,. ^ R 6 / «yi mm *» KRİSTAL AVİZE Muayede Saionu'nun tavanı, bir kösesi boş kalmamacasına tezyin edilmiştir. Bu süslü tavandan 750 ampulle aydınlatılmış essiz bir avize sarkar. Dolmabahçe Sarayı'nın bütün salonları aynı ihtişam içindedir. trrrrırm nttftı B a y ra m gü n ü S a ra yı te m e lle rin d e n sa rsan b ü y ü k d e p re m. İ L,,,....,,, P adişah, y e rd e n te m e n n a e d ile re k te b rik e d ilir, y a ln ız başta ş e y h ü lis lâ m o lm a k ü z e re, ilm iy e s ın ıfı el ö p e rd i. 19 m a rt 1877 de İk inci A b d ü lh a m it tara fından ilk M e c lis i M e b u s a n ın tö re n le a ç ıld ığ ı sa lo n. D ü n y a n ın en b ü yü k «DİVANHANE»* Sarayın ortasında yer aian Muayede Salonu'na daha önce»divanhane» deniliyordu. Bu uzun salonun 36 metre yükseklikteki kubbesi. 56 sütun üzerine oturtulmuştur. Saraydaki 36 billur avizenin en büyüğü buradadır. taban h a lıla rın d a n b irk a çı D o lm a b a h ç e S a ra y ın d a.
VERSAİLLES IN MODELİ - Dolmabahçe Saray inin dış görünüşü oldukça sadedir. Ama çiçeklerle bezenmiş, düzenli ve geniş bahçesi, bembeyaz çehresiyle bakanlara huzur verir. Dışının sadeliğine karşılık, zengin iç süslemeleriyle Paris teki Versailles'ın küçük bir modelidir Dolmabahçe (üstte). Pek çok sanatçıya ilham veren Sarayın havuzlu bahçesini gösteren bir tablo da halen Resim ve Heykel Müzesi ndedir (altta)... DOLMABAHÇE Sarayı'nın en muhteşem yeri, Muayede Salonu'dur. Padişahların bayram tebriklerini kabul ettikleri yer. -Muayede», -bayramlaşma» demektir. Burası, dünyanın en ünlü salonlarından biridir. Dünyanın herhangi bir sarayında, bu derece muhteşem bir salon göstermenin kolay olmadığını da birçok yazar belirtmiştir. Salon, 45 m x 40 m = 1 800 metre karedir. Yan taraftaki ilâvelerle 2 250 metre kareyi bulur. Yakınında sarayın mescidi vardır. Salonun kubbesinin yerden yüksekliği 36 metredir. Bu kubbe, 56 sütun üzerine oturtulmuştur. Saraydaki 36 büyük billur avizenin en büyüğü buradadır. Salonun ortasından sarkan bu avize, 4,5 ton ağırlığında billurdur ve 750 ampulle aydınlanmaktadır. Maddî değerinin 10 milyon lira olduğu söylenmektedir. Avizenin Kraliçe Victoria tarafından Sultan Abdülmecit e hediye edildiği bazı kitaplarda yazılmışsa da. bu hususta bir vesika görülmemiştir. 4500 Ampulle Aydınlatılan Salon MUAYEDE Salonu'nun 56 sütun çevresi ve locaların altları, çepçevre ışıklandırılmış, ayrıca dört tarafına billur şamdanlar konmuştur. Muayede Salonu. 4 500 ampulle aydınlanmaktadır. Padişah, bu salona kurulan ve tören için geçici olarak Topkapı Sarayı'ndan getirilen altın tahtında bayram tebriklerini kabul ederdi. Tebrik edenlerin başında veliaht ve şehzadeler, sonra sadrazam gelirdi. Kadınların tebriki, Harem de Mavi Salon'da yapılırdı. Tören sırasında üst kat localardaki orkestra, havalar ça-
