Ekonomik Entegrasyon Teorileri

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ Dünya Bankasının Yapısı, İşleyişi ve Türkiye İle ilişkileri Ekonomik Entegrasyon Teorileri Doç. Dr. Seyhan TAŞ Hazırlayan Yunus Emre ERDOĞAN 12YLİK2020 0

DÜNYA BANKASININ YAPISI, İŞLEYİŞİ VE TÜRKİYE İLE İLİŞKİLERİ 1. DÜNYA BANKASI NASIL KURULDU? 2. Dünya savaşının ardında artan ekonomik sorunlara, dünya ticaretindeki sıkışmalara ve durgunluğa çare bulmak için, yeniden yapılanmak ve yoksulluğa çare bulmak ve ödemeler sistemini işler hale getirmek için Birleşmiş Milletlerin öncülüğünde ABD'nin Bretton Woods kasabasında 1-22 Temmuz 1944 tarihleri arasında 44 ülke toplandı ve bu toplantıda İMF ile birlikte bir dünya bankası kurulması kararlaştırıldı. 2. DÜNYA BANKASI NIN GÖREVLERİ NELERDİR? Ana misyonu Yeniden yapılanma ve kalınma idi. Daha sonra evrim geçirerek küresel yoksulluğun azaltılması ve yaşam koşullarının küresel bazda iyileştirilmesi oldu. 2.1. Dünya Bankasının Diğer Görevleri *Fakir ülkelerde yoksulluğun azaltılması * Sürdürülebilir bir büyüme sağlanması * İç ve dış savaş yaşayan ülkelerde çözümler getirilmesi * Kalkınma programları uygulamak ve orta gelir grubu ülkelere hizmet verilmesi * İklim değişikliği, salgınlar, kredi krizleri ve ticaret gibi konularda yerel ve küresel sorunlara çare aranması * Küresel kalkınmayı destekleyecek küresel bilgi birikiminden herkesin faydalanmasının sağlanması 2.2. Dünya Bankasını Meydana Getiren 5 Ayrı Kurum Bunlar; 1-) Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) 2-) Uluslararası Finans Kurumu (IFC) 3-) Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) 4-) Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA) 5-) Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID) 1

3. ULUSLARARASI İMAR VE KALKINMA BANKASI (IBRD) Banka, birçok ülkenin İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yeniden yapılanma ve kalkınma ihtiyaçları için yeterli dövizi ticari bankalardan karşılayamayacakları düşüncesinden hareketle kurulmuştur. Bu boşluğun çok taraflı resmi bir kuruluş niteliğindeki Dünya Bankası tarafından doldurulabileceği düşünülerek banka'ya uluslararası sermaye piyasalarından borçlanıp, üyelerine ticari bankalardan daha ucuza kredi sağlama görevi verilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa ekonomilerinin onarımı için finansman sağlama fonksiyonunu üstlenen IBRD nin Marshall Yardımı çerçevesinde Avrupa nın imarından sonra amaçlan değişmiş ve gelişmekte olan ülkelere yatırım kredisi sağlama amacını hedefleyen bir yatırım ve kalkınma bankasına dönüşmüştür. Dünya Bankası'na İMF'ye üye olan ülkeler katılabilirler. İMF'den ayrılan ülkeler Dünya Bankası'ndan da çekilmek zorundadırlar. Fakat banka, toplam oyların dörtte üç çoğunluğu ile İMF'den ayrılan bir ülkeyi Banka'da bırakabilir. 3.1. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Amaçları Dünya Bankası'nın amaçları ana sözleşmesinin 1. Maddesinde aşağıdaki şekilde açıklanmıştır: 1- Üye ülkelerin savaşın oluşturduğu tahriplerin düzeltilmesi de dahil olmak üzere, kalkınma, ve yeniden yapılanma çabalarına, verimli sermaye yatırımları kanalıyla yardımcı olmak, Gelişmekte olan ülkelerin kaynaklarının geliştirilmesini özendirmek, 2- Özel yabancı yatırımlara garanti vermek, krediye katılımda bulunmak yoluyla desteklemek, özel sermayenin yetersiz olduğu durumlarda kendi kaynaklarını kullanmak suretiyle destek sağlamak, 3- Uluslararası ticareti geliştirmek, ödemeler dengesini sağlamak için kalkınma amaçlı uluslararası yatırımları özendirmek, 4- Diğer kanallardan sağlanan kredileri yeniden düzenlemek veya garanti ederek daha yararlı yönlerde kullanılmasını sağlamak, 5- Savaş döneminden barış dönemine geçişte mümkün olan en uygun şartların sağlanmasına yönelik uluslararası yatırımlara yön vermek 6- Dünya Bankası'nın bu günkü temel amacı, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere mali imkanları yönlendirerek, Gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesini sağlamaktır. 3.2. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasının Yapısı ve Yönetimi Yönetim yapısı Guvernörler, İcra Direktörleri Kurulu ve Başkan dan oluşan üç önemli organı vardır. Her üye ülkenin kendisini temsil etmek için yetkili kıldığı bir guvernörün katılmasıyla Guvernörler Kurulu oluşur. Guvernörler, genellikle maliye veya ekonomi bakanlarından veya ekonomiden sorumlu en üst birimlerden birinden bir bürokrattan (Örneğin Türkiye için Hazine Müsteşarı) oluşur. 2

