Future Forward Oplsiyon Piyasaları Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 1
Döviz Türevi Ürünler Gelecek piyasasına ait ilk sözleşme 13 Mart 1851 yılında 3000 kile mısırın Haziran ayında Chicago da teslimine yönelik olarak yapılmıştır. Bu tip işlemler yöredeki tarımsal faaliyetler açısından yoğunlaşmış, ancak bazen tarafların yüklenimlerini yerine getirmemeleri nedeniyle kurumsal bir kimlik arayışına girilmiştir. Bu arayış sonucunda Chicago Board of Trade (CBOT) kurulmuş ve bu tip işlemeler CBOT garantörlüğü ve aracılığıyla yapılır hale gelmiştir. İşlemlerin başarısı nedeniyle gelecek piyasaları yaygınlaşmaya başlamıştır. 1973 yılında ilk finansal gelecek sözleşmesi bağıtlanmış, dünya finansal piyasalarında kullanılır hale gelmiştir Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 2
Döviz Türevi Ürünler Döviz türevi ürünler, dış ticaretin döviz riskinin giderilebilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Döviz türevi ürünler, vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında değerlendirilmektedir. Türev ürünler belirli bir vadeye sahip olan sözleşmelerle yapılmaktadır. Bu nedenle türev ürünler vadeli piyasalar olarak adlandırılmakta ve genellikle örgütlü borsalarda işlem görmektedir. Vadeli işlemlerin gerçekleştirilebilmesi için bir sözleşme yapılmaktadır. Sözleşmeler dörde ayrılmaktadır. Bunlar; Forward, Future Opsiyon, Swap sözleşmeleridir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 3
Döviz Türevi Ürünlerin Fonksiyonları Türev ürünler temel olarak iki fonksiyonu yerine getirmektedir. Dövizden kaynaklanabilecek riskler yönetilmektedir. Geleceğe yönelik olarak döviz kuru belirli bir maliyet karşılığında belirlenmekte yani geleceğe yönelik döviz fiyatı kesinleştirilmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 4
Terminoloji Vadeli işlem piyasalarında kullanılan çeşitli terimler bulunmaktadır. En sık kullanılan terimler; Uzun pozisyon: vadeli işlemi satın alan tarafın yüklenimine uzun pozisyon adı verilmektedir. Uzun pozisyon alan sözleşme konusu varlığı satın almakla yükümlüdür. Kısa pozisyon: vadeli işlemi satan taraftır. Kısa pozisyon alan taraf sözleşme konusu değeri satmakla yükümlü olan taraftır. Teminat: Vadeli işlem sözleşmesinin yerine getirilmemesi durumunda kullanılmak üzere teminat alınmaktadır. Takas Merkezi: Takas merkezi, sözleşmenin gerçekleştirilmemesi durumunda her iki tarafı birbirine karşı korumaktadır. Merkez, işlem teminatlarını bünyesinde barındırmakta ve teminatlardan kaynaklanan günlük kar ya da zararı tarafların hesaplarına aktarmaktadır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 5
FORWARD İŞLEMLER Forward; belirlenen bir vadede üzerinde uzlaşılan mal ya da dövizin belirlenen koşullarda alınıp satılması işlemlerini kapsamaktadır. Alım satım işlemleri taraflarca belirlenen vadede yerine getirilmektedir. Bu alım satımın yapılmasını sağlayan akde, Forward Sözleşmesi adı verilmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 6
FORWARD İŞLEMLER Sözleşmeye konu olan mal ya da dövizin; ileriki tarihteki fiyatı, bu fiyat üzerinden gerçekleştirilecek işlemin miktarı işlemi gerçekleştirecekler, sözleşmede ayrıntılı olarak belirtilmektedir. Her forward sözleşmesi bu yönüyle diğerinden farklı özellik taşımaktadır. Sözleşmeler, tarafların gereksinimlerine göre her işlem için farklı yapılmaktadır. Forward işlemlerinde vadenin genellikle bir yıldan kısa olduğu görülmektedir. Ülke ya da döviz riskinin yüksek olduğu durumlarda vade tarihi genellikle kısa tutulmaktadır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 7
FORWARD İŞLEMLER Forward işlemlerin düzenlendiği belirli bir pazar ya da kurumsallaşmış yapı bulunmamaktadır. İşlemler genellikle bankalar ve müşterileri arasında gerçekleştirilmektedir. Bu tip sözleşmelerde sözleşme konusu mal ya da dövizin fiili olarak bir ülkeden diğer ülkeye transferi yerine, bankaların aktif ve pasiflerindeki düzenlemelerle alacak hakkının ya da ödemenin yerine getirildiği görülmektedir. Sözleşmedeki tarafların her şeyden önce belirli bir kredibilitesinin olması gerekmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 8
FORWARD İŞLEMLER Forward işlemler mallar cinsinden yapılabileceği gibi, hisse senedi, döviz ve faiz olmak üzere menkul değerler cinsinden de yapılabilmektedir. Vadeli işlemler birkaç fonksiyonu yerine getirmektedir. Forward sözleşmenin en büyük avantajı ileriye yönelik olarak sağladığı riskten kaçınma özelliğidir. Bu avantaj sayesinde işlemlerin tüm dünyada yaygınlaştığı gözlenmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 9
