ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠYLE MÜCADELE VE UYUM: YERLEġĠMLER VE TURĠZM Doç. Dr. Bahar Gedikli, ODTÜ Haziran, 2011
1.Ġklim değiģikliği & YerleĢimler iliģkisi 2.Etki & etkilenebilirlik konusunda yapılan çalıģmalar 3.Mücadele ve uyum konusunda yapılan çalıģmalar 4.Sonuç
YERLEġĠMLER KENTLER KENTSEL BÖLGELER METROPOLĠTEN ALANLAR KÖYLER Kentsel geliģim, kaçınılmaz olarak iklim değiģikliğiyle örtüģmek zorunda değildir. Ġklim değiģikliğinin kentlerle olan bağıntısı, kentsel geliģim sürecinin NASIL gerçekleģtiği üzerinden tartıģılmalıdır. 20. Yüzyıl boyunca endüstrileģme, teknolojik geliģmeler ve bu geliģmelere dayalı iktisadi kalkınma anlayıģı, beraberinde hızlı nüfus artıģını ve kentsel alanlarda yığılmaları getirmiģtir. Sürdürülebilir kentsel geliģim yaklaģımı ise, dünyanın ve Türkiye nin gündemine ancak 20. Yüzyılın son 15 yılı içinde, yani çok geç girmiģtir. Kentsel geliģim elbette ki iklim değiģikliğinin tek nedeni değildir; ancak dünyada harcanan enerjinin %75 i kentsel alanlarda tüketilmektedir; yani atmosfere salınan sera gazları büyük ölçüde kentlerde gerçekleģen süreçlerin sonucudur. Dünyada iklim değiģikliğinin en önemli nedeni aslında kalkınmaya, endstrileģmeye ve kentleģmeye olan BAKIġ AÇISI olmuģtur.
Kent içi ulaģımda raylı sistem metro&bisiklet iliģkisi Kent içi bisikletli ulaģım Kent parkı
TÜRKĠYE DE KENTLEġME 80,00 Kentsel nüfus (%) 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 Kentsel nüfus (%) 20,00 10,00 0,00 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009
Türkiye deki kentleģme deneyimi ve iklim değiģikliği iliģkisi denetimsiz nüfus artıģı doğanın taģıma kapasitesi gözetilmeksizin yapılan sanayi yatırımları doğal ve tarımsal niteliği önemli alanlara doğru bir kentsel yayılma süreci bina sayısındaki çarpıcı artıģ: 2000 2008 yılları arasında konut, ticari ve kamu binaları alan bakımın dan %56 oranında artmıģtır. karayoluna dayalı bir ulaģım sistemi 2010 yılı verileri: Yolcu taģımacılığının % 95 I, yük taģımacılığının ise % 91 i karayolunda gerçekleģmektedir.
Kıyı yerleģmelerinde durum Özellikle 1980 li yıllarda turizmi teģvik etmek amacıyla çok sayıda tesisin kurulmasına izin verilmesi Bu bölgelerde kıyılar, ormanlar ve tarım alanları üzerinde baskı oluģması Bu tesislerin çoğu 1989 yılında çıkarılan Kıyı Kanunu ndan once yapıldıkları için, Kanun da öngörülen kıyı alanlarına iliģkin yapılaģma kısıtlarına tabii olmaması 1989 yılından bu yana her ne kadar kıyılardaki yapılaģma denetim altına alındıysa da; var olan tesislerin yoğunluğu, kıyı kentlerine yönelik karayolu altyapısının doğa ve tarım alanlarının zararına arttırılması; denetimsiz ve/veya plan dıģı geliģen ikinci konutların yoğunluğu kıyılarda zaman içinde sıcaklık artıģı, yağıģ rejiminin değiģmesi, kuraklık
Öncelikli etkilenmesi beklenen alanlar: Yerel iktisadi yapısı deniz-güneģ-kum turizmine dayalı kentler Yerel iktisadi yapısı kıģ turizmine dayalı merkezler
