T.C. TARIM VE KÖYİŞK İŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ÜRETİM M VE GELİŞ İŞTİRME GENEL MÜDÜRLM RLÜĞÜ GDO lu Bitki Çeşitlerinin Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonunun AB Ülkelerinde Yerinde İncelenmesi
GDO NEDİR? GDO, teknik olarak genetiği i değiştirilmi tirilmiş organizma yı simgeler. Bu ürünlere transgenik ürünler, bu teknolojiye rekombinant DNA teknolojisi de denir.
GENETİK K DEĞİŞİ ĞİŞİM M NEDEN KULLANILMAKTADIR? - Mevcut türlerdeki t ürün n miktarını artırmak, rmak, - Hasat sonrası kayıplar pları azaltmak, - Ürünleri soğuk, sıcak, s kuraklık k ve tuzluluk gibi etkenlere karşı daha toleranslı hale getirmek, - Ürünlerin toprak verimliliğini ini azaltmasını önlemek, - Gıdaların n besleyici değerini erini yükseltmek, y - Zararlı böceklere dirençli ürünlerle pestisit kullanımını azaltmak, - Endüstri için i in alternatif kaynaklar geliştirmek.
GDO lu ürünlere aktarılan özelliklerin gruplandırılması
GENETİK K DEĞİŞİ ĞİŞİMİN İŞLEY LEYİŞİ Genetik değişim; im; istenen bir özelliği i elde etmek için, i in, gen ilavesi veya genin değiştirilmesi yoluyla yapılır.
Genetik değişimde, bazen mevcut bir işleyişi durdurmak için genin kapatılması da gerekebilir. Örnek olarak, bir meyveyi yumuşatmak için görevli gen kapatılabilir, böylece her ne kadar meyve normal şekilde olgunlaşsa da yumuşamaz.
GENETİK K DEĞİŞİ ĞİŞİM, SIRADAN YETİŞ İŞTİRİCİLİKTEN NASIL FARKLIDIR? Özel vasıfl flı gen kodlarını tanımlayabildi mlayabildiğimiz imiz ve bu genleri bir organizmadan başkas kasına taşı şıyabildiğimiz imiz için, i in, istenen gen kombinasyonunu daha hızlh zlı ve kolay olarak elde edebiliriz.
BİLİMSEL GÜVENLG VENLİK İNCELEMESİ KAPSAMINDA UYGULANAN TESTLER - GIDA TESTLERİ - ÇEVRE TESTLERİ
GIDA TESTLERİ Gıdalardaki DNA testinde; Polimerase Zincir Tepkimesi olarak bilinen bir test kullanılmaktadır. Gen aktarımında en çok kullanılan düzenleyiciler olan 35 S promotör ve Nos terminatör genden birinin veya her ikisinin tanımlanması, genetik yapısı değiştirilmiş organizmanın varlığını gösterir.
ÇEVRE TESTLERİ GDO ların sağlık ve çevre açısından güvenilirliği; alıcı organizmanın, dahil edilen materyalin, üretilen nihai organizmanın ve alıcı çevrenin özellikleri ile GDO ve çevre arasındaki etkileşimlere bağlıdır. Çevresel risk değerlendirmesinin hedefi GDO nun potansiyel olumsuz
AB DE DÜZENLEMELERD GDO lar hakkındaki AB mevzuatının iki ana maksadı vardır: r: - Sağlık k ve çevrenin korunması, - Güvenli ve sağlıkl klı GDO lar ların AB de serbest dolaşı şımının n temin edilmesi.