MUAYEDE SALONUNA BAĞLANAN KORİDOR Dolmabahçe Sarayı nda, mükellef ve tezylnatlı salonlar heriç, 200'ün üstünde oda vardır. Odaların hepsi de baştan başa en değerli Hereke ve Şark halıları ile kaplıdır Üst katı localarla çevrili olan Muayede Salonu, bir koridorla, sarayın üst kattaki odalarına bağlanır. Tablolara geçen sarayda, ömür tüketen padişahlar... * Topkapı'dan Dölmabahçe'ye getirilen altın taht... Sarayda ilk konserler, piyesler,. ve operalar... Isrdı. Sefirler de burada padişahı tebrik ederlerdi. Padişah. yerden temenna edilerek tebrik edilir, yalnız başta şeyhülislâm olmak üzere, ilmiye sınıfı el öperdi. V'lncl Mehmet'le Vl'ncı Mehmet zamanında tahtın saçağı öpülerek tebrik edilmiştir. Halife ll nci Abdulmecit de bu şekilde tebrik kabul etmiştir. Bir bayram tebrikinde zelzele olmuş, büyük avizeden kocaman billur parçaları düşmeye, salon sallanmaya başlamış, orkestra susmuş, vezirler saflarını muhafaza edemeyerek kaçışmaya başlamış, yalnız ll'nci Abdülhamlt, tahtından kımıldamamıştır. Zelzele bitince, törene devam edilmiştir. Burada yabancı devlet başkanları şerefine kabul resimleri de verilmiştir ve hâlâ verilmektedir. Atatürk' ün na şı önünden İstanbullular, bu salondan geçip gitmişlerdir. Yine Atatürk, 1927 de cumhurbaşkanı sıfatıyle İstanbul'a ilk gelişinde burada milletvekillerine, generallere ve şehrin ileri gelenlerine hitap ederek İstanbul için pek güzel ve veciz sözler söylemiştir. Üst kattaki kafesli pencereler, saray kadınlarının, muayedeyi seyretmelerine mahsustu. Bu salonda geçen çok önemli bir olay, 19 mart 1877'de ll nci Abdülhamit'in ilk Meclisi Mebusanı törenle açmasıdır. Muayede Salonu, sarayın ortasına düşer. Büyük giriş kapısı, mermer merdivenlerle bahçeye ve deniz cephesine açılır. Üst kattaki koridorlarla da sarayın öteki kısımlarına bağlanır. Deniz cephesinde bahçeye bakan oda, muayededen önce ve sonra, padişahın dinlendiği yerdir. Salonun üst kısmı, çepçevre localarla kuşatılmıştır. Salonun ilk adı «Divanhane» idi, sonra «Muayede Salonu«denilmiştir. Padişah, bayram namazından sonra buraya gelir ve tören başlardı. Yüz Binlerce Lira Değerindeki Koltuk T OPKAPI Sarayı'nda olduğu gibi, Dolmabahçe Sarayı'nda da bir Şehzadeler Mektebi vardı. Okulun dershanesinde, kapının tam karşısına gelen mükellef taht, çocuk veliahda mahsustu. Dolmabahçe Sarayı. Kabataş tarafındaki cephesinde bulunan güzel saat kulesi ile ünlüdür. Sarayın döşenmesi ve süslenmesi için Fransız ve İtalyan sanatkârlar da getirilmiştir. Bunların başında Fransız Söchan bulunuyordu. Mobilyaların önemli kısmı da Avrupa'dan getirtilmiştir. Bir kısmı XVII, XVIII ve XIX'uncu yüzyıllarda Avrupa da, özellikle Paris'te yapılan ve çok tanınmış sanatkârlar tarafından İmal edilen antika mobilyalardır. Sarayın şurasında, burasında görülen kanepe ve koltuklar içinde yüz binlerce lira değeri olanlar az değildir. Sarayda yüzlerce tablo vardır, önemli kısmı. Sultan Abdülaziz tarafından, Avrupa seyahati sırasında. Londra dan, Paris'ten, Brüksel den, Viyana dan satın alınmıştır. Bu padişahın resme meraklı olduğu ve iyi resim yaptığı bilinmektedir. Halılar, Hereke veya Avrupa yapısıdır. Başka halılar da vardır. Dünyanın er. büyük birkaç taban halısından bazıları bu saraydadır. Perdeler ve mobilya döşemeleri, Hereke dir. Çoğu Sultan Reşat zamanında yenilenmiştir. Saatler, şamdanlar, vazolar arasın- 31