İcra Direktörleri Kurulu, 24 üyeden oluşur. Beş üye Banka sermayesinde en fazla paya sahip olan ABD. İngiltere, Fransa. Almanya ve Japonya tarafından atanır. Geriye kalan 19 üye her iki yılda bir Guvenörler Kurulu tarafından seçilir. Bu 19 üyeden sadece Suudi Arabistan Rusya ve Çin Halk Cumhuriyeti temsilcileri kendi ülkelerini, diğerleri belli ülke gruplarını temsil ederler. Kurul Guvernörler Kurulunca verilmiş yetkiler çerçevesinde Banka siyasetini uygular ve denetlerler. Başkan tarafından getirilen borçlanma ve kredi önerilerini inceler, bunları karara bağlar. Bu Kurul, bütçeyi hazırlar ve teknik yardımları belirler. Guvernörler Kurulu nun talimatları çerçevesinde krediler, garantiler, hisse senedi yatırımları yapar, bankaca alınacak kredilere ve yapılacak teknik yardımlara karar verir. İcra Direktörleri Kurulu tarafından 5 yıllık bir dönem için seçilen Başkan (Günümüzde, Jim Yong Kim) Dünya Bankası Grubu içindeki tüm kuruluşların da başkanlığını yapar. Banka nın genel yönetiminden sorumludur. Başkan'ın 5 Kıdemli Yardımcısı vardır. Ayrıca. 15 adet çeşitti bölümlerden sorumlu Başkan Yardımcısı bulunur. 3.2. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasının Finansal Kaynakları 3.2.1. Özsermaye Üye ülkelerin sermayeye katkı payları, Banka nın birinci finansman kaynağını oluşturmaktadır. Bir ülkenin sermaye katkısı o ülkenin ekonomik gücüne bağlı bir gelişim göstermektedir. Banka nın Ana Sözleşmesine göre, üye ülkelerin sermayeye yapacakları katkı %20 ve %80 olarak iki bölümden oluşmaktadır. Payın %20 lik ilk bölümünün %2'si altın ya da ABD doları olarak peşin ödenir ya da hazır bekletilir. İlk bölümün geri kalan %18 i ile %80 inin tamamını ya da bir bölümünün ise Banka nın üye ülkelere açacağı krediler ya da vereceği garantilerle ilgili faaliyetlerinde olası özel durumların ortaya çıkması durumunda ödenmekteydi. 1959 yılında üye ülkelerin sermaye taahhütleri bir kat artınca, sermaye içinde ödenen kısımlar yarıya inmiştir. Diğer bir ifadeyle taahhüdün %1 i altın veya dolar %9 u milli para ile ödenebilir duruma gelmiştir. Banka, sermayenin ödenen %1 lik kısmını serbest kullanma hakkına sahiptir. Geri kalan %9 Iuk kısmı ilgili ülkeye ödünç verildiği zaman dörtte üçlük bölümü kullanılabilmektedir. Sermayenin taahhüt edilen ancak ödenmeyen %90'lık kısmı, garanti sermayesi olarak ayrılır. Yukarıdaki %1, 9 ve 90 oranları, 1977 yılından sonraki genel sermaye artışlarıyla %0.75, 6.75 ve 92.5 olarak yeniden düzenlenmiştir. Sermaye katkısı fazla olan ülkenin oy gücü de fazladır. 3.2.2. Alınan Ödünçler (Borçlanma) Banka'nın ikinci önemli gelir kaynağı borçlanmalardan oluşmaktadır. Banka en yüksek düzeyde kredi değerliliğine (AAA) sahip olması nedeniyle, borç veren piyasalardan ucuz maliyetli borçlanabilme ve borçlanma kaynaklarını kolaylıkla çeşitlendirebilme olanağına sahiptir. Bu bağlamda Banka, kendi tahvillerini satmak için üç yöntem uygulamaktadır: Tahvillerini doğrudan sermaye piyasalarına arz etmektedir. Ticari bankalardan plasman sağlamaktadır. Merkez bankalarına ve uluslararası örgütlere 2 yıl vadeli bono satmaktadır. 3

