Türkiye H2 Üssü Prof. Dr. Nejat Veziroğlu, "Bu yüzyılda dünya hidrojen enerjisine geçecek. Çünkü hidrojen bütün dünyanın enerji sorununu çözüyor" diyor. Türkiye Nejat Hoca ile yeni tanıştı. Ancak dünya onun adını 1970'li yıllardaki petrol krizi ile duydu. Kendi projesi olan "Hidrojen ekonomisi" ile büyük ilgi gördü. Bugün dünyanın en önemli hidrojen uzmanı olarak kabul ediliyor. Nejat Veziroğlu, yıllarca Amerika Birleşik Devletleri'nde öğretim üyeliği yaptı, pek çok çalışmaya imza attı. Onlarca uluslararası ödül aldı. 2000'de Nobel'e aday gösterildi. Yakın bir zamanda ise ülkesine geri döndü. Geri dönüş gerekçesi, kişisel gayretleri ile Türkiye'de kurulmasına öncülük ettiği Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı'na bağlı Uluslararası Hidrojen Teknolojileri Merkezi (UNIDO-ICHET) oldu. Nejat Hoca, 2003 yılında kurulan merkezin başkanı iişleri buradan yürütüyor. Merkez, geleceğin enerji kaynağı olarak gösterilen hidrojene yön verecek. Ancak dünyada hidrojen teknolojileriyle ilgili en önemli kuruluşlardan biri olan ICHET'in kendine ait bir binası hala yok. Merkez Mayıs 2004'ten beri arsa arıyor. İlk olarak 2004 yılı ekim ayında Sarıyer'in boğaza bakan yönünde bulunan arsa imar yasağına takıldı, ikinci kez yine Sarıyer'de, bu kez Karadeniz yönünde yeni bir arsa bulundu. Okyanusları aşıp ICHET'i Türkiye'ye getiren, ancak Türk bürokrasisini 3 yıldır aşamayan Veziroğlu, bu arsanın kendilerine tahsis edileceğinden ümitli. Ancak resmi olarak tahsisat henüz yapılmadı. Şimdi gözler ilgili bakanlıklarda. Yani Hilmi Güler ve Osman Pepe'de...
ICHET'in kurulacağı arsadaki son durum nedir hocam? Daha önce bir arsa bulmuştunuz. Ancak İstanbul Boğazı'ndaki inşaat yasağına takıldınız... Bakan Osman Pepe bize dedi ki, "Böyle mühim, çevre sorunlarının büyük kısmını çözecek enerji sistemini dünyaya yayacak merkeze ev sahipliği etmek bizim için şereftir, istanbul'da bize ait araziler var. Onları tetkik edin, hangisini beğenirseniz size tahsis ederiz." Bunun üzerine istanbul'da geniş bir araştırma yaptık. Uluslararası bir merkez için uygun yer aradık. İlk seçtiğimiz yer Sarıyer'de boğaz üzerindeki bir yerdi. Fakat boğazda inşaat yasakları olması, ilk seçtiğimiz arsanın bize tahsisini olanaksız kıldı. Biz yine Sarıyer'de ama, Karadeniz sahilinde bir yer bulduk. Burada Karadeniz'in dalgasından, rüzgârdan, güneşten ve boğaz akıntısından hidrojen üretmeyi düşünüyoruz. Burası boğaza 10 km mesafede. Boğaza bir türbin koyup elektrik üreteceğiz. Sonra üretilen elektrikten hidroliz yöntemi ile hidrojen elde edeceğiz. Ya elektriği veya hidrojeni merkeze nakledeceğiz. Yine bu yer de ilk bulduğumuz yer gibi istediğimiz şartları karşılıyor. Merkezin arsası tamam diyebilir miyiz? Henüz resmi yazı bize gelmedi. 12 Mayıs tarihinde istanbul Orman Bölge Müdürü sayın Faruk Çebi'nin yazısı ile bu arsanın tahsisinin uygun görüldüğü Orman Genel Müdürlüğüne bildirildi. Tabii önce Orman Genel Müdürlüğü arsanın tahsisini Çevre ve Orman Bakanlığı kanalı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bildirecek. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı da resmi bir yazı ile bu arsanın bize tahsis edildiğini bildirecek. Bu iş için de bir süre gerekiyor. Yaklaşık 1-2 ay sürecektir bu. Merkezin oluşturulması için arsada çalışmalara başladınız mı? Yoksa "Bize resmi yazı gelsin sonra başlayalım" mı diyorsunuz? Bahsettiğimiz araziyi beğendik. Arsa 100 dönüm. Merkezimizin ana sponsoru Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımız ve ev sahibi de Çevre ve Orman Bakanlığımızdır. Yani haberler güzel. Biz bir taraftan da inşaat için gerekli hazırlıkları yaptık. Hatta bina projelerine de başladık. Haritayı yapacak firmayı ve temel sondajlarını yapacak firmayı seçtik.
