 26,9 milyon TL, 2010 için ise 73,1 milyon TL ödenek transfer edildi, 2011 yılı için ise 72.5 Milyon TL kaynak tahsis edildi Ajanslar 2009 yılı içinde teklif çağrıları kapsamında 13,7 milyon TL ve 2010 yılı teklif çağrıları kapsamında 56,5 milyon TL tutarında mali destek kullandırdı Bölgede kurumsal kapasitenin ve insan kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla doğrudan faaliyet desteği programları ve teknik destek programları da uygulanmakta 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 35

GAP ve DAP Bölgesi Kamu Yatırımları Yıllık kamu yatırım programlarında yer alan ve mahalli idarelerin yurtiçi kaynaklarla yürüttükleri yatırımlar ile KÖYDES, BELDES gibi yatırımların dâhil olmadığı yatırımlar dikkate alındığında; Doğu Anadolu Bölgesi Ana Planı (DAP) kapsamındaki 16 il ve GAP Bölgesindeki 9 il olmak üzere, toplam 25 il için 2002-2010 döneminde toplam olarak; Cari Fiyatlarla 23,1 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 26,8 milyar TL, dolar bazında ise 15,2 milyar dolar ödenek tahsis edildiği, Cari fiyatlarla 21,5 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 25,0 milyar TL, dolar bazında ise 15 milyar dolar harcama gerçekleştirildiği görülmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 36

GAP ve DAP Bölgesi Kamu Yatırımları DAP ve GAP illeri toplamı olarak, bölge illerinin kamu yatırım ödenekleri içindeki payı 2002 yılında %7,4 ve 2002-2008 döneminde ortalama %9,7 iken, GAP Eylem Planının uygulamaya konulması ve DAP projelerinin hızlandırılması, İşsizlik Sigortası Fonu ve Özelleştirme Fonu Gelir Fazlası gibi kaynaklardan bölgeye ilave kaynaklar sağlanması ile beraber, 2009 yılında %15,7 ye, 2010 yılında ise %16,7 ye çıktı 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 37

GAP ve DAP Bölgesi Kamu Yatırımları 2005-2010 döneminde KÖYDES kapsamında Türkiye genelinde toplam olarak, cari fiyatlarla 6,8 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 7,5 milyar TL, dolar bazında 4,8 milyar dolar tutarında ödenek tahsis edildi DAP ve GAP illerinin toplam payı %37,5 oldu ve DAP ve GAP bölgelerinde yer alan toplam 25 il için KÖYDES kapsamında toplam olarak; cari fiyatlarla 2,5 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarla 2,8 milyar TL, dolar bazında ise 1,8 milyar dolar tutarında ödenek tahsis edildi 2011 yılında ise DAP ve GAP illerine 206 milyon TL tahsis edilmiş olup bu miktar toplam KÖYDES ödeneğinin %37 si 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 38

GAP ve DAP Bölgesi Kamu Yatırımları 2007 ve 2008 yıllarında BELDES kapsamında Türkiye genelinde toplam olarak, cari fiyatlarla 626 milyon TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 685 milyon TL, dolar bazında 483 milyon dolar ödenek tahsis edildi, ve DAP ve GAP illerinin toplam payı %18,7 oldu DAP ve GAP bölgelerinde yer alan toplam 25 il için BELDES kapsamında toplam olarak; cari fiyatlarla 117 milyon TL, 2010 yılı sabit fiyatlarla 128 milyon TL, dolar bazında ise 90 milyon dolar tutarında ödenek tahsis edildi SODES kapsamında ise DAP ve GAP illeri için 2008-2010 döneminde, cari fiyatlarla 284 milyon TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 290 milyon TL, dolar bazında 190 milyon dolar tutarında ödenek tahsis edildi 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 39

GAP ve DAP Bölgesi Kamu Yatırımları Sonuç olarak; DAP ve GAP Bölgesinde yer alan 25 il için; Kamu Yatırım Programı kapsamındaki yatırımlar ile KÖYDES, BELDES ve SODES toplamı olarak 2002-2010 döneminde; Cari Fiyatlarla 26 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 29 milyar TL, dolar bazında ise 17,3 milyar dolar ödenek tahsis edildiği, Cari fiyatlarla 24,4 milyar TL, 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 27,2 milyar TL, dolar bazında ise 17,1 milyar dolar harcama gerçekleştirildiği görülmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 40