3.2.3. Diğer Gelir Kaynakları Banka, verdiği borçların vadesinin dolmasıyla geri ödenmesi ile de gelir elde etmektedir. Bu gelirler, bir taraftan anaparanın geri ödenmesi, diğer taraftan çok düşük de olsa faiz gelirleri şeklinde olmaktadır. Banka nın karının üye ülkelere dağıtması gibi bir durum söz konusu değildir. Ayrıca Banka nın elindeki fonları, çeşitli tahvil ve hisse senetlerinde değerlendirerek elde ettiği gelir de söz konusudur. Dünya Bankası, üyelerine kredi verirken başlıca beş kaynaktan yararlanır: 1- Üye ülkelerin banka sermayesi katılımları, 2- Sermaye piyasalarından yapılan borçlanmalar, 3- Daha önce açılan kredilerin geri ödenmesi, 4- Menkul kıymet satışı, 5- Muhtelif gelirler. Kredi Siyasetinin Esasları 3.3. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasının Sağladığı İmkanlar Banka genel olarak üye ülkelere uluslararası diğer finansal piyasalara göre daha ucuz ve daha uzun vadeli koşullarda kredi vermektedir. Bu bağlamda Banka üye ülkelere üç çeşit kredi kullandırmaktadır. Yatırım kredileri, Uyum Kredileri ve Karma Krediler. 3.3.1. Yatırım Kredileri 1- Krediler gelişmekte olan ülkelere açılır. Banka gelişmiş ülkelerin projelerini kredilendirmez. 2- Bankanın finansmanına öncelik verdiği yatırım kredileri gelişmekte olan ülkelerde hayat standartlarını artırmaya yönelik projelerdir. 3- Bankanın finanse ettiği projeler kapsamına, altyapı ve sanayi yatırımları, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi,eğitim kalitesinin yükseltilmesi girer. 4- Bankanın projeyi finanse etmesi için projenin, ülke kalkınmasına katkıda bulunacak bir proje olması gerekir. 5- Proje kredileri ülke hükümetine veya onun garantisi altında bir kamu kuruluşuna açılır. 6- Özel kesim kuruluşlarının projelerine banka doğrudan kredi açmaz. 7- Banka bir projenin tamamını finanse etmez. Genellikle % 50-60 arasında bir miktarı finanse eder. Geriye kalanın iç kaynaklardan veya banka dışındaki kaynaklardan finanse edilmesi gerekir. 4

Dünya Bankası Kredilerinden En Çok Yararlanan 10 Ülke ve Alınan Kredi Miktarları (30 Haziran 2004) Ülkeler Sermaye Toplam Sermayedeki Payı Oy Sayısı Oy Payı (Milyon (Bin Adet) Gücü (%) Dolar) ABD 31.964,5 16.85 265.19 16.39 Japonya 15.320.6 8.08 127.25 7.86 Almanya 8,733.9 4.60 69.647 4.30 Fransa 8.371.7 4.41 69,647 4.30 Çin 5.404 3 2.85 45.049 2.78 Kanada 5.403.8 2.85 45,045 2.78 Suudi Arabistan 5,403.8 2.85 45.045 2.78 Rusya Federasyonu 5.403.8 2.85 45.045 2.78 İtalya 5,403.8 2.85 45.045 2.78 Hindistan 5,403.8 2.85 45.045 2.78 3.3.2. Uyum Kredileri 1- Üye ülkenin uygulayacağı genel bir programı desteklemek amacıyla açılırlar. Bu genel program, ülkenin tamamını veya belli bir sektörün tamamını ilgilendiren ve genellikle mevcut sistemin kökten değiştirilmesini öngören programlardır. 2- Bu tür krediler İMF Stand- By düzenlemesine benzeyen kredi anlaşmasıyla verilir. Belirli hedefler dilimlere bölünür. Hedeflere ulaşıldıkça dilimler serbest bırakılır. 3- Yapısal uyum kredileri ve sektörel uyum kredileri olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yapısal uyum kredileri ülkenin tümünü ilgilendiren, sektörel uyum kredileri ise belli sektörleri ilgilendiren kredilerdir. Yapısal uyum kredilerinde, ülkedeki ekonomik sitemin bütününe yönelik olarak düzenlemelerle ilgili olarak verilir. 3.3.3. Karma Krediler Amacı, uyum kredisinin genel düzenleyiciliği ve esnekliğinden yaralanarak hem belirli bir programı uygulamak ve hem de bazı yatırım projelerinin yapılmasını sağlamaktır. Dünya Bankası, çeşitli ülkeler tarafından tek tek ya da topluluk halinde oluşturulan ve yönetilmek üzere kendisine emanet edilen bazı fonların (trust funds) yönetimini de yapar. Bu fonların kredi yada hibe olarak kullandırılması ülkelerin getirdiği şartlara ve Dünya Bankası'nın kurallarına bağlıdır. Bu tip fonların en büyüğü "Küresel Çevre Kolaylığı" dır. Çevre kirlenmesinin yarattığı sorunların giderek büyümesi, Dünya Bankası'nı bu sorunla özel olarak ilgilenmeye sevk etmiştir. 5