Bize resini yazı geldiği zaman işlere hemen başlayacağız. Bir taraftan harita ve temel sondajlar yapılırken, ön seçimlerini yaptığımız proje firmasını belirlemek için ihaleye çıkacağız. Sonra inşaat için ihaleye çıkacağız. Her şey normal giderse ilk binayı 2,5 yılda teslim almayı planlıyoruz. Sonra biz oraya taşınıp, diğer kalan binaları yapmayı hedefliyoruz. İnşallah planladığımız gibi olur. Merkezin Türkiye'de olmasının önemi nedir? Bu merkez dünyanın hidrojene geçmesine önderlik yapacak. Birleşmiş Sınai Kalkınma Teşkilatı UNI-DO tarafından kurulmuş bir merkez. Yani Türkiye bütün dünyanın hidrojene geçmesine önderlik edecek. Bu Türkiye ve dünya için çok mühim. Ancak Türkiye için çok daha mühim. Politik, prestij, ekonomik ve çevre bakımından ehemmiyetli bir merkez. Bu merkezin çok taliplileri vardı. Ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanımız sayın Hilmi Güler'in gayretleri ile Türkiye'ye getirdik. Dünyada başkası da kurulamaz. Çünkü BM Genel Kurulunun oy birliği ile kuruldu.ayrıca, dünyada petrol ve doğalgaz tükeniyor. Petrol ve doğalgaz üretimi Shell'e göre 2025, ABD'ye göre de 2030'dan itibaren azalmaya başlayacak. Bir yandan da dünyanın nüfusu ile doğru orantılı olarak enerji tüketimi de hızla artıyor. Yani petrolün varilinin 75 dolarlara çıkmasının sebebi bu. Şimdi 2006'da-yız, 2025'e geldiğimiz zaman bu fiyat artışı daha da belirginleşecek. Peki, bu süreçte hidrojenin yeri ne olacak? Petrol ve doğalgazdaki açığı hidrojen kapatacak. Alternatifi yok. Çünkü hidrojen en randımanlı, en ekonomik ve en temiz sentetik yakıt. Yani insanoğlu şimdilik kendi yakıtını yeraltından çıkarıyor. 2025'ten itibaren kendi yakıtını kendi üretmeye başlayacak, buna mecburdur. Biz hidrojeni 1974'te söyledik, şimdi bütün dünya bunu kabul etti. Bütün dünya hidrojene geçmek için hummalı bir şekilde çalışıyor. Türkiye'ye somut katkısı ne olacak? Türkiye, enerjisinin yüzde 70'ini ithal ediyor. Ve bir zaman gelecek ihracatı ile enerji ithalatını karşılayamayacak bir duruma gelecek. Onun için hidrojen projeleri Türkiye için çok önemli.
