Yrd. Doç. Dr. Mehmet Emin MUTLU * Öğr. Grv. Salih GÜMÜŞ * Öğr. Grv. M. Recep OKUR * * Anadolu Üniversitesi - A.Ö.F. Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi MUHASEBE EĞİTİMİNDE E-ÖĞRENME SÜRECİ Özet: İnternet teknolojilerinin eğitimde etkili ve verimli kullanılmaya başlanması ile e-öğrenme ortamları günümüzde etkin hale gelmiştir. Yüksek örgün eğitimde verilen muhasebe eğitiminde e-öğrenme ortamlarının kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bu araştırmada e-öğrenme ortamlarının örgün muhasebe eğitiminde nasıl kullanılacağına ilişkin süreç ele alınmıştır. Örnek olarak bir muhasebe dersinin e-öğrenme ortamında tasarlanarak yayınlanma süreci incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: e-öğrenme, muhasebede e-öğrenme Giriş Eğitim teknolojilerinin hızla gelişimi e-öğrenme ortamlarının daha çekici olmasını, verimli ve etkin kullanılmasını sağlamaktadır. Örgün ve uzaktan eğitimin beraber kullanarak karma eğitim modeline göre muhasebe eğitimi verilebilmesi için öğretim tasarım sürecinin iyi tasarlanması gerekir. Öğretim tasarımı, insanların nasıl öğrendiğine dair kuramları, bu kuramların uygulama stratejilerini ve bu stratejilerin uygulama metotlarını içerir. İnsanların nasıl öğrendiği bilgisi; benzetim ortamları, öğrenme oyunları, çevrimiçi toplantılar ve tartışma ortamları gibi yeni öğrenme deneyimlerinin seçimi ve özelleştirilmesine rehberlik eder (Horton, 2007).
Örgün verilen muhasebe eğitiminde e-öğrenme ortamlarını kullanımının öğrenen, öğretici ve eğitim kurumu açısında bazı avantajları olacaktır. Öğrenenlere içerikle ilgili birçok ek ve yardımcı kaynağı sunması öğrenen ve öğretici arasında iletişimi arttırması, dersin e-öğrenme ortamında sunulacak animasyon ve simülasyonlar ile daha çekici hale gelmesi mümkün olacaktır. Örgün verilen muhasebe eğitiminin e-öğrenme ortamından desteklenebilmesi için öncelikle yapılması gereken internet ortamından öğrenenlere sunulacak içeriğin tasarlanmasıdır. Diğer bir deyişe öğretim tasarımının gerçekleştirilmesi gerekir. E-Öğrenme Ortamları İçin İçerik Hazırlama Adımları Çevrimiçi e-öğrenme ortamları, eğitsel içeriğin bazen doğrudan, bazen de dersi destekleyici materyaller olarak aktarımına dayalı sistemler biçiminde kullanılabilmektedir. Eğitsel içerik, bu ortamlarda, Web teknolojisine uygun olarak tasarlanıp üretilmiş metin, resim, canlandırma, ses ve görüntü dosyalarının, etkileşim katılarak dağıtılabilmesine olanak sağlamaktadır (Gümüş, 2005). 1) Öğretim Tasarım Adımları İyi bir öğretim tasarımı öğretim amaçları için öğretme ve öğrenme ilkeleri bağlamında öğrenenler için en etkili etkileşimi sağlayacak özellikleri, kaynakları seçme, bilgileri bir araya getirme durumudur (Simonson vd., 2003). Öğrenme amaçlarının kullanılması ve bir öğrenme yönetim siteminin özelliklerinin anlaşılması e-öğrenmede daha fazla destek anlamına gelecektir. Böylece ders tasarımcıları ihtiyaç duydukları ders beklentilerini yerine getirebilecekler, öğrenmedeki engeller de ortadan kalkabilecektir (Koszalka ve Ganesan, 2004). Muhasebe dersinin e-öğrenme ortamında yayınlanacak ders içeriğinin ve araçlarının öğretici tarafından belirlenmesi sürecin ilk adımını oluşturmaktadır. Ders tasarımcısı ders sunularını, ders notu dokümanlarını, ödevleri, yardımcı kaynakları, arşiv belgelerini, sözlük, resim galeri ya da video belgelerini belirlemelidir. Çevrimi ortamdan öğrenenlere sunacağı araçlara karar vermesi gerekmektedir. Tasarımcı bu araçlara karar verirken ders içeriğini yayınlayacağı
