Temel Ultrasonografi Aile Hekimleri İçin Uzm. Dr. Bahri Yıldız Aile Hekimliği Uzmanı NOBEL TIP KİTABEVLERİ
2015 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Temel Ultrasonografi Aile Hekimleri İçin YAZAR: Uzm. Dr. Bahri Yıldız ISBN: 978-605-335-112-2 5846 ve 2936 sa yı lı Fi kir ve Sa nat Eser le ri ya sa sı hükümleri ge re ğince her han gi bir bö lü mü, res mi ve ya ya zı sı, ya zar la rın ve ya yın la yı cı sı nın ya zı lı iz ni alın ma dan tek rar la na maz, ba sı la maz, kop ya sı çı ka rı la maz, fo to ko pi si alı na maz ve ya kop ya an la mı ta şı ya bi le cek hiç bir iş lem ya pı la maz. Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Bas kı / Cilt : No- bel Mat ba acı lık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Özkan Kaya Kapak Tasarım : Özkan Kaya Bas kı Tarihi : Ocak 2015 - İstanbul
Prof. Dr. İsmail Hamdi KARA nın ÖNSÖZÜ Değerli Okuyucu, Aile hekimliği disiplininin esası; insanın biyo-psiko-sosyal, etno-kültürel ve spirütüel olarak tam bir iyilik halinde olması için bütüncül ve kapsamlı bir hekimlik anlayışı ile çalışmaktır. Burada en önemli husus ayırıcı tanı ve ayrışmamış hastaya yaklaşımdır. Bunun için geleneksel metodlar yanında modern hekimlik uygulamaları içinde yer alan radyodiyagnostik yöntemlerden belki de en zararsızı, pratik ve yararlı olanlarından birisi de ultrasonografi uygulamalarıdır. Ultarasonografi ile ilk tanışmam 1993 yılında İzmir Tepecik SSK hastanesi Radyoloji Kliniği nde aldığım 2 aylık USG pratik eğitimi olmuştur. Burada Değerli Hocam Radyoloji Bölüm Şefi Dr. Süreyya Sarpay ın ismini yad etmeden geçmek istemiyorum ki kendisi Türkiye de ilk USG eğitimi alan kişilerdendir. 1993 yılından bugüne, özelikle Aile Hekimliği Uzmanı olarak çalıştığım Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD da ilk USG uygulamaları ve halen devam eden Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Ana Bilim Dalı ndaki USG uygulamaları ülkemizde aile hekimliği pratiğinde belki de ilk uygulamalar olarak anılacaktır. Asistanım ve uzmanım Dr. Bahri YILDIZ la birlikte çalıştığımız dönemde kendisinin Ultrasonografi konusunda ileri derecede merak ve iştiyakını gördüm, bu kitap ile çabalarının başarıya ulaştığını gördüm, tebrik ediyorum. Bu kitabın; okuyucu için yararlı olacağını, birinci basamakta ve aile hekimliği klinik uygulamasında referans kitaplarından birisi haline geleceğini umuyorum. Prof. Dr. İsmail Hamdi KARA Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimligi AD. 81620 Konuralp-Düzce iii
Prof. Dr. Ahmet YALINKAYA nın ÖNSÖZÜ Son yıllarda, özellikle son dekadlarda ultrason tıbbi tanıda vazgeçilmez bir tanı aracı olmuştur ve her geçen gün önemi daha da artmaktadır. Ultrasonografi diğer görüntüleme tekniklerine göre kullanımı daha kolay, pratik ve ucuzdur. Ultrasonografi olmazsa olmaz yegane tanı yeri de obstetrik ve perinatoloji alanlarıdır. Bu alanlarda ultrason en yaygın tanı aracı olup artık zorunlu hale gelmiştir.ultrasonografi sayesinde prenatal tanı, konjenital anomalilerin tanısında oldukça ilerlemeler kaydedilmiştir. Son modern ultrason cihazlarındaki ekstra özellikler sayesinde pek çok hastalığın tanısını koymak mümkün olmaktadır. Color Doppler ultrason sayesinde de fetal prognozu öğrenmek mümkündür. Yine TUI, MRI, STIC vs gibi özellikleri de obstetride CT ve MRI yı aratmamaktadır. Tüm tıbbi branşlardaki meslektaşlarımızın kendi alanlarında ultrasonu kullanmaları artık kaçınılmaz olmuştur. Uzm. Dr. Bahri Yıldız, Uzman Aile Hekimleri ve diğer Aile Hekimlerine yönelik Temel Ultrasonografi adı altında, görüntü ağırlıklı, tamamen kendi emeği olan ve bu alanda