İZİN GEREKSİNİMLERİ, İZİN KARARI VE TESCİL
İZİN Canlı organizma halinde olan genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkiler Genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkilerden elde edilen ürünler AB Yönetmelikleri GDO nun doğaya ve piyasaya sürümü için in geçerli erli direktifler (Direktif 2001/18) Genetiği i değiştirilmi tirilmiş gıda ve yemlerin yasal düzenlemeleri d (Yönetmelik 1829/2003) Uygulama Alanı Genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkilerin ticari amaçla kullanımı; doğaya deneysel, üretim veya kullanım m amaçlı salınmas nması Genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkilerden yapılm lmış veya içinde inde genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitki bulunduran gıda g ve yemler Güvenlik Gereksinimleri İnsan ve çevreye zararının olmaması İnsan ve çevreye zararının olmaması; tüketiciyi yanıltmamas ltmaması İznin Geçerlilik erlilik Süresi 10 yıl y 10 yıl y
Canlı organizma halinde olan genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkiler (Direktif 2001/18) Genetiği i değiştirilmi tirilmiş bitkilerden elde edilen ürünler (Yönetmelik 1829/2003) Yasal İşlemler İzin Kararı Ulusal kurumlara başvuru Ulusal birimlerce inceleme Belgelerin üye ülke yetkili kurumlarına ve Avrupa Komisyonu na na iletilmesi İtiraz ve çözülemeyen sorunlarda AB düzeyinde d güvenlik incelemesi EFSA ya başvuru Bilirkişi i komitesinin bilimsel raporu EFSA tavsiye raporu Avrupa Komisyonu Karar Taslağı Gıda Zinciri ve Hayvan Sağlığı Daimi Komitesi nde oylama: (Çoğunluğa a bağlı olarak AB Komisyonu karar taslağı kabul veya reddedilebilir.) Yeterli çoğunluk sağlanamazsa Komisyon taslağı Bakanlar Konseyi ne ne sunar. Bakanlar Konseyi nde nde oylama: (Çoğunluğa a bağlı olarak kabul veya ret kararı çıkar. Çoğunluk olmadığı takdirde Komisyon un taslağı yürürlüğe girer.)
(EC) 2004/204 No lu Komisyon Kararı na Göre Tescil İşlemleri Tescilde kayıt altına alınması gereken veriler; - Müracaat sahibi veya sorumlu kişinin ismi, adresi, - GDO lu ürünün ticari ismi, - Ürün içindeki GDO nun tanıtıcı kimliği, - Üye ülkenin tebliğ tarihi, - Ürünle ilgili yetki kararı, - Ürünün geliştirilmesinde kullanılan DNA yapısı, - Tespit ve tanımlama ile ilgili bilgiler, - Ürünleri tedarik eden ve depolayanlara ait bilgiler.
TESCİL - Yetkili ulusal kurum, bilgileri Komisyona teslim eder. - Bilgiler alındıktan sonra en geç iki hafta içerisinde tescil kaydı yapılır.
AB DE TESCİLL LLİ GDO LAR Transgenik Pamuk Ürün n Adı MON1445 MON15985 MON15985 MON1445 MON531 MON531 MON1445 LLCotton25 Genetik Değişimin imin Amacı Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Kullanım m Alanları Yağ,, gıda g katkı maddesi, yem Gıda katkı maddesi, yem Gıda katkı maddesi, yem Yağ,, gıda g katkı maddesi, yem Gıda katkı maddesi, yem Gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar
AB DE TESCİLL LLİ GDO LAR Transgenik Mısır Ürün n Adı Bt11 DAS1507 DAS59122 DAS1507 MON603 GA21 MON810 Genetik Değişimin imin Amacı Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Kullanım m Alanları Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar mlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar mlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, tohum
AB DE TESCİLL LLİ GDO LAR Transgenik Mısır Ürün n Adı MON863 MON863 NK603 MON863 MON810 NK603 NK603 MON810 T25 Genetik Değişimin imin Amacı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Herbisit toleransı Zararlılara lara karşı direnç Herbisit toleransı Kullanım m Alanları Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda katkı maddesi, yem Yem Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, yem, tohum
AB DE TESCİLL LLİ GDO LAR Transgenik Mikroorganizmalar Ürün n Adı pcabl-bacterial Bacterial biomass pmt742 veya pak729-yeast biomass Genetik Değişimin imin Amacı Mikroorganizmaları öldürmek Kimyasal değişimi imi kolaylaştırmak Kullanım m Alanları Yem Yem Transgenik Şeker Pancarı HT-1 Herbisit toleransı Gıda, gıda g içerikleri, i yem
AB DE TESCİLL LLİ GDO LAR Ürün n Adı GT73 MS8, RF3, MS8 RF3 T45 Genetik Değişimin imin Amacı Herbisit toleransı Herbisit toleransı Herbisit toleransı Transgenik Kolza Kullanım m Alanları Yağ,, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Yağ,, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda katkı maddesi, yem MON40-3-2 Herbisit toleransı A2704-12 Herbisit toleransı MON89788 Herbisit toleransı Transgenik Soya Gıda katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar Gıda, gıda g katkı maddesi, yem, yetiştiricilik tiricilik dışıd ışındaki kullanımlar
İzlenebilirlik ya da iz sürülebilirliks lebilirlik; İnsan ve hayvan sağlığı ığına ve ekosistem dahil çevreye olası etkilerinin görülmesi halinde ürünlerin hem geri çekilmesini kolaylaştırmak hem de özellikle çevreye etkilerini incelemek amacıyla takibi anlamına na gelir.
1830/2003 No lu Yönetmelik in 4. Maddesi nde izlenebilirlik hususlarına yer verilmiştir. GDO lu ürünlerin pazara çıkışının ilk aşamasında işletmeciler, ürünü alan işletmeye ürünle ilgili olarak GDO içerdiği bilgilerini yazıyla ulaştırmalıdırlar. Bu bilgi, sonraki bütün aşamalarda iletilmelidir ve 5 yıl süreyle de korunmalıdır.
Etiketleme Gerektiren Ürünler: - Ürün n direkt GDO ise, - Ürün transgenik mikroorganizmalar içeriyorsa, i - Bir ürünün n hammaddesinde GDO kullanılm lmışsa, - Üründe direkt GDO dan yapılm lmış katkı maddeleri bulunuyorsa; etiketleme eşiğinin e inin üzerinde olan karışı ışımlar etiketlenmek zorundadır. r.
Tüketicinin seçimini kolaylaştıracak GDO suz etiketi de bulunabilir.
GDO LU GIDALARIN MEVCUT DURUMU İngiltere de Satılan GDO lu Gıdalar - Sadece domates püresi p olarak satılan GDO lu domates, - GDO lu soya, - GDO lu mısır. GDO lu Ürünleri Yetiştiren tiren Ülkeler ABD, Kanada ve Arjantin tüm t GDO lu ürünlerin %98 ini üretmektedir. Kuzey Amerika ise tek başı şına %75 ini üretmektedir.
GDO KULLANIMI İLE İLGİLİ OLUMLU VE OLUMSUZ GÖRÜŞLER
İNSAN VE HAYVAN SAĞLIĞI Hangi gen transferi yapılırsa yapılsın öngörülemeyen değişikliklere neden olabilir. Pek çok insan ve hayvan GDO lu gıda ve yemlerle beslenmektedir. GDO dan kaynaklanan olumsuz etki yaşanmamıştır. Antibiyotiğe dirençli genler, hastalıklara karşı etkisiz hale getirir. Tedavi edici GDO lu ürünler, insan ve hayvan sağlığına pozitif katkı sağlayacaktır. GDO teknolojisi hızlı ilerlemektedir Bu yüzden testlerin ve izlemenin yeterli olduğu düşünülemez. AB de GDO lu ürünler, GDO suz ürünlerden çok daha yoğun bir şekilde test edilirler. GDO lu gıdalardan gen transferi mümkündür. GDO lu gıdalar, GDO suz eşdeğerlerinden daha güvenlidir.
TÜKETİCİLER Vitamin takviyesiyle besleyici değeri artırılmış, daha iyi yapı ve lezzete sahip ürünler sağlayacaktır. Daha az insektisit kullanılacaktır. Bu da tüketiciler için daha az zehir almak demektir. Gıdalar daha iyi ve daha ucuz olacaktır. Fakirlik ve gıda sıkıntıları azalacaktır.
ALERJİK REAKSİYONLAR Yeni gen alerjik reaksiyonlara yol açabilir. GDO lu ürünler mevcut alerjik etkileri yok edecektir.