ĠSTASYON Uzun yıllar maksimum sıcaklıklar ( C) Yıl-Ay 2010 yılı maksimum sıcaklıklar ( C) Fark ( C) DĠDĠM 20 2010-1 22,3 2,3 DĠDĠM 20,9 2010-12 25,1 4,2 GEDĠZ 18,4 2010-1 19,2 0,8 GEDĠZ 20,1 2010-12 23,7 3,6 IZMIR 20,8 2010-1 22,4 1,6 KUSADASI 22,5 2010-1 23 0,5 ÇESME 34,2 2010-5 35,4 1,2 ÇESME 23 2010 12 23,5 0,5 SEFERĠHĠSAR 33,2 2010-5 34 0,8 KALE-DEMRE 37,6 2010-6 39,1 1,5 KALE-DEMRE 40,4 2010-8 42,8 2,4 KALE-DEMRE 28,6 2010-11 30,6 2 KALE-DEMRE 23,1 2010-12 26,1 3 KÖYCEĞĠZ 43,8 2010-8 44,3 0,5 KÖYCEĞĠZ 24 2010-12 25,7 1,7 KUMKÖY 24 2010-12 26,1 2.1 MANAVGAT 23,8 2010-12 25 1,2 BURSA 23,8 2010-1 25,2 1,4 BURSA 26,1 2010-2 26,9 0,8 ERZURUM 8,0 2010-1 19,2 11,2 ERZURUM 10,6 2010-2 21,5 10,9 www.dmi.gov.tr
www.dmi.gov.tr
ETKĠ & ETKĠLENEBĠLĠRLĠK KONUSUNDAKĠ AKADEMĠK ÇALIġMALAR Proje Ġsmi Yürütücü Yılı Ankara Kentinde Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Meteorolojik Gözlemlere Dayalı Olarak Bölgesel ve Yerel Ölçekte Kentsel Isı Adası Etkisinin Tespiti Üzerinde Bir AraĢtırma Büyük kent merkezlerinde karayolu trafiğinden kaynaklanan hava kirliliğinin belirlenmesi EskiĢehir ilinin hava kalitesinin belirlenmesi:karakterizasyon,kaynak belirleme ve sağlık etkileri Sürdürülebilir ulaģtırma: trafik kaynaklı kirliliğin değerlendirilmesi ve kontrolü için bir dinamik ağ yükleme modeli Peyzaj Düzeyindeki Veri Envanteri Ve Ġzlemenin Fiziksel Planlamaya Entegrasyonu Ġçin Uzaktan Algılama Ve Coğrafi Bilgi Sistemlerine Dayalı Bir Model GeliĢtirilmesi: Mersin Ġli Örneği Çok Katlı Konut Yapılarının Enerji Performansları Ile Tasarım Verimlilik Göstergeleri Arasındaki IliĢkinin Belirlenmesi Kentsel Havzalar Ġçin GIS Tabanlı Basit Bir Kanal Duyarlılığı Tahmin Modelinin GeliĢtirilmesi Orhan Kuntay-GAZĠ Ü. MÜHENDĠSLĠK-MĠMARLIK F. ġehġr VE BÖLGE PLANLAMA B. Tolga Elbir-DOKUZ EYLÜL Ü.MÜHENDĠSLĠK-MĠMARLIK F. ÇEVRE MÜH. B. Eftade Gaga- ANADOLU Ü. MÜHENDĠSLĠK-MĠMARLIK F. ÇEVRE MÜH. B. 2008 2008 2008 Ergun Gedizlioğlu-ĠTÜ ĠNġAAT F. 2008 Hakan Alphan-ÇUKUROVA Ü. ZĠRAAT F. PEYZAJ MĠM. B. Z. Tuğçe Kazanasmaz-ĠYTE. MĠMARLIK F. MĠMARLIK B. Yusuf Serengil-ĠSTANBUL Ü. ORMAN F. ORMAN MÜHENDĠSLĠĞĠ B. Ġklim DeğiĢikliği ve Kentsel Turizm Ayda Eraydın-ODTÜ MĠMARLIK F. ġehġr VE BÖLGE PLANLAMAB. 2010 2010 2010 2010
ETKĠ & ETKĠLENEBĠLĠRLĠK KONUSUNDAKĠ ULUSAL KAMU KURUMLARININ ÇALIġMALARI Kurum Bayındırlık ve Ġskan B. Sanayi ve Ticaret B. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı KOSGEB ve Çevre ve Orman B. Çevre ve Orman B. Özel Çevre Koruma Kurumu Tamamlanan ve devam etmekte olan çalıģmalar Binalara enerji kimliği belgesi verilmesi (CO2 emisyonları ile ilgili veri tabanı oluģturulması) Motorlu TaĢıtlardan Yayılan Emisyonlar Ġklim DeğiĢikliği ÇalıĢma Grubu Türkiye Çevresel Veri DeğiĢim Ağının Kurulması için Teknik Yardım Projesi Kapsamında KOSGEB ve Çevre ve Orman Bakanlığı Arasında Veri PaylaĢımı ÇalıĢmaları Türkiye' de Çevre Bilgi DeğiĢim Ağı' nın Kurulması Projesi (TEIEN) KaĢ-Kekova Sosyo-Ekonomik AraĢtırması Pamukkale Sosyo-Ekonomik AraĢtırması Tüm ÖÇK larda Katı Atık Yönetimi ve Geri Kazanımı Foça TaĢıma Kapasitesi AraĢtırma Projesi Foça Sosyo Ekonomik AraĢtırma Ihlara Sosyo-Ekonomik AraĢtırması Göksu Deltası Yöre Halkının Sosyo-Ekonomik AraĢtırılması Projesi Datça-Bozburun Sosyo-Ekonomik AraĢtırması Fethiye-Göcek Sosyo-Ekonomik AraĢtırması Köyceğiz Kirlilik Ġzleme Uzungöl Sosyo-Ekonomik AraĢtırma Projesi
