YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ -11- (B) TÜREV ARAÇLAR PROF.DR. YILDIRIM BEYAZIT ÖNAL

Transkript

1 YENİ FİNANSMAN TEKNİKLERİ -11- (B) TÜREV ARAÇLAR PROF.DR. YILDIRIM BEYAZIT ÖNAL

2 DÖVİZ FUTURES LARI Futures Sözleşmelerin amacı; döviz piyasalarında kullanılan diğer türevsel araçlarda olduğu gibi döviz kuru riskine karşı koruma sağlamak ya da spekülatif beklentileri kara dönüştürmek olarak belirtilmektedir. Futures Piyasaların Gelişimi: 1970 li yıllar Bretton Woods Sisteminin dağıldığı ve yerine esnek kur sisteminin kullanılmaya başlandığı, petrol krizlerinin yaşandığı yıllar olmuştur. Bu gelişmeler beraberinde döviz kuru riskinin, faiz oranı riskinin ve fiyat risklerinin artmasına neden olmuştur. Bunun sonucunda bu dönemde finansal risk yönetimine daha fazla zaman ayrılmış ve türevsel araçlar gerek kapsam ve gerekse kullanım yoğunluğu olarak gelişimini hızlandırmıştır.

3 DÖVİZ FUTURES LARI Futures Piyasaların Gelişimi: ABD de futures piyasaları 19. yy ortalarında oluşmuştur. Ancak bu piyasalar 1970 lere kadar tarımsal ürünler ve altın, gümüş gibi değerli madenler üzerine yoğunlaştırılmıştır li yılların sonlarında ve 1980 li yılların başlarında finansal araçlar üzerine futures sözleşmeler yapılmaya başlanması ile futures piyasaları büyük gelişme yaşamıştır. Futures Piyasalarında Genel Kavramlar Futures Fiyat: Futures sözleşmesinde iki tarafın gelecekte işlem yapmak üzere şu anda üzerinde anlaştıkları fiyattır. Futures Spot Fiyat: Sözleşme konusu malın veya menkul kıymetin beklenen (gelecekteki) fiyatı olarak tanımlanabilir.

4 DÖVİZ FUTURES LARI Futures Piyasalarında Genel Kavramlar Kısa Pozisyon: Futures sözleşmesinde kısa pozisyon alan bir yatırımcı, gelecekte belirli bir tarihte, belirlenen fiyattan belirlenen miktarda malı, parayı ya da menkul kıymeti satmak zorunda olan kişidir. Uzun Pozisyon: Futures sözleşmesinde uzun pozisyon alan bir yatırımcı ise, gelecekteki belirli bir tarihte, belirlenen fiyattan belirlenen miktardaki malı, parayı veya menkul kıymeti satın almak zorunda olan kişidir. Pozisyon Limiti: Sözleşme taraflarından birinin bir defada üstlenebileceği maksimum anlaşma adedidir.

5 DÖVİZ FUTURES LARI Fiyat Hareketleri Limiti: Her gün bir futures sözleşmesinin fiyatının değişebileceği aralığın alt ve üst limitini ifade eder. Bu limitler ilgili borsalar tarafından belirlenir. Fiyat limitleri aşırı spekülasyon ve paniklemeleri engellemektedir. Baz (Basis): Herhangi bir malın ya da menkul kıymetin cari fiyatı ile futures fiyatı arasındaki farktır. Baz=Futures Fiyat Spot Fiyat Futures Fiyat İle Spot Fiyat Arasındaki İlişki: Sözleşme konusu malın ya da menkul kıymetin futures fiyatı söz konusu malın vade sonundaki beklenen fiyatına (Spot Fiyat) eşit olması gerekmektedir. Vade sonuna kadar söz konusu malın fiyatının sabit kalacağı tahmin edilse bile futures fiyat spot kurdan daha yüksek olmalıdır. Bunun nedeni ise spot piyasadan malı satın alan kişinin katlanması gereken taşıma maliyetleridir.

