TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU SINIRLI SORUMLU EGE LİNYİTLERİ İŞLETMESİ MÜESSESESİ 2011 YILI RAPORU
Bu rapor; 03.12.2010 tarih ve 6085 Sayılı Kanun ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiştir.
2- Üye Mahmut SAMER Müessese Müdür Yardımcısı 08.07.2004 Devam ediyor 3- Üye Recep ÇETİNER Müessese Müdür Yardımcısı 27.03.2008 Devam ediyor 4- Üye Ali ULU Müessese Müdür Yardımcısı 10.09.2009 Devam ediyor 5- Üye Nizamettin ÖZMEK İşletme Müdürü 15.12.2008 Devam ediyor Müessesenin unvanı : Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi Merkezi : Soma - Manisa Bağlı olduğu kuruluş : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Esas sermayesi : 155.000.000 TL Ödenmiş sermayesi : 155.000.000 TL Karar organındaki unvanı Adı ve soyadı Karar organı (Yönetim Komitesi) Kuruluştaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre Başlama Ayrılış tarihi tarihi 1- Başkan Hakkı DURAN Müessese Müdürü 11.05.2004 Devam ediyor
Raporda yer alan kısaltmalar AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri BLİ: Bursa Linyitleri İşletmesi CIF: Mal bedeli + Sigorta + Navlun dahil teslim ÇED: Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇLİ: Çan Linyitleri İşletmesi ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi EÜAŞ: Elektrik Üretim Anonim Şirketi FOB: Free On Board (Güvertede teslim) GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi GÖLİ: Göynük Linyitleri İşletmesi İR: İşletme Ruhsatı Kcal/kg: Kilokalori/kilogram KHK: Kamu Hükmünde Kararname KİK: Kamu İhale Kurumu / Kanunu KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme İdaresi Başkanlığı KWh: Kilo Wat saat MİGEM: Maden İşleri Genel Müdürlüğü MW: Mega Wat ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi SHÇEK: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu SLİ: Seyitömer Linyitleri İşletmesi TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi T.C:Türkiye Cumhuriyeti TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri TSE: Türk Standartları Enstitüsü YDK: Yüksek Denetleme Kurulu
İÇİNDEKİLER Sayfa no I. TOPLU BAKIŞ I II. İDARİ BÜNYE 1 A-Mevzuat 1 B-Teşkilat 2 C-Personel durumu 4 III. MALİ BÜNYE 14 A-Mali durum 15 B-Mali sonuçlar 21 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI 24 A-Giderler 26 B-Tedarik işleri 30 C-Üretim ve maliyetler 46 D-Pazarlama 87 E-Sigorta işleri 102 F-İşletme sonuçları 102 G-Yatırımlar 108 V. BİLANÇO 116 Aktif 116 Pasif 127 VI. GELİR TABLOSU 133 VII. EKLER 141
I. TOPLU BAKIŞ Soma linyit ocakları 1.1.1940-15.9.1957 döneminde Etibank a bağlı Garp Linyitleri İşletmesi (GLİ) Müessesesi nin bir işletmesi olarak çalıştırılmış, daha sonra 15.9.1957 tarihinde 6974 Sayılı Kanunla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna devredilmiştir. Soma Linyitleri İşletmesi, TKİ Yönetim Kurulu nun 29.6.1978 gün ve 2475/957 sayılı kararı ile 1.8.1978 tarihi itibarıyla müessese statüsüne kavuşturulmuştur. Eylül-1995 ayına kadar Müessese statüsü ile faaliyetlerini yürüten Müessese TKİ Yönetim Kurulunun 28.8.1995 tarih ve 3501/314 sayılı kararı ile 1.9.1995 tarihinden geçerli olmak üzere TKİ Genel Müdürlüğü ne bağlı Bölge Müdürlüğüne, dönüştürülmüştür. Ancak TKİ Yönetim Kurulunun 12.2.2004 tarih 2/139 sayılı kararı ile 1.4.2004 tarihi itibarıyla yeniden müessese statüsüne kavuşturulan Müesseseye, Genel Müdürlüğe bağlı olarak faaliyet gösteren Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü nün bağlanması aynı karar ile kabul edilmiştir. Ege Linyitleri İşletmesi (ELİ) Müessesesi nin kuruluşu ve ana statüsü Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinin 2.3.2004 tarih ve 5998 sayılı nüshasında yayımlanmış ve 1.4.2004 tarihinden itibaren hükmi şahsiyet kazanarak çalışmalarına başlamıştır. Müessesenin kuruluş amacı, devletin ve TKİ Genel Müdürlüğü nün genel enerji ve yakıt politikasına uygun olarak, linyit, turp, bitümlü şist, asfaltit gibi enerji hammaddelerini değerlendirmek ülkenin ihtiyacını karşılamak, yurt ekonomisine azami katkıda bulunmak, plan, proje ve programlar tanzim ve takip etmek, uygulama stratejilerinin tespit ve gerçekleştirmesini sağlamak olarak belirlenmiştir. Müessese merkezi Manisa iline 90 km uzaklıktaki Soma ilçesinde, Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün merkezi ise Çanakkale iline 75 km uzaklıktaki Çan ilçesindedir. Müessesenin faaliyet dönemi sonu itibariyle 50 milyon tonu muhtemel 787,4 milyon tonu görünür, 7,6 milyon tonu hazır olmak üzere toplam 845 milyon ton kömür rezervi bulunmaktadır. Bu rezervin 608,1 milyon tonu yer altı işletmeciliği ile üretilecek rezervdir. Rezervi oluşturan kömürlerin ortalama alt ısıl değeri 1550-3350 kcal/kg, kükürt % 1-6, nem % 20-30 içeriklidir. Müessese merkezindeki açık ocakların tümünde ve Çan işletmesindeki açık ocaklarda Müessesece üretim yapılmaktadır. Bir kapalı ocakta üretim hizmet alımı sözleşmesi ile bir yükleniciye yaptırılmaktadır. Diğer üç kapalı ocaktaki üretim ise, akdolunan redevans sözleşmeleri ile üç şirkete verilmiş olup, bu şirketler tarafından üretilen kömürün tümü Müessesece alınmaktadır. Müessese merkezince Soma havzasında, Çan linyit sahalarında ise İşletmece üretilen veya ürettirilen kömürler 1.034 MW gücündeki SEAŞ Termik Santralı ve 320 MW gücündeki Çan 18 Mart Termik Santralına satılmakta, bunun dışındaki kömürler ise sınai tesisler ile ısınma amaçlı satış yapan bayilere ve sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına satılmaktadır. Üretim ve satış miktarları yıllar itibarıyla artan bir eğilim izleyen Müessesenin son beş yıllık işletme faaliyetlerine ilişkin veriler ilişikteki tabloda gösterilmiştir. I