ETKĠ & ETKĠLENEBĠLĠRLĠK KONUSUNDAKĠ YEREL YÖNETĠMLERĠN ÇALIġMALARI Belediye Nilüfer (Bursa) Trabzon Alanya Kadıköy (Ġstanbul) Ereğli (Zonguldak) Ġstanbul Tamamlanan ve devam etmekte olan çalıģmalar Türkiye Sulakalanlar Kongresi Gölyazı ÇalıĢtayı Nilüfer'in Çevre Sorunları Ġklim DeğiĢikliği su-eģya-gıda iliģkisi Hava Kirliliğinin Ġzlenmesi Dünya Su Örgüt ÇalıĢtayı Alanya Belediyesi Çevre, Ġklim DeğiĢikliği ve Küresel Isınma Anketi Düzenlenmesi Alanya Belediyesi Kent Ölçeğinde Çevre, Ġklim DeğiĢikliği ve Küresel Isınma Anketi Düzenlenmesi Kadıköy Belediyesinin Sera Gazı Salımlarının Hesaplanması Projesi Hava Kalitesi Ölçüm Ġstasyonu Kurulması Binaların ısı rehabilitasyonu için gaz tüketiminin ölçülmesi
MÜCADELE VE UYUM KONUSUNDAKĠ AKADEMĠK ÇALIġMALAR Proje Ġsmi Yürütücü Yılı GüneĢ ve Rüzgar EriĢim Haklarının Analizi ve Kentsel Planlama Kriterleri Bağlamında Türkiye Önerisi GölbaĢı Gölleri Sulak Alan Ekosistemi Yönetim Planı Halis Günel- ODTÜ. MĠMARLIK F. MĠMARLIK B. Mehmet Gürbüz-KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜ ĠMAM Ü. FEN-EDEBĠYAT F. COĞRAFYA B. Azime Tezer- ĠTÜ. MĠMARLIK F. ġehġr VE BÖLGE PLANLAMA B. Kentsel Dayanıklılık ve Ekosistem Servisleri Ġçin 2009 Sürdürülebilir Kent Planlama UlaĢtırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı Cem SoruĢbay-ĠTÜ 2009 Mersin Örneğinde Kentsel GeliĢmenin Doğal Yapı Nuriye Say- ÇUKUROVA Ü. ZĠRAAT F. 2010 Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi ve Yeni Kentsel Kullanım PEYZAJ MĠMARLIĞI B Alanlarının Önerilmesi Sürdürülebilir Kent Ġçi UlaĢım Politikalarının Belirlenmesi Ġçin Trafik Atama Eniyileme Modellerinin Ve Çözüm Yöntemlerinin GeliĢtirilmesi Entegre Değerlendirme Yöntemleri Kullanılarak Ġzmir Kenti Ġçin Sürdürülebilir Alan Kullanım Önerileri GeliĢtirilmesi Kendini Yenileyebilen ve Yeni KoĢullara Uyum Sağlayabilen Kentler Ġçin Sürdürülebilir Arazi Kullanım Politikaları Orhan Feyzioğlu-GALATASARAY Ü. MÜH. F. ENDÜSTRĠ MÜH. B. Engin Nurlu-EGE Ü. ZĠRAAT F. PEYZAJ MĠMARLIĞI B. Ayda Eraydın-ODTÜ. MĠMARLIK F. ġehġr VE BÖLGE PLANLAMA B. Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi A.Melih Öksüz-KTÜ 2011 2007 2007 2010 2011 2011 YavaĢ Kentler: Alternatif Bir Kentsel GeliĢme Stratejisi Kent planlamaya ekosistem hizmetlerinin eklemlenmesi Tüzin Baycan-ĠTÜ. MĠMARLIK F. ġehġr VE BÖLGE PLANLAMA B. 2012 Uban-Net 2010