6 DÖVİZ FUTURES LARI Teminat (Margin): Her futures piyasasında alıcı ve satıcı arasında aracılık rolünü üstlenen bir takas odası vardır. Takas odaları alım ve satım işlemlerinde karşı taraf olarak yeralmakta ve işlemlerdeki kredi riskini üstlenmektedir. Takas merkezleri bu işlevlerini yerine getirirken margin-teminat sistemini kullanmaktadır. Bu sistemin işleyişinde Futures sözleşmesi alım satımı yapan bir kişi aracı kurma hesap açtırmak zorundadır. Fiyat değişimleri sonucu oluşan günlük zararlar nedeniyle teminatın düşebileceği alt sınır sürdürme teminatı olarak adlandırılır.yatırımcının teminatı sürdürme teminatının altına düşmesi halinde yatırımcıya ek teminat yatırması için teminat çağrısı yapılır.

7 DÖVİZ FUTURES LARI Günlük Hesaplaşma (Daily Settlement): Futures sözleşmelerinde kısa ve uzun pozisyon almış olan bir kişinin bu sözleşmeleri alış ve satış fiyatları ile piyasa kapanış fiyatlarının gün sonunda karşılaştırılarak günlük kar ve zararın hesaplanması işlemidir. Futures Piyasasında Pozisyon Kapatma: Futures sözleşmesini vadeye kadar elinde tutmak istemeyen bir yatırımcı, aynı sözleşmede ters pozisyon alarak pozisyonunu kapatılabilir. Kontrat Büyüklüğü: Kontrat büyüklükleri aşırı spekülasyonu önlemek amacıyla standart hale getirilmiştir.

8 FUTURES PİYASALARININ ÖZELLİKLERİ Futures sözleşmesi iki taraf arasında belirlenen gelecekteki bir tarihte belirli bir fiyattan para, mal ya da menkul kıymeti alma satma anlaşmasıdır. Bu sözleşmenin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir: 1.)Alıcı ve satıcı arasında veya alıcı ile borsa arasında yapılan yasal anlaşmadır. 2.)Yapılan anlaşmalar (miktar, kalite, vade, teslim zamanı ve yeri) standarttır. 3.)Merkezi borsalarda işlem görürler.

9 FUTURES PİYASALARININ ÖZELLİKLERİ 4.)Likittirler. Sözleşmeler diğer finansal araçlar gibi ikincil pazarlarda alınıp satılabilirler. 5.)Fiyatlar ihale yöntemiyle belirlenmektedir. 6.)Belirli miktarda başlangıç sermayesi gerektirir (teminat). 7.)Futures anlaşmalarının fiyatına göre ve yatırımcının uzun ya da kısa pozisyonda olmasına göre takas merkezine günlük ödeme yapılması gerekir. Buna günlük hesaplaşma denir.

10 FUTURES PİYASALARDA İŞLEM YAPMA GÜDÜLERİ 1.)Spekülasyon: Spekülatörler futures pazarlarda risk üstlenerek kar elde etmeye çalışan yatırımcılardır. Bu kişiler futures fiyatların beklenen değerlerine bağlı olarak pozisyon alırlar. 2.)Korunma (Hedging): Faiz oranı, fiyat ve döviz kuru dalgalanmalarından doğacak riskin karı en az etkileyecek biçimde azaltılmasını sağlayacak koruma yöntemleri ifade edilir. Hedger lar, futures piyasalarında pozisyon alarak bazı risklerden kurtulmayı amaçlar. Burada temel amaç risk minimizasyonudur. 3.)Arbitraj Yapmak: Arbitraj amacıyla futures piyasalarında işlem yapan yatırımcılar, hiçbir riske katlanmadan futures fiyatı ve günlük Pazar fiyatı arasındaki farklılıktan yararlanarak kar elde ederler. Spekülasyon ile arbitraj arasındaki temel fark, spekülasyonda riskin olması, arbitrajda ise riskin olmamasıdır.

11 FUTURES PİYASALARIN SOSYAL İŞLEVLERİ Fiyat Belirleme: Futures piyasaları malların gelecekteki fiyatlarına ilişkin bilgi vermektedir. Futures fiyatlarının beklenen cari fiyatlara eşit olması gerektiğinden, futures fiyatları gelecekteki cari fiyatları tahmin etmede kullanılabilecek en iyi göstergedir. Risk Transferi: Futures piyasaları riskten kaçan Hedger ların riskini kar amacıyla bu riski kullanabilecek spekülatörlere transfer eder.