Hidrojene ne kadar erken geçersek, dışarıya olan bağımlılığımız da o oranda erken azalmaya başlayacak. Biz bir an önce Türkiye'yi hidrojene geçirmeyi hedefliyoruz. Böylece 2025 yılına da hazır olacağız. Türkiye kendi kaynakları ile hidrojen üretip 40-50 yıl sonra kendi enerjisini sağlayacak. Ayrıca Avrupa'ya hidrojen ihraç edip döviz de kazanacak duruma gelecek. Yani hidrojen Türkiye'nin kalkınmasını hızlandıracak. Petrol fiyatları çok arttı. Bu süreçte dün yada hidrojenle ilgili ne gibi gelişmeler yaşandı? Çok somut gelişmeler yaşandı. Hidrojen dolum istasyonlarının sayısı 200'e ulaştı. Bunların çoğunu büyük petrol şirketleri yapıyor. Shell, Texaco, BP gibi. Bizim TPAO da hidrojen istasyonu açmak için çalışmalara başladı. Hidrojen dolum istasyonu hava meydanına kurulacak. Meydanın içerisinde ve dışında hidrojenle çalışan otobüsler işletilecek. ICHET'in yürüttüğü projeler vardı. Bun lardaki son durum nedir? Dünyanın en büyük petrol şirketlerinden BP ingiltere'de kömürden ucuz hidrojen ve elektrik üretmek için çok büyük bir proje başlattı. Bu projede C02 çıkışı yüzde 90 oranında azaltılıyor. Texaco da bunun gibi bir projeye Amerika'da başladı. Biz de EÜAŞ ile temas halindeyiz. Böyle bir projeyi merkezimizin önderliğinde Türkiye'de başlatacağız. Bu projede linyit kullanacağız. Çünkü Türkiye'de bol. Yurtdışındaki bu firmalardan biri ile beraber çalışacağız. Bu proje başarılı olursa kimse linyit santralleri kurmak istemeyecek; çevreye verdiği zararlar dolayısıyla İlk başlattığınız 2 proje vardı. Bunlarda gelişme sağlanamadı mı? Türkiye için ilk projelerimiz, istanbul Hidrojenli Otobüs Projesi ve Bozcaada Rüzgar-Hidrojen Projesi idi. Bunlarda belirli ilerlemeler sağlandı. Bu projelerin mühendislik raporları hazırlandı. Direktörleri burada bir araya gelip finansman tekliflerini hazırlayacaklar. Çünkü bunlar büyük projeler; finansman için BM'ye müracaat edeceğiz.
Bunların dışında yeni projelere de başladığınızı biliyoruz... Bu 2 projenin dışında yeni pek çok uygulamalı hidrojen projelerine de başladık. Atatürk hava meydanı otobüs projesi:bu projede, TPAO ve TEMSA'yı bir araya getirip bir konsorsikyum kurduk. Projede, hava meydanı içinde ve dışında TEMSA'nm ürettiği hidrojenli otobüsler TPAO tarafmdan işletilecek. Ayrıca TPAO, meydan içerisine bir istasyon kuracak ve hidrojen yakıtını sağlayacak. Otobüsler meydan içinde ve dışında işleyecek. Konsorsiyum ortaklan proje için tamamen anlaştılar. Her otobüste içten yanmalı motor kullanılacak. Projenin tamamlanma tarihi Kasım 2007. - Rüzgâr-hidrojen projesi: Buradaki konsorsiyumda, Demirer Holding, BOS, Çukurova Holding ve Unilever şirketleri yer alıyor. Bu projede rüzgardan hidrojen üretilecek. Unilever şirketi margarin yapımında hidrojenin bir kısmını kullanacak. Bir kısmı da Çukurova'nın üreteceği forkliftin yakıtı olacak. Çünkü dizelle çalışan araçların egzozundan çıkan zehirli gaz tehlikeli oluyor. Bu nedenle kapalı alanlarda kullanılan forkliftin yakıt olarak hidrojen kullanması çok önemli. Bu projedeki ortaklar her konuda mutabık, inşallah her şey yolunda giderse ilk tamamlayacağımız proje bu olacak. Ekim 2006'da tamamlanacak. Ankara hastane projesi: Bu proje ile Ankara'da bir hastanede hidrolizle hidrojen ve oksijen üretilecek. Oksijen, ameliyathanede ve bebek doğum kısmında, hidrojen ise ambulans yakıtı ve yemek pişirmede kullanılacak. Bu proje Haziran 2008'de bitecek. Ambarlı santrali hidrojen projesi: Projede EÜAŞ ve IGDAŞ tarafından konsorsiyum oluşturuldu. Proje, hidrojen üretilip doğalgaz boru hattına verilmesi prensibine dayanıyor. Hidrojen gece kullanılmayan elektrikten üretilecek. Doğalgaz boru hatlarına verilen hidrojen oranı gitgide artarak, 50 yıl içinde şimdiki doğalgaz boru hattı hidrojen boru hattı olacak. Ortakların tamamen mutabık olduğu proje Eylül 2006'da tamamlanacak.