Artış/ Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl farkı azalış % Sermaye Bin TL 108.000 155.000 155.000 258.000 258.000 0 0,0 Ödenmiş sermaye Bin TL 108.000 155.000 155.000 206.500 206.500 0 0,0 Öz kaynaklar Bin TL 117.144 180.094 224.388 266.699 307.379 40.680 15,3 Yabancı kaynaklar Bin TL 417.821 349.205 340.743 295.456 224.428 (71.028) (24,0) Yab. kaynaklara sirayet eden zarar (-) Bin TL - - - - - - - Finansman giderleri Bin TL 28.811 33.028 19.746 11.329 3.245 (8.084) (71,4) Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 152.679 160.427 173.550 161.481 175.684 14.203 8,8 Maddi duran varl. bir. amortismanı Bin TL 91.305 97.841 106.581 108.118 122.473 14.355 13,3 Yatırımlar için yap. nakdi ödemeler Bin TL 7.691 9.492 16.260 12.785 8.974 (3.811) (29,8) Yatırımların gerçekl. oranı (nakdi) % 58 54 82 72 33 (39) (54,2) Tüm alım tutarı: Bin TL 181.147 110.507 521.091 628.602 762.333 133.731 21,3 -İlk madde, malzeme ve emtia alımları 421.774 447.396 544.670 97.274 21,7 -Hizmet alımları 99.317 181.206 217.663 36.457 20,1 Üretim miktarı (tuvönan) Bin ton 9.802 10.160 9.468 7.528 10.099 2.571 34,2 Üretim miktarı(satılabilir) Bin ton 8.017 8.063 6.782 4.828 7.530 2.702 56,0 Üretim maliyeti (satılabilir) Bin TL 412.811 411.952 417.604 385.159 529.423 144.264 37,5 Birim üretim maliyeti(satılabilir) TL/ton 55.93 51,09 61,58 79,97 70,30 (10) (12,1) Satın alınan kömür miktarı(tuvönan) Bin ton 5.503 5.582 6.549 6.707 7.367 660 9,8 Satın alınan kömür maliyeti(tuvönan) Bin TL 197.997 203.144 292.314 325.900 392.607 66.707 20,5 Satın alınan kömür miktarı(satılabilir) Bin ton 3.434 4.054 3.967 3.727 4.126 399 10,7 Satın alınan kömür maliyeti (satılabilir) Bin TL 209.748 252.463 325.807 348.509 422.926 74.417 21,4 S. alınan kömür birim maliyeti(satılabilir) TL/ton 61,08 67,27 82,12 93,51 102,50 9 9,6 İşgücü verimliliği(tuvönan) ton/yev 12,4 15,3 14,3 8,4 13,6 5 61,9 Satış miktarı Bin Ton 10.663 12.033 10.547 9.648 11.709 2.061 21,4 -Mües. üretimi Bin Ton 7.687 8.198 5.904 5.584 7.367 1.783 31,9 -Emtia kömür Bin Ton 2.975 3.836 4.643 4.064 4.342 278 6,8 Net satış tutarı Bin TL 708.645 897.480 940.247 925.369 1.201.198 275.829 29,8 -Mües. üretimi Bin TL 495.999 595.967 511.048 504.142 664.415 160.273 31,8 -Emtia kömür Bin TL 212.646 301.513 429.199 421.227 536.783 115.556 27,4 Stoklar: -İlk madde ve malzeme Bin TL 27.062 32.206 30.083 32.390 32.431 41 0,1 -Yarı mamuller Bin TL - - - - - - - -Mamuller Bin TL 14.304 6.704 30.220 13.742 22.052 8.310 60,5 -Ticari mallar (emtia kömür) Bin TL 70.808 14.403 25.013 14.973 9.355 (5.618) (37,5) - Diğer stoklar Bin TL 77 132 62 83 91 8 9,6 Memur (ortalama) Kişi 37 42 40 38 37 (1) (2,6) Sözleşmeli (ortalama) Kişi 590 532 515 386 370 (16) (4,1) İşçi (ortalama) Kişi 2.919 2.488 2.378 2.203 1.985 (218) (9,9) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 150.232 157.792 137.946 144.403 148.033 3.630 2,5 Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 1.140 1.478 1.468 1.437 1.687 250 17,4 Memur başına aylık ortalama gider TL 2.568 2.927 3.057 3.115 3.800 685 22,0 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 15.753 16.531 16.813 14.485 15.820 1.335 9,2 Sözleşmeli başına aylık ort. gider TL 2.225 2.510 2.721 3.127 3.488 361 11,5 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 122.832 113.419 111.391 113.677 113.511 (166) (0,1) İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.507 3.819 3.904 4.300 4.610 310 7,2 Dönem kârına ilişkin kurumlar vergisi Bin TL 1.801 14.237 27.786 10.046 33.934 23.888 237,8 Tahakkuk eden vergiler Bin TL 26.776 80.708 92.451 86.382 129.055 42.673 49,4 GSYİH' ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL 215.368 563.347 605.869 395.989 624.475 228.486 57,7 GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 237.896 644.055 670.534 472.325 719.596 247.271 52,4 GSMH 'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 237.896 644.055 670.534 472.325 719.596 247.271 52,4 Faaliyet kârlılığı (öz kaynaklar) % 13,3 51,5 58,1 8,4 37,6 29 347,6 Mali kârlılık (öz kaynak yönünden) % 6,9 39,3 68,4 20,3 45,9 26 126,1 Ekonomik kârlılık % 7 20 22,1 10,9 25,4 15 133,0 Faaliyet kârı Bin TL 14.957 92.828 117.593 20.631 107.921 87.290 423,1 Dönem kârı Bin TL 7.750 70.864 138.477 49.795 131.852 82.057 164,8 Bilanço kârı Bin TL 5.949 56.627 135.784 39.713 97.918 58.205 146,6 II
2011 yılında esas ve ödenmiş sermayesinde bir değişiklik olmayan Ege Linyitleri İşletmesi (ELİ) Müessesesinin, yılsonu itibarıyla öz kaynakları önceki döneme göre %15 oranında artmıştır. Yabancı kaynakları ise önceki yıl sonuna göre %24 oranında azalmış olup, öz kaynakların yabancı kaynakları karşılama (mali yeterlilik) oranı %137 ye yükselmiştir. Müessese ocaklarında üretim yapılabilmesi için rezerv üzerindeki toprak örtüsünün kaldırılması işini ifade eden dekapaj miktarı, satış ve talep miktarına bağlı olarak artan üretime paralel bir şekilde, her yıl artmakta ve dekapaj itfa payları önemli maliyet unsuru olarak ortaya çıkmaktadır. 2011 yılında da, en önemli alıcı olan termik santralların talebindeki artışa bağlı olarak tüvenan ve satılabilir kömür üretimi artmış, buna bağlı olarak 2011 yılı dekapaj miktarı önceki yıla göre %15 den fazla artarak 52,6 milyon metre küp seviyesinde gerçekleşmiştir. 2011 yılında; -Müessese merkezinde 8,0 milyon ton, -Çan Linyit İşletmesi Müdürlüğünde ise 2,1 milyon ton, olmak üzere toplam 10,1 milyon ton tuvönan kömür üretilmiştir. Ayrıca redevans sözleşmeleri ile üretim yapan üç şirketten de (Soma AŞ, İmbat AŞ, Uyar Ltd. Şti.) 7,4 milyon ton tuvönan kömür satın alınmış ve toplam tuvönan miktarı 17,5 milyon ton olmuştur. 2011 yılında, Genel Müdürlük tarafından imzalanmış olan redevans sözleşmeleri gereği, adı geçen firmalardan 7.367 bin ton tüvenan kömür, 392,6 milyon TL bedel ile satın alınmıştır. 2011 yılında redevansçı firmalardan satın alınan kömür miktarı önceki yıla göre %10 oranında artmıştır. Redevans sözleşmelerine göre söz konusu firmalardan kömür satın alınması, TKİ tarafından bir (rüçhan) hakkın kullanımı niteliğinde olup, bu firmalarca üretilen tüm kömürün satın alınması yükümlülüğü bulunmamaktadır. Ancak 2011 yılında, Müessesenin kendi tüvenan üretimi de %34 oranında arttığı halde, Soma termik santralının ve piyasanın kömür talebi karşılanamadığından, söz konusu firmaların önceki yıla göre %10 oranında artmış olan tüvenan üretiminin tümü satın alınmıştır. Redevansçı firmalardan satın alınan tüvenan kömürün ortalama birim alış fiyatı 53,29 TL/ton olarak gerçekleşmiştir. Fiyat farkı uygulaması ve Uyar Madenciliğin fiyatının, Müessesenin Termik santrala kömür satış fiyatına bağlı olması nedeni ile 2011 yılı birim alış fiyatı önceki yıla göre %10 oranında artış göstermiştir. Firmalardan satın alınan tüvenan kömürden gerekli görülen miktar adı geçen şirketlerin lavvar, torbalama ve briketleme tesislerinde redevans sözleşmelerinde belirlenmiş birim fiyatlar üzerinden yıkama, torbalama vb. işlemlere tabi tutulmakta ve bu işlemlerin bedeli de firmalara ödenmektedir. Bu ödemeler ile birlikte satınalma ve maliyet giderleri toplamı 422,9 milyon TL ye ulaşırken, yıkama ve ayıklama fireleri III