12 FUTURES SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ Hisse Senedi Endeks Futures ları: 1970 li yıllarda uygulanmaya başlanan bu futures sözleşmeleri, belirli bir hisse senedi endeksinin nominal değeri üzerinden alınıp satılmasını sağlayan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerin en büyük özelliği ise uzun pozisyonun kapatılması için sözleşme konusu varlığın tesliminin gerekmemesidir. Kısa Dönemli Faiz Futures ları: Bu sözleşmeler ileri bir tarihte belirlenen fiyattan kısa dönemli faiz oranlarının alınıp satılmasına olanak sağlar. En çok kullanılanları Eurodolar vadeli mevduatları ve hazine bonosu üzerine yazılan futures sözleşmeleridir.

13 FUTURES SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ Uzun Dönemli Faiz Futures ları: Devlet tahvili ve belediye tahvilleri gibi uzun vadeli faiz oranlarına sahip olan varlıklar üzerine yazılabilen sözleşmelerdir. Döviz Futures Sözleşmeleri: Döviz üzerine yazılabilen sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler sabit miktardaki dövizi, anlaşılan bir fiyattan belirli bir tarihte değiştirmeye ilişkin sözleşmelerdir. Mal Futures Sözleşmeleri: Değerli metaller, tarımsal ürünler ve petrol ürünleri üzerine yazılan sözleşmelerdir. Üretim riski ve hammadde tedarik riskine karşı koruma sağlar.

14

15 ÖRNEK Yukarıdaki örnekte üreticinin endişesi gelecekte pamuk fiyatlarının düşmesi idi. Diğer tarafta pamuğu hammadde olarak kullanan iplik fabrikası sahibinin endişesi ise pamuk fiyatlarının gelecekte yükselmesi riskidir. İplik üreticisi Eylül ayında piyasadan pamuk alımı yapacak ve iplik üreterek satacaktır. Bu satışın vadeli olarak Mart ayında yapıldığını ve teslimatın Eylül ayında olacağını düşünürsek, Eylül ayında pamuk fiyatları artarsa hammadde fiyatları yükseldiğinden bir zarara uğrayacaktır. Üreticimiz vadeli işlem borsasındaki Eylül vadeli pamuk fiyatlarına göre bir iplik fiyatı belirleyebilir ve bu fiyatı Mart ayından müşterilerine verebilir. Vadeli işlem borsasından alınan bir pamuk sözleşmesi ile iplik üreticisi hem maliyetini sabitleyecek hem de müşterilerine önceden fiyat verme olanağına kavuşacaktır. Mart ayında vadeli piyasada Eylül ayı pamuk fiyatlarının TL/kg olduğunu varsayalım.

16 ÖRNEK İplik fabrikası sahibi gelecekte pamuk fiyatlarının yükselmesi riskine karşı kendini korumak amacıyla Eylül vadeli pamuk vadeli işlem sözleşmesi alır. Buna göre Eylül ayında kilosu TL den pamuk alma yükümlülüğüne girmiştir. İplik üreticisi bu işlemi yaparak üreteceği ipliğin maliyetinin ne olacağını Mart ayından saptama olanağına kavuşmuştur. Ve Eylül ayında yapacağı iplik satış fiyatını da belirleyebilmiştir. Bu işlemin yapılmaması durumunda ve pamuk fiyatlarının Eylül ayında TL/kg üzerine çıkması halinde iplik üreticimiz artan maliyetler nedeniyle zarara uğrayacaktır. Bu ve benzeri örnekleri alıcı ve satıcılar açısından döviz, faiz, endeks, buğday vb. ürünler için çoğaltmak mümkündür. Bir diğer önemli nokta ise vadeli işlem borsalarında alım veya satım yaparken pozisyon değerinin %3-10 u arasında belirlenen teminat oranlarını yatırmak işlem yapmak için yeterli olmaktadır.

