ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇALIŞMALARI M.Kemal BÜYÜKMIHCI Genel Müdür mkbuyukmihci@eie.gov.tr Günümüz ülkelerindeki sosyo-ekonomik gelişim süreçlerinin sürdürülebilir olmasını temin eden öncelikli faktörler arasında enerji verimliliği konusu üst sıralarda yer almaktadır. Diger bir ifade ile; fosil enerji kaynaklarının görünür gelecekte tükeneceği ve alternatif kaynakların henüz daha yeterince ekonomik olmaması, gelişmekte olan ülkelerdeki giderek artan enerji talebine bağlı olarak ortaya çıkan fiyat artışları, ekolojik dengenin alarm vermesi nedeniyle yükselen çevre duyarlılıkları ve yerli enerji kaynalarının yetersizliğinden kaynaklanan ithal bağımlılıkları, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin enerji verimliliğine olan ilgilerini giderek artırmaktadır. Bu ülkelerde, önceleri kullanılmış olan yalın bir tasarruf anlayışı, yerini, kullandığımız enerjinin tamamını faydaya dönüştürelim sloganı ile verimlilik anlayışına bırakmış; birim hasıla başına tüketilen enerji şeklinde ifade edilen enerji yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik göstergeleri arasına girmiştir. Bir taraftan, kişi başına enerji tüketimi yüksek, aynı zamanda da Enerji Yoğunluğu küçük olan ülkeler arasında bulunmak söz konusudur. Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek. Alternatif kaynaklar henüz ekonomik değil. Artan talep nedeniyle fiyatlar tırmanıyor. Yerli kaynaklar ithal bağımlılığını önleyemiyor. Kullandığımız enerjinin tamamını faydaya dönüştürelim Ekolojik denge alarm veriyor. Kaynak güvenliği ve temiz çevre için 1
Ülkemizin durumuna enerji yoğunluğu penceresinden baktığımızda, son birkaç yıl boyunca 0,38 civarında dalgalanan enerji yoğunluğumuz, OECD ortalamasının 2 katı, Japonya değerinin ise yaklaşık 4 katıdır. Bir başka deyişle, ülkemizde enerjiyi OECD ülkelerine göre 2 kat Japonya ya göre 4 kat daha verimsiz kullanmaktayız. 1973 2002 yılları arasındaki kararlı uygulamaları ile, OECD ülkeleri 0,28 den 0,18 e, ABD 0,43 den 0,25 e, İngiltere 0,3 den 0,17 ye ve Kanada 0,5 den 0,33 e inebilmişlerdir. Enerji Yoğunluğu (TEP/1000 USD) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Kişi Başına Enerji Tüketimi - Enerji Yoğunluğu POLONYA KANADA MEKSİKA İNGİLTERE Y.ZELLANDA ABD İSPANYA FRANSA TÜRKİYE HOLLANDA PORTEKİZ İSVEÇ ALMANYA İTALYA İSVİÇRE ve DANİMARKA JAPONYA 0 2 4 6 8 10 Kişi Başına Enerji Tüketimi (TEP/Kişi) Türkiye nin ok yönünde gelişim göstermesi hedeflenmektedir. 2
Sürdürülebilir kalkınma hamlelerini besliyebilecek ölçüde enerji kaynaklarına sahip olmayan ve aynı zamanda da enerjinin etkin ve verimli kullanılmasına yıllar boyu yeterli önemi vermediği için büyük miktarda tasarruf potansiyeli biriktiren ülkemizde de, enerji verimliliği konusunda hızlı ve kararlı adımların atılması kaçınılmaz hale gelmiştir. Enerji verimliliği; hizmet ve üretim miktarında ve kalitesinde azalmaya yol açmadan enerji tüketiminin azaltılmasıdır. Yani aynı enerji ile daha fazla iş yapmaktır. Enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması ile aynı enerji ile daha fazla üretimin önünü açılmakta, enerji yatırım ihtiyaçlarımız ve ithalat bağımlılığımız azalmakta