Kolaylığın kapsadığı dört alan vardır: 1- Ozon tabakasının korunması ile ilgili önlemler, 2- Enerji, tarım ve sanayi dallarında daha temiz yakıt ve teknoloji kullanımına yönelik önlemler, 3- Dünyadaki biyolojik çeşitliliği korumaya yönelik önlemler, 4- Uluslararası suların korunmasına yönelik önlemler. Yukarıda sayılan konularda yapılacak yatırımlar, mevcut projelerin içinde bu konulara da yer verilmesi şartıyla kolaylıktan yararlanabilir. 3.4. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasının Kredilerini Kullanım Şartları Dünya Bankası kaynaklarının kullanılabilmesi, bir anlaşmanın Banka ile ilgili ülke yetkilileri arasında imzalanmasıyla mümkündür. Bu anlaşmalar dört şekilde olur: 1- Kredi Anlaşması: Banka ile yatırım veya uyum kredisi anlaşması yapılmakta ise yapılacak anlaşma budur. 2- Mektup Anlaşması: Banka ile bir proje hazırlama imkanı kullanılması söz konusu ise yapılacak anlaşma budur. 3- Hibe Anlaşması: Banka tarafından yönetilen emanet fonlardan hibe alınması söz konusu ise yapılacak anlaşma budur. 4- Proje Anlaşması ve Garanti Anlaşması: Banka yatırım kredisini üye ülkenin ayrı bir tüzel kişiliğe sahip bir kurumu kullanacaksa, o kurum Dünya Bankası'na karşı borçlu, üye ülke ise borçlu kuruluşuna garantör olur. Bu durumda banka iki anlaşma yapar, ilki proje anlaşmasıdır. İkincisi ise garanti anlaşmasıdır. 3.4.1 Ortak Finansman Ortak finansman, Banka'nın banka dışı kaynak kurum veya ülke ile birlikte bir proje veya programı kredilendirmesine denir. Böylece, proje veya programın daha yüksek tutarlı bir dış finansman ile desteklenmesi sağlanır. İki çeşit ortak finansman bulunmaktadır: ORTAK FİNANSMAN Banka ile kreditörler. Dünya Bankası kurallarını ortaklaşa kullanarak, proje veya program çerçevesinde yapılan giderleri, finansmana katkıları oranında paylaşarak öderler. PARALEL FİNANSMAN Banka ile kreditörler, program veya projenin bölümlerini ar alarm da pay 1 aşırlar. Her kurum kendi başına finanse edeceği bölüm için kendi kurallarını uygular. Banka tarafından doğrudan doğruya sağlanan kısmına A Kredisi; Dünya Bankası garantisi altında diğer kreditörler tarafından sağlanan kısmına B Kredisi denir. 6

3.5. Kredilerin Geri Ödemesi Dünya Bankası kredileri, 3-5 yılı ödemesiz dönem olmak üzere 15-20 yıllıktır. Banka gelişmekle olan ülkeleri GSMH açısından üç sınıfa ayırır; GELİR GRUBU En Yüksek Gelir Grubundaki GYU Orta Gelir Grubundaki GYU En Düşük Gelir Grubundaki GYÜ ÖDEMESİZ DÖNEM SÜRESİ, VADE Ödemesiz dönem 3 yıl vade 15 yıldır. Ödemesiz Dönem 4-5 yıl vade 17 yıldır. Ödemesiz dönem 5 yıl vade 20 yıldır. Geri ödeme iki yolla yapılabilir. Ya eşit tutarlı ödeme yada artan tutarlı ödeme şeklinde. Banka kredinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren kredinin henüz kullanılmayan kısımları için "taahhüt komisyonu" uygular. Bu oran %0,25 olarak uygulanmaktadır. Kredinin kullanılan bölümlerine taahhüt komisyonu yerine faiz yürütülür. Dünya Bankasının kullandırdığı kredilerin faizleri, yılda iki defa (1 Ocak ve 1 Haziran) kredi maliyetlerinin gösterdiği değişime göre yeniden gözden geçirilir. Bu oran 1997 yılında yaklaşık %7 oranında idi. 3.6. Kredi Siyasetinde Gelişmeler 1948-1963 yılları arasında daha çok altyapı projelerine ağırlık verilmiştir. 1962 yılında eğitim projeleri de kredilendirilmeye başlanmıştır. 1963'ten sonra tarım, sanayi ve turizm gibi projeler önem kazanmıştır. Başlangıçta petrol üretim projelerini de finanse etmiştir. 1974 petrol şokundan sonra bundan vazgeçmiştir. 1980'li yıllarda ise eğilim ve su temini gibi projelere ayrılan kaynaklarda artış görülmüştür. Ayrıca, nüfus, beslenme, kırsal ve kentsel kalkınma projeleri programa alınmıştır. Dünya Bankası en fazla kaynağı enerji sektörüne ayırmış durumdadır. Enerjiyi tarım ve kırsal kalkınma projeleri izlemektedir. Daha sonra ulaştırma,şirketlere mali yardım, proje dışı krediler, sanayi, su temini, kentsel kalkınma, küçük işletmeler, haberleşme, nüfus, sağlık, beslenme, turizm ve teknik yardım gelmektedir. Son yıllarda Dünya Bankası'nın kredi açtığı öncelikli sektörler ulaştırma, elektrik, diğer enerjiler ve tarımdır. 7