17 ÖRNEK Yukarıda da örneklendiği gibi, vadeli işlem borsalarının risk yönetim fonksiyonu sayesinde, pamuk vadeli işlem sözleşmesinin Türkiye ekonomisinde önemli yer tutan tekstil sektörünün maruz kaldığı riske karşı korunma ihtiyacına çözüm getireceği sonucuna varabiliriz. Faiz ve dövize dayalı vadeli işlem sözleşmeleri ise faiz ve dövizde risk taşıyan kişi ve kurumlar açısından önemli bir risk yönetim aracı oluşturacaktır.

18

19 PAMUK VADELİ İŞLEM ÖRNEĞİ Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi vadeli işlem sözleşmelerinde taraflar açısından fiyat dışındaki tüm unsurlar standart olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca sözleşme metninde detaylar düşünülerek ihtilafa neden olacak tüm hususlar net bir şekilde düzenlenmektedir. Pamuk vadeli işlem sözleşmesi özelliklerinde de görüleceği gibi, vadeli işlem sözleşmelerinin sona ermesi için fiziki teslimat yapılması zorunlu değildir. Her bir sözleşme tanımında belirlenen esaslar çerçevesinde işlemler yapılmaktadır. Vadeli işlem sözleşmelerinde asıl amaç gelecekteki fiyatı bugünden sabitleme imkanına sahip olmamızdır.

20 ÖRNEK EGE STANDART 1 sıra pamuğunun spot piyasadaki fiyatı TL/Kg iken, satıcının 30 gün vadeli satış fiyatını şu şekilde formüle edebiliriz: Vadeli Fiyat = Spot Fiyat + Taşıma Maliyeti Taşıma Maliyeti = Finans Maliyeti + Depo + Sigorta Gideri Cari piyasada faiz oranlarının bir ay vadede %40 olduğu kabul edersek finans maliyetini; olacaktır.

21

22

23 FORWARD Bir bankanın herhangi bir banka ile ya da kendi müşterisi hesabına ileri bir tarih için herhangi bir para birimini alması ya da satması işlemidir. Forward (vadeli) işlemler ileri bir tarihteteslimi söz konusu olacak herhangi bir malın, vadesi fiyatı ve miktarı bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlandığı işlemlerdir. Forward işlemler kesin ve bağlayıcı işlemlerdir. Bu anlamda vadeli ve forward sözcükleri eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.

24 FORWARD Forward her türlü mal ve piyasa için söz konusu olabilir.ancak, forward işlemler, genellikle döviz ve faiz forwardı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vadeli işlemlerin iki tarafında da bankalar varsa söz konusu işlemler interbank işlemler olarak da ifade edilebilir. Belirli bir tarihte sonuçlandırılabilen forward lara sabit forward sözleşmeleri ve uygulanacağı zamanın iki tarih arasında olduğu (bir zaman periyodu içinde olan) forward lara ise, seçenekli forward sözleşmeleri denir.

25 FORWARD Forward işleminin özellikleri: 1)İleri bir tarih için ki, bunda bir sınırlama yoktur, bir para biriminin diğer para birimi iledeğiştirilebileceğine ait sözleşmedir. 2)Gelecekte bir zaman için işlem yapılacak kur önceden bir daha değişmemek üzere belirlenmiştir. 3)Para ödeme işlemi vade de yapılır ve daha önce bir ödeme söz konusu değildir (bazı durumlarda forward sözelşmesi süresi uzatılabilir ancak sözleşmenin bağlayıcı yapısı gereği önce kapatılması gereklidir). 4)Forward sözleşmeleri üçüncü kişilere devredilemez. 5)Forward sözleşmeleri standart sözleşme değildir. Tüm ayrıntılar taraflarca serbestce belirlenir. 6)Vadeli işlemler çeşitli iletişim araçları ile gerçekleştirilmekte ve fiyatlar müşterinin saygınlığına göre değişmektedir.

26 FORWARD Forward işleminin amaçları: 1)Parite değişikliklerinden doğacak zararı önlemektir. 2)İleride alınacak ya da satılacak malın fiyatını bilme imkanına sahip olmaktır. 3)Spekülasyon yapmaktır. Forward işlemler, ülkeler arasındaki faiz farkından dolayı iki değişik paranın meydana getireceği getiri farkını sıfıra eşitlemek ya da çok yaklaştırmak suretiyle bir para biriminden diğerine spekülatif nedenlerle geçişleri azaltmak nedeni ile doğmuşlardır.