K E N T G E S kentleģme, yerleģme ve planlamaya iliģkin sorunların çözümüne yönelik olarak strateji ve eylemleri ortaya koyan ve ulusal düzeyde referans çerçeve belgesi niteliği taģıyan bir yol haritası ĠKLĠM: Küresel iklim değişikliği konusunda süratle etkin bir politika geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. İklim değişikliği ve çevre kirlenmesine yönelik alınacak önlemler kentlerin sürdürülebilirliği ve yaşanabilirliği ile yakından ilgilidir. Yerleşmelerde enerjinin aktif ve pasif kullanımında etkinliğin ve verimliliğin yükseltilmesi için yerleşme ve yapı ölçeğinde plan ve projeler hazırlanmalı, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına ağırlık verilmelidir. Yerleşmelerin planlanmasında yerel enerji kaynakları araştırılmalı, enerji bütçesi yapılmalı, yerel sera gazı envanteri oluşturulmalı, sera gazı salınım oranlarının azaltılmasına yönelik eylem planları yapılmalı, kent ekolojisi ve yerel iklime uygun planlama, tasarım ve mimari geliştirilmelidir. Güneş enerjisinin yaygın ve etkin biçimde kullanımının teşvik edilmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.
ULUSAL KAMU KURUMLARININ MÜCADELE VE UYUM ÇALIġMALARI Kurum Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Çevre ve Orman Bakanlığı (ORKÖY) Milli Prodüktivite Merkezi Ġller Bankası Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı Mücadele ve uyum tedbirleri 2010-2014 Stratejik Planı KENTGES- BütünleĢik Kentsel GeliĢme Stratejisi ve Eylem Planı Enerji Verimliliği Daire BaĢkanlığı nın kurulması Bu daire baģkanlığına bağlı olarak Mevzuat ve Ġklim DeğiĢikliği ġube Müdürlüğü nün kurulması Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği Binalarda Enerji Verimliliğinin GeliĢtirilmesi Projesi Binaların Enerji Performansının artırılması için Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığının Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi Binalarda Enerji Verimliliğinin TeĢvik Edilmesi Projesi Ankara daki Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Tespiti ve Verimliliğin Yükseltilmesi -100 Bina Projesi Binalara Enerji Kimlik Belgesi Verilmesi Merkezi Isıtma ve Sıhhi Su Sistemlerinde Isınma ve Sıhhi Sıcak Su Giderlerinin PaylaĢtırılmasına ĠliĢkin Yönetmelik Bayındırlık ve Ġskan Ġl Müdürlükleri teknik personeline ve belediyelere yönelik eğitim Teknolojinin GeliĢtirilmesi ve Transferi Eko- Endüstriyel Parklar Çevre Destek Sistemi (Eko-Industrial Park Environmental Support System-EPESUS) Yenilenebilir Enerji GüneĢ enerjisi ile su ısıtma projesi* Sürdürülebilir Bir kentsel YaĢam ve Yerel Kalkınma Olanağı, YavaĢ ġehirler : Seferihisar Örneği TA for Strengthening Institutional Capacity of Iller Bank on the Direct Utilization of Geothermal Energy Risk Sakınım Planları ile ilgili Yasal Düzenleme ve Sakınım Planlarının Hazırlanması
YEREL YÖNETĠMLERĠN MÜCADELE VE UYUM ÇALIġMALARI Belediye Mücadele ve uyum tedbirleri Nilüfer (Bursa) Trabzon GüneĢ Hasadı %100 Döngü Evi Atık pil toplama YeĢil Nilüfer Haftası Ambalaj Atıkları Heykel YarıĢması Su yaģamdır, özelleģtirilemez Leylak ġenliği Endüstriyel atık yakma Araç paylaģımı Nilüfer bisiklet turu Ekolojik yaģam atölyesi Kadınlar ekolojik dönüģümde Bitkisel Atık Yağların Hanelerden Toplanması ÇalıĢması Bitkisel Atık Yağ Eğitim ÇalıĢması 'Torbanı DeğiĢtir Geleceğini DeğiĢtir' Projesi Çevre eğitimleri Kent Ġçi UlaĢım Master Planı Hazırlanması Yağmur ve kanalizasyon Ģebekelerinde ayrık sisteme geçilmesi Kent içindeki mevcut üstü kapalı derelerin Üzerlerinin açılması Atasu su havzasının korunması ile ilgili projeler Araç parkının yaģ ortalamasının düģürülmesi ve çevreye duyarlı araçların alınması Trabzon katı atık entegre planın hazırlanması Yerel çevre eylem planın hazırlanması Kent genelinde doğal gaz kullanımı yaygınlaģması Bilinçlendirme ve eğitim çalıģmaları Trafik sinyalizasyon sistemini POWERLED teknolojisine geçirme çalıģmaları