nedeni ile satılabilir kömür miktarı 4.126 bin tona düşmüştür. Tüvenan kömürün satılabilir kömür haline getirilmesi ile ilgili iyileştirme giderleri ile lavvar kayıplarından kaynaklanan maliyet artışları dahil edilerek hesaplanan satılabilir kömür birim maliyetleri de önceki yıla göre %10 oranında artarak 102,50 TL/ton seviyesine yükselmiştir. Faaliyet döneminde Müessesece üretilen 10,1 milyon ton ve satın alınan 7,4 milyon ton tüvenan kömürden toplam 11,7 milyon ton satılabilir kömür elde edilmiştir. Faaliyet dönemi satılabilir kömür miktarının 7.530 bin tonu Müessese üretimi kömürden oluşmakta olup, bu miktarda satılabilir kömür üretimi için, toplam 529,4 milyon TL tutarında üretim gideri yapılmıştır. 2011 yılı Müessese üretimi satılabilir kömür miktarı 7.530 bin ton, program hedefinin %15, geçen yıl gerçekleşmesinin %56 oranında üzerinde bir gerçekleşmeyi ifade etmektedir. 2011 yılında satılabilir kömür ortalama birim üretim maliyeti 70,30 TL/ton olarak gerçekleşmiştir. Birim üretim maliyeti ise programa göre %8, geçen yıla göre de %12 oranında azalmıştır. Özet olarak, müessesede önceki yıla göre satılabilir üretim miktarı %56 oranında artarken, birim üretim maliyeti %12 oranında azalmıştır. Müessese merkezinde üretilen satılabilir kömürün ortalama birim maliyeti 72,85 TL/ton iken, ÇLİ nin ürettiği satılabilir kömürün ortalama birim maliyeti 63,38 TL/ton olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında toplam 11.709 bin ton kömür satışı yapılarak, 1.201,2 milyon TL satış hasılatı elde edilmiştir. 2011 yılı kömür satışları, miktar olarak %10, tutar olarak %7 oranında, program hedefinin üstünde gerçekleşmiştir. Geçen yıla göre ise satış miktarı %21, satış hasılatı %30 oranında artış göstermiştir. 2011 yılındaki toplam satışların %83 ü oranında 9.721 bin tonu Ege Linyitleri İşletmesinin, %17 si oranında 1.988 bin tonu ise Çan Linyitleri İşletmesinin satışıdır. 2011 yılı satışlarının %68,1 i, EÜAŞ ın Soma ve Çan Termik Santrallarına yapılmıştır. SEAŞ ve EÜAŞ ile, Soma ve Çan Termik santralleri 2010-2011 kömür alım protokolü, 1.4.2010 tarihinden geçerli olmak üzere değiştirilerek yeniden imzalanmış olup; söz konusu protokol değişikliğinden sonra, EÜAŞ ve SEAŞ a verilen kömürlerde faturalama işleminin günlük bazda verilen kömür yerine vardiya bazında verilen kömür üzerinden yapılmasına başlanmıştır. Bu uygulama külfetin daha çok TKİ üzerinde kalmasına neden olmaktadır. Zira bu protokol ile termik santral ünitelerine verilecek kömürlerin baz kalori ve alt kalori değerleri yükseltilirken, tavan kalori değeri yeterince yükseltilmediğinden, kömürün kalorifik değerleri ile ilgili olarak dar bir aralık oluşturulmuştur. Oluşturulan bu dar aralığın alt kalori sınırının altına düşüldüğünde ceza uygulanmakta ve sadece verilen kömürün baz kalori fiyatının %20 si ödenmektedir. Buna karşılık, tavan değerin üzerine çıkıldığında verilen kömürün fiyatına herhangi bir prim uygulanmamakta ve tavan kalori değeri esas alınarak ödeme yapılmaktadır. IV
Oysa, ELİ Müessesesinde üretim, bir çok ocaktan ve farklı panolardan yapılmakta ve Soma santralı esas olarak 9 ayrı panodan üretilen kömürlerle beslenmektedir. Santral besleme sistemi oluşturulurken, bunker paçallaması ve santral kömür park sahası dışında bir stok sahası ve kömür paçallaması öngörülmemiştir. Bu nedenle, ocaklardan gelen kömürler doğrudan bunkerlere verilmekte ve bunkerlerde ve santral kömür park sahasında paçallanması gerekmektedir. Öte yandan, kömür alım protokollerinin 6.2 maddesine göre, santral stok sahası olan santrallarda en az 15 (on beş) günlük kömür stoku bulundurulması gerekmektedir. Doğrudan bunkerlere kömür verilmesi ve söz konusu protokolün bu hükmüne rağmen, genellikle santral kömür park sahasının amacına uygun ve tam kapasite ile çalıştırılmaması nedeni ile ELİ Müessesesinin ön görülen dar kalori aralığı içerisinde kömür vermesi mümkün olamamakta ve ceza uygulaması ile karşılaşılmaması için genellikle tavan değerin üzerinde kömür verilmektedir. Nitekim; 2011 yılında 1-4 ünitelere, baz kalori (2.400 kcal/kg) değerinin oldukça üzerinde ve belirlenmiş tavan değer (2.650 kcal/kg) e çok yakın bir değerde, ortalama 2.633 kcal/kg kömür verilirken; 5,6 üniteler için belirlenmiş tavan değer 1700 kcal/kg olduğu halde, ortalama 1834 kcal/kg lık kömür verilmiş ve tavan değerin üzerine çıkılmıştır. 5,6 üniteler için 2007-2010 yılları arasında verilen kömürün ortalama kalori değeri hep tavan kalori değerinin üzerinde gerçekleşmiştir. Ceza uygulamasına düşmemek için, ortalama olarak tavan kalori değerinin üzerinde kalori değeri olan kömür verilmesine rağmen, 1.4.2010 tarihinden 2011 yıl sonuna kadar geçen dönemde 6 vardiyada alt kalori değeri tutturulamamış ve ceza uygulaması ile karşılaşılmıştır. Başka bir ifade ile Müessese, söz konusu dönemdeki (640X3=) 1.920 adet vardiyanın ortalamasında, tavan kalori değerinin üstüne çıktığı ve hiçbir fiyat artışı sağlayamadığı halde, alt kalori değerini sağlayamadığı 6 vardiyada teslim edilen kömürün baz kalori fiyatının %80 i kadar ceza uygulaması ile karşılaşmıştır. Söz konusu protokollerde taban ve tavan kalori değerleri belirlenmesinin amacı, santrallara homojen kömür verilmesi ve santral ünitelerinin verimli çalışmasının sağlanmasıdır. Ancak, yukarda açıklandığı üzere öngörülen homojen kömürün verilebilmesi için, santral kömür besleme sisteminin gözden geçirilmesi ve santral kömür park sahasında kademeli döküm yapmak suretiyle oluşturulmuş en az on beş günlük kömür stoklarının regülasyon (paçallama) yapılarak ünitelerin beslenmesi gerekmektedir. Bu yapılmadan, sadece prim ve ceza uygulaması ile homojen kömür elde edilmesi mümkün görünmemektedir ve nitekim mümkün olmamıştır. TKİ ve EÜAŞ Genel Müdürlükleri arasında, her iki kurumun minimum maliyetle optimal işletmecilik yapabilmesine yönelik işbirliği yapılarak; ülkenin yenilenemeyen linyit kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesi, Termik santrallara ön görülen kalori aralığında homojen kömür verilmesi ve ceza uygulamalarının önlenebilmesi için gereken tedbirler alınmalıdır. V