27 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 1.)Kontrat büyüklüğü: Futures sözleşmelerde kontrat büyüklüğü standart bir miktara sahiptir. Forward sözleşmelerde kontrat büyüklüğü taraflar arasında belirlenir. 2.)Organizasyon: Futures sözleşmeler organize olmuş ve belirli kurallara bağlanmış resmi borsalarda işlem görürler. Forward sözleşmeler ise kişiseldir. İşlemler bankalar ve finansal kuruluşlar tarafından yürütülür.

28 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 3.)Teslim: Futures sözleşmeler vade sonunda teslim edilecek gibi işlem görürler ancak vadeden önce alınıp satılabilirler. Futures sözleşmelerde varlığın teslimi amaç değildir. Forward sözleşmelerde vade sonunda teslim gerekir. Esas amaç varlığın teslimidir. 4.)Teslim Tarihi ve Prosedürü: Futures sözleşmelerde belirli teslim tarihleri mevcuttur ve teslimler belirli yerlerde yapılır. Forward sözleşmede ise teslim tarihi ve yeri taraflar arasında ortaklaşa belirlenir.

29 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 5.)Fiyat Değişkenliği: Futures sözleşmelerde işlem büyüklüğüne bakılmaksızın her yatırımcı için sözleşme fiyatı aynıdır. Forward sözleşmelerde ise kredi riski ve işlem hacmi büyüklüğü fiyatları etkileyebilmektedir. 6.)Fiyatların Belirlenmesi: Futures piyasalarda sözleşme fiyatı piyasa güçleri tarafından belirlenir. Forward piyasalarda ise fiyatlar, banka ve finansal kuruluşlar tarafından belirlenmektedir.

30 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 7.)İşlem Yönetimi: Futures piyasalarda işlemler,borsanın seans odsasında, Forward da ise kişisel alıcı satıcı arasında telefon, faks vb. araçlarla yapılır. 8.)Fiyatların Açıklanması: Futures sözleşmelerin fiyatları halka ve piyasalara açıklanmalıdır. Forward piyasada böyle bir zorunluluk yoktur.

31 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 9.)Pazar Yeri ve İşlem Saatleri: Futures sözleşmeleri merkezileşmiş borsalarda belirli işlem saatleri içinde dünya çapında iletişim kurularak yapılır. Forward sözleşmeler ise, örgütsüz piyasa olarak adlandırılan tezgahüstü piyasalarda 24 saat boyunca telefon ve faksla işlem görürler. 10.)Depozito ve Marjlar: Futures işlemleri için belli bir miktarda başlangıç teminatına gereksinim vardır. Ayrıca, futures işlemlerde günlük oluşan zararların karşılanması ve işlemlere devam edilebilmesi için teminatın alt ve üst marjı belirlenmiştir. Forward işlemlerde alınan ipotek taraflar arasında pazarlıkla belirlenir. Günlük fiyat değişiklikleri için herhangi bir marj uygulanmaz. Günlük kar zarar hesaplanması işlemi olan günlük hesaplaşma yapılmaz.

32 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 11.)İşlem Hacmi: Futres piyasada işlem hacmine ilişkin bilgiler yayınlanır. Forward piyasalarda ise, bu bilgileri çok zor olduğu için bu bilgiler yayınlanmaz. 12.)Günlük Fiyat Dalgalanmaları: Futures sözleşmelerde FTSE-100 endeksin dışında sözleşmeler için günlük fiyat limitleri vardır. Forward sözleşmeler için fiyat limiti yoktur.