Hidroelektrik-hidrojen projesi: EÜAŞ, TPAO ve ÎGDAŞ'ın oluşturduğu konsorsiyumla, uygun bir hidroelektrik santralinden hidrojen üretilip doğalgaz boru hattına verilecek. Proje konusunda konsorsiyum ortakları mutabık. Proje Haziran 2009'da faaliyete geçecek. Biomas-hidrojen projesi: Proje ile tatlı sorgum bitkisinden hidrojen üretilecek. Yapılan ar-ge çalışmalarında bugün için en ucuz hidrojen biyoyakıtlardan üretiliyor. Biz de burada en ucuz hidrojeni elde etmeyi hedefliyoruz. Proje için partner arıyoruz. Bu proje Eylül 2008'de faaliyete geçecek. Denizli'de hidrojenli ev projesi: Bu projede güneş pillerinden elde edilen elektrik ile hidrojen üretilecek. Evin ve aracın yakıtı hidrojenden sağlanacak. Ekim 2008'de tamamlanacak bu projenin finansmanı Devlet Planlama Teşkilatı tarafından verilecek. Traktör projesi: Türk Traktör ve Petrol Ofisi konsorsiyumda yer alıyor. Türk Traktör'ün ürettiği bir traktör hidrojene çevrilecek. Petrol Ofisi de aracın hidrojenini sağlayacak. Konsorsiyum ortaklarının mutabık olduğu proje Kasım 2007' de faaliyete geçecek. Forklift projesi: Çukurova Holding ve BOS şirketlerinin konsorsiyumunda gerçekleşecek proje, Nisan 2008'de tamamlanacak. Çukurova hidrojenle çalışan forklift yapacak, hidrojeni de BOS sağlayacak. Çukurova şirketi bu aracı çok satacağım düşünüyor. Deniz taksi projesi: T-Design, Okted ve BOS tarafından bir konsorsiyum oluşturuldu. Proje ile denizde giden ve hidrojenle işleyen 2 taksi yapılacak. Birisinde hidrojen deposu olacak. Diğerinin üstüne güneş pili konacak. Bu sayede yakıtım da kendisi üretecek. Proje Ekim 2008'de başlayacak. Güneş-hidrojen projesi: Projede hidrojen güneşten üretilecek. Güneş pilleri araçların üstüne konacak. Buradan elde edilen enerji ile hidrojen yakıt pilini dolduracak. Bununla küçük araçlarla motosikletlerin yakıtı karşılanacak. Proje ekim 2006'da faaüyete geçecek. İzmit Belediyesi otobüs projesi: Izmif te 10 otobüs hidrojenle çalışacak. Bunlar içten yanmalı motorlu otobüsler olacak. Bunlar dizel otobüslere göre yüzde 30 daha pahalı. Fakat yakıt pilli otobüslere göre daha ucuz. Yakıt pilli olursa maliyet 1 milyon doları aşıyor. Bu otobüsleri TEMSA üretecek.