Belediye Muğla Çankaya (Ankara) Bursa Kadıköy (Ġstanbul) Mücadele ve uyum tedbirleri GüneĢ evi GüneĢ tarlası Atık su arıtma tesisi Katı atık bertaraf tesisi Karbon borsası Yekap Ambalaj Atıkları Geri Kazanım Projesi Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanım Projesi Baz istasyonu hakkında bilinmesi gerekenler Ġklim DeğiĢikliği Konusunda Panel ve Halkı Bilinçlendirme Kampanyası Bir Milyon Çankayalıya Bir Milyon Fidan kampanyası Ali Dinçer anısına 500 adet fidan Atık Elektrik Elektronik EĢyalar (AEEE), Atık Piller, Naylon PoĢet Kullanımı Kent Katı Atık Depolama Alanında OluĢan Metan Gazından Enerji Elde Edilmesi Projesi Ġklim DeğiĢikliği Enerji, Gıda ĠliĢkisi Yayın Projesi Hüdavendigar Kent Parkı GüneĢ Evi Marmara Bölgesinde Hava Kalitesi Alanında Kurumsal Yapılandırma Projesi Bursa Kent Ġçi Raylı Sistem Projesi Nostaljik Tramvay Hattı Hafif Raylı Sistem Görükle / Kestel Hatları Projesi Atık yönetimi Çevresel Kirlilikler ile Mücadele ÇalıĢmaları Çevre Bilincini GeliĢtirme ÇalıĢmaları Plastik Torbaya Hayır Kampanyası Atık yönetimi ve çevre eğitimi Atıkların Kaynağında AyrıĢması ve Sıfır Atık Projesi Solucanlarla Organik Atıklardan Kompost Elde Edilmesi Projesi
ÇALIġILMASI GEREKEN KONULAR Ġklim değiģikliğiyle mücadeleye yönelik çalıģmaların merkezi düzeyde sistematik biçimde ilerlemesi; ancak henüz yerel yönetimler düzeyinde yaygınlaģmaması Belediyeler düzeyindeki çalıģmaların --merkezi yönetim tarafından verilen zorunlu bir görev değil ise niteliğinin ve sayısının, söz konusu belediyenin konuya verdiği öneme bağlı olması Belediyelerin kısıtlı mali ve teknik kaynaklarının iklim değiģikliğiyle mücadele konusuna öncelik vermelerini engellemesi Kültür ve Turizm Bakanlığı nın öncülük ettiği bir projenin bulunmaması
Beklenen En Önemli Etkilenebilirlik (Vulnerability) Artan sıcaklıklarla beraber kentlerde su sıkıntısı ve beraberinde getireceği hastalıklar Sıcaklık konfor düzeyinin aģılmasıyla kentlerde yaģamanın zorlaģması Kent yoksullarının yaģam alanlarının iklim değiģikliğine bağlı geliģen doğa olaylarıyla (örneğin taģkınlar) zarara uğraması Turizm kentlerinin iktisadi yapısının olumsuz olarak etkilenmesi olasılığı Turizm kentlerinde istihdamın baģka sektörlere kayması ve dıģarı göç olasılıkları Uyum Tedbirleri (Adaptation Measures) KENTGES kapsamında tanımlanan politika ve eylemler Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı nın enerji verimliliği konusundaki giriģimleri Eko-endüstriyel park giriģimleri Belediyelerin atık ayrıģtırma ve geri dönüģüm çalıģmaları Toplu taģım projelerinin bazı kentlerde güçlendirilmesi YerleĢimler ve turizme yönelik akademik çalıģmalar