T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü

Transkript

1 T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü 101 SORUDA TÜKETİCİ MEVZUATI VE ÖRNEK YARGITAY KARARLARI Haziran 2006 ANKARA Yayın No:158

2 SUNUŞ Son 60 yıl içinde büyük bir hızla yaşanan bilimsel ve teknolojik gelişmeler bir taraftan insan yaşamını oldukça kolaylaştırırken, diğer taraftan tüketim açısından insana bol seçenek sunmuştur. Gümrük duvarlarının kaldırılması ve ekonomik entegrasyonların kurulması, piyasaya sunulan mal ve hizmetlerin artışına ivme kazandırmıştır. Mal ve hizmet arzındaki artış, etkin reklamcılığı, yeni pazarlama tekniklerini ve yeni satış yöntemlerini beraberinde getirmiştir. Özellikle mesafeli satış, internet aracılığıyla satış, kredi kartı ile satış gibi yeni satış yöntemlerinin geliştirilmesi, tüketicinin alım gücü olmasa bile mal ve hizmet almasını kolaylaştırmıştır. Tüketicilerin alışveriş imkanları artarken buna paralel olarak sorunları da artmıştır. Bu nedenle, tüketicileri koruyucu tedbirlerin alınması, gelişmiş ülkelerin standardında yasal zeminin hazırlanması büyük önem taşımaktadır. Bu amaç doğrultusunda, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hazırlanmıştır. Kanun, ayıplı mallardan tüketici kredilerine, taksitli satışlardan satış sonrası hizmetlere kadar birçok konuyu kapsamaktadır. Bu Kanunla birlikte, Türk Hukuk Sistemi; tüketici mahkemeleri, tüketici sorunları hakem heyetleri, tüketici konseyi gibi yeni kurumlarla tanışmıştır. Daha da önemlisi tüketicilerimiz haklarının ne olduğunu ve haklarını nasıl kullanabileceklerini öğrenmiştir. Ancak tüketicinin etkin korunmasının sağlanması için sadece yasal zeminin hazırlanması yeterli olmamaktadır. Kanunun etkin biçimde uygulanması için, tüketicilerin hakları konusunda bilinçlenmelerinin sağlanması, haklarını kullanmaları konusunda teşvik edilmeleri ve Kanunla oluşturulan tüketici kurumlarının yapısının güçlendirilmesi büyük önem arz etmektedir. Tüketicileri, haklarını aramaları konusunda teşvik etmek, hak aramalarını kolaylaştırarak, en ucuz ve en hızlı biçimde haklarını aramalarını sağlamak amacıyla 1995 yılında il ve ilçelerde tüketici sorunları hakem heyetleri kurulmuştur. Bugün itibariyle ülke genelinde 81 il ve 850 ilçede kurulu olan toplam 931 adet hakem heyeti faaliyet göstermektedir. Bilindiği üzere, 2003 yılında 4822 sayılı Kanunla yapılan Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun daki değişiklikle, tüketici sorunları hakem heyetlerinin yapısı güçlendirilmiş, kararları, belli bir sınırın altındaki uyuşmazlıklar için bağlayıcı hale 1

3 getirilmiştir. Hakem heyeti kararı, İcra ve İflas Kanunu nun ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine göre yerine getirilmektedir. Anılan değişikliklerle, hakem heyetleri, tüketicilerin hak aramaları konusunda başvurabilecekleri önemli bir merci haline gelmiştir. Tüketici sorunları hakem heyetlerimizin hizmet alt yapısını güçlendirmek, çalışma şartlarını iyileştirmek ve kurumsal kimliklerini geliştirmek amacıyla 81 sanayi ve ticaret il müdürlükleri aracılığı ile tüm hakem heyetlerine tefrişat, standart tabela ve büro malzemeleri ihtiyaçlarını gidermeye yönelik ödenek kullandırılmıştır. Ayrıca, yine hakem heyetlerinin yapısını güçlendirmek amacıyla, Avrupa Birliği ile işbirliği içinde yürütülen, hakem heyetlerinin kendi aralarında elektronik ortamda iletişimini oluşturmak, bu iletişim ağının sürekliliğini sağlamak ve buna bağlı olarak heyetlerin hukuka uygun kararlar almasını temin ederek etkinliğini arttırmak amacıyla, Tüketicinin korunması mevzuatının tam uyumu, yürütülmesi ve uygulanmasındaki çalışmalarda Türkiye nin kapasitesinin güçlendirilmesi başlıklı proje kapsamında, bir taraftan hakem heyetlerinin teknik donanımı sağlanarak alt yapısı güçlendirilmesi diğer taraftan da hakem heyeti üyelerine, tüketicinin korunması mevzuatı ile ilgili olarak teorik ve uygulamaya yönelik eğitim verilmesi öngörülmektedir. Diğer taraftan, tüketici sorunları hakem heyetlerinin yapısının güçlendirilmesi amacıyla her yıl Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü tarafından hakem heyetlerine verilen seminerler esnasında karşılaşılan sorular ile Kanunun ve ilgili mevzuatın yorumlanması konusunda karşılaşılan sıkıntılar esas alınarak hakem heyetinin kendilerine intikal eden uyuşmazlıkları değerlendirirken daha hızlı ve doğru karar alabilmesine katkı sağlamak amacıyla 101 Soruda Tüketici Mevzuatı ve Örnek Yargıtay Kararları isimli kitap hazırlanmıştır. Ayrıca, 4077 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1995 yılından bu yana çıkan Yargıtay kararları, tüketici hukuku konusunda büyük bir içtihat oluşturmuştur. Bu kitap ekinde verilen örnek Yargıtay kararları da, hakem heyetlerinin uyuşmazlıkları değerlendirirken başvurabilecekleri önemli bir kaynak olacaktır. Tüketicilerin haklarını aramaları konusunda önemli görev üstlenen tüketici sorunları hakem heyetlerine, hazırlanan bu kitabın yararlı olmasını temenni ediyor, tüm hakem heyeti üyelerine tüketiciler adına teşekkür ediyorum. Özcan PEKTAŞ Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürü 2

4 101 SORUDA TÜKETİCİ MEVZUATI Soru 1: Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna (TKHK) göre mal nedir? TKHK da gereğince; alış-verişe konu olan taşınır eşya, konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallar ve elektronik ortamda kullanılmak üzere hazırlanan yazılım, ses, görüntü ve benzeri gayri maddi mallar, mal kapsamına girmektedir. Taşınır eşya, özüne zarar vermeden bir yerden başka bir yere taşınabilen nesnelerdir. Örneğin, tüketicinin evinde beslemek amacıyla aldığı evcil hayvan, telefon, mobilya, bilgisayar, yiyecek, içecek, ilaç vb. Konut ve tatil amaçlı taşınmazlar, tüketicinin konut amaçlı almış olduğu ev, tatil amaçlı aldığı yazlık, devre mülk gibi taşınmazlardır. Elektronik ortamda kullanılmak üzere hazırlanan yazılım, ses, görüntü ve benzeri gayri maddi mallar; bilgisayar programları, kaset, CD gibi ses ya da görüntü içeren araçlardır. Soru 2:Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mal satımından kaynaklanan uyuşmazlıkların TKHK kapsamında değerlendirilmesinin şartı nedir? Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mal satımından kaynaklanan uyuşmazlıkların TKHK kapsamında değerlendirilebilmesi için, taşınmazı satan kişinin Kanunun 3. maddesinin (f) bendi kapsamında kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere ticari veya mesleki faaliyetleri kapsamında tüketiciye mal sunan gerçek veya tüzel kişiler olması zorunludur. Bu kapsamda müteahhitten taşınmaz satın alınması halinde, TKHK hükümleri uyuşmazlığa uygulanabilecekken, oturduğu evi satan bir kişiden satın alınan taşınmaz açısından TKHK hükümleri uyuşmazlığa uygulanamayacaktır. Soru 3: İkinci el ürünler TKHK kapsamına girer mi? İkinci el ürünler TKHK kapsamına girmemektedir. Bu nedenle, İkinci el ürünlere ilişkin uyuşmazlıklar genel hükümler çerçevesinde sulh hukuk mahkemelerince çözüme kavuşturulur (20.HD , E.4338, K.5259). Soru 4: Ayıplı mal nedir? Ayıp çeşitleri nelerdir? TKHK da ayıplı mal; ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilanlarında yer alan veya satıcı tarafından bildirilen veya standardında veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar olarak tanımlanmaktadır. Buna göre; bir maldaki ayıp, satıcının söylediği ve vaat ettiği vasıflarda veya niteliği gereği malda bulunması gereken lüzumlu vasıflarda eksiklik olmak üzere iki türde ortaya çıkabilecektir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere 4 çeşit ayıptan bahsedilmektedir. Bunlar; maddi, hukuki ve ekonomik ayıp ve miktar eksikliğinden kaynaklanan ayıptır. 1

5 Maddi ayıp: Bir mal, tüketiciler tarafından belirli bir amaç ile alınmaktadır. Bu nedenle malın kendisinden beklenen amaçları gerçekleştirecek vasıflara sahip olması gerekir. Bu amaca eşyanın fiziki yapısındaki bazı eksiklikler nedeniyle ulaşılamaması hallerinde malda maddi ayıplar bulunduğu varsayılır. Maddi ayıbı bir eşyada bulunan fiziki eksiklikler olarak tanımlayabiliriz. Bir malın yırtık, kırık, lekeli olması, yeni denilen bir otomobilin kullanılmış olması veya hasarlı olması nedeniyle bazı parçalarının değiştirilmesi ya da tamir edilmiş bulunması ve bunun söylenmemesi, fayansların çatlaması veya ufalanması gibi ayıplar maddi ayıplara örnek verilebilir. Hukuki ayıp: Satılan malda, maddi anlamda bir özür yoktur, mal maddi yönden eksiksizdir. Ancak alıcının maldan yararlanmasını engelleyen, azaltan veya ortadan kaldıran hukuki bazı yasaklama ve sınırlamalar söz konusudur. Örneğin satılan malın hukuka aykırı bir marka taşıması, başkasına ait bir sınai veya telif hakkını ihlal etmesi, satılan bir otomobile gümrük idaresince el konulması, satılan malın satım sırasında hacizli olması gibi durumlarda hukuki ayıp vardır. Ekonomik ayıp: Satılan malın verimi, elde edilecek tasarruf gibi iktisadi vasıflarının eksik olmasıdır. Örneğin, saatte 160 km hız yaptığı söylenen aracın 110 km nin üstüne çıkamaması, aracın tanıtma ve kullanma kılavuzunda belirtilenden daha fazla yakıt yakması, az miktarda elektrik tükettiği belirtilen aracın çok elektrik tüketmesi, bulaşık makinesinin bulaşıkları yeteri kadar temizleyememesi, bilgisayarlarda programdaki fonksiyon bozukluğu, program uyumsuzluğu, kapasite uygunsuzluğu gibi. Miktar eksikliği: Niteliği etkileyen miktar eksiklikleri TKHK gereğince ayıp olarak kabul edilmektedir. Miktar eksiklikleri malın ağırlık, hacim, yüzölçümü gibi hususlardaki eksikliklerdir. Örneğin bir kumaşın veya halının santimetrekaresinde bulunması gereken ilmek sayısının daha az olması, mutfak için alınan bir dolabın teslim edilmesi gerekenden daha küçük ölçülerde olması gibi. Ancak, miktar eksikliği malın niteliğini etkilemiyorsa bu durumda mal ayıplı sayılmaz. Örneğin, 3 metre aldığınız bir kumaşın 2 metre çıkması, 5 kg aldığınız pirincin 4 kg çıkması gibi. Bu durumda, eksik ifa söz konusudur. Uyuşmazlık, Borçlar Kanunu nun 96 maddesi gereğince çözümlenir. Soru 5: Satın alınan bir mal yerine başka bir malın teslim edilmesi ayıplı mal kapsamına girer mi? Ayıplı maldan söz edilebilmesi için, sözleşmeyle kararlaştırılan malın teslim edilmiş olması, fakat o malda bulunduğu belirtilen vasıfların bulunmaması veya çeşidi ve niteliği gereği malın taşıması gereken özelliklerin eksik olması gerekir. Satın alınan bir mal yerine başka bir malın verilmesi ayıplı olarak değerlendirilemez. Bu durumda, yanlış ifa söz konusudur. (11. HD, , E.949, K.2708; 11.HD, , E.9372, K.1085). Soru 6: Satın alınan mal yerine başka bir mal teslim edilmiş ve bu mal tüketici tarafından kabul edilmiş ise tüketici seçimlik haklardan yararlanabilir mi? Tüketiciye almış olduğu mal yerine başka bir mal teslim edilmiş ve bu mal da tüketici tarafından kabul edilmiş ise, malın ayıplı çıkması durumunda tüketici TKHK da belirtilen haklarından yararlanabilir. 2

6 Örneğin, altın kolye alan tüketiciye gümüş kolye verilmiş ve tüketici bu kolyeyi kabul etmişse, gümüş kolyenin ayıplı çıkması durumunda tüketici TKHK nun 4. maddesi gereğince seçimlik haklarını kullanabilecektir. Soru 7: Maldaki ayıptan sorumlu tutmanın maddi koşulları nelerdir? Bir malın ayıplı çıkması durumunda maldaki ayıptan sorumlu tutmanın maddi koşulların mevcut olup olmadığına bakılmalıdır. Bu koşullar; ortada ayıp sayılan eksikliğin olması, ardından maldaki eksikliğin önemli olması ve ayıbın malın yarar ve zararının alıcıya geçtiği anda varolması, tüketicinin ayıbın varlığını bilmeden malı satın almış olması olarak sayılabilir. Soru 8: Ayıplı bir mal karşısında tüketicinin hakları nelerdir? Tüketici seçimlik hakları ile tazminat isteme hakkını kimlere karşı kullanabilir? Almış olduğu malın ayıplı çıkması durumunda tüketici, aşağıda yer alan haklardan birini kullanabilir. (1) Bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme, (2) Malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi, (3) Ücretsiz onarım isteme, (4) Ayıp oranında bedel indirimi. Tüketici bu haklarının yerine getirilmesini imalatçı-üretici, satıcı, bayi, acente, ithalatçı ve Kanunun 10 uncu maddesinin beşinci fıkrasına göre kredi verenden talep edebilir. Ancak ayıplı mal ölüm ve/veya yaralanmaya yol açtıysa ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olduysa, tüketici, ayıplı malın vermiş olduğu zararların tazminini sadece imalatçı-üreticiden isteyebilir. Soru 9: Ayıplı malın vermiş olduğu zararlar konusunda tüketicinin ve imalatçıüretici sorumluluğu nedir? Ayıplı bir malın, bir kişinin ölümüne veya yaralanmasına ya da başka bir malın zarar görmesine sebep olması halinde imalatçı/üretici doğan zararı, kusuru aranmaksızın tazmin etmekle yükümlüdür. Başka bir deyişle imalatçı/üretici, üretmiş olduğu malın sebep olduğu zararı tazmin etmek zorundadır. Zarar görenin sorumluluğu ise, malın ayıbını, uğradığı zararı ve ayıp ile zarar arasındaki nedensellik bağını ispat etmektir. Zarar gören bunu ispat edemezse, ortaya çıkan zarardan dolayı tazminat alamayacaktır. Soru 10: İmalatçı/üretici ayıplı malın neden olduğu zarara ilişkin sorumluluktan kurtulabilir mi? İmalatçı/üretici aşağıdaki durumlardan birini ispatladığı taktirde malın sebep olduğu zarardan sorumlu tutulamaz: a) Malı piyasaya sürmemiş olması. b) Malın, satılmak gayesiyle veya ticari faaliyetlerin seyri sırasında üretilmemiş olması. 3

7 c) Tüm hal ve şartlar göz önünde bulundurulduğunda, zarara sebep olan ayıbın, mal piyasaya sürüldüğünde mevcut olmaması. d) Malın teknik düzenlemesinin ayıba neden olması. e) Mal piyasaya sürüldüğünde mevcut bulunan bilimsel ve teknolojik bilgilerin, ayıbın varlığının bilinmesine imkan vermemesi. Ayrıca nihai malın tasarımı ya da bu malın imalatçı/üreticisinin talimatı sebebiyle, bütünü oluşturan parçalardan birinin imalatçı/üreticisi, o malın ayıbından sorumlu değildir. Soru 11: Ayıplı malın neden olduğu zararlardan dolayı birden fazla kimse sorumlu ise zararı kim tarafından tazmin edilecektir? Ayıplı malın neden olduğu zararlardan dolayı birden fazla kimse sorumlu olduğu taktirde, bunlar müteselsilen sorumludurlar. Başka bir deyişle, zarar gören zararını, zarara sebep olan kişilerin herhangi birinden talep edebilecektir. Ancak zararın, tüketicinin veya tüketicinin sorumlu olduğu üçüncü bir kişinin kusurundan kaynaklanması halinde tüm hal ve şartlar göz önüne alınarak, imalatçı/üreticinin sorumluluğu azaltılabilir veya kaldırılabilir. Soru 12: Ayıplı mallarda zamanaşımı süresi ne kadardır? Ayıba karşı sorumlu tutulanlar, ayıba karşı daha uzun bir süre ile sorumluluk üstlenmemişlerse, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile; a) Malın tüketiciye teslimi tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. b) Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallarda zamanaşımı beş yıldır. Ayıplı malın neden olduğu her türlü zararlardan dolayı yapılacak talepler ise üç yıllık zamanaşımına tabidir. Bu talepler zarara sebep olan malın piyasaya sürüldüğü günden başlayarak on yıl sonra ortadan kalkar. Ancak, satılan malın ayıbı, tüketiciden satıcının ağır kusuru veya hile ile gizlenmişse zamanaşımı süresinden yararlanılamaz. Örneğin, tarihinde alınan bir aracın, bu tarihten sonra direksiyon sistemindeki arızanın varlığı yetkili servisçe tespit edilmiş, parça değişikliklerinden sonra da aynı arza ortaya çıkmış, araç tekrar yetkili servise götürülmüş, yetkili servisçe parça değişiklikleri ve yağlama gibi geçici tedbirlerle sorun giderilmeye çalışılmış ancak tüketicinin araçtan beklediği verimi almasını önleyecek ölçüde aynı arızaların tekrarlanması üzerine, tüketici fabrikaya başvurup, başka bir yetkili servise de aracını götürmüş ve bu serviste arızanın hayati öneme haiz olduğunun belirtilmesi üzerine tüketici araç üzerinde Makine Mühendisleri Odasınca belirlenen bilirkişiye yaptırdığı inceleme ve tespitle aracın üretim arızasının bulunduğunu tespit ettirmiş, satıcıya ait yetkili serviste ücreti karşılığı yeniden parça değişikliği yapılmış, ancak araçta aynı arıza tarihinde yeniden ortaya çıkmış ve yine serviste tamir yoluyla giderilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda; somut olay incelendiğinde ve olayın açıklanan gelişimi ve deliller dikkate alındığında araçta üretim hatası bulunup, bunun gizli ayıp olduğuna kuşku yoktur. Zira, tüketici üretici onarımı yetkili servis istasyonları eliyle yaptırmıştır. Bu istasyonlar satılan araçların teknik özellikleri itibariyle arıza ve ayıbı doğru ve tam teşhis edebilecek, en kısa sürede ve tam anlamıyla giderebilecek elemanlar bulundurmak zorundadır. Deneme 4

8 yanılma ile aracı tamire çalışan ve parça değişikliği yoluna giden servis çalışanlarının serviste bulundurulmasının sonuçları tüketiciye mal edilemez. Araç, tarihinde alınmıştır. Tüketici, tarihinde arabanın yenisi ile değiştirilmesini veya değer kaybının telafisini ve lira tamir ücreti ile TL bilirkişi ücretinin faizi ile satıcıdan alınmasını istemiştir. Aracın alınış tarihine ve dava tarihine bakıldığında iki yıllık zamanaşımı süresi dolmuştur. Ancak, üretim hatasının varlığını rahatlıkla tespit edebilecek nitelikte olması gereken servisin tüketiciyi sonuç alınamayan tamirlerle oyalaması ve arızanın belli periyotlarla tekrarlaması dikkate alınmalıdır. Somut olayda hile ile gizlenmiş bir ayıp sözkonusudur. Bu nedenle, satıcı zamanaşımı süresinden yararlanamayacaktır. Tüketici lehine karar verilmelidir. (Yargıtay Genel Kurulu, , E.2004 / 4-29, K.2004/83) Soru 13: Ayıplı hizmet nedir? Ayıplı bir hizmet karşısında tüketicinin hakları nelerdir? Ayıplı hizmet; sağlayıcı tarafından bildirilen reklam ve ilânlarında veya standardında veya teknik kuralında tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da yararlanma amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren hizmetlerdir. Tüketici ayıplı hizmetten dolayı aşağıda belirtilen seçimlik haklarını hizmetin ifa edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde kullanarak sağlayıcıdan isteyebilir; 1- Sözleşmeden dönme, 2- Hizmetin yeniden görülmesi, 3- Ayıp oranında bedel indirimi. Ancak, tüketicinin sözleşmeyi sona erdirmesi, durumun gereği olarak haklı görülemiyorsa, bu takdirde sadece bedelden indirim ile yetinilir. Ayrıca; tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı hizmetin neden olduğu, a) Ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan, b) Kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde tazminat da isteyebilir. Sağlayıcı, tüketicinin seçtiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Sağlayıcı, bayi, acente ve 10 uncu maddenin beşinci fıkrasına göre kredi veren, ayıplı hizmetten ve ayıplı hizmetin neden olduğu her türlü zarardan ve tüketicinin seçimlik haklarından dolayı mütelsilen sorumludur. Başka bir deyişle tüketici zararının tazminini tedarik zincirinde yer alan kişilerin herhangi birinden de talep edebilirler. Örneğin, bir tüketici üniversiteye hazırlanmak amacıyla bir dershaneye kayıt olmuştur. Dershane ücreti karşılığında bir miktar peşin ödeyip kalanı için 9 senet imzalamıştır. Dershane 3 ay sonra kapanmıştır ve dershane sahibi bu senetleri tahsil etmek amacıyla hizmeti tam olarak vermediği halde senetleri tahsil etmek için bankaya vermiştir. Bu durumda; sağlayıcı vaat ettiği hizmeti vermediği için tüketici ayıplı hizmetten dolayı seçimlik haklarını kullanabilir. ( 13.HD., , E.6965, K.8859) Başka bir örnekte, tüketici, halısını temizletmek üzere bir firmaya verir. Firma, verdiği hizmet karşılığında düzenlemesi gereken fişi tüketiciye vermemiş, üzerinde temizlik 5

9 malzemesi satışı yazan bir fiş vermiştir. Firmanın verdiği hizmet sonucunda halı zarar görmüştür. Tüketici, zararının karşılanması amacıyla dava açmıştır. Firma tüketiciye sadece temizlik malzemesi sattığını, verdiği fişin de temizlik malzemesi satışına ilişkin olduğunu iddia etmiştir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından, firmanın reklam amacıyla dağıtmış olduğu broşürlerde sadece halı temizleme hizmetine ilişkin bilgilerin yer aldığı temizlik malzemesi satışına ilişkin hiçbir bilginin yer almadığı, temizlik malzemesi satışına ilişkin fiş verilmesinin tüketiciyi aldatmaya yönelik bir işlem olduğunu belirerek tüketici lehine karar vermiştir (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, , E.2004/ 15-83, K.2004/98). Soru 14: Haksız şart nedir? Sözleşmelerdeki haksız şart değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken hususlar nelerdir? Satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır. Bir sözleşme şartının haksız şart olup olmadığı değerlendirilirken, öncelikle sözleşme hazırlanırken sözleşme şartlarının tüketiciyle müzakere edilip edilmediğine bakılır. Eğer bir sözleşme şartı önceden hazırlanmışsa ve özellikle standart sözleşmede yer alması nedeniyle tüketici içeriğine etki edememişse, o sözleşme şartının tüketiciyle müzakere edilmediği kabul edilir. Sözleşmenin bütün olarak değerlendirilmesi sonucunda sözleşmenin standart sözleşme olduğu sonucuna varılırsa, bu sözleşmedeki bir şartın belirli unsurlarının veya münferit bir hükmünün müzakere edilmiş olması, sözleşmenin kalan kısmında haksız şartlara ilişkin değerlendirme yapılmasına engel teşkil etmeyecektir. Yukarıdaki açıklamalar dikkate alınarak sözleşmenin değerlendirilmesi sonucunda, sözleşmede tarafların hak ve yükümlülüklerde tüketici aleyhine bir dengesizliğe neden olan bir hüküm varsa o hüküm haksız şart olarak tespit edilir. Sözleşme şartlarının tüketicinin anlayabileceği şekilde açık ve anlaşılır dille yazılmış olması gerekir. Bir sözleşme şartının haksızlığı değerlendirilirken, a- Sözleşme konusu olan mal veya hizmetin niteliği, b- Sözleşmenin yapılmasını sağlayan şartlar, c- Onun bağlı olduğu sözleşmelerin tüm şartları, dikkate alınır. Şartların haksızlığının takdirinde, bu şartlar açık ve anlaşılır bir dille kaleme alınmış olmak koşuluyla; a- Gerek sözleşmeden doğan asli edim yükümlülükleri arasındaki, b- Gerekse mal veya hizmetin gerçek değeri ile sözleşmede belirlenen fiyatı arasındaki, dengeye ilişkin bir değerlendirme yapılamaz. Sözleşmede yer alan bir şartın ne anlama geldiği hukukun yorum yöntemleriyle belirlenemiyorsa, tüketici lehine olan yorum tercih edilir. Sözleşmedeki haksız şartlara ilişkin örnekler Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik ekinde yer almaktadır. Yönetmelik ekinde yer alan haksız şartlar sadece örnektir. Bunların dışında da tüketici sözleşmelerinde birçok haksız şart vardır. 6

10 Soru 15: Tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlarda tüketicinin hakları nelerdir, hukuki sonucu nedir? Tüketicilerle imzalanan sözleşmelerdeki haksız sözleşme şartları geçersizdir. Tüketici sözleşmedeki haksız şartın gereğini yerine getirmez. Hukuken haksız şartlar batıldır, yani geçersizdir. Geçersiz sayılan bu hükümler olmadan da sözleşme ayakta tutulabiliyorsa sözleşmenin geri kalanı varlığını korur, başka bir deyişle sözleşme geçerlidir. Bu durumda, sözleşmenin kısmen veya tamamen ifa edilmiş olup olmamasına göre sözleşme tamamen geçersiz sayılmamalı, o sözleşme hükmünün hukuk ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde edimler ve menfaatler dengesine göre düzeltilmesi yoluna gidilmelidir. (13.HD, , E.2005/11428, K.2005/17306) Başka bir örnekte; tüketici kredi sözleşmesindeki temerrüt faizi ile ilgili oranların banka tarafından sonradan tek taraflı belirlenmesi halinde, sözleşme hükümleri haksız şart olarak değerlendirilmiş, ancak tamamen geçersiz sayılmamış, bankanın sözleşme ile kendisine tanınan faiz oranlarını tek taraflı belirleme ve arttırma yetkisini, hakkın kötüye kullanılması niteliğinde kullanıp kullanmadığı belirlenmesi ve temerrüt tarihi itibariyle diğer bankaların aynı türden kullandırdığı kredilerin faiz oranları araştırılarak, istenebilecek temerrüt faiz oranı tespit edilmesinin gerektiği kararına varılmıştır. (13.HD, , E.2005/11428, K.2005/17306). Başka bir örnekte, cep telefonu aboneliği için tüketici tarafından imzalanan bir sözleşmede faturada belirtilen son ödeme tarihini geçen ödemeler için uygulanacak faiz oranlarının, abonelere gönderilen faturalarda bildirileceği belirtilmiş olup, davalıya gönderilen faturalarda bu faiz oranının aylık % 8 üzerinden günlük olarak hesaplanacağı açıklanmıştır. Yargıtayca verilen Kararda, diğer telefon şirketlerinin uyguladığı faiz oranlarının dava konusu olan fatura tarihindeki ortalamasının hesaplanması o dönemdeki diğer ekonomik etkenlerde dikkate alındığında uygulanan faiz oranının haksız ve fahiş olup olmadığının bilirkişi vasıtası ile araştırılması ve hasıl olacak sonuca göre sözleşme şartının haksız olup olmadığı değerlendirilerek uygun bir karar verilmesinin gerektiği belirtilmiştir. (13.HD., , E.2005/11099, K.2005/17357) Soru 16: Taksitle satış nedir? Taksitli satışlara ilişkin sözleşme yazılı yapılmadığında sözleşme geçerlimidir? Taksitle satış, satım bedelinin en az iki taksitle ödendiği ve malın veya hizmetin sözleşmenin düzenlendiği anda teslim veya ifa edildiği satım türüdür. Taksitle satış sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. Yazılı biçimde yapılmayan sözleşmeler geçersizdir. Sözleşmenin geçersiz olması durumunda TSHH kararında, tarafların birbirlerinden aldıklarını geri vermeleri hususuna yer vermelidir. Soru 17: Taksitli satışlara ilişkin sözleşmelerde bulunması gereken şekil şartlarının olmaması durumunda sözleşme geçerlimidir? Taksitli satışlardaki muacceliyet şartları nelerdir? Taksitli satış sözleşmelerinde yer alması gereken şartlar TKHK nun 6/A maddesinin ikinci fıkrasında belirlenmiştir. Tüketici tarafından imzalanan taksitli satış sözleşmesinde, Kanunda belirlenen sözleşme şartlarının bir veya daha fazlasının bulunmaması durumunda, 7

11 Kanunun 6. maddesinin altıncı fıkrası uyarınca imzalanan sözleşme geçerli olacaktır. Ancak sözleşmede yer alan eksikler satıcı veya sağlayıcı tarafından derhal giderilmelidir. Satıcı veya sağlayıcı, taksitlerden birini veya birkaçının ödenmemesi halinde kalan borcun tümünün ifasını talep etme hakkını saklı tutmuşsa, bu hak; ancak satıcının veya sağlayıcının bütün edimlerini ifa etmiş olması durumunda ve tüketicinin birbirini izleyen en az iki taksidi ödemede temerrüde düşmesi ve ödenmeyen taksit toplamının satış bedelinin en az onda biri olması halinde kullanılabilir. Ancak satıcının veya sağlayıcının bu hakkını kullanabilmesi için en az bir hafta süre vererek muacceliyet uyarısında bulunması gerekir. Soru 18: Devre tatil sözleşmesi hangi durumda geçersizdir? Devre tatil sözleşmesi: En az üç yıl süre için yapılan ve bu süre zarfında yıl içinde, belirli veya belirlenebilecek ve bir haftadan az olmayacak bir dönem için bir veya daha fazla sayıdaki taşınmazın kullanım hakkının devri ya da devri taahhüdünü içeren sözleşme ya da sözleşmeler grubudur. Devre tatil sözleşmesinin yazılı olarak yapılması ve bu sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. Yazılı olarak yapılmayan devre tatil sözleşmeleri geçersizdir. TSHH, devre tatil sözleşmesi yazılı olarak yapılmadığı takdirde, sözleşmenin geçersizliğine tarafların birbirlerinden aldıklarını geri vermelerine karar vermelidir. Soru 19: Devre tatil sözleşmelerinde cayma hakkı nasıl düzenlenmiştir? Tüketici, sözleşmenin her iki tarafça imzalanmasından itibaren on gün içinde hiçbir sebep göstermeksizin ve hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin cayma hakkını kullanarak sözleşmeden dönebilir. Sağlayıcı, on günlük cayma süresi dolmadan devre tatil sözleşmesine konu mal ve/veya hizmet karşılığında tüketiciden herhangi bir isim altında ödeme yapmasını veya borç altına sokan herhangi bir belge vermesini isteyemez. Ancak, sözleşmenin devre tatil sözleşmesine konu tesiste akdedilmesi halinde, sağlayıcı tüketiciden herhangi bir isim altında ödeme yapmasını veya borç altına sokan herhangi bir belge vermesini isteyebilir. Bu durumda sözleşmenin devre tatile konu tesiste yapıldığını ispat külfeti sağlayıcıya aittir. Tüketicin 10 günlük cayma süresi geçerlidir. Soru 20: Devre tatil nedir? Eski tarihli devre tatil sözleşmelerine 4822 Sayılı Kanunla Değişik 4077 Sayılı Kanun hükümleri uygulanır mı? Devre tatil sözleşmeleri, en az 3 yıllık süre için ve 1 haftadan az olmayacak bir dönemi kapsayacak şekilde bir veya birden fazla taşınmazın kullanım hakkının devredildiği sözleşmelerdir. Devre tatil sözleşmelerinin alt sınırı Kanunla tespit edilmiş ancak üst sınırı belirlenmemiştir. Uygulamada en az 10 yıllık süreyi kapsayan devre tatil sözleşmeleri yapılmaktadır. Bu tür sözleşmeler süreklilik arz etmektedir. Bu nedenle 4822 Sayılı Kanunla Değişik 4077 Sayılı Kanun hükümleri devre tatil sözleşmelerine uygulanır. TSHH, devre tatil sözleşmelerine ilişkin bir uyuşmazlık konusunda başvuru yapıldığında 4822 Sayılı Kanunla Değişik 4077 Sayılı Kanun hükümlerine göre karar verir. 8

12 Örneğin eski tarihli sözleşmelerde haksız sözleşme şartı var ise haksız şart niteliğinde olan sözleşme şartının tüketici için geçersiz olduğuna karar verir. Soru 21: Devre mülk nedir? Devre tatil ile devre mülk arasındaki farklılıklar nelerdir? Devre mülke ilişkin düzenlemeler Kat Mülkiyeti Kanunu nda yer almaktadır. Devre mülk, mesken olarak kullanılmaya elverişli bir yapı veya bağımsız bölümün ortak maliklerinden her biri lehine bu yapı veya bağımsız bölümden yılın belli dönemlerinde istifade hakkı, müşterek mülkiyet payına bağlı bir irtifak hakkı olarak kurulmaktadır. Süresi en az 15 gündür. Resmi şekilde yapılır, tapuya tescil ettirilir. Tapuya tescil ettirilmeyen devre mülk satışları geçersizdir. Devre tatil ise, en az üç yıl süre için yapılan ve bu süre zarfında yıl içinde, belirli veya belirlenebilecek ve bir haftadan az olmayacak bir dönem için bir veya daha fazla sayıdaki taşınmazın kullanım hakkının devri ya da devri taahhüdünü içeren sözleşme ya da sözleşmeler grubudur. Devre mülk sözleşmeleri, tüketici mevzuatında yer alan devre tatil sözleşmelerine ilişkin düzenlemelere tabi değildir. Devre mülkte her hangi bir ayıp varsa ayıplı mala, taksitle satıldıysa taksitli satışlara, kapıdan satış yöntemiyle satıldıysa kapıdan satışlara veya kampanyalı satışı yapıldıysa kampanyalı satışlara ilişkin düzenlemelere tabidir. Devre mülk satışının anılan düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilmesi yapılabilir, ancak devre tatil sözleşmelerine ilişkin düzenlemeler çerçevesinde değerlendirmesi yapılamaz. Soru 22: Devre mülk konusundaki uyuşmazlıklar TKHK kapsamına girer mi? TKHK da yer alan mal tanımı, konut ve tatil amaçlı taşınmazları da kapsamaktadır. Buna göre, tüketicinin konut amaçlı almış olduğu ev, tatil amaçlı aldığı yazlık, deve mülk gibi taşınmazlar Kanun kapsamına girmektedir. Devre mülk hakkı Kat Mülkiyet Kanunu nda düzenlenen taşınmazın müşterek mülkiyet payına bağlı bir hak olup resmi şekilde yapılması gerekmektedir. Başka bir deyişle devre mülk hakkı tapuya tescil ettirilmelidir. Tapuya tescil ettirilmeyen devre mülk sözleşmeleri geçersizdir. Uyuşmazlığın TKHK kapsamında değerlendirilebilmesi için sözleşmenin geçerli olması gerekmektedir. Geçersiz sözleşmeler TKHK kapsamında değerlendirelemez(13.hd., , E.1221, K.3812). Devre mülke ilişkin bir uyuşmazlığa bakan TSHH öncelikle devre mülk hakkı tapuya tescil ettirilmiş olduğuna bakmalıdır. Devre mülk hakkı tapuya tescil ettirilmiş ise o takdirde uyuşmazlığı TKHK kapsamında değerlendirerek karara varmalıdır. Soru 23: Devre mülk ve devre tatil sahiplerinden alınan servis bedelleri arasındaki fark nedir? Devre mülklere ait yıllık bakım ücretleri ile devre tatillere ait yıllık bakım ücretlerinin hesaplanmasının farklı yapılması gerekmektedir. Yargıtay 13. Hukuk Dairesi tarafından onanan Ankara 2. Tüketici Mahkemesi nin tarihli, 2004/860 Esas Nolu ve 2004/375 Karar Nolu devre tatillerde aidat bedeli indirimine ilişkin Kararında, devre tatil alan tüketicinin, devre tatil sözleşmesi ile satıcıdan devre mülk almadığı, gayrimenkullun aynına ilişkin giderlerden kullanıcının (kiracı) sorumlu olamayacağı, bu tür giderlerden gayrimenkul sahibinin sorumlu olacağı, devre tatillerin devre mülklerden farklılık arz ettiği ve hizmet satın 9