33 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 13.)Takas İşlemleri: Futures piyasalarda borsa ile bağlantılı takas odası vardır. Burada günlük hesaplaşmalar, nakit ödemeleri ve teslim gibi işlemler yapılır. Ödememe riskine karşı takas odasının güvencesi vardır. Forward piyasalarda takas odası gibi bir uygulama yoktur. Risklere karşı herhangi bir güvence yoktur. 14.)Pazar Akışkanlığı ve Pozisyonu İptal Etme Kolaylığı: Futures piyasalarda standart kontratlar sayesinde Pazar oldukça likit ve pozisyon kapatmak çok kolaydır. Forward piyasalarda değişken sözleşme büyüklüğü nedeniyle Pazar akışkanlığı (likit) ve pozisyon kapatma kolaylığı sınırlıdır.

34 FORWARD VE FUTURES PİYASALAR ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR 15.)Günlük Nakit Akışı: Futures işlemlerde günlük hesaplaşmalar sonucu kar varsa nakit girişi sağlanabilir. Forward işlemlerde vade sonuna kadar nakit girişi olmaz. 16.)Düzenlemeler: Futures piyasalardaki işlemler borsa tarafından düzenlemeye tabi tutulur. Forward işlemlerinde taraflar düzenlemeleri kendileri yapar.

35 FUTURES BORSALARI CBOT-IMM NYFE CME LIFFE SIMMEX COMEX WCE MidAm CSCE NYCE NYME Futures Borsaları Chicago Board of Trade, Internatio. Monetary Exchange New York Futures Exchange Chicago Merchantile Exchange Pliladelphia Stock Exchange Toronto Stock Exchange London International Financial Futures Exchange Singapur International Monetary Exchange Commodity Exchange, New York Winnepeg Commodity Exchange Mid America Commodity Exchange Coffee, Sugar & Cocoa Exchange New York Cotton Exchange New York Merchantile Exchange

36 DÖVİZ FUTURES PİYASALARI Döviz futures sözleşmesi, belirli bir dövizi bugünden belirlenen bir fiyattan belirli bir vade sonunda el değiştirmeye yarayan sözleşmelerdir. Döviz futures sözleşmelerinin işlem gördüğü en önemli borsa Chicago Ticaret Borsasına bağlı olan Uluslar arası Para Piyasası-IMM dir. Futures piyasalarında minimum fiyat değişikliğine kısaca tik denir. Tik e bağlı olarak aşağıdaki değerler hesaplanabilmektedir:

37 DÖVİZ FUTURES PİYASALARI Tik Büyüklüğü= Minimum Fiyat Hareketi TikDeğeri = Sözleşme Büyüklüğü * Tik Büyüklüğü Tik Sayısı=(Futures Satış Fiyatı Futures Alış Fiyatı)/Tik Büyüklüğü Futures Sözleşmenin Kar/ Zararı = Tik Sayısı * Tik Değeri Futures Sözleşmenin Toplam Günl.Fiyat Tik Sözleşme Günlük Değişim Değeri = Limiti * Büyüklüğü * Büyüklüğü

38 BAZI DÖVİZLERİN İŞLEM GÖRDÜĞÜ FUTURES BORSALAR VE STANDARTLARI Kontrat Tanımı: İngiliz Poundu (Sterlin, British Pound) İşlem Gördüğü Borsalar IMM; SIMEX İşlem Saatleri New York Saati: Türkiye Saati 8:20 14:00 15:20-22:00 20:20-03:20 03:20-09:00 Teslim Günü Teslim işlem gününden sonraki ilk iş günü Kontrat boyutu BP Minimum Fiyat Hareketi $ Minimum Fiyat Hareketinin Değeri Günlük Fiyat Limiti Kontrat Vadeleri $ tik Mart, Haziran, Eylül, Aralık

39 BAZI DÖVİZLERİN İŞLEM GÖRDÜĞÜ FUTURES BORSALAR VE STANDARTLARI Kontrat Tanımı: İsviçre Frankı İşlem Gördüğü Borsalar IMM; SIMEX İşlem Saatleri New York Saati: Türkiye Saati 8:20 14:00 15:20-22:00 20:20-03:20 03:20-09:00 Kontrat Boyutu SF Minimum Fiyat Hareketi $ Minimum Fiyat Hareketinin Değeri Günlük Fiyat Limiti Kontrat Vadeleri $ tik Mart, Haziran, Eylül, Aralık