da bir ilk olan böyle bir çabasından dolayı kendisini kutlar ve başarılarının devamını dilerim. Tüm aile hekimlerinin gebelik takibi ile ilgili bir takım yükümlülükleri vardır. Aile hekimlerinden ileri düzey ultrasonografik inceleme yapmaları beklenmez, ancak basit ve temel bilgilerinin olması işlerini kolaylaştıracağını düşünüyorum. Uzm. Dr. Bahri Yıldız tam bu noktaya parmak basmıştır ve bu alandaki boşluğun doldurulmasında bir ilk adım atmıştır. Bunu daha ileri götüreceğinden de şüphem yoktur. Prof. Dr. Ahmet YALINKAYA Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Perinatoloji Uzmanı v
ÖNSÖZ Ultrasonografi yöntemi; tetkiki yapanın deneyimine oldukça bağlı subjektif yanılgılara çok açık olması gibi sınırlamalara karşın tanıda sık kullanılan görüntüleme yöntemi haline gelmiştir.bunun başlıca nedenleri: Ucuz ve her yerde kullanılabilen bir teknoloji olması, yan etkilerinin neredeyse önemsiz olması, her yaşta ve istenilen sıklıkta, anında görüntü oluşturan real time potansiyeli ile çeşitli girişimlerin izlenerek yapılmasına uygun olmasıdır. Her klinisyen, ultrasonografi ile kesin teşhisin konulması için sıklıkla uzmanlık becerisinin gerektiğinin bilincinde olduğu gibi ultrasonografinin teşhis için güçlü yönünün bilincindedir. Öte yandan temel tecrübeleri ve normal ultrasonografik bulguları tanımlamak zor olmaktan uzaktır. Aile hekimliği pratiğinde ultrasonografinin kullanımı kesin teşhisi koyma amacından çok anormalliği belirleme amacını taşır. Aile hekimliği pratiğinde ultrasonografi kullanımının en gerçekçi amaçları: 1- İlişkili belirli organların normalliğini doğrulamak. 2- Belirgin lezyonları yorumlayabilme yeteneğini kazanma (safra taşları gibi). 3- Yorumlayamadığı şüpheli lezyonları ileri araştırmalar için uzmana sevk etmek. 4- Ultrason ile gebelik takibi ve fetusun büyüme ve gelişmesinin takibi. 5- Herhangi önemli bir lezyonu gözden kaçırmamak, şeklinde sıralanabilir. Bilmemek, kendine güvenme hissinin düşüreceği yanlışlıktan her zaman daha iyidir. Biri teşhisten emin değilse hastayı yardım için sevk etmelidir. Kitabın kolay, anlaşılır ve kullanışlı olması için her bölümün başında sonografik anatomi hakkında kısa bir özet ve normal sonografik ölçümler ile inceleme esnasında dikkat edilmesi gereken hususlara yer verilmiştir. Olabildiğince görsel ağırlıklı ve her sonografik görüntünün nasıl elde edileceğine dair probun tutuş şeklini gösteren görüntülere yer verdim. Kitabı hazırlama konusunda yakın desteklerini gördüğüm Nobel Tıp Kitabevleri nden Erol Biroğlu na ve Özkan Kaya ya, aynı zamanda halen hizmet vermekte olduğum belki de Türkiye nin en zor şartlarında hizmet veren Uludere Devlet Hastanesinin sağlık çalışanları ile daha önce görev yaptığım Beytüşşebap Devlet Hastanesinin sağlık çalışanlarına teşekkür ediyorum. Uzm. Dr. Bahri YILDIZ vii
Rahmetli Babam Tahir YILDIZ ın anısına
İÇİNDEKİLER KARACİĞER...1 SAFRA KESESİ...25 DALAK...31 PANKREAS...35 BÖBREK...43 MESANE...51 BÖBREKÜSTÜ BEZİ (SÜRRENAL GLAND)...57 ERKEK GENİTAL SİSTEMİ...61 KADIN GENİTAL SİSTEMİ...67 ABDOMİNAL VASKÜLARİTE...77 TİROİD...85 MEME...93 OBSTETRİK ULTRASONOGRAFİ...103 ULTRASONOGRAFİK TERİMLER...143 YARARLANILAN KAYNAKLAR...145 ix
10 Temel Ultrasonografi COİNEAD SEGMENTAL ANATOMİSİNE GÖRE KARACİĞER SEGMENTLERİ Karaciğer segment 1(caudat lob) ile diğer segmentler Karaciğer segment 1, 2, 3, 4, 7 ve 8.segmentler
Safra Kesesi 27 Safra kesesi ve portal ven ilişkisi Postprandial kontrakte safra kesesi ve portal ven ilişkisi
Pankreas 39 Aorta, a.mesenterica sup. ve pankreas ilişkisi Aorta truncus coelıacus ve a. mesenterıca sup. dallarını verirken