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Ülkemizin ilk resmi sulama projesi GAP tan sonra en büyük sulama yatırımı Konya nın su rüyasını gerçekleştirmek için DSİ tarafından uygulanmaya başlandı Konya Ovaları Projeleri (KOP), projeler demetinin genel adı Başlangıçta Konya ve Karaman illerinde bulunan 12 adet DSİ yatırımlarını içermekteydi 2009 yılında DSİ 4. Bölge Müdürlüğü görev alanında bulunan Konya, Karaman, Niğde ve Aksaray illerini de kapsayacak şekilde genişletildi KOP 61 909 km² alanda 16 adet büyük projeyi kapsayacak konuma geldi 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 41

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Depolama, baraj, gölet ve yeraltı suyu sulamaları ile içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyacının karşılanması yanında, hidroelektrik enerji ve çevre projelerinin tümü Projelerin bir kısmı işletmede, bir kısmı inşa halinde, bir kısmının da planlama ve projeleri tamamlanmış olup, aşamalı olarak yatırım programına alınacak İşletmede olan sulamalardan klasik (kanalet) sisteme sahip olanların sulama şebekelerinin kapalı (basınçlı sulama) sisteme dönüştürülmesi amacıyla rehabilitasyon projeleri geliştirilmekte Bütün bu projelerin gerçekleştirilmesi KOP Eylem Planı çerçevesinde 2023 yılına kadar tamamlanacak. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 42

Konya Ovaları Projeleri (KOP): Sulama Projeleri ve Sulanacak Alanlar Konya - Çumra Projesi Ereğli Projesi Ilgın Projesi Karaman Projesi Ayrancı Projesi Sarayönü - Beşgözler Projesi Beyşehir - Damlapınar Projesi Gebere Projesi Akkaya Projesi Gümüşler Projesi Murtaza Projesi Uluırmak Projesi Küçük Su Projeleri (YAS dahil) İl Özel İdaresi ve Halk Sulamaları 341 946 ha 42 225 ha 17 639 ha 24 700 ha 5 438 ha 5 630 ha 1 020 ha 930 ha 2 000 ha 414 ha 1 191 ha 23 640 ha 218 455 ha 577 087 ha 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 43

Konya Ovaları Projeleri (KOP): İçme Suyu ve Enerji Projeleri Karaman Projesi - 22,1 Hm³/Yıl (İnşaa halinde) Konya İçme Suyu Projesi - 130 Hm³/Yıl (30 Hm³/Yıl İşletmede) Aksaray İçme Suyu Projesi - 12 Hm³/Yıl (İşletmede) Enerji Projeleri - 2 898,36 GWh/Yıl 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 44

Konya Ovaları Projeleri (KOP) 16 adet proje demetinden en büyüğü Konya-Çumra Projesi Bu proje Türkiye nin ilk sulama projesi olan ve 1914 yılında işletmeye açılan Çumra Ovası Sulaması ile hayata geçirilmiş ve geliştirilerek günümüze kadar getirilmiş Konya-Çumra Projesi 3 merhaleden oluşmakta Konya-Çumra 1. Merhale Projesi kapsamında; Beyşehir Gölü, Apa, Sille ve Altınapa Barajlarındaki yerüstü suyu ile yeraltı suyu kaynaklarından istifadeyle 60 750 ha sahanın sulanması gerçekleştirilmiş olup, projenin tamamı işletme halinde 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 45

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Konya-Çumra 2. Merhale Projesi kapsamında; Derebucak Prof. Dr. Yılmaz Muslu Barajı ve Beyşehir Gölü ile Güney Suğla Depolaması sonucu elde edilen yerüstü suyu kaynağı ile yeraltı suyu kaynağı ve sulamalardan dönen sulardan istifadeyle 55 166 ha tarım alanının cazibe ve pompayla sulanması yanında, BSA Kanalı nın (Beyşehir-Suğla-Apa) Beyşehir Gölü Regülatörü nden itibaren 68+500 km sinin ıslahı bulunmakta Konya-Çumra 2. Merhale Projesi bünyesinde bulunan ve Beyşehir Gölü ne yılda ortalama 130 hm³ su derive edecek olan Gembos Derivasyonu 2007 yılında, ara havza sularını toplayacak olan 258,5 hm³ kapasiteli Suğla Depolaması ise 2003 yılında işletmeye açılmış 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 46