40 BAZI DÖVİZLERİN İŞLEM GÖRDÜĞÜ FUTURES BORSALAR VE STANDARTLARI Kontrat Tanımı: Alman Markı İşlem Gördüğü Borsalar IMM; SIMEX İşlem Saatleri New York Saati: Türkiye Saati 8:20 14:00 15:20-22:00 20:20-03:20 03:20-09:00 Kontrat Boyutu DM Minimum Fiyat Hareketi $ Minimum Fiyat Hareketinin Değeri Günlük Fiyat Limiti Kontrat Vadeleri $ tik Mart, Haziran, Eylül, Aralık

41 BAZI DÖVİZLERİN İŞLEM GÖRDÜĞÜ FUTURES BORSALAR VE STANDARTLARI Kontrat Tanımı: Japon Yeni İşlem Gördüğü Borsalar İşlem Saatleri Kontrat Boyutu IMM; SIMEX New York Saati: Türkiye Saati 8:20 14:00 15:20-22:00 20:20-03:20 03:20-09: Yen Minimum Fiyat Hareketi $ Minimum Fiyat Hareketinin Değeri Günlük Fiyat Limiti Kontrat Vadeleri $ tik Mart, Haziran, Eylül, Aralık

42 TÜRKİYE DE FUTURES İŞLEMLERİ Türkiye de futures işlemleri İMKB çatısı altında örgütlenmiş olan vadeli işlemler piyasasında yapılmaktadır. Bu piyasada sadece ABD doları üzerine işlem yapılabilmektedir. Türkiye de bir futures sözleşmesinin büyüklüğü ABD dolarıdır. Bu piyasada işlem yapabilmek için başlangıç teminatı 30 milyar TL dir. Sürdürme teminatı ise, 25 milyar TL dir. Burada yatırılacak olan teminatın %70 i nakit %30 u ise dövize endeksli tahvilden oluşmaktadır. Opsiyon sözleşmelerinde söz konusu değil iken futures sözleşmelerinde teminat vardır. Ancak vade sonunda opsiyon için ödenen prim geri alınamazken futures sözleşmelerde pozisyonun kapatılması durumunda teminat geri alınabilmektedir.

43 FİNANSAL ARAÇ FORWARD TANIMLAYICI ÖZELLİKLER (*)Bir varlığı gelecekteki bir tarihte belirlenmiş bir fiyat üzerinden satma veya satın alma antlaşmasıdır. (*)Bu işlemler büyük ölçüde brokerler vasıtasıyla telefon veya teleks ile yapılır (*)Gelecekteki bir fiyatı sabitlemenin (locking) tipik bir vasıtasıdır (örneğidir). (*)Forward kotratları büyük ölçüde bir yıla kadar olan kısa vadeli sözleşmelerdir. AVANTAJLARI VE SINIRLARI (*)Özel olarak hazırlanmış forward sözleşmeleri spesifik riskten korunma (hedging) gereksinimleri için mevcuttur. (*)Kredi riskini içerir. (*)Başlangıçta nakit transferine gerek yoktur.

44 FİNANSAL ARAÇ FUTURES TANIMLAYICI ÖZELLİKLER (*)Bir varlığı gelecekteki bir tarihte belirlenmiş bir fiyat üzerinden satma veya satın alma antlaşmasıdır. (*)İşlemler borsa-clearing house sistemleriyle resmi değişimler şeklinde gerçekleştirilir. (*)Sözleşme şartları çok büyük ölçüde standardize edilmiştir (miktar,kalite, vasıf teslimat tarihleri vb. gibi). (*)Karlar ve zararlar günlük olarak belirlenir. Bu bağlamda günlük nakit akışları gereklidir. (*)Garanti amaçlı belli miktardaki para işlem yapmak için bir zorunluluktur. (*)Gelecekteki bir fiyatın sabitlenmesine yönelik tipik bir uygulamadır. (*)Futures sözleşmeleri genellikle bir yıla kadar olan kısa vadeli sözleşmelerdir. AVANTAJLARI VE SINIRLARI (*)Bu pazarda orijinal pozisyon kapatılabilir ya da hızlı ve kolayca ters pozisyon alınabilir. (*)Günlük nakit transferlerinin yapılması gereklidir. (*)Bazı sözleşmeler açısından Futures pazarkları Forward pazarlarına göre oldukça fazla aktftir. (*)Garanti amaçlı başlangıç hesabı için (Margin Money), nakit transferi gereklidir. (*)Özel amaçlı olarak hazırlanan sözleşmeler yoktur