Hidrojeni ise BOS veya TPAO sağlayacak. Projelerde pek çok firma adı var... Teknolojiyi öğrenmek ve öğrenip kullanmak için firmalar çok istekli. Mesela, Çukurova hidrojenli forklifti bir kere yapmaya başladı mı bundan çok satabilecek. Burada ilk olarak finansmanını firmaların sağlayacağı projelere öncelik veriyoruz. Bazılarının finansmanını ise kamudan sağlıyoruz. Gaye çabuk olsun. Finansman aramak zaman alıyor. Türkiye'nin haricinde başka ülkelerde deprojeleriniz vardı... Dünyada 13 proje yürütüyoruz Türkiye'dekile-rin dışında. Çin, Güney Kore, Hindistan, Azerbaycan, Romanya, Libya, Portekiz, Arjantin, Fas, Rusya gibi ülkelerde bu projeler. Brezilya ve Mısır gibi bazı ülkelerle ise müzakere halindeyiz. Ancak Türkiye'ye öncelik veriyoruz. Çünkü Türkiye'deki proje sayımız dünyanın toplamından daha fazla. Birçok projeniz var. Peki hocam, yakıt piliteknolojisi ne zaman ekonomik hale gelecek, günlük hayata girecek? 2020'lerde olacaktır bu. Petrolün fiyatı arttıkça hidrojenle ilgili çalışmalar hızlanıyor. Bütün petrol, otomobil, otobüs şirketleri hidrojen çalışması içinde. Benim tahminin ilk önce araçlarda içten yanmalı motorlar kullanılacak. Çünkü bunlar yakıt pillerine göre bugün için çok daha ucuz. Yakıt pillerinin fiyatı 20 sene içinde ticari olur. Bu sürede de içten yanmalı motorlar kullanılacak bence. Ayrıca içten yanmalı motorlarla yakıt pilleri arasında bir de yakıt problemi var. içten yanmalı motorlarda çok saf olmayan hidrojen de kullanılabiliyor. Yani ucuz hidrojen. Ancak yakıt pillerinde kullanılan hidrojenin çok saf olması gerekiyor. Yoksa pili zehirliyor, kullanılamaz hale getiriyor. Geçen yıl yapılan uluslararası kongre amacına ulaştı mı? Tabii, tabii amacına ulaştı. Çok ulaştı... Hidrojenle ilgilenen firmaların sayısı arttı. O kongrede tek Elimsan şirketi vardı. Zaten Elimsan kongrenin büyük sponsoruydu. Şimdi belki 10-15 firma var hidrojenle ilgilenen; ya kullanıcı olarak, ya üretici olarak, veyahut cihaz imalatçısı olarak. Otobüs, fortklift, yakıt pili imalatçısı firmaların sayısı artı. Bu yıl temmuz ayında da ulusal kongreyi yapacağız. İnşallah bu da ilgiyi daha çok artıracak.
Bu yıl yapılan kongreye sponsor olan firmaların sayısı artıyor. Gayemiz krize yakalanmadan teknolojiyi geliştirip, kendi yakıtımızı üretmeye başlamak. Burada çok sevindirici olan gelişme, Türk sanayicisinin daha sonra kâra geçebilecekleri işlere şimdiden yaürım yapmaları. Eskiden bu tür işlere girmezlerdi. Ancak burada devlete çok büyük iş düşüyor. Devletin bunları desteklemesi lazım. Bilhassa Sanayi Bakanlığının bu tür temiz enerjilere teşvikler vermesi lazım. Dediğim gibi şimdi yaürım yapıp 5-10 sene sonra kâra geçebilecekler. Onun için özendirici tedbirler gerekiyor; vergi muafiyeti, ucuz kredi vs. şeklinde. Sanayi Bakanlığımız bunları desteklerse, bu tür girişimler hızlanır. http://www.hidrojenforumu.com/ Kaynak : Global Enerji Dergisi Haziran 2006/6 Sayı : 22