13 alan devre tatil malikinden gayrimenkul bakım-onarım-tamir-alt yapı güzelleştirme gibi taşınmazın aynına ilişkin masrafların tüketiciden istenemeyeceği hükmüne varılmıştır. Soru 24: Paket tur nedir? Paket tur sözleşmesi hangi durumda geçersizdir? Paket tur sözleşmesi: ulaştırma, konaklama ve bunlara yardımcı sayılmayan diğer turistik hizmetlerin en az ikisinin birlikte, her şeyin dahil olduğu fiyatla satılan veya satış taahhüdü yapılan ve hizmeti 24 saatten uzun bir süreyi kapsayan veya gecelik konaklamayı içeren sözleşmelerdir. Paket tur sözleşmesinin yazılı olarak yapılması ve bu sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. Yazılı olarak yapılmayan devre tatil sözleşmeleri geçersizdir. TSHH, paket tur sözleşmesi yazılı olarak yapılmadığı takdirde, sözleşmenin geçersizliğine tarafların birbirlerinden aldıklarını geri vermelerine karar vermelidir. Soru 25: TKHK ya göre kampanyalı satış nedir? Bu satış türünü taksitli satıştan ayıran en önemli farkı belirtiniz. Kampanyalı satış; - Gazete, radyo, televizyon ilânı ve benzeri yollarla tüketiciye duyurularak düzenlenen kampanyalara iştirakçi kabul edilmesi, - Malın veya hizmetin daha sonra teslim veya ifa edilmesi suretiyle yapılan satış türüdür. Kampanyalı satışı taksitli satışlardan ayıran en önemli özellik, malın teslimi veya hizmetin yerine getirilmesinin taksitli satışlarda olduğu gibi sözleşmenin düzenlendiği tarihte değil, daha sonra gerçekleştirilmesidir. Soru 26: Kampanyalı satış sözleşmesinin geçerlilik şartları nelerdir? Kampanyalı satış sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması ve yazılı sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. Ayrıca, yazılı sözleşmede 4077 sayılı Kanun un Taksitli Satışlar başlıklı 6/A maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen sözleşmedeki asgari koşullara ek olarak kampanya bitiş tarihi ile mal veya hizmetin teslim veya yerine getirilme tarih ve şekli ne ait bilgilerin de sözleşmede yer alması gerekir. TSHH tarafından yapılan incelemede, kampanyalı satış sözleşmesinin yazılı yapılmadığının anlaşılması halinde, yazılı olarak yapılmayan sözleşmenin geçersizliğine, tüketicinin borçlu olmadığının tespitine ve alınanların iadesine karar verilmelidir. Soru 27: Kampanyalı satışlarda ilan ve taahhüt edilen mal veya hizmetin teslimatının veya ifasının hiç ya da gereği gibi yapılmaması durumunda sorumluluk kime aittir? İlan ve taahhüt edilen mal veya hizmetin teslimatının veya ifasının hiç ya da gereği gibi yapılmaması durumunda, satıcı, sağlayıcı, bayi, acente, imalatçı-üretici, ithalatçı ve 4077 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin beşinci fıkrasına göre kredi veren müteselsilen sorumludur. 10

14 Örneğin tüketici, X Bankası nın Y A.Ş. nin yaptığı otomobil kampanyasına iştirak edilmesi halinde daha düşük faiz ile kredi verileceğinin belirtilmesi nedeniyle kampanyaya Y A.Ş. nin bayisine başvurarak katılmış fakat, kendisine sözleşme konusu otomobilin daha düşük bir modeli teslim edilmiştir. Bu durumda, tüketiciye düşük model otomobil teslim edilmesinden dolayı Y A.Ş. ile X Bankası müteselsilen sorumludur. Soru 28: Kampanyalı satışlarda Bakanlık iznine tabi olan mallar hangileridir? a) Konut ve tatil amaçlı taşınmaz, b) Motorsiklet, c) Otomobil, d) Minibüs. Yukarıda belirtilen malların dışında kalan mallar ile hizmetlerin, kampanyalı satış yöntemi ile satılması durumunda Bakanlıktan veya Müdürlükten izin alınmasına gerek yoktur. Söz konusu mal gruplarına ait kampanya düzenleyenler, kampanyalarını ülke genelinde yapacaklar ise Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü ne, yerel düzeyde yapmak isterlerse İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğüne başvurarak Kampanyalı Satış İzin Belgesi almak zorundadırlar. TSHH nde görülmekte olan uyuşmazlık yukarıdaki mal gruplarına ait ve kampanya Kampanyalı Satış İzin Belgesi olmadan yapılmış ise, başka bir unsurun araştırılmasına gerek olmadan kampanyalı satış işleminin iptaline, tüketicinin bu işlem nedeniyle satıcıya borçlu olmadığının tespitine ve alınanların iadesine karar verilmelidir. Soru 29: Kampanyalı satışlarda tüketicinin cayma hakkı var mıdır? Var ise süresi ve uygulama şekli nedir? Evet, vardır. Bu süre, Kanun da cayma hakkı düzenlenmiş diğer satış türlerinden farklı olarak belirli bir süre olmayıp, kampanya konusu sözleşmede belirlenmiş olan mal veya hizmetin tüketiciye teslim veya yerine getirileceği tarihe kadardır. Tüketici sözleşmede belirlenen bu tarihe kadar kampanyadan her zaman ayrılma, yani cayma hakkına sahiptir. Söz gelimi, tüketici Y A.Ş. nin düzenlediği otomobil kampanyasına iştirak etmiş ama teslim tarihi olan den önce günü kampanyadan ayrılmak istediğini iadeli taahhütlü mektupla Şirket e bildirmiştir. Tüketici, bu kararını otomobilin teslim tarihinden önce ve usulüne uygun olarak bildirdiği için, kampanyadan ayrılma, diğer bir anlatımla cayma hakkını kullanmıştır. Tüketicinin kampanyadan ayrılması halinde satıcı veya sağlayıcı, mal veya hizmetin sözleşmede belirlenen teslim veya ifa tarihini geçmemek şartıyla ödemiş olduğu tüm bedeli ve kıymetli evrakı tüketiciye iade etmekle yükümlüdür. TSHH, cayma hakkına ilişkin bir çekişmenin varlığı halinde sözleşme ve eklerindeki teslim tarihi ile tüketicinin cayma iradesi beyanı tarihine bakmalı ve cayma hakkının usulüne uygun kullanıldığını tespit etmesi halinde, kararında, ayrıca söz konusu iade işleminin Medeni Kanun un 2 nci maddesi hükmü çerçevesinde yapılması gerektiğini belirtmelidir. 11

15 Soru 30: Kampanyalı satış sözleşmelerinde ön ödeme tutarı, sözleşme bedelinin ne kadarından fazla olamaz? Kampanyayı düzenleyen ile tüketici arasında akdedilen yazılı sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça, ön ödeme tutarı, mal veya hizmetin satış bedelinin yüzde kırkından fazla olamaz. Örneğin, kampanyalı satış sözleşmesinde satış fiyatı YTL olan bir otomobile ilişkin olarak aksi belirtilmemiş ise tüketiciden bu fiyatın %40 ı oranındaki YTL den daha fazla ön ödeme yapması istenemez. Fakat tüketici ile A A.Ş., sözleşmede belirterek ön ödeme bedeli olarak %40 dan daha yüksek bir oranı kararlaştırabilirler. Soru 31: Kampanyalı Satış İzin Belgesinin geçerlilik süresi ne kadardır? Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü veya İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü tarafından onaylanan kampanya düzenleme yetki belgelerinin geçerlilik süresi bir yıldır. Yetki belgeleri onay tarihi esas alınarak belgenin onay işleminin yapıldığı yerde, her yıl vize edilir. Geçerlilik süresinin dolmasını takip eden üç ay içerisinde vizesi yaptırılmayan belgeler geçersiz sayılır. Kampanyalı satışlara ilişkin Yönetmeliğe aykırı uygulamaların tespiti ve bununla ilgili olarak Genel Müdürlüğün veya Müdürlüğün uyarısına rağmen, bu durumun düzeltilmemesi halinde, verilen izin iptal edilir. İzni iptal edilen kişilerin mensubu olduğu ilgili meslek kuruluşlarına da durum bildirilir. Ayrıca, iznin iptal edildiği, düzenleyicinin kayıtlı olduğu meslek kuruluşunca giderleri düzenleyiciden alınmak kaydıyla, Türkiye genelinde yayımlanan ve tirajı yüzbinin üzerinde olan en az bir gazetede ilan edilir. Soru 32: Kampanyalı satışlarda mal ya da hizmetin teslim veya ifa süresi ne kadardır? Kampanyalı satışlarda malın teslim ya da hizmetin ifa süresi on iki ayı aşamaz. Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallar için bu süre otuz aydır. Tüketicinin ödemeye ilişkin tüm edimlerini yerine getirmesi durumunda, malın teslimi ya da hizmetin ifası, ödemenin bitimini takiben en geç bir ay içinde yapılmak zorundadır. Soru 33: Kapıdan satış sözleşmelerinin geçerlilik şekli nedir? Kapıdan satış sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması ve yazılı sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunludur. TSHH tarafından yapılan incelemede, kapıdan satış sözleşmesinin yazılı yapılmadığının anlaşılması halinde, yazılı olarak yapılmayan sözleşmenin geçersizliğine, tüketicinin borçlu olmadığının tespitine ve alınanların iadesine karar verilmelidir. 12

16 Soru 34: Kapıdan satış nasıl yapılabilir? Kapıdan satış, ilgili Yönetmeliğinde belirtilen usule uygun olarak İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüklerine yapılan başvuru sonucunda alınacak Kapıdan Satış Yetki Belgesi ile yapılabilir. Yazılı olarak yapılan kapıdan satış sözleşmesinin birinci sayfasında tüketicinin bu işlemden cayma hakkını belirten: Tüketicinin hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı teslim aldığı veya sözleşmenin imzalandığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde malı veya hizmeti reddederek sözleşmeden cayma hakkının var olduğunu ve cayma bildiriminin satıcı veya sağlayıcıya ulaşması tarihinden itibaren malı geri almayı taahhüt ederiz. ibaresi en az onaltı punto koyu siyah harflerle yazılmış olmalıdır. Satıcı veya sağlayıcı, sözleşmeyi tüketicinin imzalamasını ve sözleşme tarihinin tüketicinin kendi el yazısı ile yazılmasını sağlamak zorundadır. Soru 35: Tüketici, kapıdan satışlarda cayma hakkını nasıl kullanır? Tüketici; a) Malın teslimi ile sözleşmenin aynı tarihte yapılması durumunda sözleşmenin düzenlendiği tarihten itibaren, b) Malın tüketiciye teslimi sözleşmenin imzalandığı tarihten sonra ise malın teslim tarihinden itibaren, c) Hizmet satımında, sözleşmenin imzalandığı tarihten itibaren, yedi günlük cayma hakkı süresinin sonuna kadar malı veya hizmeti kabul veya hiçbir gerekçe göstermeksizin reddetmekte serbesttir. Tüketici malı veya hizmeti reddetmeyi düşünüyor ise, yedi günlük bu süre dolmadan ve herhangi bir şekil şartına bağlı kalmadan cayma kararını satıcı/sağlayıcıya bildirebilir. Cayma bildiriminin süresi içinde yapılmamış olması mal veya hizmetin kabul edildiği anlamına gelir. Bu takdirde tüketici sözleşme hükümleri çerçevesinde satıcı/sağlayıcıya bir ödeme yapmak veya kendisini borç altına sokan bir belge vermek zorundadır. Eğer tüketici süresi içinde kapıdan satış işleminden caymış ise satıcı, cayma bildiriminin kendisine ulaştığı andan itibaren yirmi gün içerisinde malı geri almakla yükümlüdür. Soru 36: Kapıdan Satışlarda sözleşmenin düzenlendiği veya malın teslim edildiği tarihte, tüketiciden ödeme yapması istenebilir mi? Hayır, istenemez. Çünkü 4077 sayılı Kanun, kapıdan satışlarda peşin ödeme yasağını kabul etmiştir. Yedi günlük cayma hakkı süresi dolmadan satıcı veya sağlayıcı, kapıdan satış işlemine konu mal veya hizmet karşılığında tüketiciden herhangi bir isim altında ödeme yapmasını veya borç altına sokan herhangi bir belge vermesini isteyemez. 13