45 FİNANSAL ARAÇ OPSİYON TANIMLAYICI ÖZELLİKLER (*)Belirli bir varlığı belirlenmiş bir fiyat üzerinden belirlenmiş bir tarihte veya önce satma ya da satın alma hakkıdır. (*)İşlemler telefon ve teleksler kullanılarak brokerler vasıtasıyla yapılabildiği gibi resmi değişimler yoluyla da yapılabilir. (*)Fiyatlara taban ve tavan belirlemek için yararlanılan tipik bir uygulamadır. (*)Opsiyon sözleşmeleri büyük ölçüdebir yıla kadar olan kısa vadeli sözleşmelerdir. AVANTAJLARI VE SINIRLARI (*)Bir opsiyon sözleşmesi satınalan maksimum kaybı sınırlandırabilmekte, uyguın fiyat hareketlerinde avataj sağlayabilmektedir (*)Bir opsiyon sözleşmesi satın alan bir prim veya komisyon ödemek zorundadır. (*)Opsiyon satın alan satıcı kredi riski ile karşı karşıyadr.satın alanın hakkı/satanın da yükümlülüğü vardır. (*)Riskten korunmaya yönelik spesifik opsiyon sözleşmeleri vardır.

46 FİNANSAL ARAÇ SWAP TANIMLAYICI ÖZELLİKLER (*)Sabitlenmiş aralıklardabelirli nakit akışlarının değişimini içeren bir anlaşmadır. (*)Bir seri forward sözleşmelerinin sıraya konup bir zaman tablosuna yerleştirilmesidir. (*)İşlemler telefon ve teleks vasıtasıyla brokerler aracılığıyla yapılır. (*)Gelecekteki fiyatları uzun bir dönem için sabitlemekte yararlanılan bir uygulamadır. (*)Orta ve uzun vadeler için sözleşmeler mevcuttur (1 yıldan 10 yıla kadar). AVANTAJLARI VE SINIRLARI (*)Başlangıçta nakit transferine gerek yoktur. (*)Kredi riskini içerir. (*)Riskten korunmaya yönelik özel olarak hazırlanmışswap sözleşmeleri vardır.

47 Türevsel Enstrümanların Gelişimini Gösteren Harita Genel türevler için araçlar Geleneksel Enstrümanlar ve Piyasalar Ör: Hisse senedi,bono vs. Döviz,Mal piyasaları vs. Türevler ve geleneksel araçların kombinasyonları Melez Enstrümanlar Çift para birimli tahviller Ör: Faiz oranı / döviz kuru melezi Geleneksel türevler Forwards ve Futures Ör: Bono futures ları vs. ( FRA) Opsiyonlar Ör: Döviz opsiyonları, Faiz oranı opsiyonları vs. Swaplar Ör: Faiz oranı swap ı, Döviz swap ı vs. Türevin türevi Futures options Ör: Bono futures options ları vs. Bileşik Opsiyonlar Ör: sentetik opsiyonlar Swapopsiyonları Ör: Faiz oranı swap ı Özel yatırımlara uygun ödeme profilleri kurmak için kullanılan farklı opsiyonlar Opsiyon Kombinasyonları Ör: Straddle,Spread,Strangle vs. Ekzotik Opsiyonlar Ör: Barrier opsiyonları, Collar vs.

48 Türkiye de Türevsel Enstrümanların Gelişimini Gösteren Harita Genel türevler için araçlar Geleneksel Enstrümanlar ve Piyasalar Ör: Hisse senedi,bono vs. Döviz, Mal piyasaları vs. Türevler ve geleneksel araçların kombinasyonları Geleneksel türevler Forwards Opsiyonlar Swaplar Türevin türevi Özel yatırımlara uygun ödeme profilleri kurmak için kullanılan farklı opsiyonlar