FORWARD İŞLEMLERİN FONKSİYONLARI Korunma, Risk Yönetimi (Hedging) Spekülasyon Arbitraj Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 10
FORWARD İŞLEMLERİN AVANTAJLARI Spot piyasalardan kaynaklanabilecek riskler ortadan kalkmaktadır. Fiyat değişmelerinden kaynaklanabilecek riskler giderilmektedir. Vadeli işlemler finansal aktörlere gelecekle ilgili öngörü sağlamaktadır. Genellikle yapılan işlemlerin yönü, gelecekle ilgili beklentileri yansıttığından finansal kurumlar bu beklentilere göre pozisyon almaktadır. Yatırımcılar spot piyasalara göre daha düşük hacimde işlem yapabilmektedir. İşlemlerde ödemenin hemen yapılmasına gerek kalmamakta, düşük teminat tutarlarıyla işlem yapılabilmektedir. Ürünler standardize edildiğinden mal piyasalarında verimlilik ve işlem kolaylığının artmasını sağlamaktadır. Malların fiziki olarak teslimi söz konusu olmadığından ekonomiyi canlandırmakta, likiditeyi yükseltmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 11
FORWARD İŞLEMLERDE YÖNTEM Standart işlemler değildir. Sözleşme devredilememektedir. Sözleşme hükümleri taraflar arasında belirlenmektedir. İşlemler iki taraf arasında yapılmaktadır. Vadesinden önce herhangi bir ödeme yüklenimi bulunmamaktadır Vade tarihinde yüklenimler yerine getirilmektedir Sözleşmenin vadesi belirli bir aralık olarak belirlenebilmektedir Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 12
FORWARD İŞLEMLERİN ÇEŞİTLERİ Bunlar; Mal piyasaları Finansal piyasalar Döviz işlemleri Faiz işlemleri olmak üzere sıralanmaktadır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 13
FORWARD İŞLEMLERİN Döviz (Efektif) Değerli Metaller Faiz Oranları Tarım Ürünleri Sanayi Ürünleri Enerji Ürünleri KONUSU Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 14
FUTURE SÖZLEŞMELER Future sözleşmeler ABD ve diğer ülke piyasalarında işlem hacmi ve sayısı olarak giderek artmaktadır. Future sözleşmelerin kullanılmasıyla beraber kurumsallaşmış piyasaların da geliştiği bilinmektedir. Bu tip sözleşmeler organize olmuş piyasalarda imzalanmaktadır. Future sözleşme, kurumsal bir güven taşımakta ve future borsalarında düzenlenmektedir. Bu tür sözleşmeler de gelecekte mal ya da finansal varlık fiyatlarını garanti altına aldığından riski azaltmaktadır. Future sözleşmelerin yapıldığı piyasalara future piyasalar adı verilmektedir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 15
FUTURE SÖZLEŞMELERİN Örgütlenmiş Piyasalardır Sözleşmeler Standartlaştırılmıştır Takas Odası Bulunmaktadır Teminat Bulunmaktadır Komisyoncular Aracılık Etmektedir Günlük Ayarlamalar Taraflar ÖZELLİKLERİ Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 16
FUTURE SÖZLEŞMELER Maliyet ve Avantajları forward sözleşmeler gibidir. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 17
FUTURE SÖZLEŞMELERDE YÖNTEM Future işlemlerin yapılabilmesi için, Borsada işlem yetkisi olan kişi ya da kuruluşların aracılığı gerekmektedir. Aracı gereken teminatı yatırdıktan sonra müşteri nam ve hesabına işlem yapabilmektedir. Future sözleşmeyle; Belirli bir tarihte, Belirli bir malın ya da menkul kıymetin (hisse senedi, borçlanma senedi ya da döviz) Belirli bir miktarının teslimi şarta bağlanmakta, Malların fiyatındaki değişmelere karşı garanti sağlanmaktadır. Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 18
FUTURE SÖZLEŞMELERİN ZORUNLU UNSURLARI Malın özellikleri Mal Miktarı Sayı Kilogram Hacim vs. Malın Teslimatı Teslim Vadesi Tarihi Günlük Fiyat Değişim Sınırları Teslim Fiyatı Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 19
FUTURE SÖZLEŞMELERİN Fiziki Teslim KAPATILMASI Nakdi Teslim Ters İşlem Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 20
FORWARD ve FUTURE SÖZLEŞMELER Sözleşme Unsuru Forward Future Yer ve tarih Taraflar arasında serbest belirlenir Standart, belirlenmiş vadeler Mal ya da menkul miktarı Taraflar arasında serbest belirlenir Alt ve üst sınır belirli Fiyat Taraflar arasında serbest belirlenir Her yatırımcı için aynıdır Fiyat limiti Yoktur Fiyatlar belirli düzeyde değişir Denetim Yoktur Borsa denetimi vardır Teminat Yoktur Takas Odası belirlemektedir Maliyet Yüksektir, aracı komisyonu vardır Düşüktür Risk Yüksektir Düşüktür Nakit akışı Sözleşme süresince yoktur Her gün vardır Devir Devredilemez İkincil piyasası bulunmaktadır Teslimat Fiziki teslimat Fiziki Nakdi Ters İşlem Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 21
OPSİYON SÖZLEŞMELERİ Doç. Dr. A. Can BAKKALCI 22