MAVİ SALON... Muayede Salonunda erkeklerin bayram tebriklerini kabul eden padişah, Dolmaba hçe'de, bu salonda kadınlarla bayramlaşırdı. Kadınlar, padişahın huzuruna peçesiz çıkarlardı. Salon, baştan başa mavi döşeli olduğu için, Mavi Salon adını almıştır. Salon, üç büyük kristal avize ve dört sütunlu şamdanlarla aydınlatılmaktadır. Çin boy vazoları, salonun en değerli eşyasıdır. SARAYI SÜSLEYEN ŞAHESERLER... Mavi Salon'dan Valide Sultanın odasına kadar sarayın pek çok salonu birbirinden güzel, değerli boy vazoları ve benzeri dekoratif eşya ile donatılmıştır. Bunlardan minyatürlü vazo (üstte solda) sedef kakmalı zarif masa (ortada) ve porselen vazo (sağda) en güzel örneklerden birkaçıdır. Sarayın diğer kıymetli eşytları arasında çoğu tarihi değeri olan saatleri sayabiliriz. 32
Topkapı Sarayında olduğu gibi, Dolmabahçe Sarayın'da da bir Şehzadeler Mektebi vardır. Okulun dershanesinde kapının tam karşısındaki taht, çocuk veliahda mahsustur... 200 odalı sarayın üst kattaki kafesli pencerelerinden bayram törenlerini seyreden saraylılar ve bir gecede yanıp kül olduktan sonra ahır haline getirilen tiyatro salonu... DOLMABAHÇE SARAYINDA VALİDE SULTAN DAİRESİ VALİDE SULTAN DAİRESİ «Mavi Salon», Sultan Abdülaziz'in yatak odası ve «Büyük Salon» dan sonra sarayda Valide Sultanın dairesi gelir. Burası, geniş salonlardan meydana gelmiştir. İçeri girer girmez ilk gözümüze çarpan eşyalardan biri, muhteşem şöminedir (solda], Avizeli salon (sağda), kırmızı perdeleri ve kırmızı döşemesiyle dikkati çeker. Burası, sarayın denize bakan cephesindedir. 33
da maddî ve tarihî değerinin yanı sıra, sanat değerleri çok yüksek olanlar az değildir. Meselâ Büyük Salon daki saat, 80 kilo masif gümüşten yapılmış ve Hıdiv İsmail Paşa tarafından U'nci Abdülhamit'e hediye edilmiştir. Sèvres, Dresden, Yıldız, hatta Çin mamulâtı büyük vazolar, son derece değerlidir. Dolmabahçede Bir Versailles Sarayı D IŞ cephenin nispî sadeliği yanında, İç döşeme ve süsleri çok gösterişlidir. Bu gösteriş, klasik Türk sanatına aykırı ise de, XlV üncü Louis Versailles'ının başarılı bir adaptasyonunu meydana getirir. Saraydaki odaların sayısı 200'den fazladır ve hepsi çok geniştir. Salonlar, bunun dışındadır. Sarayın merdivenleri de meşhurdur. Başlıca beş büyük merdiven vardır. Hepsi girişteki salondan yukarıya çıkar, hepsinin parmaklıkları billurlarla ışıl işlidir. Ayrıca, bir hayli servis merdiveni yapılmıştır, ilk defa Atatürk için, onun özel dairesine asansör konmuştur. Sarayın saat kulesi, 27 metre yükseklikte, dört katlı ve dört köşedir. Dolmabahçe Camii tarafındaki saltanat kapısının önündedir. Saraydan sonra, 1860'ta inşasına başlanmış, fakat ancak 1863'te Sultan Abdülaziz zamanında tamamlanmıştır. Her köşesinde birer yöne bakan dört saat vardjr. İzmir ve İzmit'teki saat kulelerine benzer. Her saat başı ve yarım saatlerde saatler çalar. Saatler haftada bir kurulur. Mi- MERDİVENLERİ ÇOR- Sarayın servis merdivenleri hariç, hepsi de girişteki salondan üst katlara çıkan be» merdiveni daha vardır. Parmaklıkları billurdan olan bu merdivenler, sarayın görülmeye değer yerlerindendir. Mısır Hıdivi İsmail Paşa tarafından Padişah U'nci Abdülham it'e hediye olarak gönderilen 80 kiloluk masif gümüş boy saati... Dünyada eşi olmayan Sèvres, Dresden, Yıldız ve Çin yapısı, birbirinden değerli porselen vazolar; billur parmaklıklı merdivenler... KRİSTAL ŞAMDAN - Köşelere konulmuş şamdanlarla Muayede Salonu, ışıktan bir cennet halindedir. 34