yazılımın kendine sunduğu imkânları göz önünde bulundurmalıdır. E-öğrenme ortamı olarak kurumunun ya da kendi olanaklarının sınırlılıklarını göz önünde bulundurarak e-dersini tasarlamalıdır. Genelde eğitim kurumları tasarımcılarına e-öğrenme ortamı olarak Öğrenme Yönetim Sistemi (LMS) ya da İçerik Yönetim Sistemi(CMS) sunmaktadırlar. e-öğrenme ortamında kullanılabilecek araçlar Tablo 1. de listelenmektedir. Bu araçlar e-öğrenme ortamında içerik sunan sistemler tarafından tasarımcıya sunulmaktadır (edutools, 2008). İletişim Araçları Verimlilik Araçları Öğrenci Katılım Araçları Tartışma formu Yer İmleri Grup çalışması Dosya paylaşımı Takvim / İlerlemeyi gözden geçirme Alıştırma / Sınav Sistem içi e-posta Yönlendirme ve yardım Öğrenci toplulukları Çevrimiçi günlük ve notlar Gerçek zamanlı sohbet Video servisleri Beyaz tahta Kurs içinde arama Çevrim dışı çalışma ve eşleme Öğrenci kişisel sayfaları Tablo 1. E-öğrenme ortamında öğrenenlere sunulan araçlar Ders tasarımcısı muhasebe dersinde gerekli araçları ve ders içeriğini belirledikten sonra sayfa içinde yerlerini belirlemelidir. Örneğin derste yer alacak araçlar Şekil 1. de gösterildiği gibi belirlenebilir. Örgün dersinde öğrenenlerin verimliliğini arttırmak ve dersi daha çekici hale getirebilecek araçları internetten destek amaçlı sunabilir.
Şekil 1. Muhasebe dersinin e-öğrenme ortamında yer alan araçlar E-derste, ders hakkında bir sayfada bilgi verebilir. Ders içeriği bölümünde haftalık ders akışına paralel olarak derste gösterilen sunu, ders özeti, örnek olaylar, sorular ve çözümleri yer alabilir. Ders içeriği ile ilgili e-kitap, video görselleri, resimler ve canlandırmalar varsa bunlarda bu bölümden yayınlanabilir. Fakat tasarımcı tarafından bazı dosyalar internette yayınlanabilir formata dönüştürülmelidir. Bu işlemi nasıl gerçekleştireceği sürecin 2. adımında anlatılmaktadır. Ders takvimi sunulabilir, takvim üzerinden haftalara göre ya da günlere göre gerekli uyarı ve yönlendirmeler yapılabilir. İletişim araçları bölümünde, öğrenme yönetim sistemi içerisinde kullanılabilen e-posta sistemi yer alabilir. Ders içi tartışmalar e-öğrenme ortamına taşınarak haftalık beyin fırtınalarının yapılması sağlanır. Ders tasarımcısı kılavuz olarak gerekli yerlerde tartışmaya müdahale edebilir. Yardımcı kaynakların ders içeriğine paralel
sunulabilir. Bu bölümde Anadolu Üniversitesinin Yunus Emre yeni nesil öğrenme portalında (http://yunusemre.anadolu.edu.tr/ ) yer alan ders içeriklerine bağlantı verilebilir. MIT Open CourseWare (http://ocw.mit.edu) adresinden yayınlanan ders içeriklerinden yararlanılabilir. Öğrenci araçları olarak ödev ve öğrenci kişisel sayfaları sunulabilir. Şekil 2. de örnek bir dersin öğrenme yönetim sistemindeki ekran tasarımı görülmektedir. Şekil 2. Öğrenme yönetim sistemindeki ders arayüzü 2) Eğitsel İçeriğin Hazırlanması (İçerik Dönüşüm Yöntemleri ) E-öğrenme ortamında ders tasarımı yapabilmenin en önemli adımlarından bir tanesi içeriklerin oluşturulması ve uygun biçimlere dönüştürülmesidir. E- öğrenme ortamında yayınlanacak olan içeriklerin belli içerik yayınlama türlerine dönüştürülmesi hem öğreten hem de öğrenen için kolaylıklar sağlayacaktır. Metin ya da sunum dosyaları e-öğrenme ortamlarında doğrudan yayınlanabilir. Ancak bu durumda kullanıcılardan bu dosyaları izleyebilmesi için ilgili yazılımların bilgisayarlarında yüklü olması beklenmektedir. İnternet