ve temiz çevrenin korunmasına önemli katkılar sağlanmaktadır. Ülkemizin bina sektöründe %30, sanayi sektöründe %20 ve ulaşım sektöründe %15 olmak üzere yaklaşık %25-30 civarında enerji tasarruf potasiyelimiz bulunmaktadır. Bunun parasal değeri yıllık 4,5 milyar YTL olup bununla 2 adet Keban Hidrolektrik Santralı yapılabilmektedir. TASARRUF POTANSİYELLERİMİZ %30 %15 %20 Ülkemizde enerji verimliliği çalışmaları 1981 yılından beri Genel Müdürlüğümüzce yürütülmekte olup sanayi, bina ve ulaştırma sektörlerine yönelik olarak enerji verimliliği etüt, eğitim, yayın, istatistik, mevzuat ve politika geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Enerji verimliliği konusundaki hedefimiz; sadece maliyetlerin düşürülmesine odaklı bir tasarruf anlayışından çıkarak, üretkenliği ve çevreyi gözeten verimlilik kavramı ile birlikte, yüksek katma değerli ürünlere yönelerek, enerji yönetimi anlayışını hayata geçirerek, enerji yoğunluğu değerinin orta vadade 0.38'den 0.25 e, uzun vadede 0.15'e indirilmesidir. SANAYİDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ ETÜT ÇALIŞMALARI Enerji verimliliği bilincini oluşturmak, Enerji tasarrufu odaklarını ve miktarlarını tespit etmek, Etkili bir enerji yönetim sistemi kurulmasına yardımcı olmak amacıyla enerji verimliliği etüt çalışmaları yapılmaktadır. Özel olarak düzenlenmiş araçlarla ve portatif ölçüm cihazları ile yürütülen enerji verimliliği etüt çalışmaları sonucunda fabrikanın mevcut durumu ve enerji tasarrufu potansiyeli tespit edilmekte ve rapor olarak sunulmaktadır. Yabancı uzmanların da desteğinde bugüne kadar demir-çelik, kimya, çimento, elektrometallurji, refrakter, 3
seramik, gıda, tekstil gibi birçok sektörde yaklaşık 100 fabrikada enerji verimliliği etüt çalışması yapılmıştır.tüt ler BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ ETÜT ÇALIŞMALARI Binalarda Enerji Verimliliği Etüt Çalışmaları; ısıtma, soğutma ve aydınlatma amaçlı kullanılan enerji tüketim değerlerinin izlenmesi, enerji tüketim/kayıp noktalarının tespiti, toplanan verilerin değerlendirilmesi, enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesi, bu potansiyelin geri kazanılabilmesi için alınabilecek önlemleri, bu önlemlerin ilk yatırım bedelleri ve geri ödeme süresini kapsamaktadır. Yaptığımız etüt çalışmaları ile DPT binalarında doğalgazda %70, elektrikte %10, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Tedaş, Eüaş, Teiaş, Tetaş Binalarında doğalgazda %50, elektrikte % 5 tasarruf yapılabilceğini tesbit edilmiştir. SANAYİDE EĞİTİM ÇALIŞMALARI Ülkemiz sanayi sektöründe enerji verimliliğini arttırmak üzere hazırlanan ve 11 kasım 1995 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kuruluşlarının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttırılması Hakkındaki Yönetmelik gereğince sanayi sektörüne yönelik Enerji Yöneticisi kursları düzenleyerek Enerji Yöneticisi Sertifikası verilmektedir. Enerji Yöneticisi Eğitimi için JICA işbirliği Enerji Verimliliği Uygulama Tesisini kurduk. Bu tesisdeki sistemler: - Fırın (Enerji balansı çalışmaları) - Açık Brülörler (Alev optimizasyonu çalışmaları) - Kazan (Verimlilik, arýza ve kaçak testi çalışmaları) - Buhar Kapanları (Buhar kaçaklarının tespiti) - Fan ve Pompa (Değişken hız sürücüsü uygulamaları) - Basınçlı Hava (Kayıp-kaçak ve verim çalışmaları) - Aydınlatma - Kompanzasyon - Soğutma Sanayide Enerji Verimliliği Uygulama Tesisi 4