4. ULUSLARARASI FİNANS KURUMU (IFC) Uluslararası finans kurumu, gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektörü teşvik etmek için 1956 yılında kurulmuştur. IFC, Özel sektörü teşvik etmek için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmaktadır: Gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektör projelerinin finanse edilmesi, Gelişmekte olan ülkelerde uluslararası finans piyasalarda mali kaynakların harekete geçirilmesinin sağlanmasında özel şirketlere yardımcı olunması, İşletmelere ve hükümetlere teknik ve danışmanlık hizmetinin sağlanması Yönetim bakımından IFC aynen Banka gibi yönetilir. Ancak Banka dan ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptir.dünya Bankası Başkanı, aynı zamanda Kurum un Guvernörler Kurulunun da başkanıdır ve bu sıfatla IFC'nin Yönetim Kurulu Başkanını atar. IFC nin merkezi Washington dadır. IFC'nin finansman kaynakları, Dünya Bankası ndan ayrı olup, başlangıçta Kurum un Banka dan borç alması yasaklanmıştır. Ancak 17 Aralık 1965 tarihinden itibaren bu yasak kaldırılmıştır. IFC özel kesime doğrudan kredi vererek veya ilgili firmanın hisse senetlerini satın alarak da sermayesine finansman sağlayabilir. IFC nin Ana Sözleşmesi, kurumun borçlanmak, tahvil ve pay senetleri alım satımı yapmak suretiyle kaynak toplamasına olanak verir. IFC bu şekilde yatırımlarında kâr sağlayarak kaynaklarını arttırma olanağına sahiptir. Bu tür doğrudan Finansman fonksiyonunun yanında, az gelişmiş ülkelerdeki kalkınma bankalarının sermayesine katkıda bulunarak dolaylı yollardan da kredi sağlayabilir. Ayrıca 1984'ten beri IFC, uluslararası sermaye piyasaları ile ticari bankalardan borçlanma olanağına sahip olmuştur. IFC nin az gelişmiş ülkelere sağladığı imkânlar proje kredileri, pay sahipliği ve diğer imkanlar olmak üzere üç tiptedir. Proje kredilerinde, üye ülkelerdeki verimli nitelikteki özel sektör yatırımlarının finansmanına katkıda bulunulur ve bunun için hükümetlerden garanti istenmez. IFC, üye ülke özel sektör kuruluşlarına tek başına kredi açabileceği gibi, başka kreditörlerle birlikte ortak finansmana girebilir ve sendikasyon kredisi de açabilir. Büyük ölçekli projelerin finansmanında sendikasyon yoluna da başvurulduğu görülmektedir. IFC, kredilendirme yanında az gelişmiş ülkelerin çeşitli yatırım veya sermaye artırımlarına, pay sahipliği yoluyla da katılabilir. Bu finansman türünde IFC, şirkette (sermayede) pay sahipliği olur. IFC, az gelişmiş ülkelere sağladığı diğer imkanlar olarak, özel kesim kuruluşlarının finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere, bu kuruluşların hisse senetleri ve tahvilleri üzerine işlemler yapabilir. IFC, bu değerli kâğıtları içeren fonları kurmakta ve bu fonları gelişmiş sermaye piyasalarına sunarak, gelişmiş ülke sermayesinin az gelişmiş ülkelere yönelmesine yardımcı olmaktadır. Fonların arkasında IFC nin olması, bu fonları cazip kılmaktadır. 8