ortamında yayınlanmak istenen içeriklerin tüm kullanıcılar tarafından izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla içeriğin farklı dosya biçimlerine dönüştürmesi yapılmaktadır. Örneğin Microsoft Word yazılımdan hazırlanmış ders notunu swf formatına ya da pdf formatına dönüştürebiliriz. Word belgesini Flash Belgesine Dönüştürme Word belgesini bilgisayarımıza yükleyeceğimiz flashpaper yazılımı ile swf formatına dönüştürebiliriz. MS Word 2003 yazılımda FlashPaper eklentisinin menüsünden Dönüştür seçeneğini seçerek belgemizi flashpaper belgesine dönüştürebiliriz. Şekil 4. de Flashpaper yazılımı ile dönüştürülmüş belge yer almaktadır. Şekil 3. Örnek ders içeriği (FlashPaper)
İkinci bir yol ise mevcut içeriklerin PDF dosya türüne dönüştürülmesidir. Bu dosya türüne dönüştürülen içerikler e-öğrenme ortamlarında kolaylıkla yayınlanabilmektedir. Ayrıca bu dönüşüm ile kullanıcılara belge üzerinde kısıtlamalar getirilebilir. Böylece izinsiz kullanımların önüne geçilebilir. Kullanıcılara dosya üzerinde yetkilendirme yapılabilir. Şekil 4. Örnek ders içeriği (PDF Dosyası) Bu dosyaları öğrenenlerin izleyebilmesi için üretim programlarına ihtiyaçları yoktur.
Html Dönüştürme Metin dosyaları internet ortamında yayınlanabilir bir format olan HTML dosya biçimine dönüştürülebilir. Böylece dersin yayınlanacağı öğrenme yönetim sisteminde içerikler bu şekilde yayına açılabilir. Böylece dersin içeriği uygun dosya biçimiyle kullanıcılara sunulmuş olacaktır. Ses ve Video Dönüştürme Muhasebe eğitiminde e-öğrenme ortamlarında ses ve video dosyaları yerleştirilebilir. Örnek olay uygulamalarının videoları, içerik / konu / örnek olay ses dosyaları vb. dosyaları e-öğrenme ortamında tüm ders katılımcılarına açılabilir. Böylece tek bir ortamdan tüm ders katılımcılarının farklı içerik dosyalarına erişimi sağlanmış olur. E-öğrenme ortamına aktarılacak ses ve video dosyalarının öğrenme yönetim sistemininizin verdiği dosya biçimine ve boyutlarına dönüştürülmesi gerekir. Ses dosyaları yüksek kalite düşük dosya boyutunu için MP3 dosya biçimine dönüştürülebilir. Video dosyalarının yayınlanmasında internet üzerinden hızlı yüklenebilecek, yüksek kalitede ve düşük dosya boyutuna sahip FLV dosya biçimine dönüştürülebilir. Böylece hem ses hem video dosyaları en uygun yayınlama biçimine dönüştürülmüş olacaktır. Aksi takdirde dönüştürülmeyen dosyaların kullanıcı tarafından erişilmesi mümkün olmayacaktır. Ücretsiz İçerik Sunan Ortamlardan Destek Alma e-öğrenme ortamlarının tasarımı yapılırken var olan içeriğin aktarımı yanında açık ders malzemesi sunan ortamlardan da faydalanılabilir. Bu tür ortamlarda herkesin erişimine açık olan ders malzemeleri öğrenenlere yardımcı kaynak olacaktır. Öğrenme sürecinde çeşitlilik sağlayacak ve etkin öğrenme gerçekleşecektir. Açık ders malzemeleri yardımıyla öğrenenler farklı kaynaklardan bilgi alabileceği gibi öğretenlerde farklı ders içeriklerine erişerek mevcut derslerine zenginlik katabileceklerdir. Açık ders malzemelerini kullanırken Creative Commons lisans koşulları gereğince; içeriği öğrenci iseniz serbestçe çalışabilir, öğretim elemanı iseniz derslerinizde kullanabilir, kopyalayabilir, dağıtabilir ve değiştirerek yeniden yapılandırabilirsiniz. Yararlandığınız ya da değiştirerek yeniden yapılandırdığınız dersin "Ders Künyesi" bölümünde yer alan ders kitabının ISBN kodunu ve yararlandığınız hizmetini (e-alıştırma, e-ders, e-kitap, e-televizyon, e-sınav, e-sesli Kitap) belirtmek suretiyle atıf yapmanız gerekmektedir.