Endüstriyel işletmelerde enerji yöneticilerinin atanmasını veya enerji yönetim birimlerinin oluşturulmasını sağlıyoruz. 10 yıldır Enerji Yöneticisi eğitimlerini yapıyoruz. Verdiğimiz teorik ve uygulamalı bilgiler ile donatılan Enerji Yöneticileri, fabrikalarında yatırımsız veya çok az bir yatırımla %10 tasarruf sağlayabilmektedirler. Bugüne kadar düzenlenen kurslarda eğitilen 800 Enerji Yöneticisi 400 civarında endüstriyel işletmede görev yapmaktadır. Ayrıca, uluslararası kuruluşlarla (BM, JICA vb) işbirliği ile 2002, 2003, 2004 ve 2005 yıllarında komşu bölge ülkelerine yönelik düzenlenen kurslarla, Enerji Yöneticisi Kursları uluslararası bir boyut kazanmıştır. Bu uluslararası kurslara her yıl devam edilecektir. BİNALARDA EĞİTİM ÇALIŞMALARI Binalara yönelik enerji yöneticilerinin yetiştirilmesi için 2006 da inşaa ettiğimiz Enerji Verimliliği Eğitim Tesisi-Örnek Binada enerji yöneticisi kurslarına başladık. Bu kurslarda binalarda enerjinin verimli kullanılabilmesi için alınacak tedbirler ve yeni teknolojileri kapsayan eğitimler verilmektedir. Ayrıca, binada bulunan elektrikli cihazlar, yapı malzemeleri ve maketler üzerinde verimli/verimsiz durumlar için dizayn edilmiş maket ve demonstrasyon setleri üzerinde uygulamalı eğitimler yapılmaktadır. Ayrıca eğitim faaliyetleri kapsamında ilköğretim, lise ve üniversite öğrencilerine yönelik olarak enerji verimliliği konularında seminerler düzenlenmektedir. ENERJİ VERİMLİLİĞİ EĞİTİM TESİSİ ÖRNEK BİNA Çevresindeki yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanan, enerjiyi etkin ve verimli kullanan Enerji Verimliliği Eğitim Binası nın toplam alanı 275 m2 olup iki kat üzerine inşa edilmiştir. Binada üst düzeyde ısı yalıtım teknikleri, güneş enerjisi, jeotermal (toprak kaynaklı ısı pompası) enerji sistemleri, fiber optik aydınlatma sistemi, gün ışığı kontrol sistemi, ısıtma/soğutma amaçlı kompozit duvar gibi yeni teknolojilere yer verilmiştir. 5
Binanın ısıtma ve soğutma ihtiyacının tamamı ile elektrik enerjisini ihtiyacının bir kısmı bu sistemlerle sağlanacak olup fosil yakıt kullanılmamaktadır. BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Enerji Verimliliği Haftası Kamuoyunun bilgi ve bilinç düzeyini artırmak üzere her yıl enerji verimliliği haftası etkinlikleri, demonstrasyon projeleri, ilkokul, lise ve sanayi sektörüne yönelik proje yarışmaları, eğitim seminerleri gibi değişik etkinlikler yapılmaktadır. Enerji Verimliliği Yayınları İdaremiz tarafından yürütülmekte olan enerji verimliliği çalışmalarının yayın faaliyetleri ile de desteklenerek etkinliğinin arttırılması amacıyla çeşitli afişler ve video kasetler gibi görsel yayınlar hazırlanmakta, talepte bulunanlara ücretsiz olarak gönderilmektedir. Bilinçlendirme çalışmaları kapsamında bugüne kadar enerjinin verimli kullanımına yönelik çeşitli broşür, cd, kitapçık ve afişler hazırladık ve enerjinin verimli kullanımı ile ilgili konferans ve toplantılarda dağıtılmaktadır Teknik yayın olarak başvurulabilecek yayınlarımızı ise www.eie.gov.tr isimli internet adresimizde kullanıma sunulmuştur. Enerji Verimliliği Yarışmaları Sanayi sektöründe enerjinin verimli kullanımını teşvik etmek ve enerjiyi verimli kullanmak amacıyla mevcut sistemlerinde birtakım değişiklikler, iyileştirmeler yapmak suretiyle başarılı olan tesisleri ve projelerini tanıtmak, benzer ekipman ve ünitelere sahip diğer tesislerin bu 6