Müessesenin ısınma amaçlı kömür satışlarında çevre ile ilgili mevzuattan kaynaklanan bazı sorunlar ile karşılaşması nedeni ile bayi satışları olumsuz etkilenmekte ve bayi satışlarının payı giderek düşmektedir. 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesinin (c) bendi ile Çevre ve Orman Bakanlığına; temiz enerji kullanımını desteklemek, yakıtların hava kirliliğine yol açmayacak şekilde kullanılabilmesi için gerekli önlemleri almak veya aldırmak görevleri verilmiştir. Bu çerçevede, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü (IKHKK) Yönetmeliği 13.01.2005 tarih- 25699 sayılı R.G. de yayımlanarak 1.04.2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Yayımlanan Yönetmelik ve değişiklikleri, Isınmada kullanılacak yakma tesislerinin özelliklerini ve işletme esaslarını, yakma tesislerinde kullanılacak katı, sıvı ve gaz yakıtlarına ilişkin kalite kriterlerini ve uyulması gereken emisyon sınırlarını kapsamaktadır. Yönetmeliğin Yerli Kömürler başlıklı 23 üncü maddesinde: Yerli kömürlerin nasıl ve ne şekilde satılacağı, sorumluluklar ile sınır değerlerin aşıldığı veya aşılmadığı il ve ilçelerde kullanılacak yerli kömürlerin özellikleri belirtilmiş, 31. maddede ise, İl Çevre ve Orman Müdürlüklerine 23 üncü maddedeki tespitlerin dışında, ek yaptırımda bulunma, tedbir alma, sonuç olarak da TKİ açısından, ısınma amaçlı kömür satışlarına sınırlandırmalar getirme yetkisi verilmiştir. Nitekim; Çevre ve Orman Bakanlığınca hazırlanan Yönetmelikte, kirlilik sınır değerlerinin aşıldığı illerde, alt ısıl değer (kuru bazda) 4800 kcal/kg (-200 tolerans), kükürt oranı %2, nem maksimum %25, kül (kuru bazda) maksimum %25, sınır değerlerin aşılmadığı illerde, alt ısıl değer 4.200 kcal/kg (-200 tolerans), kükürt oranı %2,3, nem maksimum %30 kül maksimum %30 olarak belirlenmiş iken; bazı Mahalli Çevre Kurulları kalori değerlerini daha yüksek, nem kükürt ve kül değerlerini ise daha düşük belirleyebilmekte veya kendi kriterlerini uygulamaktadır. Gerek söz konusu yönetmelik kapsamında, gerekse mahalli çevre kurulları kararları ile yerli kömürlerin kalitesinin iyileştirilmesi yönünde yapılan düzenlemeler, Müessesenin ısınma amaçlı kömür satışlarını olumsuz etkilemekte ve ithal kömür lehine avantaja dönüşmekte ve ithal kömür yerli kömürün hem teshin hem de sanayi amaçlı pazarına daha fazla girmektedir. Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığının 4856 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin verdiği yetki çerçevesinde yayınladığı genelgelerde öngörülen bazı düzenlemeler de Müessese satışlarını olumsuz etkilemektedir. TKİ nin ürettiği ısınma amaçlı kömürün ithal kömür ile rekabet edebilir duruma gelmesi için; Yönetmeliğin yerli kömür satışına getirdiği kısıtlama dikkate alınarak, çevre duyarlılığı ve AB müktesebatına uygunluk sağlamak üzere; kömür kalitesinin iyileştirilmesi, ithal kömürle rekabet edilebilir duruma gelinmesi, pazarlama imkanlarının arttırılması için gerekli tüm tedbirlerin alınması kaçınılmaz görünmektedir. Müessesenin personel sayısı yıllar itibarıyla azalmakta olup, iş gücü açığı hizmet alımı suretiyle karşılanmaktadır. Müessesenin atölyelerindeki iş gücü açığı VI
hizmet alımı suretiyle karşılanmaya çalışılsa da, birçoğu özel donanımlı ve özel imal ettirilmiş makine ve ekipmanın ancak, bu konuda eğitim verilmiş ve tecrübe kazanmış elemanlar tarafından bakım onarımları mümkün olduğundan, kalıcılıkları sağlanamayan ve tecrübesi bulunmayan yüklenici işçileri ile bu işlerin aksatılmadan yürütülmesi imkansız olduğundan, işçi adedinin öngörülen sayıda tutulmasında zorunluluk bulunmaktadır. 2011 yılında yapılan satışlar sonucunda, 107,9 milyon TL tutarında faaliyet karı sağlanmıştır. Müessesenin dönem karı ise 131,9 milyon TL tutarında gerçekleşmiştir. Dönem karının faaliyet karından yüksek olmasında en önemli etken, diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlarda yer alan, redevans firmalarından sağlanan redevans gelirleridir. Müessese merkezinin dönem karı 120,3 milyon TL olurken, geçen yıl 14,1 milyon TL tutarında dönem zararı olan ÇLİ de bu yıl 11,6 milyon TL tutarında dönem karı elde etmiştir. Müessesenin faaliyet döneminde sağladığı faaliyet kârının önceki yıla göre %423 oranında, dönem kârının ise %165 oranında artmasına karşılık, ödenmiş sermayenin değişmemesi ve öz kaynakların %15 oranında artmasına bağlı olarak; kullanılan ortalama ödenmiş sermaye ve öz kaynak birimi başına sağlanan kâr artmıştır. 2010 yılında ortalama öz kaynak birimi başına sağlanan dönem kârı %20,3 iken 2011 yılında %45,9 a yükselmiş, yine ortalama öz kaynak birimi başına sağlanan faaliyet kârı ise %8,4 den %37,6 ya yükselmiştir. Öneriler: TKİ Kurumu Sınırlı Sorumlu Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi nin 2011 yılı çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Müessese merkezinde yıllardan beri birikerek yaklaşık 6,3 milyon tona ulaşan ara ürün niteliğindeki düşük kalorili kömürün çevresel ve ekonomik açıdan taşıdığı değer dikkate alınarak öncelikle değerlendirilmesi ve bundan sonraki dönemde ara ürün birikimine imkan verilmemesi için gerekli çabanın gösterilmesi (Sayfa: 52-54), 2- Soma merkez ve Çan açık ocaklarında kömür üretiminin aksamadan yürütülmesi ve dekapaj açığına meydan verilmemesi amacıyla hazırlanan yıllık dekapaj programlarının eksiksiz gerçekleştirilmesi ve özellikle Deniş bölgesinde dekapaj birim fiyatlarının her geçen yıl daha da yükseldiği göz önünde bulundurularak, dekapaj maliyetlerini yukarı çeken parametrelerin irdelenmesi ile oluşan yüksek maliyetlerin düşürülmesine yönelik tedbirlerin alınması (Sayfa: 64), 3- ELİ Müessesesinde müteahhit marifetiyle işletilen ve ortalama verimi %41 e kadar gerileyen Dereköy lavvarında daha az maliyetle daha fazla kömür kazanımını teminen; açık ve yeraltı ocaklarında seçimli üretim yönteminin etkin bir şekilde uygulanması suretiyle tesisin daha yüksek kalorili kömürlerle beslenmesi, içine yan kayaç karışmış malzemenin tesise taşınmasına engel olunması ve kayıp/kaçak miktarlarının takip edilerek kontrol altına alınması ve bu sayede tesis veriminin yükseltilmesi (Sayfa: 65-69), VII
4- ELİ Müessesesi ve bağlı İşletmesi ÇLİ de kömür üretimi, zenginleştirilmesi ve dekapaj işlerinin ağırlıklı olarak müteahhit marifetiyle yapılmasının, Kurum bünyesinde bu işlerin denetimi ve kontrolü amacıyla oluşturulan Kontrol Müdürlüklerini oldukça önemli birimler haline getirdiği göz önünde bulundurularak; bu birimlerin; ihtiyacı olan başta mühendis olmak üzere özellikle ölçü tespit elemanı, topograf ile üretim sahasında ihtiyaç duyulan harmancı-manevracı, ağır kamyon şoförü, iş makinesi operatörü, laborant, numuneci, kantarcı ve bilgisayar operatörü unvanlı elemanlarla takviye edilmesi (Sayfa: 79, 80), 5- TKİ ve EÜAŞ Genel Müdürlükleri arasında, her iki kurumun minimum maliyetle optimal işletmecilik yapabilmesine yönelik işbirliği ile, ülkenin yenilenemeyen linyit kaynakları en iyi şekilde değerlendirilirken, Termik santrallara ön görülen kalori aralığında homojen kömür verilebilmesi ve ceza uygulamalarının önlenebilmesini teminen; -Öncelikle santral park sahalarında, kömür alım protokollerinin 6.2 maddesinde