5. ULUSLARARASI KALKINMA BİRLİĞİ (IDA) 5.1. Kuruluşu ve Üyeleri Şubat 1958 tarihinde Dünya Bankası Kredilerinden daha uygun şartlarda, düşük faizli, uzun vadeli ve kolay ödenebilir taksitlerle finansman sağlayacak bir uluslararası finansman kuruluşunun oluşturulması fikri ortaya atılmıştır. Sözleşmesi 24 Eylül 1960 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Dünya Bankası'na taraf olan ve 31 Aralık 1960'a kadar bunu onaylayan ülkeler, IDA'nın ilk kurucu üyeleridir. Bir ülkenin Dünya Bankası üyeliği'nin sona ermesi IDA üyeliğini de sona erdirmektedir. 5.2. Amaçları IDA sözleşmesinin 1. Maddesinde amacı şöyle belirtilmiştir: "IDA üye ülkelerden en az gelişmiş seviyede olanlara, verimliliği ve hayat standartlarını yükseltmek suretiyle kalkınma amaçlarına katkıda bulunacak kredileri, bu ülkelerin ödemeler dengelerinde büyük yük oluşturmayacak şartlarla sağlamayı amaçlamıştır." IDA bu niteliği ile Dünya Bankası'nın gerçekleştirmek istediği amaçlara destek olmaktadır. IDA, gelişmekte olan ülkelere elverişli şartlarla kredi vermek için kurulmuştur. Ödünç verilirken, üye ülkenin bunu geri öderken ödemeler dengesi sorunu ile karşı karşıya kalmamasına dikkat edilmektedir. Bunun için üye ülkenin borçlarını her zaman konvertibl dövizlerle ödemesi şartı aranmamaktadır. Fakirlik çizgisi zaman içinde değişikliğe uğramaktadır. Bu miktar 1997 yılında kişi başına yıllık gelir olarak 795 Dolar'dı. IDA'nın Dünya Bankası'ndan 3 farklı niteliği vardır. 1- Dünya Bankası bütün gelişmekte olan ülkelere kredi açarken, IDA en az gelişmiş olanlarına kredi açmaktadır. 2- Dünya Bankası, üyelerine kredi açarken bu kredinin üyelerinin ödemeler dengesini nasıl etkileyeceği ile bir dereceye kadar ilgilidir. Oysa IDA bununla çok daha fazla ilgilidir. 3- Dünya Bankası 3-5 yılı ödemesiz 15-20 yıl vadeyi kapsar ve piyasa faizlerine yakın faiz uygulanırken; IDA sıfır faizle 35-40 yıl vadeli kredi verir. 5.3. Yapısı ve Yönetimi Kurucuları açısından iki gruba ayrılmıştır. Birinci grupta 26 sanayileşmiş ülke, İkinci Grupta ise diğer 133 üye bulunmaktadır. IDA Dünya Bankası ile aynı yönetime sahiptir. Guvernörler ve Yönetim kurulları Dünya bankası ile özdeştir. Sadece üye ülkelerin oy haklan, Dünya 9

Bankası'ndan farklıdır. Dünya Bankası başkanı aynı zamanda IDA'nın da başkanıdır. Dünya Bankası ve IDA personeli aynıdır. Dünya Bankası, IDA ve IFC'nin İcra Direktörleri Kurulu aynı kişilerden oluştuğu için Kurul toplantıları her üç kurumu da kapsayacak şekilde yapılır. IDA, Dünya Bankası'ndan ayrı sermayesi ve kaynaklarıyla tüzel kişiliği olan, fakat yönetim ve denetim açısından Dünya Bankası ile aynı bünyede bulunan bir yapıya sahiptir. Sonuç olarak; IDA, kendi sermayesine, ayrı hesaplara sahip ayrı bir kuruluştur. 5.4. Finansman Kaynakları 1- Birinci grupta yer alan sanayileşmiş ülkelerin IDA'nın sermayesini ödeme taahhütleri ve katkılarıdır. 2- İkinci grupta yer alan ülkelerin sermaye taahhütleri, 3- Dünya Bankası'nın gelirlerinden IDA'ya yapılan transferler IDA Dünya Bankası gibi sanayileşmiş ülkelerin sermaye piyasalarında büyük ölçüde borçlanarak finansman sağlama yoluna gidemez. IDA'nın bu şekilde pahalı olarak sağladığı fonları, uzun vadeli ve düşük faizle üyelerine kullandırması mümkün değildir. 5.4.1 Kredileri IDA kredileri "Kalkınma Kredisi" olarak adlandırılır. IDA'dan kredi kullanabilmek için en alt yıllık milli gelir seviyesinde olmak gerekmektedir. Fakirlik çizgisi zamanla değişmektedir. 1997 yıllında bu 795 Dolar kişi başına GSMH idi. 1998 yılı mali yılı için ise bu tutar 925 Dolar kişi başına GSMH'dır. - IDA kredileri, üye ülkelere bir kredi anlaşması çerçevesinde açılır. - Üye ülkenin kalkınma seviyesinin yükseltilmesine yönelik bir projeye dayanması gerekmektedir - IDA, hükümetlere kredi açar. Özel kesim kuruluşları IDA'nın kredilerinden yararlanamaz. - İmtiyazlı krediler sınıfına giren kredileri, 10 yılı ödemesiz dönem olmak üzere 35-40 yıl vadeli ve faizsizdir. 10