deneyimlerden yararlanmasını sağlamak amacıyla Proje Yarışmaları düzenliyor, Enerji Verimliliği Haftası etkinlikleri kapsamında hazırlanan panolar vasıtasıyla başarılı projelerin ve fabrikaların tanıtılması ve, fabrikalara elemanlarından bir veya birkaç kişinin Enerji Yöneticisi Kurslarına ücretsiz katılımlarını sağlıyoruz. Yine benzer şekilde yaptıkları iyileştirme çalışmaları sonucu belirlenen süreler boyunca ortalama olarak enerji yoğunluklarında azalma sağlayan fabrikaları da yapılan çalışmalarla belirliyor ve düzenlenen etkinliklerde veya Enerji Verimliliği Haftası etkinlikleri kapsamında başarılarının ödüllendirilmesini sağlıyoruz. ENERJİ VE ÇEVRE ÇALIŞMALARI 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında; enerji verimliliği konusunda artırma ve enerji tasarrufu sağlamaya yönelik, enerjiden, sanayi ve bina sektörlerinden kaynaklanan gaz emisyonlarını kontrol etme ve azaltma düşünceli düzenlemeler yapılmalıdır ifadesi yer almaktadır. Sera gazı azaltım önlemlerinden bir tanesi de enerji verimliliğinin artırılmasıdır. Enerjinin verimli kullanımı ile yapılabilecek tasarruf sera gazları içerisinde en yüksek paya sahip olan CO 2 emisyonlarında direkt olarak azalmaya neden olacaktır. Sanayi, Bina ve Hizmet Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı ve Atık Yönetimi konusunda Çalışmalarımız Sürüyor. Ülkemiz Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesini (İDÇS) imzalamış ve ilk ulusal bildirimini hazırlamaktadır. Başbakanlık Genelgesi ile oluşturulan İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) çalışmaları kapsamında koordinatör kurum olarak Sanayi, Bina ve Hizmet Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı ve Atık Yönetimi konusunda çalışmalar yürütüyoruz. ULUSLARASI PROJELER 2000-2005 yılları arasında JICA işbirliği ile ülkemizde sanayi sektörüne yöenlik enerji verimliliği eğitim ve etüt alt yapısının geliştirilmesine yönelik Enerji Tasarrufu Projesi ni tamamladık. 7
Alman Teknik İşbirliği Kurumu (GTZ) ve Erzurum Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Binalarda Enerji Verimliliğinin Artırılması ve Erzurum İlinde Uygulama Projesi ni tamamladık. Proje kapsamında Erzurum Büyükşehir Belediyesi bünyesinde Enerji Danışmanlık Merkezi kurulmuş olup hedefimiz bu hizmetleri verecek olan Enerji Danışmanlık Merkezlerini Türkiye geneline yaymaktır. GTZ projesi sonucunda 2002 2005 döneminde Erzurum da yalıtım uygulaması yapılan bina sayısında %15 artış gözlenmiştir. Temmuz 2005 de 20 ay süreli, ülkemizdeki enerji verimliliği altyapısını AB normlarına taşıyacak Türkiye de Enerji Verimliliğinin Artırılması/Eşleştirme (Twinning) Projesi ni Frans nın ADEME ve Hollanda nın SENTERNOVEM kuruluşları ile birlikte yürütmek üzere başlattık. Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programı çerçevesinde Enerji Verimliliği Bilincinin Arttırılması Projesi kamuoyunun enerji verimliliği bilicinin arttırılması için belirli hedef gruplara yönelik eğitim programlarının geliştirilmesini amaçlıyoruz. AB ye Aday Ülkelerde Enerji Verimli Standart ve Etiketleme Uygulaması ve Maliyet Etkili Gelişmelere Yönelik Bariyerlerin Kaldırılması için GEF/UNDP Kapasite Geliştirme Projesi başlattık. ENERJİ VERİMLİLİĞİ YASA TASARISI Geniş bir mutabakat ile Enerji Verimliliği Kanun Tasarısı taslağı Genel Müdürlüğümüzce hazırlanmış olup 2006 yılı içersinde yasalaşması beklenmektedir. Süratle yasalaşması halinde, enerjinin verimli kullanılması konusunda çok önemli bir ilk adım atılmış olacaktır. Enerji Verimliliği Yasasıyla, birim milli gelir başına tükettiğimiz enerjinin (enerji yoğunluğunun) 2020 yılına kadar en az % 15 azaltılması hedeflenmiştir. Bu Kanun ile; enerjinin ve enerji kaynaklarının rasyonel ve verimli bir şekilde değerlendirilmesi, enerji verimliliği stratejisi çerçevesinde etkin programların geliştirilmesi ve uygulanması, enerji verimliliği konusunda bilinç oluşturulması ve geliştirilmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi, yaklaşık değeri yılda dörtmilyar Yeni Türk Lirası civarında olduğu tahmin edilen enerji tasarrufu potansiyelinin ülke ekonomisine kazandırılması, artan enerji talebinden dolayı yeni enerji yatırımlarında azalma sağlanması, ithalat bağımlılığımızın ve çevre kirliliğinin azaltılması ve yeni iş ve istihdam olanakları geliştirilmesi gibi çok yönlü faydalar sağlanacaktır. Ayrıca uluslararası yükümlülüklerimiz de yerine getirilmiş olacaktır. 8
SONUÇ Enerjinin verimli kullanılması ile israf önlenmekte, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunmasına katkı sağlanmaktadır. Ülkemizdeki ortalama %25-30 lara varan 4,5 milyar YTL değerinde, 2 Keban baraj ve hidroelektrik santral inşaa edilebilecek enerji tasarruf potansiyelinin ülke ekonimisine kazandırılması için enerji verimliliği çalışmaları yaygınlaştırılarak devam edilmektedir. Bu bağlamda, enerji verimliliğinin artırılmasına yönelik doğru politikaların geliştirilmesi, enerji verimliliği bilincinin oluşturulması, eğitim, etüt çalışmaları yapılmaktadır. Eneri Verimliliği Yasa Tasarısının acilen yasalaşması; enerjinin ve enerji kaynaklarının rasyonel ve verimli bir şekilde değerlendirilmesi için büyük önem taşımaktadır. Bu Kanun ile; enerjinin ve enerji kaynaklarının rasyonel ve verimli bir şekilde değerlendirilmesi, enerji verimliliği stratejisi çerçevesinde etkin programların geliştirilmesi ve uygulanması, enerji verimliliği konusunda bilinç oluşturulması ve geliştirilmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi, yaklaşık değeri yılda 4,5 milyar YTL civarında olduğu tahmin edilen enerji tasarrufu potansiyelinin ülke ekonomisine kazandırılması, artan enerji talebinden dolayı yeni enerji yatırımlarında azalma sağlanması, enerji kullanımından kaynaklanan çevre kirliliğinin azaltılması ve yeni iş ve istihdam olanakları geliştirilmesi gibi çok yönlü faydalar sağlanacaktır. Ayrıca uluslararası yükümlülüklerimizin yerine getirilmesine de katkı olacaktır. 9