öngörülen en az on beş günlük stokun oluşturulması ve santral park sahalarının tekniğine ve amacına uygun olarak işletilmesi, -Gerekirse santralların kömür alma bunkerlerinden önce regüle stok sahaları oluşturularak kömürün homojenizasyonunun sağlanması, -Verilecek kömürlerin alt ve tavan kalori değerlerinden oluşan aralığın genişletilmesine yönelik olarak protokolün gözden geçirilmesi, Hususlarında TKİ Genel Müdürlüğü nezdinde girişimde bulunulması (Sayfa: 92-94), 6- Pazarlama faaliyetleri kapsamında, çevre duyarlılığı ve AB müktesebatına uyum sağlamak ve ithal kömürle rekabet edilebilir duruma gelerek pazar payını arttırabilmek için; Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde ve mahalli çevre kurulu kararlarında öngörülen değerlerin sağlanması gerektiğinden, bu hususu teminen kömürün kalitesinin yükseltilmesi ve zenginleştirilmesi yönünde ki çabaların artırılması (Sayfa: 95, 96), 7- Müessese tarafından piyasaya satılan kömürlerin fiyatlarının, zarar oluşmasını önleyecek ve hedef karlılık oranının yakalanabilmesini sağlayacak seviyede belirlenmesi için; piyasa koşullarının yakından izlenmesi ve piyasa koşullarının gerektirdiği fiyat değişikliklerinin zamanında gerçekleştirilmesini teminen, Genel Müdürlük nezdinde girişimde bulunulması (Sayfa: 97, 98), 8- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:15) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Sınırlı Sorumlu Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi nin 2011 yılı bilançosu ve 131.852.283,95 Türk Lirası dönem karı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VIII
A- Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE Soma bölgesindeki linyit ocakları 1939 yılında Etibank tarafından devralınarak 01.01.1940 tarihinde kurulan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi bünyesinde 1957 yılına kadar işletilmiştir. Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi 22.05.1957 tarih ve 6974 Sayılı Kanunla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlanmış, Soma Bölgesi Linyit İşletmeleri de Garp Linyitleri bünyesinde 1978 yılına kadar faaliyetini sürdürmüştür. TKİ Yönetim Kurulu nun 29.06.1978 tarih ve 2475/953 sayılı kararıyla Soma Linyitleri İşletmesi, Garp Linyitleri Müessesesi nden ayrılarak Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesine dönüştürülmüştür. Ege Linyitleri İşletmesi faaliyetini zaman içinde Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlüğü, Müessese Müdürlüğü olarak devam ettirmiştir. TKİ İşletme Müdürlüklerinin yeniden düzenlenmesi çalışmaları kapsamında, TKİ Yönetim Kurulu nun 12.02.2004 tarih ve 131 sayılı kararıyla Ege Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü 01.04.2004 tarihi itibariyle tekrar Müessese Müdürlüğü ne dönüştürülmüş, Çan Linyitleri İşletmesi de Ege Linyitleri İşletmesi Müessese Müdürlüğüne bağlanmıştır. Müessese nin statüsü 12.02.2004 tarih 141 sayılı Yönetim Kurulu Kararıyla kabul edilmiş, Müessese nin kuruluşu ve ana statüsü Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nin 02.03.2004 tarih ve 5998 sayılı nüshasında yayınlanmış ve Müessese 01.04.2004 tarihinden itibaren hükmi şahsiyet kazanarak çalışmalarına başlamıştır. Halen bu statüsü ile çalışmalarını sürdürmektedir. Müessese nin amacı; Devletin genel sanayi ve enerji politikasına uygun olarak linyit, turp, bitümlü şist, asfaltit gibi enerji hammaddelerini değerlendirmek, ülkenin ihtiyacını karşılamak, yurt ekonomisine azami katkıda bulunmak, plan proje ve programlar tanzim ve takip etmek, uygulama stratejilerinin tespit ve gerçekleştirilmesini sağlamak şeklinde belirlenmiştir. Müessese, kuruluş amacına uygun olarak; belirtilen madenlerin aranması, işletilmesi ve işlettirilmesi, ihtiyaç duyulan sanayi ve ticari tesislerin kurulması, kiralanması veya kiraya verilmesi şeklinde faaliyet konularına da sahip bulunmaktadır. Müessese; 3346 sayılı Kanun gereğince TBMM nin, 6085 sayılı Kanun ve 233 sayılı KHK ler gereğince Sayıştay ın mali, idari, hukuki ve teknik yönden sürekli denetimine tabi olup 233 sayılı KHK de saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine göre faaliyette bulunmaktadır. 1
B-Teşkilat: 1-Teşkilatın yapısı: Ege Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü TKİ Yönetim Kurulunun 12.02.2004 tarih ve 141 sayılı kararı ile Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğüne dönüştürülmüş olup, Çan Linyitleri İşletme Müdürlüğü de Müesseseye bağlanmıştır. Müessesenin merkezi Manisa/Soma da olup, teşkilat yapısı; yönetim komitesi, Müessese müdürü, üç Müessese müdür yardımcısı ve bunlara bağlı şube müdürlükleri ile alt birimlerden oluşmaktadır. Müesseseye bağlı bulunan Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün, işletme merkezi Çanakkale/Çan da olup, teşkilat yapısı; işletme müdürü, iki işletme müdür yardımcısı ve bunlara bağlı şube müdürlükleri ile alt birimlerinden oluşmakta, işletme müdürü aynı zamanda Müessese Yönetim Komitesi üyeliği görevini de yapmaktadır. Müessese nin TKİ Yönetim Kurulu nun 07.08.2007 tarih ve 396 sayılı kararı ile kabul edilen Görev, Yetki ve Sorumluluk Yönetmeliğinde, zaman içerisinde yapılan güncellemeler, TKİ Yönetim Kurulu nun 24.04.2008 tarih ve 188 sayılı kararı ile yürürlüğe konmuştur. Denetim döneminde; TKİ Yönetim Kurulu nun 13.08.2010 tarih ve 292 sayılı kararıyla kurulan İş Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığı nın kadrosu 11.02.2011 tarihli 27843 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 01.02.2011 tarih ve 2011/1390 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, İş Güvenliği ve Sağlığı Dairesi Başkanlığı olarak ihdas edildiğinden, bu karara paralel olarak TKİ Yönetim Kurulu nun 10.03.2011 tarih ve 123 sayılı Kararıyla söz konusu Daire Başkanlığının adının İş Güvenliği ve Sağlığı Dairesi Başkanlığı, Müessese ve İşletme Müdürlüklerinde bulunan birimlerin ise İş Güvenliği ve Sağlığı Şube Müdürlüğü ile İş Güvenliği ve Sağlığı Başmühendisliği şeklinde değiştirilmesine karar verilmiştir. TKİ Yönetim Kurulu nun 27.04.2011 tarih ve 190 sayılı Kararıyla: Müessese ve işletme Müdürlüklerinde doğrudan Müessese ve İşletme Müdürüne bağlı bulunan Özel Güvenlik Teşkilatlarının, Müessese Müdürlüklerinde İdari ve Sosyal İşler Şube Müdürlüğüne, İşletme Müdürlüklerinde Personel ve İdari İşler Şube Müdürlüğüne bağlanmasına karar verilerek organizasyon şemalarında değişiklik yapılmıştır. Teşkilat şeması rapor ekinde (Ek: 1) de yer almaktadır. 2- Karar organı: 233 sayılı KHK ve Kurum Ana Statüsüne göre Müessesenin karar organı olan Yönetim Komitesi; bir başkan ve dört üyeden oluşmaktadır. Müessese Müdürü Yönetim Komitesinin Başkanı olup; Yönetim Komitesi üyeleri Teşebbüs Genel Müdürlüğünün teklifi üzerine TKİ Yönetim Kurulunca atanmakta ve bu üyeliklere atanacakların Teşebbüs Yönetim Kurulu Üyelerinin nitelik ve şartlarına sahip olmaları gerekmektedir. 2
Yönetim komitesi, Kurumca tespit edilen esaslara, işletme bütçesi ve programlara uygun olarak, verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda Müessesenin yönetimini sağlayacak kararları almakla görevli ve yetkili bulunmaktadır. Müessese Yönetim Komitesi Başkanı ve Yönetim Komitesi Üyeleri görevlerini 2011 yılında da sürdürmüşlerdir. Mevcut yönetim komitesine raporun giriş kısmında yer verilmiştir. 2011 yılında yönetim komitesi 50 toplantı yaparak, işletme faaliyetleri ile ilgili toplam 79 karar almıştır. 3- Yürütme organı: Müessesenin yetkili ve sorumlu yürütme organı Müessese Müdürlüğü olup; Müessese Müdürü, Müessese Müdür Yardımcıları ve şube müdürlüklerinden oluşmaktadır. Ayrıca Müesseseye bağlı olan Çan Linyitleri İşletme Müdürlüğünün İşletme Müdürü ve Yardımcıları da yürütme organı içinde değerlendirilmektedir. Yürütme organı TKİ Genel Müdürlüğünce atanmaktadır. Aynı zamanda Yönetim Komitesi Başkanı ve üyesi bulunan Müessese Müdürü ve Müdür yardımcıları ile Müesseseye bağlı Çan Linyitleri İşletmesi Müdürü bu görevlerini 2011 yılında da sürdürmüşlerdir. 04.11.2010 tarih ve 422 sayılı Yönetim Kurulu Kararıyla atanan Çan Linyitleri İşletme Müdür yardımcısı 10.03.2011 tarih ve 114 sayılı Yönetim Kurulu Kararıyla Seyitömer Linyitleri Müessesesi Laboratuvar Şube Müdürlüğüne atanmıştır. 4- Servisler; Müessese müdürlüğünün bazı birimleri hakkında aşağıda bilgi verilmiştir. a)hukuk Servisi: Cari yılda Müessesenin hukuk işleri; TKİ Hukuk Müşavirliği Yönergesi ve ELİ Görev, Yetki ve Sorumluluk Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yürütülmüştür. Hukuk Müşavirliği; Müessesedeki hizmetlerin ifasında lüzumlu görülen hukuki konularda müşavirlik yapmak, kurumun leyh ve aleyhine açılan davalar ile icra takiplerine, vergi itirazlarına, hak ve imtiyazlara, resim ve harçlara dair bütün hukuki işlerin takibini yapmak ve sonuçlandırmakla yükümlüdür. Müessesede 1 hukuk müşaviri 2 avukat görev yapmaktadır. Müessese hukuk servisince 2011 faaliyet döneminde, önceki dönemden devreden 330 dava ve icra takibine ilaveten, yıl içinde açılan 118 dava ve icra takibi ile birlikte 448 dava ve icra dosyası takip edilmiş, bunlardan 98 i cari yılda sonuçlandırılmıştır. 3
2012 yılına devreden 350 dava ve icra takibinin toplam değeri 32.244 bin TL dir. Söz konusu davaların önemli bir bölümünü, kamulaştırma uygulamalarında ortaya çıkan sorunların çözümüne ilişkin bedel tespiti ve tescil davaları ile alacak, tazminat ve emlak vergisi davaları oluşturmaktadır. b)teftiş ve kontrol: Müessesenin teftiş işleri; TKİ Teftiş Kurulu Yönetmeliği ne göre Genel Müdürlük Teftiş Kurulu Başkanlığı nca yürütülmektedir. Müessesenin 2010 yılı faaliyetlerine ilişkin olarak; Müessese Müdürlüğü için; 01.07.2011 tarih ve 261/99/39/45/5 cevaplı rapor ile çeşitli konularda 4 inceleme ve soruşturma raporu, Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü için; 17.05.2011 tarih ve 271/33/4 sayılı cevaplı rapor düzenlenmiştir. C- Personel durumu: I- Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler Müessesenin 2010 yılı program kadroları ile ortalama ve yıl sonu itibariyle çalışan personelin sayıları karşılaştırmalı olarak bir önceki yıl sonuçları ile aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Personel A - Memurlar: 1-Genel idare hizmetleri 2010 2011 Çalışan personel Norm Program Çalışan personel Ortalama kişi Yılsonu kişi Kadro sayı kadro sayı Ortalama kişi Yılsonu kişi 38 38 39 37 37 Toplam(A) 38 38 39 37 37 B - Sözleşmeliler: 1-399 Sayılı KHK'ye göre çal. 386 384 535 378 370 Toplam (B) 386 384 535 378 370 C - İşçiler: 1-Sürekli işçiler: Gündelikçiler(saat üc.) 2.203 2.129 2.365 2.052 1.985 Toplam (C) 2.203 2.129 2.365 2.052 1.985 Genel toplam(a+b+c) 2.627 2.551 2.939 2.467 2.392 Yüklenici işçileri 1.340 1.940 4
28.12.2010 tarih ve 468 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu merkez ve taşra teşkilatı 2011 yılı personel kadrolarının dağılımı yapılmıştır. Müessesenin 2011 yılı personel program kadrosu 28.12.2010 tarih ve 487 sayılı Yönetim Kurulu kararıyla yürürlüğe giren 2011 yılı işletme bütçesi ile kabul edilmiştir. Müessesede memur, sözleşmeli ve işçi personel istihdam edilmektedir. 2011 yılında 39 memur, 535 sözleşmeli, 2365 işçi olmak üzere toplam 2939 program kadrosuna karşılık, 2011 yılı sonu itibariyle müessesede 37 memur, 370 sözleşmeli, 1985 işçi olmak üzere toplam 2392 personel bulunmaktadır. 2010 yılı sonu itibariyle Müessesede memur, sözleşmeli ve işçi olarak toplam 2551 personel istihdam edilirken, 2011 yılı sonu itibariyle bir önceki yıla göre % 6 oranında 159 kişi azalışla 2392 personel istihdam edilmiştir. 2011 yılı sonu itibariyle personelin servislere dağılımını gösterir çizelge (Ek:2) de rapor ekinde yer almaktadır. Müessesede memur statüsünde çalışan personel özlük hakları açısından 657 sayılı Kanun ve 399 sayılı KHK ye tabi olup, sağlık işlemleri 15.01.2010 tarihinden itibaren Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı nca karşılanmaktadır. Kurumun memur personel kadroları, 399 sayılı KHK ve bu KHK de değişiklik yapılmasına dair 3771 sayılı Kanun gereği Bakanlar Kurulunca hazırlanan kararname eki I ve II sayılı cetvellerde belirtilmiştir. Genel Müdürlük kadro ihdas ve iptalleri son olarak 11.02.2011 tarihli 27843 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 01.02.2011 tarih ve 2011/390 sayılı, 27.09.2011 tarihli 28067 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 22.08.2011 tarih ve 2011/2180 sayılı Bakanlar Kurulu kararlarıyla kabul edilmiştir. Yapılan kadro ihdas-iptal işlemlerine paralel olarak Müessese Müdürlüğü kadrolarında, 4 koruma ve güvenlik görevlisi kadrosu iptal edilmiştir. 2010 yılı sonu itibariyle 38 olan memur personel sayısında 2011 yılı faaliyet döneminde; 1 naklen tayin yoluyla artış olurken, 1 emeklilik, 1 memur personelin başka Müesseselere naklen atanmasıyla toplam 2 azalış olmuş, yılsonu itibariyle memur personel sayısı 37 olarak gerçekleşmiştir. Sözleşmeli personelin özlük hakları, 399 sayılı KHK ve bu KHK de hüküm bulunmayan hallerde Devlet Personel Başkanlığının görüşü alınmak kaydı ile 657 sayılı Kanuna tabi olup, sağlık işlemleri ise memur personelin tabi olduğu mevzuata göre izlenmektedir. 2010 yılı sonu itibariyle 384 olan sözleşmeli personel sayısında, cari yılda 2 si açıktan tayin, 7 si naklen, 4 ü askerlik dönüşü, 22 i kurum içi nakil, 1 göreve iade, 1 sair nedenlerle olmak üzere toplam 37 personel artışı olmuş buna karşılık; 11 i emeklilik, 33 ü başka müesseselere nakil, 6 sı istifa, 1 ölüm olmak üzere toplam 51 sözleşmeli personel ayrılmış, yılsonu itibariyle sözleşmeli personel sayısı 370 olarak gerçekleşmiştir. 5
Memur ve sözleşmeli personelin hareketini gösterir çizelgeler (Ek: 3) de rapor ekinde yer almaktadır. İşçi personelin özlük hakları, 1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi, 4857 sayılı İş Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, bunların ek ve tadilleriyle, işçilerin üyesi bulunduğu sendikayla imzalanan toplu iş sözleşmesi hükümlerine göre yürütülmektedir. 2010 yılı sonu itibariyle 2129 olan işçi sayısında; 95 i açıktan tayin, 5 i naklen, 7 si askerlik dönüşü olmak üzere toplam 107 artış olurken, 229 u emeklilik, 2 si askere alınma, 4 ü ölüm, 10 u kendi isteğiyle ayrılma, 1 i işten çıkarma, 5 i başka nedenler olmak üzere toplam 251 azalış olmuş, yılsonu itibariyle işçi personel sayısı 1985 olarak gerçekleşmiştir. İşçilerin hareketini gösterir çizelgeler (Ek: 4) de rapor ekinde yer almaktadır. 2011 yılı sonu itibariyle Müessesede çalışan işçilerin 1675 i Müessese merkezinde, 310 u Çan Linyit İşletmelerinde çalışmaktadır. 2011 yılı sonu itibariyle Müessese merkezinde çalışan işçilerin %39 u esas işletmelerde, %39 u yardımcı işletmelerde, %22 si idari ünitelerde çalışmaktadır. 2011 yılı sonu itibariyle Müessesse Müdürlüğü nde çalışmakta olan toplam 1995 işçi personelin %34 ünü oluşturan 683 ünün emekliliği dolmuş olup, her an emekli olabilecek durumdadır. Müessesede 2011 yılı sonu itibariyle 93 özürlü, 40 eski Hükümlü, 18 terör mağduru, 16 sı da 3413 sayılı SHÇEK Kanunu kapsamında olmak üzere toplam 167 özel statülü personel istihdam edilmektedir. Müessese Müdürlüğü merkezinde 6, Çan Linyitleri İşletmesinde 1 başuzman görev yapmaktadır. Önceki yıllarda aktif görevlerde bulunan başuzmanların uzmanlık alanlarına göre değerlendirilmelerinde yarar görülmektedir. TKİ Yönetim Kurulu Kararıyla 6 yevmiyeli, 3 sözleşmeli personel Dodurga ve Saray Kontrol Müdürlükleri ile Genel Müdürlükte geçici olarak görevlendirilmiştir. 2011 yılında personel ile ilgili işlemler aşağıda açıklanmıştır. 23.10.2010 tarihli 27738 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan, Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının, 2011 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman Programını düzenleyen 12.10.2010 tarih ve 2010/967 sayılı Kararnameyle açıktan ve naklen atamalar ile ilave atamaların usul ve esasları düzenlenmiştir. Müessese Müdürlüğünde 2011 yılında yapılan açıktan ve naklen atamalar ile ilave atamalar bu kapsamda gerçekleştirilmiştir. Kurumun diğer Müessese ve işletmelerinde olduğu gibi Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesinde de dozer operatörü, ekskavatör operatörü, yükleyici operatörü, ağır kamyon şoförü, tamir-bakım atölyesi usta ve teknisyenleri, maden teknikeri, topoğraf, kantarcı vb. kalifiye işçi ihtiyacı devam etmektedir. 6
Yönetim Kurulu nun 30.06.2010 tarih ve 236 sayılı kararıyla Hazine Müsteşarlığına sunulan TKİ Kurumu Tamir-Bakım Personeli İhtiyaç Analiz ve Tespit Raporu Hazine Müsteşarlığının 30.09.2010 tarih ve 45899 sayılı yazılarıyla uygun görülerek 2010 yılı Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesi kapsamında, Kurumun Müessese ve işletmelerinde bulunan makina parkının gerektirdiği tamir-bakım elemanı ihtiyacının giderilmesi için 197 personelin açıktan atanmasına izin verilmiştir. Bu miktarın 63 ü müessese merkezine, 13 ü Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü olmak üzere 76 sı müesseseye tahsis olunmuştur. Söz konusu izin kapsamında atamaya ilişkin işlemlere 2010 yılında başlanmış yapılan sınav sonucunda seçilenlerin atama işlemleri 2011 yılında tamamlanmıştır. Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programları çerçevesinde kurumda açıktan ve naklen atamalar ile personel alınmakta ise de, TKİ Müessese ve İşletmelerinde sürekli eleman açığı ortaya çıkmaktadır. Kurum hizmetlerinin aksatılmadan sürdürülebilmesi için, TKİ işletmelerinde ortaya çıkan eleman açığı Kurumca gerçekleştirilen hizmetlerin ihale yoluyla yaptırılmasını veya doğrudan işçilik hizmeti satın alınmasıyla karşılanmasını zorunlu kılmaktadır. 2011 yılında da üçüncü kişilere; dekapaj ve kömür üretimi, kömür nakli, personel taşıma, temizlik, kalorifer hizmeti, kaynak işleri, kömür torbalama-yüklemeboşaltma işleri ile tamir-bakım atölyelerinde işçilik hizmetleri yaptırılmıştır. Hizmetin aksatılmaması için müteahhit eliyle yaptırılan hizmet alımlarında bir önceki yıl sonu 1340 olan bu kapsamdaki işçi sayısı 2011 yılı sonu itibariyle 1944 olmuştur. Bu yolla yapılan hizmet alımlarının İş Kanunu açısından asıl işveren alt işveren ilişkisinde bazı hukuki problemler doğurduğu, bu şekilde işçi çalıştırmanın muvazaa kabul edilerek, yargı Kararlarında hukuki ihtilafların İş Kanununun geneli açısından yorumlandığı, Kurum sorunlarının dikkate alınmadığı, davaların Kurum aleyhine sonuçlandığı görülmektedir. Önceki yıllar denetim raporlarında açıkladığı üzere; 4857 sayılı Kanunun 2/6 maddesi kapsamında TKİ ile yükleniciler arasında asıl (üst)-alt işveren ilişkisi kurulduğundan, yüklenicilerin çalıştırdığı işçilere ödemesi gereken kıdem ve ihbar tazminatları ile yıllık izin ücretlerinin uygulamasında TKİ nin de alt işverenle birlikte sorumlu tutulması na ilişkin Yargıtay kararları dikkate alınarak, yüklenicilerin iş bitiminde işçilere ödemelerin eksiksiz yapıldığını gösterir belgeyi ibraz edecekleri hususunun sözleşme ve şartnamelere konulmasında yarar görüldüğü ifade edilerek, Hizmet alımlarıyla ilgili sözleşmelerin 4857 sayılı İş Yasasının 2 nci maddesinin 6 ncı fıkrası hükmüne uygunluğunun sağlanması, hizmet alımları ile ilgili olarak yeterli iç mevzuatın hazırlanmasını teminen Genel Müdürlük nezdinde girişimlerde bulunulması, hizmet alımı suretiyle yaptırılan işlerde ayrıca Kurum personeli çalıştırılmaması önerilmiştir. 7