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Planlanan sulama sahalarının bugüne kadar 21 087 ha kısmı işletmeye açılmış olup, 3 040 ha olan Gembos ve Yeşildağ cazibe sulamaları 2011 yılında tamamlanarak işletmeye açılacak 16 732 ha Seydişehir ve Suğla cazibe sulamalarına başlanmış olup, 2011 yılında 24.600.000 TL ödenek tahsis edilmiş Ayrıca 1996 yılından beri inşaatı devam eden BSA Kanalı ıslah çalışmaları 2011 yılında tahsis edilen 7.900.000 TL ödenek ile yıl sonunda tamamlanacak 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 47

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Konya-Çumra 3. Merhale Projesi projenin en önemli kısmını teşkil etmekte ve ülkemizin mega projeleri arasında yerini almakta Proje kapsamında; Göksu Nehri üzerinde yapılacak Bozkır, Bağbaşı ve Afşar Barajları ile Afşar-Bağbaşı Derivasyon Kanalı, Mavi Tüneli ve HES den oluşan Göksu Derivasyonu, Mavi Regülatörü, Apa-Hotamış İsale Kanalı ve Hotamış Depolaması vasıtasıyla alınacak yerüstü suyu, şebeke içerisinde açılacak işletme kuyularından çekilecek yeraltı suyu, Konya kentinin arıtılmış atık suyu ve sulamalardan dönen sulardan istifadeyle Konya ve Karaman Ovaları nda 223 410 ha tarım alanının sulama ve boşaltım şebekesi bulunmakta 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 48

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Konya Ovalarının su ihtiyacının karşılanmasına büyük katkı sağlayacak ve aynı zamanda Konya kent merkezinin uzun vadeli içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını da karşılayacak olan Konya-Çumra 3. Merhale Projesi, Ülkemizin mega projeleri arasında yerini almıştır. Bu proje ile Yukarı Göksu Havzası ndan Konya Kapalı Havzası na yılda ortalama 414 hm3 su derive edilirken ayrıca 40 MW kurulu güce sahip 2 adet HES (Mavi HES - Bozkır HES) ile yılda 118 GWh enerji üretimi de sağlanacaktır. Konya-Çumra 3. Merhale Projesi kapsamındaki ünitelerden Bağbaşı Barajı ve Mavi Tüneli nin inşaatına 2007 yılında başlanılmıştır. Bozkır Barajı, Mavi Regülatörü ve Apa-Hotamış İletim Kanalı ve Hotamış Depolaması projeleri tamamlanmış olup, Afşar Barajı ve Afşar-Bağbaşı Derivasyon Kanalı ünitelerinin projeleri 2011 yılında tamamlanacaktır. Bu projeleri yapım ihaleleri de 2011 yılında sırasıyla gerçekleştirilecektir. 2011 Yılı Yatırım Programına adı geçen işler için 55.000.000 TL ödenek ayrılmıştır. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 49

Konya Ovaları Projeleri (KOP) KOP kapsamında bulunan Konya-Çumra 3. Merhale Projesi nin, en önemli ayağını Bağbaşı Barajı ve Mavi Tüneli oluşturmaktadır. Mavi Tüneli 17 kilometre uzunluğunda olup, Türkiye nin Urfa Tünellerinden sonra ikinci büyük sulama tünelidir. Konya Ovası nın önemli bir kısmını sulanabilir hale getirecek olan Mavi Tüneli nden gelen sular, aşırı yeraltı suyu çekimini ve çöküntü obruklarının oluşmasını engelleyecek, aynı zamanda atık suların değerlendirilip, kuruyan göllere ve sulak alanlara su takviye edilmesiyle ovadaki verimliliğin artmasını sağlayacak ve dolayısıyla Konya önemli bir su potansiyeline sahip olacaktır. Ayrıca proje ile Konya şehrinin uzun vadeli içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla 100 hm³/yıl su tahsisi yapılmıştır. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 50

Konya Ovaları Projeleri (KOP) KOP kapsamında bulunan projelerden Bağbaşı Barajı ve Mavi Tüneli Projesi nin inşaatına 04.07.2007 tarihinde başlanılmıştır. Temelden yüksekliği 115,50 m olacak Bağbaşı Barajı nda gövde dolgusu tamamlanmış olup, 2011 yılında önyüzü beton kaplama işlemi yapılacaktır. 17 km lik tünelde ise günlük ortalama 25 metrelik delme işlemi ile bugün itibariyle 12 855 m ye gelinmiştir. Bağbaşı Barajı ve Mavi Tüneli Projesi nin sözleşmesinde iş bitim tarihi 2012 yılının ikinci yarısı olarak belirlenmesine rağmen, Konya şehrinin içme-kullanma suyunun aciliyeti ve mevcut sulama sahalarının eksik su ihtiyaçlarının bir an önce giderilmesi amacıyla Bağbaşı Barajı Barajı ve Mavi Tünelinin bitiş tarihi öne çekilerek 17.12.2011 tarihinde su tutulmaya başlanacak ve 2012 yılında Mavi Tüneli nden suyun fiilen alınabilmesi sağlanacaktır. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 51

Konya Ovaları Projeleri (KOP) 2011 Yatırım Programında, KOP kapsamında 10 adet büyük su işi projesi yer almakta Büyük su işleri kapsamındaki KOP projeleri ile birlikte küçük su işleri toplu projesi altında KOP bölgesindeki işlere, 2009 Yılı Yatırım Programında toplam yaklaşık 125 milyon TL ve 2010 yılında 193 milyon TL ödenek tahsis edilmiş olup, 2011 yılı için ise yüzde 18 artışla 227 milyon TL ödenek tahsisi öngörülmekte 2011 yılı toplamının 177 milyon TL sinin büyük su işleri projelerine, 50 milyon TL'sinin ise küçük su işi projelerine tahsisi öngörüldü 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 52

Konya Ovaları Projeleri (KOP) Bu kapsamda, Konya Kapalı Havzasına dışarıdan su getirecek olan Konya Çumra Üçüncü Merhale Projesi çerçevesinde, inşaatları devam eden Bağbaşı Barajı ve Mavi Tünel işlerinin yanı sıra Avşar, Bozkır Barajları ile Hotamış Depolaması ve İletim Hatları Projeleri 1,085 milyar TL maliyet ile 2010 Yılı Yatırım Programına alınmış olup, inşaatlarına 2011 yılında başlanacak KOP kapsamındaki iller için 2011 yılında sulama sistemlerinin rehabilitasyonu ile yaygınlaştırılması projelerine yönelik olarak İl Özel İdareleri ne kullandırmak üzere DPT Müsteşarlığı bütçesinde 50 milyon TL ödenek tahsis edilmiş olup söz konusu ödeneğin ilgili idarelere kullandırılması işlemleri tamamlanmak üzere 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 53

Konya Ovaları Projeleri (KOP) 2011-2014 yılları arasında KOP kapsamındaki illerde toplam 505 bin hektar alanda arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri ile 15 bin hektarda drenaj çalışmasının tamamlanması öngörülmekte Bu kapsamda, 2011 yılında 200 bin hektar alanda arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme işleri ihaleleri yapılıp başlatılacak Ayrıca, 15 bin hektar alandaki drenaj çalışmalarının projelendirme işleri başlatılıp tamamlanacak, buna ilişkin gerekli ödenek olan 40 milyon TL 2011 Yılı Yatırım Programı kapsamında KOP İlleri Arazi Toplulaştırma ve TİGH Projesine tahsis edildi 2010 yılında KOP bölgesindeki arazi toplulaştırma işleri için kullanılan ödenek tutarı ise 1,8 milyon TL 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 54