merî bakımdan sarayın bir parçası olan kulenin dört yönünde birer Osmanlı arması, alt katının dört yönünde birer barometre - termometre vardır. Sarayda Tiyatro SARAYIN bir parçası da, Dolmababçe Sarayı Tiyatrosu idi. Bugün yoktur. Dolmababçe Camii'nin muvakkıthanesinln karşısında, yine Sultan Abdülmecit tarafından yaptırılmıştı. Ampir üslûbunda ve Italyan tiyatro planlarına göre inşa edilmişti. Burada opera ve tiyatro temsilleri ile konserler verilir, padişah, saray mensupları ve davetliler gelirlerdi. Avrupa'nın pek ünlü artistleri, ses ve saz sanatkârları, burada hünerlerini göstermişlerdir. Ayrıca, Türk sanatkârları da oynar ve konser verirlerdi. Dolmabahçe Saray Tiyatrosu, Sultan Abdülaziz zamanında yandı. Bu padişah, ağabeysi gibi Batı musikisi ve sanatları ile değil, Türk musikisi ve sanatları ile uğraştığı için, yeniden yapılmadı. Sarayın has ahırı olarak kullanıldı. Burada hangi padişahlar oturdu? I nci Sultan Abdülmecit, hayatının ve saltanatının son 6 yılını burada geçirdi. 1861'de öldü, yerine 7 yaş küçük kardeşi Sultan Abdülaziz geçti. Sultan Aziz, sarayın veliaht dairesinden, padişah dairelerine yerleşti. 15 yıllık saltanatını Sultan Aziz, burada geçirdi. Ama. arada Çırsğan veya Beylerbeyi Saraylarında da kalırdı. Dolmabahçe Sarayı'nda tahtından indirildi ve kayıkla alınarak önce Topkapı, sonra Beşiktaş'ta Feriye Saraylarına nakledildi. Bayram Günleri Çıkan Altın Taht S ULTAN Aziz in yerine, ondan 10 yaş küçük olan yeğeni V nci Sultan Murat geçti. Sultan Mecit'in, yani sarayın kurucusunun büyük oğluydu. O da 3 aylık Osmanlı tarihinin en kısa saltanatını Dolmabahçe de geçirdi. Burada tahttan indirildi ve hayatını tamamlamak üzere Çırağan Sarayı'na gönderildi. Yerine 2 yaş küçük kardeşi IJ'nci Abdülhamit tahta çıktı. Sultan Hamit, ilk padişahlığında birkaç ay Dolmabahçe'de oturduktan sonra, burasını terk etti. Uzun saltanatını Yıldız Sarayı'nda geçirdi. Ancak bayram günleri «muayede» denen bayramlaşma töreni için Dolmabahçe Sarayı'na gelir ve o gün için Topkapı Sarayı 'ndan altın taht getirilirdi. 1909'da ll'nci Abdülhamit, Yıldız Sarayı nda tahtından indirilerek Selanik'e sürüldü. Orada birkaç yıl geçirdi. Balkan Savaşı çıkınca, İstanbul'a getirildi ve Beylerbeyi Sarayı nda, yani Boğaz'ın karşı kıyısında hayatını tamamladı. Yerine 2 yaş küçük kardeşi Sultan Reşat, resmî adiyle «V'incl Mehmet» geçti. Q, ikamet için Yıldız'ı değil, Dolmabahçe'yİ seçti. Saray, Mimar Vedat Bey tarafından 1909'da bu padişah için onarıldı ve döşemelerinin çoğu değiştirildi. Zira 32 yıldır içinde bir padişah oturmamıştı. 