ÇEVRE Pestisit özellikli gen taşıyan GDO lu ürünler, zararlı olmayan böcekleri de yok edecektir. Zararlı böcek saldırılarına karşı dirençli olması için modifiye edilmesi, faydalı böceklerin zarar görmesini önleyecektir. Farklı bir türe gen transferine imkan verdiği için, bitki-hayvan karışımı yeni türlerin oluşmasına neden olabilir. Geleneksel yetiştiricilikte kimyasal ya da ışınlama kullanılması da mutasyona ve yeni çeşitlere yol açmaktadır. Böcek popülasyonunun tükenmesine yol açabilir. Böceklere karşı kendilerini koruyacak bir gen transferi yapıldığında, böcek popülasyonunun tükenme riski önlenir.
ÇEVRE Zararlılara karşı direnç kazanan GDO lu ürünler, böceklerdeki değişimi hızlandırır. Daha güçlü böcekler gelişebilir. Süper güçlü yabancı otlar oluşmasına neden olabilir. Herbisitlere toleranslı GDO lu ürünlerde, tek bir çeşit herbisit kullanımı yeterli olacaktır.
TARIM SEKTÖRÜ GDO ile ürün kalitesini artırmak mümkündür. Genetiği değiştirilmiş gıdalar daha uzun raf ömrü ile gıda zincirinde daha fazla kar sağlayacaktır.
DÜNYA GIDA İHTİYACI GDO lu gıdalar, dünyanın beslenme sorununu çözecektir. Dünyanın beslenme sorununu çözmek için başka yöntemler vardır.
ÇİFTÇİLER Çiftçilerin işi kolaylaşacaktır. Asıl işi kolaylaşan ve kazancı sağlayan GDO lu tohum üreten firmalar olmuştur. Çiftçiler, GDO lu tohum üreten firmalara bağımlı hale gelirler. En modern teknikleri kullanabilen çiftçiler, verimlilik ve gelirlerini yükseltebilirler.
GDO LU GIDALARIN GELECEĞİ Kendi Gübresini G Üreten Bitkiler Sağlıkl klı Gıdalar Yağlı Tohumlarda Kullanım
HALK GDO LU GIDALARI KABUL EDECEK Mİ? M Avrupa da GDO lu gıdalarla ilgili baskı vardır. r. Yapılan deneylerin çoğu, bu ürünlerin güvenli g olduklarını göstermelerine rağmen, Avrupa da yakın n geçmi mişte yaşanan anan deli dana hastalığı gibi, üretim yöntemlerinde yapılan değişikliklerin ikliklerin neden olduğu u vakalar, halkta geniş ölçüde endişeye eye neden olmaktadır.
TÜRKİYE DE DURUM Türkiye de denemelere alınmas nmasına na izin verilen mısır m r ve pamuk çeşitleri, Transgenik Kültür r Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat kapsamında ve Bakanlığı ığımıza bağlı araştırma rma enstitülerinde kontrollü şartlar altında yürütülmektedir. y - Ankara İl l Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü - Bursa Gıda G Kontrol ve Merkez Araştırma rma Enstitüsü
YAPILMASI GEREKEN NEDİR? Denetim ve izleme Genetik özkaynakların korunması HUKUKİ, BİLİMSEL VE TEKNİK ALTYAPI
SONUÇ Dünya nüfusu n 6 milyara dayanmış ıştır r ve bunun 852 milyonu açlıkla mücadele m etmektedir. Bu bağlamda, dünyada üretilen gıdalarg daların n aslında yeterli olduğu ve ihtiyaç duyulan şeyin daha adaletli bir dağı ğılım olduğu, u, savunulan diğer bir fikirdir. Ancak bu, dünya politikaları ve ekonomisinde çok kesin ve şiddetli değişimleri imleri gerektirmektedir. Bu yüzden y insanlar farklı yollar aramalıdır: r: TARIM VE GIDA TEKNOLOJİSİNDE NDE İLERLEMEK GİBİ. G
TEŞEKK EKKÜRLER