6. ÇOK TARAFLI YATIRIM GARANTİ AJANSI (MIGA) Nisan 1988 tarihinde MIGA, 9 sanayileşmiş ve 20 gelişmekte olan ülke tarafından benimsenince, Dünya Bankası'nın bir yan kuruluşu olarak kurulmuş ve Eylül 1988 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. MIGA üyeliği Dünya Bankası üyesi bütün ülkelere açıktır. MIGA'da üye ülkeler ikiye ayrılır ; gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler olarak. Üye ülkeler istedikleri zaman MIGA üyeliğinden ayrılabilirler. 6.1. Amacı MIGA'nın temel amacı, gelişmekte olan ülkelerdeki yabancı sermaye yatırımlarını, döviz kısıtlamaları ile konvertibilite şartlarında meydana gelen değişiklikler sebebiyle ortaya çıkan transfer zorluklarına, siyasi istikrarsızlık, millileştirme ve yatırım sözleşmelerinin bozulması nedeniyle karşılaşılan ticari olmayan risklere karşı korumaktır. MIGA aynı zamanda gelişmekte olan ülkelere yönelik teknik yardımları ve yatırımları teşvik etmekte, böylece Dünya Bankası, IFC ve IDA çalışmalarını da desteklemektedir. MIGA sözleşmelerin önce hükümetler tarafından,imzalanmasını şart koşmaktadır. MIGA yabancı sermaye yatırımlarını başlıca dört riskten korumak üzere çalışma yapmaktadır. Bunlar: 1- Döviz transfer riski, 2- Kamulaştırma ve benzeri önlemler riski, 3- Sözleşme ihlalleri riski, 4- Savaş ve iç kargaşa riski. 6.2. Yapısı ve Yönetimi MIGA'nın ayrı bir Guvernörler Konseyi ve Yönetim Kurulu vardır.(ifc ve IDA'dan farklı olarak.) Ayrıca üçüncü organ olarak sekreteryası bulunmaktadır. MİGA'nın başkanı Dünya Bankası Başkanı'dır. GUVERNÖRLER KONSEYİ YÖN. KURULU SEKRETERYA 1. Ajansın en yetkili organıdır. -Yeni ülke kabul etmeye, - Ülkeyi ajanstan ihraç etmeye, - Sermayeyi artırmaya,veya azaltmaya - Üyelerin gelişmişlik düzeyini belirlemeye, - Tasfiyesine ilişkin karan almaya - MIGA sözleşmesinin değiştirilmesine ilişkin kararı almaya yetkilidir. - Yukarıdaki konularda alınacak kararlar yönetim kuruluna devredilemez. - MIGA faaliyetlerinin yürütülmesinden sorumlu organdır. - Kurul 20 direktörden oluşur. - Genel sekreter, yönetim kurulu'nun kontrolünde Ajansın günlük işlerini yürütmekle görevlidir - Personelden sorumludur. 11

6.3. Çalışmaları ve Fonksiyonu MIGA'nın fonksiyonları şöyle sıralanabilir: 1- Dış borç sorununu çözmek, 2- Yabancı sermaye yatırımlarındaki azalmayı önlemek, 3- Sermayenin küreselleşmesine yardımcı olmak, 4- Yabancı ülkelerdeki siyasi risklere (ticari olmayan risklerin bütünü) garantörlük yapmak. MIGA'nın garanti kapsamı 15-20 yıla kadardır. Her bir proje için 50 Milyon Doları aşmamak kaydıyla projenin % 90'ı kapsanabilir. Yatırımcı üç yıl geçtikten sonra garanti sözleşmesinin son bulmasını talep edebilir. 12

7. ULUSLARARASI YATIRIM ANLAŞMAZLIKLARI ÇÖZÜM MERKEZİ (ICSID) Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi, hükümetler ve yabancı yatırımcılar arasında çıkan anlaşmazlıkların çözümüne yönelik altyapıların oluşturulmasını teşvik ederek, uluslararası yatırım akımlarının arttırılmasını sağlamak amacıyla kurulmuştur. Merkez in temel amacı. ICSID'e üye olan ülkeler ile diğer üye ülkelerin kuruluşları arasında ortaya çıkacak yatırım anlaşmazlıkları ve uzlaşmazlıklarının çözümü için gerekli uzlaşma ortamını yaratmaktır. Merkezi Washington da bulunan ICSID nin, sermayesi veya borçlanma benzeri gelir kaynağı yoktur. Tüm geliri kendisine ulaşan uzlaşma ve tahkim istekleri karşılığında ilgili taraflardan aldığı ücretlerden oluşmaktadır. ICSED in iki önemli organı vardır. Bu organlar, Yönetim Kurulu ve Sekretarya dan oluşmaktadır. Yönetim Kurulunun görevleri şunlardır: Merkez in idari ve mali tüzüklerini onaylamak, arabuluculuk ve hakemlik davalarının kurallarını belirlemek, Banka ile olan ilişkileri düzenlemek, Merkez in bütçesini kabul etmek ve yıllık faaliyet raporunu görüşmektir. Genel sekreter ise Merkez i dışarıya karşı temsil eder, yönetim ve personelden sorumlu bir birim olarak görevini ifa eder. Uluslararası yatırımlar konusunda arabuluculuk davası açmak isteyen bir ülke veya ülke vatandaşı, talebinin bir örneğini diğer tarafa gönderecek olan Genel Sekreterliğe yazılı şekilde iletir. Arabulucu Komisyonu, bir veya tarafların anlaşarak tayin edecekleri tek sayıda arabuluculardan oluşur. Komisyon un görevi, taraflar arasındaki anlaşmazlıklara açıklık getirmek ve her iki tarafça da kabul görecek şartlarla sorunu çözümlemektir. Ulaşılacak olumlu veya olumsuz sonuçlar bir rapor ile yayınlanır. ICSID, uyuşmazlık ve hakemlik fonksiyonuyla birlikte çeşitli yayınlarda bulunarak yabancı sermaye yatırımları konusunda üyelerine ve diğer ilgili kuruluşlara, yardımcı olmaktadır. Bu amaçla Merkez Nisan 1986 yılından beri, her altı ayda bir dergi yayınlamaktadır. 13