Konya Ovaları Projeleri (KOP) KOP illerinde Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması (ÇATAK) Programı kapsamında, erozyonun önlenmesi, yenilenebilir doğal kaynakların sürdürülebilirliği, toprak ıslahı ve uygun toprak işleme teknikleri ile modern sulama yöntemleri, tarımsal çevre ve benzeri kültürel tedbirlerin yaygınlaştırılması amacıyla, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının belirlediği esaslar çerçevesinde üretim yapan çiftçilere destekleme ödemesi yapılmakta Bu kapsamda, 2010 yılında söz konusu illerde yaklaşık 20,7 bin dekar alan için 2,6 milyon TL destekleme ödemesi yapıldı, aynı Program kapsamında, 2011 yılında ise, sulama ve arazi toplulaştırma konularında tarımsal altyapı yatırımlarının artırılmasına paralel olarak Program kapsamında uygulanmakta olan önlemlerin öneminin daha da artacağı dikkate alınarak, yukarıda belirtilen mevcut uygulamalara ilave olarak, tarımsal faaliyetlerde toprak ve su kaynaklarının korunması amacıyla ihtiyaç duyulan anıza doğrudan ekim makinesi, taş toplama makinesi ile çiftlik gübresi dağıtma makinesi de dâhil modern makine ve ekipmanın temini için bahse konu Programa sadece KOP illerinde kullanılmak üzere, sermaye transferi kaleminden 1,29 milyon TL ödenek tahsis edilmiştir. Bu çerçevede, 2011 yılında KOP illerinde uygulanma alanını genişletilecek olan Program kapsamında sermaye transferi ödeneği dahil olmak üzere, yaklaşık 5 milyon TL destekleme ödemesi yapılması beklenmekte 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 55

Konya Ovaları Projeleri (KOP): Projede Son Durum İşletmeye Açılan Projeler İnşaatı Devam Eden Projeler Planlaması Tamamlanan Projeler 997 193 ha 34 472 ha 230 650 ha 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 56

Tarımda 2023 Hedeflerimiz Nüfusumuzu yeterli, kaliteli ve güvenilir gıda ile beslemek, Tarım ürünlerinde net ihracatçı konumumuzu geliştirmek, Rekabet gücümüzü artırmak, Bölgede ve dünyada söz sahibi bir ülke olmak, 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 57

Tarımda 2023 Hedeflerimiz Halen 5,42 milyon hektarı sulanan toplamı 8,5 milyon hektar olan ekonomik sulanabilir tarım alanlarımızın tamamını sulamaya açmak, %11 düzeyinde olan basınçlı (damla ve yağmurlama) sulama sistemlerini yaygınlaştırmak, Tarım alanlarında bölünme ve parçalanmayı önlemek, Çeşitli nedenlerle büyüklüğü 14 milyon hektarı bulmuş, ekonomik olarak tarımsal faaliyetleri yapmaya imkan vermeyecek biçimde parçalanmış, dağılmış, bozuk şekilli parsellerin modern tarım işletmeciliği esaslarına göre ve sulama hizmetlerinin geliştirilmesi için en uygun biçimde birleştirilmesi, şekillendirilmesi ve yeniden düzenlenmesi işlemi olan arazi toplulaştırmasını tamamlamak. 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 58

Tarımda 2023 Hedeflerimiz Etkin bir tarımsal yayım faaliyeti yürütmek, Kontrollü ortamlardaki üretimle dünyada söz sahibi olmak, Sürdürülebilir ve çevreci üretim tekniklerine ağırlık vermek, Tarım-sanayi-finans entegrasyonunu tesis etmek, Tarım ürünlerinin pazarlanmasında uygun pazar şartlarını tesis etmek, Türkiye yi uluslararası tarım ürünleri ticaret üssü yapmak, Türkiye yi tarımsal teknoloji transfer merkezi haline getirmek, Tarımda yetki dağınıklığını önlemek ve idari kapasiteyi güçlendirmek, 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 59

Tarımda 2023 Hedeflerimiz Tarımsal milli gelirimizi 150 milyar $ seviyesine çıkarmak, Tarım ürünleri ihracatımızı 40 milyar $ düzeyine çıkarmak, Su ürünleri üretiminde AB de birinci, dünyada ise daha üst sıralarda yer almak, Tarımsal ekonomik büyüklük sırlamasında dünyanın ilk 5 ülkesi arasında olmak, 11.07.2011 Prof. Dr. Vahit Kirişci 60