Kurum aleyhine verilen yargı kararlarının sürekli artması konunun idari tedbirlerle çözümünün mümkün olamayacağını, aynı durumun başka kamu kuruluşlarında da yaşanması nedeniyle, kalıcı ve köklü çözümün yasal düzenleme ile sağlanabileceğini göstermektedir. Denetim döneminde memur ve sözleşmeli personel için TKİ Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği uyarınca 19.07.2011 tarihinde yapılan unvan değişikliği sınavında başarılı olan müessese merkezinde görevli 3 elemanın unvanlarında değişiklik yapılmıştır. TKİ Yönetim Kurulunun muhtelif kararlarıyla da, işçi personel ücret gruplarında yeknesaklığı sağlamak üzere 13 ncü Dönem Toplu İş Sözleşmesi uyarıca Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesinde 41 yevmiyeli personelin unvanlarında değişikliği yapılmıştır. 2- Personele yapılan harcamalar: 2011 yılında Müessese personeli için yapılan harcamalar 2010 yılı sonuçlarıyla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 8
2010 2011 Harcanan Harcanan Personele yapılan harcamalar Toplam harcama Bin TL Kişi başına ayda düşen TL Ödeneğin son durumu Bin TL Esas ücretler Bin TL Ek ödemeler Bin TL Sosyal giderler Bin TL Cari yıl toplamı Bin TL Geçmiş yılla ilgili ödeme ve geri alışlar Bin TL Toplam harcama Bin TL Kişi başına ayda düşen TL A-Memurlar 1.494 3.115 2.096 530 853 304 1.687 135 1.822 3.800 B-Sözleşmeli personel 14.952 3.127 18.406 10.971 1.739 3.110 15.820 339 16.159 3.488 C-İşçiler 127.957 4.300 158.748 53.552 25.385 34.974 113.511 16.141 130.052 4.626 Genel toplam (A+B+C) 144.403 179.250 65.053 27.977 38.388 131.418 16.615 148.033 Geçen yıl toplamı 163.998 64.797 26.417 38.385 129.599 14.804 144.403 Fark 15.252 256 1.560 3 1.819 1.811 3.630 9
2010 yılında 144.4 milyon TL olan personel gideri, 2011 yılında toplam 148 milyon TL olmuştur. Bu tutarın 131.4 milyon TL si cari yılla, 16.615 bin TL si de geçmiş yılla ilgili bulunmaktadır. 2011 yılında yapılan toplam personel harcamalarının % 1 oranında 1.8 milyon TL si memur personele, % 11 oranında 16.1 milyon TL si sözleşmeli personele, % 88 oranında 130 milyon TL si işçi personele yapılmıştır. 2011 yılında cari yılla ilgili personel harcamalarının % 50 oranında 65 milyon TL si esas ücretler, % 21 oranında 27.9 milyon TL si ek ödemeler, % 29 oranında 38.3 milyon TL si sosyal giderlerden oluşmaktadır. Cari yılda kişi başına ayda düşen tutar; memurlarda 3.800 TL, sözleşmelilerde 3.488 TL, İşçilerde 4.626 TL olmuştur. TKİ de memur personele 657 sayılı Devlet memurları Kanununa göre aylık, tazminat ve ek ödemeler ödenmektedir. 2011 yılının ilk altı ayı için; 2011 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 05.01.2011 tarihli 27806 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 03.01.2011 tarih ve 2011/1241 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla, 2011 yılının ikinci altı ayı için; 05.07.2011 tarihli 27985 (2.mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 03.07.2011 tarih ve 2011/2022 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, belirlenen oranlarda aylık, ek gösterge ve tazminatlar uygulanmıştır. 399 sayılı KHK nin eki (II) sayılı cetvelde yer alan sözleşmeli personele 2011 yılı için Yüksek Planlama Kurulunun 21.10.2011 tarih ve 2011/T-20 sayılı kararı ile belirlenen ücret ödenmiştir. 399 sayılı KHK nin eki (II) sayılı cetvelde yer alan personele ödenmekte olan ek tazminat oranı 25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 6111 sayılı kanunla %100 den %200 e yükseltilmiştir. İşçi personele Kamu İşletmeleri İşveren Sendikası ile Türkiye Maden İşçileri Sendikası arasında imzalanan 01.01.2011-31.12.2012 tarihlerini kapsayan 13. dönem Toplu İş Sözleşmesi uygulanmıştır. 13. Dönem Toplu İş Sözleşmesinde; ücret guruplarına göre yevmiyelerde 3.33 5.00 TL/gün arasında bir iyileştirme yapıldıktan sonra, 2011 yılı birinci altı ayı için; 01.01.2011 tarihinde işyerlerinde çalışmakta olan işçilere 31.12.2010 tarihi itibariyle almakta oldukları günlük brüt çıplak ücretlerine 01.01.2011 tarihinden geçerli olmak üzere % 4, 2011 yılı ikinci altı ayı için de; 01.07.2011 tarihinde işyerlerinde çalışmakta olan işçilere 30.06.2011 tarihi itibariyle almakta oldukları günlük brüt çıplak ücretlerine 01.07.2011 tarihinden geçerli olmak üzere % 4 zam yapılmıştır. 13 üncü Dönem Toplu İş Sözleşmesi ile ayrıca çeşitli sosyal haklarda iyileştirmeler sağlanmıştır. 10
2011 yılı Genel Yatırım ve Finansman Programı çerçevesinde Hazine Müsteşarlığının 31.12.2010 tarih ve 61877 sayılı yazılarıyla TKİ Genel Müdürlüğüne 2011 yılı için 20.453 saat fazla mesai izni uygun görülmüştür. TKİ Yönetim Kurulunun 22.02.2011 tarih ve 83 sayılı kararıyla Genel Müdürlük ve Müesseselerde Kuruma tanınan 20.453 saat fazla çalışma izninin, 2.400 saatinin sözleşmeli personele, 18.053 saatinin işçi personele kullandırılması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda Ege Linyitleri İşletmesi Müessese Müdürlüğünde 2011 yılında işçi personel toplam 5.262 saat fazla mesai yaptırılmıştır. 3-Sosyal konular ve giderleri: Müessese personeli için 2011 yılında yapılan sosyal giderler geçen yılla mukayeseli olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 11
Memurlar Sözleşmeliler İşçiler Toplam Sosyal giderler 2010 Bin TL 2011 Bin TL 2010 Bin TL 2011 Bin TL 2010 Bin TL 2011 Bin TL 2010 Bin TL 2011 Bin TL Fark Bin TL A-Cari yılla ilgili: 1-Aile ve çocuk yardımı 25 40-408 - - 25 448 423 2-Evlenme, doğum ve ölüm yardımı 5 2 - - 6 7 11 9 (2) 3-Sosyal yardım - - - - 2.354 2.911 2.354 2.991 637 4-Barındırma giderleri - - - - - - - - - 5-Yedirme yardımı - - - - 4.408 4.027 4.408 4.027 (381) 6-Giydirme yardımı - - - - 871 494 871 494 (377) 7-Taşıma giderleri 17 25 198 262 2.822 3.160 3.037 3.447 410 8-TC Emekli Sandığı kurum karşılığı ve ek karşılığı 146 158 1.674 1.599 - - 1.820 1.757 (63) 9-Emekli ikramiyesi işten ayrılma tazminatı 1 3 4 6 230 526 235 535 300 10-Sosyal Sigortalar primi işveren payı - - - - 18.974 19.067 18.974 19.067 93 11-İşsizlik sigortası işveren payı - - - - 1.659 1.720 1.659 1.720 61 12-Sağlık giderleri 8-97 - 3-108 - (108) 13-Genel sağlık sigortası primi 58 72 671 736 - - 729 808 79 14-Eğitim giderleri - 4 58 45 14 19 72 68 (4) 15-Spor giderleri - - - - - 3-3 3 16-Dinlenme kamplarına yapılan harcamalar - - - - - - - - - 17-Personel dernek ve vakıflarına yardımlar - - - 54 - - - 54 54 18-Ayni ve nakdi başkaca sosyal giderler 4.082 2.960 4.082 2.960 (1.122) Toplam (A) 260 304 2.702 3.110 35.423 34.974 38.385 38.388 3 B-Geçmiş yıllarla ilgili: 1-Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı 40 102 467 294 13.293 15.895 13.800 16.291 2.491 2-Diğer ödemeler 17 33-45 987 246 1.004 324 (680) Toplam (B) 57 135 467 339 14.280 16.141 14.804 16.615 1.811 Genel toplam (A+B) 317 439 3.169 3.449 49.703 51.115 53.189 55.003 1.814 12