8. DÜNYA BANKASI -TÜRKİYE İLİŞKİLERİ 8.1. Türkiye nin Dünya Bankası Grubundaki Sermaye Payı, Oy Gücü ve Sağladığı Kredileri Türkiye nin Dünya Bankası Grubu İçerisindeki Sermaye Payı, Kredi Miktarı ve Oy Gücü Toplam Alınan Kredi Oy Sermaye Payı Oy Sayısı Sermayedeki Miktarı Gücü (Milyon Dolar) (Bin Adet) Payı (%) (Milyon Dolar) (%) IBRD 1,004.6 0.53 22,003.07 8,578 0.53 IDA 128.5 0.10 178.5 96,613 0.68 IFC 14.545 0.62 3,841.534 14,795 0.62 MIGA 8.807 0.48-991 0.50 8.2. Dünya Bankası- Türkiye İlişkilerinin Değerlendirilmesi Türkiye yi Dünya Bankası ile ilişkilerinde Hazine Müsteşarlığı temsil etmektedir, Merkez Bankası muhafaza kurumu " olarak görev yapmaktadır. Ayrıca, Herhangi bir proje için Dünya Bankasından kaynak sağlamak isteyen bir kamu kuruluşu, söz konusu projeyi. Hazine Müsteşarlığı aracılığı ile Banka ya sunmak zorundadır. Bunun sebebi. kredi anlaşmalarında Banka ya karşı devlet adına borçlu kurum sıfatını Hazine Müsteşarlığı nın taşımasıdır. Türkiye 1980 li yıllarda ticari ve yapısal reformların gerçekleştirilmesi için Dünya Bankası'ndan yardım isteğinde bulunmuştur. 1990 lı yılların ikinci yarısında ise hükümetler, reformlara yardımcı olması amacıyla Banka dan geniş çaplı yardım isteğinde bulunmuşlardır. Bu bağlamda CAS programı, bu tür reformları öngörmüş ve Banka nın teknik yardımı, başta yapısal ve sosyal açılardan olmak üzere Türkiye'nin ekonomik programının hazırlanmasına yardımcı olmuştur. Türkiye, Dünya Bankasından ilk krediyi (3.9 milyon dolar) 1950 yılında imzalanan bir anlaşma ile silo yapımında kullanmak üzere imzalamıştır. Ayrıca, yine 1950 yılında mevcut limanların geliştirilmesi için kullanılan 12.5 milyon dolar tutarındaki kredi ile Türkiye Sınai Kalkınma Bankası tarafından alınan 9 milyon dolarlık kredi de Türkiye nin Banka dan sağlamış olduğu ilk kredileri oluşturmaktadır. 1989 yılından beri aldığı kredilerden daha fazla anapara ve faiz ödemesi gerçekleştiren Türkiye, Dünya Bankası na net kaynak kullanan değil, net kaynak aktaran bir ülke haline gelmiştir. 2001-2008 Yılları arasında uygulanan 9. Kalkınma Planında da bir iş birliği yapılmıştır. Dünya Bankası, sağlıklı makro ekonomik politikaların desteklemesi ve sosyal güvenlikten gelen sağlık sigortasına, yatırım ortamından rekabetçiliğe, bir çok konuda tavsiyeler verilmesinde ve bunların uygulanmasında ortaklıkta bulunmuştur. 14

Çocuk Ölüm Oranında azalama, Anne sağlığında iyileşme, Temel Eğitim ve okullaşma oranında artış, Kızların okuma oranlarında artış, bu uygulamaların somut sonuçlarındandır. Enerji konusunda, yenilenebilir enerjinin geliştirme çabaları ve enerji verimliliği artış gibi konularda çalışmalar vardır (Temiz Enerji Fonu gibi) KOBİ destekleri, işletmelerin ihracat kapasitelerine yapılan yatırımlar, daha fazla istihdam ve iş güvenliği üzerine odaklıdır. 1999 daki Marmara depremindeki hasarın kaldırılması ve bu tür olaylara karşı tedbirler konusunda da yardımcı olunmuştur. Yargı nın hızlı adil ve güvenilir şekilde işleyeceği, Yerel mali yönetim sistemlerinin güçlendirilmesi, E-Devlet uygulamasının yaygınlaştırılması yoluyla kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi amaçlanmıştır. 15