1918 de Sultan Reşat, Dolmabahçe Sarayında öldü. Babası Sultan Mecit'ten sonra bu sarayda ölen ikinci ve sonuncu padişah oldu. Yerine 16 yaş küçük kardeşi Sultan Vahidettin, resmî adiyle Vl'ncı Mehmet geçti. O. bir müddet Dolmabahçe'de kaldı. Fakat sonra Yıldız Sarayı'na, ağabeysi ll nci Abdülhamit in ünlü sarayına taşındı. Ama Yıldız da iken de arada bir gelir, Dolmabahçe'de kalırdı. Sultan Vahidettin, 1922 de saltanat kaldırıldıktan bir hafta sonra, Dolmabahçe rıhtımından Ingiliz Malaya zırhlısına geçerek Türkiye yi terk etti. Sultan Vahidettin ln yerine ll'nci Abdülmecit, Dolmabahçe Sarayı'na yerleşti. Abdülmecit, Sultan Abdülaziz'in oğlu idi. Amca oğfu Sultan Vahidettin'den 7 yaş gençti. Padişah değil, sadece halife idi. 101'nci ve sonuncu İslâm halifesi. 4 yıllık veliahtlığını esasen sarayın Veliaht Dairesi'nde geçirmişti. Bir yıl, üç buçuk ay süren halifeliği süresince, kendinden önceki padişahlardan farksız bir protokol içinde yaşadı. 3 mart 1924'te halifeliğin kaldırılması üzerine, bütün hanedan He birlikte Türkiye yi terk etti. Abdülmecit in ardından saray 3,5 yıl boş kaldı. 3,5 yıl sonra Atatürk, İstanbul'a geldi ve sarayda kaldı. Bundan sonraki sık ve uzun İstanbul'a gelişlerinde de bu sarayı tercih etti. Bu sarayda öldü. İstanbullular, O'nun na'şı önünden Muayede Salonu nda geçtiler. Aynı salonda cenaze namazı kılındı. Cenazesi, Dolmabahçe Sarayı ndan alınarak Ankara'ya nakledildi. İnönü de cumhurbaşkanlığı sırasında birkaç defa saraya gelip kaldı. Sonra bu âdet kaldırıldı. Hilâfetin kaldırılmasından sonra, «millî saraylar» adı verilen padişah sarayları, T.B.M.M. Başkanlığına bağlandı. Bugün de öyledir. Başkan adına. Meclis Hesaplarını İnceleme Komisyonu, sarayı denetlemeye yetkilidir. Bu komisyon, nispetlerine göre, partilerden seçilen 13 milletvekilinden kuruludur. DEVAM EDECEK KIŞ BAHÇESİ Yola bakan pembe binadaki bu kış bahçesi, bugün kapatılmıştır. Kafesleri ve istirahat için konulan kamış koltuklarıyle sarayın sakin yerlerindendlr. 35
KABUL SALONU - Adı üstünde, padişahların, resmi misafirlerini ve özellikle yabancı devletlerin elçilerini kabul ettiği bu salon, boyaları, perdeleri, halı ve hatta Bohemya porselen vazolarına kadar, baştan başa al rengiyle donanmıştır. On bir pencereli Kabul Salonu'nun bir tarafı denize, diğer cephesi bahçeye bakmaktadır. MEVLEVİ DEDESİNİN ESERİ... Sarayın en değerli saatlerinden biri de Merdiven Salon da bulunur. Burada Türk ustalarının eseri olan şahane duvar saatlerinden başka, altın yıldızlı bir sehpa üzerindeki zarif saat de özellikle dikkati çekmektedir. Bu saati bir Mevlevi sanatkârı olan Ahmet Eflâki Dede, Padişah ll'nci Mahmut zamanında yapmıştır. Saate dikkatle bakıldığı zaman,- üzerinde saatin kime ait olduğunu gösteren bir kitabe göze çarpar... 80 KİLOLUK GÜMÜŞ SAAT Sarayın her köşesinde karşımıza nefis saatler çıkar. Bu saatlerin bazısı Türk ustalarının elinden çıkmıştır. Üstteki 80 kilo ağırlığında gümüş bir boy saatidir. KUBBELİ SAAT - İçi, dışı, kaidesi tamamen altın, gömüş ve değerli taşlarla süslü olan bu masa saati de Ahmet Eflâki Dede nin eseridir. Üzerindeki zarif, minik kubbesiyle dikkati çeker. Dolmabahçe Sarayı'ndaki saatler, Topkapı Sarayı 'ndaki kadar çok olmamakla beraber, küçümsenmeyecek bir koleksiyon teşkil etmektedir. 36 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi