Lise Öğrencilerinde İnternet Kullanma Süresinin Cinsiyet ve Psikiyatrik Belirtiler ile İlişkisi

Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(3):223-230 Lise Öğrencilerinde İnternet Kullanma Süresinin Cinsiyet ve Psikiyatrik Belirtiler ile İlişkisi [Relationships Gender and Psychiatric Symptoms with Duration of Internet Use among High School Students] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmada lise öğrencilerinde internet kullanma süresinin cinsiyet ve psikiyatrik belirti sıklığı ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Araştırmanın örneklemi Sivas ilinde bulunan ve sosyo-ekonomik açıdan benzer özellikler gösteren üç liseden, sistematik örnekleme yöntemi ile seçilen ve internet kullandığını belirten 673 öğrenciden oluşmuştur. Veriler Kişisel Bilgi Formu ve Kısa Semptom Envanteri ile toplanmıştır. Araştırmanın verileri bilgisayar ortamında SPSS 13.0 programında değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde frekans dağılımı ki-kare ve MANOVA kullanılmıştır. BULGULAR: Çalışmada öğrencilerin internet kullanma süresi açısından cinsiyetler arasında fark olduğu, özellikle 5 saat ve daha fazla internet kullanma süresinin kız öğrencilerde %4,5 erkeklerde ise %16,8 olduğu belirlenmiştir (p<0.001). Öğrencilerin Kısa Semptom Envanteri puan ortalamalarının cinsiyet ve internet kullanma süresine göre istatistiksel olarak anlamlı (p<0.001), internet kullanma süresi ile cinsiyet etkileşim durumunda ise anlamsız olduğu saptanmıştır (p>0.05). SONUÇ: İnternet kullanan lise öğrencilerinin Kısa Semptom Envanteri ne göre ruhsal durumları kişiler arası duyarlılık boyutu dışında benzer özellik gösterirken, internet kullanma süresi 2 saati aştığı zaman her iki cinsiyette de benzer oranda ruhsal belirtiler görülmektedir. SUMMARY AIM: The present study aimed to investigate the duration of internet usage in relation with gender and psychiatric symptoms among high school students. METHODS: Sampling was performed by systematical sampling method and selecting 673 students with similar socio-economical status, claiming to have used the internet, from three high schools located in Sivas. Data were collected using Individual s Questionnaire Form and Short Symptom s Inventory and analyzed in SPSS 13.0 software. For the statistical analyses frequency distribution, chi-square and MANOVA were used. RESULTS: In respect of the duration of internet usage there was a difference between the genders. For 5 h or above durations the percentage of female and male students were found to be 4.5% and 16.8%, respectively (p<0.001). Mean scores of the students short symptom inventory were found to be statistically significant with respect to the gender and duration of the internet usage (p<0.001), whereas they were insignificant with respect to the interaction between gender and duration of the internet usage (p>0.05). CONCLUSION: According to short symptom inventory internet user students displayed similar psychological features except for the extent of inter-individual sensitivity. When, however the internet usage duration exceeded 2 h, both genders manifested similar rates of psychiatric symptoms. Meral Kelleci 1, Nuran Güler 1, Hafize Sezer 2, Zehra Gölbaşı 1 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD. Sivas. Anahtar Kelimeler: Lise öğrencileri, psikiyatrik belirtiler, internet kullanımı, cinsiyet. Key words: High school students, psychiatric symptoms, internet use, gender. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Meral Kelleci. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Sivas, Türkiye. meralkelleci@yahoo.com GİRİŞ İnternet sohbet etmek, oyun oynamak, müzik dinlemek, araştırma yapmak gibi amaçlarla yaygın olarak kullanılan teknolojik bir araçtır. Aynı zamanda internet, kullanım amaçları, özellikle çocuk ve gençlerin fiziksel ve ruhsal sağlıkları üzerine etkilerinin araştırıldığı güncel bir konudur. Bir yandan internet, çocuk ve gençlerin bilgiye ulaşmalarını, araştırma yapmalarını, problem çözme, yaratıcılık, kritik düşünme gibi kişisel gelişimlerini destekleyen teknolojik bir mucize olarak değerlendirilirken (1,2), aynı zamanda aşırı, kontrolsüz, amacı dışında ve bilinçsiz kullanım yönü ile kişisel becerilerin gelişmesini negatif etkilediği düşünülmektedir (3,4). Araştırmacılar aşırı internet kullanımını diğer bağımlılıklara benzetmekte, aşırı bilgisayar oyunları ve internetin kullanıcılarda bir çeşit bağımlılık oluşturduğunu belirtmektedirler (4,5,6). İnternet bağımlılığı, bilgisayar başında, internete bağlı olarak, gereğinden fazla zaman geçirme problemi şeklinde tanımlanmaktadır. Ayrıca internetin, tıpkı kumar gibi bağımlılık yarattığı, sağlık sorunları ve uykusuzluğun yanı sıra depresif eğilimlerin oluşmasına neden olabileceği de belirtilmektedir (7). Zamanın büyük bir bölümünü bilgisayar başında geçiren gençler kişilerarası ilişkilerinde önemli www.korhek.org 223

sorunlar yaşamaktadırlar. Yapılan bir çalışmada internet kullanımının gençlerin kişilerarası ilişkilerde güçlük yaşamalarına neden olduğu belirlenmiştir (8). Başka bir çalışmada ise internette fazla zaman geçiren çocuk ve gençlerin giderek yalnızlaştığını ve yüz yüze ilişki kurmakta güçlük yaşadıklarını belirtmektedir (9). Aynı zamanda internet kullanım süresi arttıkça çocuk ve gençlerde yalnızlık, sosyal izolasyon, agresyon gibi duygusal ve davranışsal sorunların daha fazla görüldüğü, genel sağlık düzeylerinin düştüğü ve depresif semptomların görülme oranının artırdığı belirlenmiştir (4,10-15). Diğer taraftan haftada 11.18 saatten daha fazla internet kullanan üniversite öğrencilerinin haftada 3.84 saat ve altında internet kullananlara göre okul performanslarının ve akademik başarılarının daha düşük olduğu belirlenmişdir (5). Cinsiyet açısından bakıldığında erkeklerin kızlara göre daha çok internet kullandığı ve kullanım amaçları bakımından da farklılaştıkları görülmektedir (16-18). Erkekler internette oyun oynamaya ve sohbet etmeye daha çok zaman ayırırken kızların bu etkinliklere daha az zaman ayırdıkları gözlenmiştir (8). Günümüzde internet kullanma neredeyse kaçınılmaz bir gerekliliktir. Ancak bu teknolojik mucizenin çocuk ve gençlerin ruh sağlığı üzerine etkilerini belirlemek ve bu konuda gerekli önlemleri almak açısından stratejileri geliştirmek kaçınılmaz bir zorunluluktur. Konu ile ilgili literatür incelendiğinde bu amaçla yapılan çalışmaların hız kazandığı görülmektedir. Ancak ülkemizde internet kullanımının çocuk ve gençlerin ruh sağlığına özellikle cinsiyet ve internet kullanım süresi açısından etkilerini ortaya koyan çalışmalara rastlanmamıştır. Bu nedenle çalışmada lise öğrencilerinin internet kullanma süresinin psikiyatrik belirtiler ve cinsiyetle ilişkisini belirlemek amaçlanmıştır. süresi ile ilgili sorular bulunmaktadır. İnternet kullanım süresi öğrencilerin yanıtlarına göre 1 2 saat/gün, 3 4 saat/gün ve 5 saat ve üzeri/gün olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Kısa Semptom Envanteri (KSE): Derogatis tarafından çeşitli psikolojik belirtileri taramak amacıyla 1992 yılında geliştirilen Kısa Semptom Envanteri, SCL-90-R nin kısa formudur. SCL-90- R nin 9 faktörüne dağılmış olan 90 madde arasından, her faktörde en yüksek yükü almış toplam 53 madde seçilerek kısa form elde edilmiştir. Ölçekte toplam 53 maddelik 9 alt ölçek ve ek maddeler yer almakta olup, bunların toplam puanları ile üç global indekse göre değerlendirme yapılmaktadır. KSE, "hiç" ve "çok fazla" seçenekleri arasında 0,1,2,3 ve 4 değerleri alan Likert tipi bir ölçek gibi puanlanmaktadır. Her alt ölçek için belirlenen toplam puan, alt ölçeğin madde sayısına bölünerek o boyut için bir puan elde edilmektedir. Alt ölçekler şunlardır: Somatizasyon, obsesif-kompulsif, kişilerarası alınganlık, depresyon, anksiyete, hostilite, fobik-anksiyete, paranoid düşünceler, psikotizm. Global rahatsızlık belirleyici üç ölçek ise farklı puanlanmaktadır ve "rahatsızlık ciddiyeti indeksi", "belirti toplamı", "semptom rahatsızlık indeksi" isimlerini almaktadır (19). Türk örneklemleri üzerinde Şahin ve Durak (1994) tarafından yapılan üç ayrı çalışmada, ölçeğin toplam puanından elde edilen Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayıları 0.96 ve 0.95, alt ölçekler için elde edilen katsayılar ise 0.55 ile 0.86 arasında değişmiştir. Çalışmamızda ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı.95 bulunmuştur. Veri toplama formları kurumlardan gerekli izinler alınarak araştırmaya katılmayı kabul eden öğrencilere sınıf ortamında uygulanmıştır. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 13.0 programında değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde frekans dağılımı, Ki-kare ve MANOVA kullanılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın evrenini Sivas il merkezinde bulunan dokuz lisede öğrenim göre 9086 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklemi ise Sivas ilinde bulunan ve sosyo-ekonomik açıdan benzer özellikler gösteren üç liseden, sistematik örnekleme yöntemi ile seçilen ve internet kullandığını belirten 673 öğrenciden oluşmuştur. Veri toplama araçları: Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu ve Kısa Semptom Envanteri ile toplanmıştır. Kişisel Bilgi Formu: Formda yaş, ekonomik durum, aile tipi, anne ve baba eğitimi, internet kullanma BULGULAR Tablo 1 de kız ve erkek öğrencilerin bazı tanıtıcı özelliklere göre dağılımı verilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi öğrenciler aile yapısı, anne ve baba eğitimi, ekonomik durum açısından benzer özellikler göstermektedirler (p>0.05). İnternet kullanım süresi açısından öğrenciler incelendiğinde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu özellikle 5 saat ve üzeri internet kullanma sıklığı kız öğrencilerde %4,5 iken erkeklerde bu oranın %16,8 olduğu belirlenmiştir (p<0.001). 224 www.korhek.org

Tablo 1. Kız ve erkek öğrencilerin bazı tanıtıcı özellikleri (n=673) TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009: 8(3) Özellikler Kız (n=309) Erkek (n=364) n(%) n(%) Aile tipi Çekirdek aile 267 (86,4) 300 (82,4) Geniş aile 31 (10,0) 55 (15,1) Parçalanmış aile 11 (3,6) 9 (2,5) Anne Eğitimi Okuryazar değil 26 (8,4) 36 (9,9) İlkokul 121 (39,2) 160 (44,0) Ortaokul 72 (23,3) 71 (19,5) Lise 61 (19,7) 71 (19,5) Yüksekokul 29 (9,4) 26 (7,1) Baba Eğitimi Okuryazar değil 3 (1,0) 8 (2,2) İlkokul 62 (20,1) 93 (25,5) Ortaokul 75 (24,3) 79 (21,7) Lise 110 (35,6) 113 (31,1) Yüksekokul 59 (19,1) 71 (19,5) Ekonomik durum İyi 116 (37,5) 119 (32,7) Orta 172 (55,7) 209 (57,4) İyi değil 21 (6,8) 36 (9,9) İnternet kullanma süresi 1-2 saat/gün 217 (70,2) 219 (60,2) 3-4 saat/gün 78 (25,2) 84 (23,1) 5 saat ve + 14 (4,5) 61 (16,8) Test Ki-kare=4,353 p=0,113 Ki-kare =3,482 p=0,481 Ki-kare =5,265 p=0,261 Ki-kare =3,105 p=0,212 Ki-kare =25,359 p=0,0001 Tablo 2. Öğrencilerin internet kullanma süresi ve cinsiyet değişkenlerine göre psikiyatri belirtilerinin varyans analizi (MANOVA) sonuçları Etki λ p İntercept 0,040 0,001 Cinsiyet 0,952 0,005 İnternet kullanma süresi 0,880 0,001 Cinsiyet*internet kullanma süresi(etkileşim) 0,954 0,402 Tablo 2 de öğrencilerin KSE puan ortalamalarının cinsiyet, internet kullanım süresi ve cinsiyet*internet kullanma süresine (etkileşim) göre çok değişkenli analiz sonuçları verilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi KSE ortalamalarının cinsiyet ve internet kullanma süresine göre anlamlı, internet kullanma süresi*cinsiyet (etkileşim) durumunda ise, istatistiksel açıdan anlamsız olduğu saptanmıştır. KSE puan ortalamalarının cinsiyet ve internet kullanma süresine göre farklılık göstermesi nedeniyle ilgili analiz sonuçları aşağıdaki tablolarla verilmiştir. Tablo 3 de öğrencilerin cinsiyete göre KSE puan ortalamalarının karşılaştırılması verilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi cinsiyetler arasında sadece kişiler arası duyarlılık alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır (p<0.05). www.korhek.org 225

Tablo 3.Öğrencilerin cinsiyete göre KSE puan ortalamaları KSI alt boyutları Cinsiyet X±SD F p Somatizasyon Obsesif-Kompülsif Bozukluk Kişilerarası duyarlılık Depresyon Anksiyete bozukluğu Hostilite Fobik anksiyete Paranoid Düşünceler Psikotizm Ek maddeler Belirti Toplam indeksi Kadın 6,17±0,50 Erkek 6,55±0,30 Kadın 8,38±0,49 Erkek 7,48±0,29 Kadın 5,51±0,35 Erkek 4,62±0,21 Kadın 7,66±0,51 Erkek 6,54±0,31 Kadın 6,54±0,45 Erkek 5,89±0,27 Kadın 7,02±0,45 Erkek 7,17±0,27 Kadın 4,48±0,37 Erkek 4,56±0,22 Kadın 6,84±0,42 Erkek 6,25±0,26 Kadın 5,17±0,36 Erkek 5,33±0,22 Kadın 4,67±0,33 Erkek 4,76±020 Kadın 0,60±0,02 Erkek 0,55±0,01 0,67 0,41 2,42 0,12 4,48 0,03 3,52 0,06 1,52 0,21 0,07 0,78 0,03 0,85 1,37 0,24 0,14 0,70 0,05 0,82 0,01 0,08 Tablo 4 de öğrencilerin günlük internet kullanma saatine göre KSE puan ortalamalarının karşılaştırılması yer almaktadır. Tabloda KSE tüm alt boyutlarında internet kullanma saati açısından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu görülmektedir (p<0.001). Yapılan analizde somatizasyon, obsesif kompülsif bozukluk, kişiler arası duyarlılık, depresyon, alt boyutlarında günde 1-2 saat internet kullanımı ile 3-4 saat internet kullanımı arasında ve 1-2 saat internet kullanımı ile 5 saat ve üzeri kullanımı arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu hostilite, fobik anksiyete, psikotizm alt boyutlarında tüm gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu belirlenmiştir. 226 www.korhek.org

Tablo 4. Öğrencilerin internet kullanma saatine göre KSE puan ortalamaları KSE alt boyutları İnternet kullanma saati/gün X±SD F p 1-2 saat 4,29±0,24 Somatizasyon Obsesif-Kompülsif Bozukluk Kişilerarası duyarlılık Depresyon Anksiyete bozukluğu Hostilite Fobik anksiyete Paranoid Düşünceler Psikotizm Ek maddeler Belirti Toplam indeksi 3-4 saat 6,73±0,39 5 saat ve + 7,90±0,74 1-2 saat 6,36±0,23 3-4 saat 8,32±0,38 5 saat ve + 9,11±0,73 1-2 saat 4,11±0,17 3-4 saat 4,99±0,28 5 saat ve + 6,09±0,53 1-2 saat 5,66±0,24 3-4 saat 7,20±0,40 5 saat ve + 8,45±0,76 1-2 saat 4,63±0,21 3-4 saat 6,40±0,35 5 saat ve + 7,61±0,67 1-2 saat 4,93±0,22 3-4 saat 7,03±036 5 saat ve + 9,32±0,68 1-2 saat 3,19±0,17 3-4 saat 4,40±0,29 5 saat ve + 5,98±0,55 1-2 saat 5,48±0,20 3-4 saat 6,51±0,33 5 saat ve + 7,64±0,64 1-2 saat 3,78±0,17 3-4 saat 5,10±0,28 5 saat ve + 6,86±0,53 1-2 saat 3,68±0,16 3-4 saat 4,99±0,26 5 saat ve + 5,48±0,50 1-2 saat 0,48±0,01 3-4 saat 0,60±0,02 5 saat ve + 0,65±0,03 21,06 0.0001 13,53 0.0001 8,52 0.0001 9,84 0.0001 15,15 0.0001 27,09 0.0001 15,44 0.0001 7,4 0.0001 19,64 0.0001 12,61 0.0001 18,92 0.0001 www.korhek.org 227

Ayrıca ölçeğin ek madde ve Belirti toplam indeksi puan ortalamaları açısından günde 1-2 saat internet kullanımı ile 3-4 saat internet kullanımı arasında ve 1-2 saat internet kullanımı ile 5 saat ve üzeri kullanımı arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu belirlenmiştir (p<0.001). TARTIŞMA Bu çalışmada internet kullanan lise öğrencilerinin internet kullanma süresi ile cinsiyet ve psikiyatri belirtiler arasındaki ilişki incelenmiştir. Toplam 673 lise öğrencisi üzerinde gerçekleştirilen çalışmada, cinsiyete göre öğrencilerin internet kullanım süresi açısından aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu (p<0.001), kız öğrencilerin %70.2 sinin, erkek öğrencilerin ise % 60.2 sinin günde 1-2 saat internet kullandıkları, günde 5 saat ve daha fazla internet kullanımının erkek öğrencilerde daha yüksek (%16.8) olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmalarda da erkek öğrencilerin kızlardan daha uzun süre internet kullandıkları belirtilmektedir (16-18). Bu sonuçlar çalışmamızdan elde edilen sonucu desteklemektedir. Bu çalışmada cinsiyet ve internet kullanma süresine göre KSE puan ortalamaları açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu, internet kullanma süresi ve cinsiyet etkileşiminde ise istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farkın olmadığı görülmüştür. Bu bulgu internet kullanma süresi arttıkça her iki cinsiyetin ruhsal durumlarının benzer şekilde etkilendiğini göstermesi açısından önemli görülmektedir. Diğer taraftan interneti daha uzun süre kullanan öğrencilerin yüksek düzeyde somatize, obsesif, depresif, anksiyeteli, hostil, fobik, paranoid düşüncelere sahip olduğu, düşünce süreçlerinin bozulduğu ve kişiler arası duyarlılıklarının azaldığı dikkati çekmektedir. Bu nedenle interneti uzun süre kullanmak psikiyatrik semptomların görülmesi açısından bir risk faktörü olarak düşünülebilir. Çalışmacılar da aşırı internet kullanımının öğrencilerin gerçek yaşamdan uzaklaşmalarına ve karşılaştıkları güçlüklerle etkisiz baş etmelerine neden olduğunu belirtmektedirler (14,15). Yapılan bir çalışmada da internet kullanan ve kullanmayan öğrencilerin KSE puanları karşılaştırılmış ve internet kullanan öğrencilerin KSE puanlarının kullanmayanlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir (20). Başka bir çalışmada ise internet kullanım süresi arttıkça internet bağımlılığı riskinin ve KSE puanlarının da arttığı belirlenmiştir (17). Bu çalışmada cinsiyet değişkenine göre KSE puan ortalamaları incelendiğinde, her iki cinsiyette de somatizasyon, obsesif-kompülsif, depresyon, anksiyete, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünceler ve psikotizm alt boyut puan ortalamalarının birbirine benzer olduğu yalnızca kişiler arası duyarlılık alt boyutunda kızların erkeklere göre istatistiksel olarak anlamlı ölçüde daha fazla sorun yaşadığı belirlenmiştir. Yapılan bir çalışmada internet kullanımının gençlerin kişilerarası ilişkilerde güçlük yaşamalarına neden olduğu belirlenmiştir (8). Yapılan bir başka çalışmada ise internette fazla zaman geçiren çocuk ve gençlerin giderek yalnızlaştığı ve yüz yüze ilişki kurmada güçlük yaşadıkları vurgulanmaktadır (9). Ayrıca internet yoluyla kurulan iletişimin günümüzün gençleri için oldukça önemli olduğu ve bilgisayar oyunları ve internetin çocuk ve gencin arkadaşının yerini alarak onların sosyal izolasyon yaşamalarına neden olabildiği vurgulanmaktadır (21). Bu çalışmada internet kullanım süresi açısından öğrencilerin KSE puan ortalamaları incelendiğinde tüm alt boyutlarda gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu saptanmıştır. Özellikle tüm alt boyutlarda günde 1-2 saat internet kullananlar ile günde 3-4 saat internet kullanan öğrenciler arasında ve 1-2 saat internet kullananlar ile 5 saat ve üzerinde kullananlar arasında puan ortalamaları açısından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu bulunmuştur. Yapılan incelemede günde 3-4 saat internet kullanan öğrenciler ile 5 saat ve üzeri internet kullanan öğrencilerin KSE puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak fark olmadığı belirlenmiştir. Bu bulgulara göre internet kullanım süresi günde 2 saati aştığında ruhsal sağlık sorunların ortaya çıktığı söylenebilir. Bazı çalışmalarda da internet kullanım süresi arttıkça çocuk ve gençlerde yalnızlık, sosyal izolasyon, agresyon gibi duygusal ve davranışsal sorunların daha fazla görüldüğü, genel sağlık düzeylerinin düştüğü ve depresif semptomların görülme oranının artırdığı belirlenmiştir (3,5,10-12,14,17,20,22,23). Bu çalışmada psikiyatrik belirti sıklığı fazla olanlar mı internette daha fazla zaman geçiriyorlar? Yoksa internette fazla zaman geçirenler mi daha fazla psikiyatrik belirti gösteriyorlar? Sorularının yanıtlanması konusu sınırlı kalmıştır. Bu nedenle daha geniş örneklemlerde internet kullanan ve 228 www.korhek.org

kullanmayan öğrencilerin özelliklerinin araştırıldığı ön-test, son-test modelde çalışmalar yapılabilir. Ancak çalışmada internet kullanan ve kullanmayan öğrenciler aile tipi, anne-baba eğitimi ve ekonomik durum açısından benzer özellikler göstermektedirler. Bu nedenle çalışmada elde edilen sonuçların bu konuda ileri çalışmaların yapılmasına gereksinim olduğunu göstermesi açısından önemli olduğu düşünülebilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Günde 3 4 saat ve daha fazla internet kullanan öğrencilerin KSE puan ortalamaları günde 1 2 saat internet kullanan öğrencilerden daha yüksektir. İnternet kullanma saati arttıkça bu durumdan her iki cinsiyette benzer şekilde etkilenmektedir. Bu sonuçlara dayalı olarak; lise öğrencilerinin internet kullanma sürelerinin günde 1 2 saati geçmeyecek şekilde öğrenci, aile ve okulları bilinçlendirecek eğitim programlarının düzenlenmesi, daha geniş örneklemlerde çalışmanın tekrar edilmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Berson I, Berson M. Digital literacy for effective citizenship. Social Educ. 2003; 67(3): 164-167. 2. How media education promotes critical thinking, democracy, health and aesthetic appreciation. Kubey_R._2006._http://www.ciconline.org/TECH/i nternet [Erişim Tarihi:21.02.2006]. 3. Colwell J, Kato M. Investigation of the relationship between social isolation, self-esteem, aggression and computer game play in Japanese adolescents. Asian Journal of Social Psychol. 2003; 6(2): 149-158. 4. Kerberg CS. Problem and pathological gambling among college athletes. Ann Clin Psychiatry. 2005; 17(4): 243-7. 5. Kubey RW, Lavin MJ, Barrows JR. Internet use and collegiate academic performance decrements: Early findings. Journal of Communication. 2001; 51(2): 366-382. 6. Suler J. Computer and cyberspace addiction. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies. 2004; 1(4): 359-362. 7. Young KS. What makes the internet addictive: potential explanations for pathological internet use. 105th. Chicago, IL. Annual Conference of the American Psychological Association, 1997, p. 15. 8. Suhail K, Bargees Z. Effects of excessive internet use on undergraudate students in Pakistan. Cyber Psychol Behav. 2006; 9(3): 297-307. 9. Kraut R, Patterson M, Lundmark V, Kiesler S, Mukophadhyay T, Scherlis W. Internet paradox: A social teknology that reduces social involvement and psychological well-being? American Psychologist. 1998; 53(9): 1017-1031. 10. Anderson CA, Bushman BJ. Effects of violent video games on aggressive behaviour, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousel, and prosocial behaviour: A meta-analysis of the scientific literature. Psychosocial Science. 2001; 12: 353-359. 11. Clark DJ, Frith KH, Demi AS. The physical, behavioral, and psychosocial consequences of internet use in college students. Comput Inform Nurs. 2004; 22(3): 153-61. 12. Crocker J, Luhtanen RK. Level of self-esteem and contingencies of self-worth: unique effects on academic, social, and financial problems in college students: Pers Soc Psychol Bull. 2003;29(6): 701-12. 13. Favoretto G, Morandin I, Gava M, Binetto F. Internet and psyhopathology: an analysis of the use of web by 1075 students at secondary school. Epidemiol Psychiatry Soc. 2004; 13(4): 249-54. 14. Morgan C, Cotten SR. The relationship between internet activities and depressive symptoms in a sample of college freshmen. Cyber Psychol Behav. 2003; 6(2): 133-42. 15. Yang CK, Choe BM, Baity M, Lee JH, Cho JS. SCL 90-R and 16PF profiles of senior high school students with excessive internet use. Can J. Psychiatry. 2005; 50(7): 407-14. 16. Chisholm JF. Cyberspace violence against girls and adolescent females. Annals New York Academy of Sciences. 2006; 1087: 74-89. 17. Jang KS, Hwang SY, Choı JY. Internet Addiction and Psychiatric Symptoms Among Korean Adolescents. Journal of School Health. 2008; 78(3): 165-171. 18. Liau AK, Khoo A, Ang PH. Factors influencing adolescents engagement in risky internet bahavior. CyberPsychology&Behaviou. 2005; 8(6): 513-520. 19. Savaşır I, Şahin N. Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Ankara. Türk Psikologlar Derneği Yayınları,1997, p.115-118. www.korhek.org 229

20. Yen YJ, Ko CH, Yen CF, Chen SH, Chung WL, Chen CC. Psychiatric symptoms in adolescents with internet addiction: Comparison with substance use. Psychiatry and Clinical Neurosciences. 2008; 62: 9 16. 21. Gross EF. Adolescent Internet use: what we expect, what teens report. Journal of Applied Developmental Psychology. 2004; 25: 633-649. 22. Horman JP, Hansen CE, Cochian ME, Lindsey CR. Liar, liar: İnternet faking but not freguency of use affect social skills, self-esteem, social anxiety, and aggression. Cyber Psychol Behav. 2005; 8(1): 1-6. 23. Niemz K, Griffiths M, Banyard P. Prevalence of pathological internet use among university students and correlations with self-esteem, the General Health Questionnaire(GHQ), and disinhibition. Cyber Psychol Behav. 2005; 8(6): 562-70. 230 www.korhek.org