Yunus Emre Yeni Nesil Öğrenme Portalı Yunus Emre Yeni Nesil Öğrenme Portalında farklı kategorilerde yer alan derslerin e-öğrenme içeriğine ücretsiz erişilebilir. e-alıştırma, e-ders, e-kitap, e-televizyon, e-sınav ve e-sesli Kitap bileşenlerinden oluşan Anadolu Üniversitesi e-öğrenme içeriği öğrenen ve öğretenlerin hizmetine sunulmaktadır ( http://yunusemre.anadolu.edu.tr ) Yunus Emre Yeni Nesil Öğrenme portalında Muhasebe kategorisinde yer alan dersler aşağıdaki tabloda sıralanmıştır. Ders sorumluları ve öğrenciler bu içeriklere her hangi bir kısıtlama olmaksızın ulaşabilirler. Muhasebe derslerini e-öğrenme ortamına taşımak isteyen ders tasarımcıları burada bulunan ders içeriklerinden faydalanabilirler. E-öğrenme ortamına aktardıkları derslerine içerik katkısı sağlayabilir, öğrencilere yardımcı kaynak olarak sunabilirler. Şekil 5. Yunusemre Portalı Muhasebe / Finansman Yönetimi Ders Listesi
Örnek olarak Şekil 6. da muhasebe dersinin e-öğrenme ortamında yardımcı ders kaynakları bölümünde Yunus Emre portalındaki derse bağlantı verilmiştir. Öğrenci öğrenme yönetim sisteminde bu bağlantıya tıkladığında Yunus Emre portalına girebilmesi için açılan sayfaya kullanıcı adı ve şifresini yazması gerekecektir. Şekil 6. Blackboard WebCT öğrenme yönetim sisteminde Yunus Emre portalının açılması Örnek ders olarak Muhasebe Bilgi Sistemi dersi seçilmiştir. Bu dersin Yunus Emre portalında sunulan e-kitap, e-sınav, e-alıştı
Şekil 7. Blackboard WebCT öğrenme yönetim sisteminde Yunus Emre portalının açılması Şekil 8. Blackboard WebCT öğrenme yönetim sisteminde Yunus Emre portalının açılması
Şekil 9. Blackboard WebCT öğrenme yönetim sisteminde Yunus Emre portalının açılması MIT (Massachusetts Institute of Technology) OpenCourseWare MIT öğretmen notları, sınavlar vb. ders malzemelerini ücretsiz yayınlamaktadır. Ders malzemeleri farklı kategoriler oluşturularak sunulmaktadır. Ders içerisinde yardımcı kaynaklar bölümünde MIT açık ders malzemelerine de bağlantı verilebilir. Şekil 10. da öğrenme yönetim sistemi içerisinde açılan MIT de yayınlanan bir ders içeriği görülmektedir.
Şekil 10. Blackboard WebCT öğrenme yönetim sisteminde MIT Open CourseWare portalının açılması 3) Öğretim Uygulaması ve Değerlendirilmesi İçeriklerin e-öğrenme ortamı için dönüştürülmesinden sonra içeriğin e-öğrenme ortamına aktarılma süreci gelmektedir. Ders içerisinde kullanılacak içerikler öğrenme yönetim sisteminin ilgili adımları uygulanarak aktarılabilir. e-öğrenme ortamında öğrencilerin derse girdiklerinde ders ve ders tasarımcısı hakkında bilgi alabilmeleri için ders programı hazırlanabilir. Ayrıca dersin dönemlik akademik takvimi oluşturulabilir. Böylece öğrenciler dersin amaçları, kapsamı, ders saatleri, takvimi vb. bilgilere ulaşabileceklerdir. İçeriklerin sisteme aktarılmasından sonra dersi izleyecek öğrencilerin sisteme eklenmesi gelmektedir. Bu adımda derse katılım listesine göre öğrenciler öğrenme yönetim sistemine ders tasarımcısı tarafından eklenirler. Ders tasarımcısı öğrencilere kullanıcı adı ve parolaları atayarak bu bilgileri öğrencilere bildirir. Böylece dersi derse katılacak öğrenciler içeriklere erişim
hakkına sahip olurlar. Öğrenme yönetim sistemlerinin özelliklerine göre farklı öğrenci ekleme yolları izlenebilir. Öğrencilerin ve içeriklerin derse eklenmesiyle ilgili akademik dönemde ders yayına açılır duruma getirilir. Ders yayına açıldıktan sonra içerik üzerinde değişiklik yapılabilir. Öğrenme yönetim sisteminin değerlendirme araçlarını kullanarak öğrencilere ödevler verilebilir. Öğrencilerin hazırladığı ödev dosyaları e-öğrenme ortamında teslim alınabilir. Ayrıca ödevler e-öğrenme ortamında değerlendirilerek öğrencilerin ödev notlarını görmeleri sağlanabilir. Muhasebe eğitiminde derslerin yüz yüze işlenmesini takip eden zamanlarda e- öğrenme ortamlarının iletişim bölümleri kullanılabilir. Tartışma, e-posta, sohbet odası, görüntülü ve sesli iletişim ortamlarından yararlanılabilir. Sadece ders listesinde olan kullanıcılar arasında iletişimin kurulabilmesi için tartışma, sohbet ortamları oluşturulabilir. Böylece sadece o derse özgü bir iletişim sağlanmış olur. Böylece e-öğrenme ortamında farklı araçlardan ders içi iletişim için yararlanılabilir. e-öğrenme ortamları ders danışmanlık hizmeti için kullanılabilir. Ders takviminde belirtilen herhangi bir tarih ve saatte ya da ders tasarımcısının sonradan belirleyeceği bir zaman diliminde akademik danışmanlık yapılabilir. Öğrencilerin kendilerini tanıtabilecekleri kişisel sayfalar ya da ders sunularını ekleyebilecekleri araçlar öğrenme yönetim sistemi içerisinde oluşturulabilir. Derse devamlılık araçlarıyla öğrenciler dersi ne kadar takip ettiklerini görebilirler. Ayrıca sistem üzerinde yapılan sınavlara ya da ödev teslim notlarını görebilirler. Akademik takvime göre öğretim dönemi sonuna gelindiğinde ders yayına kapatılır. Ders tasarımcısı ders içerikleri üzerinde istediği düzenlemeleri yapabilir. Sonraki dönemler için ders üzerinde güncellemeler yaparak yeni dönemde kullanıma açılacak hale getirir. Bir ders e-öğrenme ortamında bir kez tasarlandıktan sonra sonraki dönemlerde kullanımı süreklilik içerir.
4) Süreklilik ve Güncellenebilirlik Öğrenme yönetim sistemlerinde öğretim tasarım süreci sonunda ortaya çıkarılan ders yapısı kullanılabilirlik anlamında süreklilik içerir. Hazırlanan bir ders mevcut öğretim dönemi sonrasındaki diğer dönemlerde de tekrar kullanılabilir. Öğrenme yönetim sistemin sahip olduğu özellikler kapsamında ders içerikleri belirlenen tarih ve saatte sistem tarafından kendiliğinden açılabilir. Dönem sonuna kadar verilecek öğretim materyallerini barındıran bu ders sadece yeni dönemin akademik takvimine göre uyarlanarak tekrar açılabilir. Ayrıca mevcut içerik üzerinde istenilen güncellemeler için herhangi bir kısıtlama yoktur. E- öğrenme ortamında derslerin güncel kalarak tekrarlanabilmesi sağlanmış olur. Kaynakça Gümüş,S., Okur,R. Ve Yılmaz, R., Türkiye de Yüksek Örgün Öğrenimde Çevrimiçi Öğrenme, V. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Konferansı, Sakarya Üniversitesi - Adapazarı, 21-23 Eylül 2005 Horton, W., E-Learning by Design, Pfeiffer Yayıncılık, Birinci Basım, USA, 2006 http://www.edutools.info/feature_list.jsp?pj=8 Simonson, M., Smaldino, S., Albright, M., & Zvacek, S. (2006). Teaching and learning at a distance (3rd ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill Prentice Hall Koszalka, T.A., Ganesan, R., Tiffany A. Designing Online Courses: A taxonomy to guide strategic use of features available in course management systems (CMS) in distance education, Distance Education, Vol. 25, No. 2, October 2004