17 Soru 37: Cayma hakkı süresi içerisinde tüketici malı nasıl kullanmalıdır? Kapıdan satış işlemiyle kendisine mal teslim edilen tüketici, malın ambalajını açması veya malı mutat, yani olağan biçimde kullanması nedeniyle meydana gelen değişiklik ve bozulmalarından sorumlu değildir. Ancak tüketici, Medeni Kanun un 2 nci maddesinde düzenlenen dürüstlük kuralına aykırı olarak malı mutat olmayan, yani olağan dışı biçimde kullanmış ise değişiklik ve bozulmalardan sorumlu hale gelir. Soru 38: Kapıdan satışlarda sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmemesi durumunda tüketicinin hakları nelerdir? Tüketici, sahip olduğu haklarının da yazılı bulunduğu sözleşmeyi imzalar ve kendi el yazısı ile tarihini yazar. Satıcı veya sağlayıcı, Kanunda emredilen bilgilerin sözleşmede yer almasını sağlamak ve taraflar arasında akdedilen sözleşmenin bir nüshasını tüketiciye vermekle yükümlüdür. Kanunun 9 uncu maddesine göre düzenlenmiş bir sözleşmenin ve malın tüketiciye teslim edildiğini ispat satıcıya veya sağlayıcıya aittir. Aksi takdirde, tüketici cayma hakkını kullanmak için yedi günlük süre ile bağlı değildir. Soru 39: Mesafeli sözleşme nedir? Mesafeli sözleşmeler; yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi veya ifası kararlaştırılan sözleşmelerdir. Mesafeli satış sözleşmeleri çeşitleri aşağıdadır: Yazılı iletişim araçları ile yapılan sözleşmeler, Katalogdan, gazete ile dergi ilanlarından ve diğer yazılı iletişim araçlarından seçme yoluyla yapılan satışlar mesafeli satış olarak kabul edilmektedir. Tüketici bu yöntemle ya bir formu belirtilen adrese göndermekte ya da belirtilen bir telefon numarasını arayarak siparişini vermektedir. Mal veya hizmet ise, daha sonra gönderilmekte ya da sağlanmaktadır. Telefonla yapılan sözleşmeler, Tüketicinin, herhangi bir iletişim aracında gördüğü bir mal veya hizmet ile ilgili olarak sözleşme yapmak üzere, belirtilen telefon numarasını araması veya satıcı veya sağlayıcının tüketiciyi araması sonucunda bir sözleşmenin imzalanmasıdır. Mal veya hizmet ise, daha sonra gönderilmekte ya da sağlanmaktadır. Teleshopping, Televizyon ve bilgisayarlar aracılığıyla yapılan mesafeli satışlardır. Bu satış yönteminde tüketici, televizyonlarda yayımlanan satış amaçlı programlarda verilen telefon numaraları arayarak veya e-posta adreslerine mesaj göndererek sipariş vermektedir. Ödeme ya verilen hesaba havale şeklinde ya da kredi kartı numarasının verilmesi suretiyle 14

18 yapılmaktadır. Sipariş edilen mal veya hizmet daha sonra gönderilmekte ya da sağlanmaktadır. Elektronik ticaret, Elektronik ortamda yapılan satışlardır aşağıdaki şekillerde yapılır: aracılığıyla yapılan sözleşmelerde; taraflar karşılıklı alışverişleriyle sözleşme kurulmaktadır. Satışa davet ve kabul tamamen aracılığıyla iletilebileceği gibi, yazılı belge veya faks da kullanılabilir. Web sitesi aracılığıyla yapılan satışlarda; çoğu kez bir web sitesi operatörü satılık mal ve hizmet önerir. Tüketici ekrana yerleştirilen sipariş formunu tamamlar ve karşı tarafa iletir. Satıcı siparişi kabul ettiği zaman sözleşme kurulmuş olur. Daha sonra mal ve hizmetler, gönderilmekte ya da sağlanmaktadır. Online kitlesel pazara yönelik sözleşmeler; Elektronik sözleşmeler, online davranışlarla da kurulabilmektedir. Örneğin bir yayımcı, yazılım veya başka dijital içerikleri, standart sözleşmeler halinde elektronik ortamda arz edebilir. Kullanıcının bu içerikleri bilgisayarına indirmesi (download) standart sözleşmenin kabul edildiğini gösterir. Elektronik Data Interchange (EDI) aracılığıyla; EDI, bilgisayarla bilginin doğrudan değişimidir. Veriler önceden belirlenmiş standartlara göre formatlanmıştır ve alıcı bilgisayar tarafından doğrudan işleme konabilir. EDI, standart satın alma siparişlerinin, kabullerinin, faturaların ve diğer kayıtların iletiminde kullanılır. Bu değişimlerle, geçerli sözleşmeler kurulur. Elektronik temsilci aracılığıyla; taraflardan birinin ya da her ikisinin elektronik temsilci kullanarak sözleşme yapması mümkündür. Elektronik temsilci, şahısların aracılığı olmadan bir hareket başlatan, elektronik mesajlara ya da uygulamalara cevap veren bir yazılımdır. Bir kişiyle elektronik temsilci arasında veya iki elektronik temsilci arasında sözleşme kurulabilir. Elektronik ticarette iki tür işlem yapılmaktadır. Birincisi, çeşitli işletmelerin web sitesine girmek suretiyle veya yukarıda açıklanan diğer yöntemlerle, oradaki çeşitli basamakları tuşlara dokunmak suretiyle geçip siparişin tamamlanması ve malın veya hizmetin daha sonra teslim edilmesi veya sağlanmasıdır. İkincisinde ise, tüketicinin satın almış olduğu mal veya hizmetin, yine internet üzerinden teslim edilmesidir. Sözleşme konusu mal sanal bir mal olduğu takdirde, bunun teslimi de, sözleşme yapıldığı anda internet üzerinde yapılmış olacaktır. Diğer iletişim araçlarıyla yapılan ticaret; Diğer iletişim araçları ile, bilimin gelişen durumuna göre gelecekte ortaya çıkacak yeni iletişim araçlarını ve bugün için var olup ta yasada açıkça belirtilmeyen iletişim araçlarıyla yapılan sözleşmeleri ifade etmektedir. Diğer iletişim araçlarına aşağıda yer alan iletişim araçları örnek olarak verilebilir: o Açık adresli matbuat, o Adressiz matbuat, 15

19 o Önceden hazırlanmış basılı standart mektuplar, o Basılı reklam yazıları ve sipariş formları, o Kataloglar, o Görüşmenin muhatabı kişiyle telefonla iletişim, o Görüşmesi otomat ile kurulan telefonlu iletişim (İşitsel metin), o Radyo, o Görüntülü telefon, o Tuşa bağlantılı görüntülü metinler (mikro bilgisayarlar ve dijital TV ekranları üzerinden) içeren video textler ya da ekran üzerinden yapılan diğer teleteksli bağlantılar, o Elektronik posta, o Uzaktan kopya gönderme (Telefaks), o TV veya benzeri araçlarla uzaktan alış-veriş (teleshopping) Soru 40: Mesafeli sözleşmelerin geçerlilik şartları nelerdir? Mesafeli satış sözleşmesinin akdinden önce, ayrıntıları Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesinde yer alan bilgilerin tüketiciye verilmesi zorunludur. Tüketici, bu bilgileri edindiğini yazılı olarak teyit etmedikçe sözleşme akdedilemez. Elektronik ortamda yapılan sözleşmelerde teyit işlemi, yine elektronik ortamda yapılır sayılı Kanun un 9/A maddesinde mesafeli sözleşmelerin yapılış şekline ilişkin açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, Kanun un 9/A maddesinin beşinci fıkrasında peşin ödeme yasağına ilişkin hükümler dışında kapıdan satışlara ilişkin hükümlerin mesafeli sözleşmelere de uygulanması kabul edilmiştir. Buna göre, mesafeli sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Nitekim, uygulama Yönetmeliğinin 7 nci maddesinde mesafeli sözleşmenin yazılı olarak yapılmasının ve bu sözleşmenin bir nüshasının tüketiciye verilmesinin zorunlu olduğu hükme bağlanmıştır. Bu itibarla, TSHH mesafeli sözleşmelere ilişkin uyuşmazlıklarda sözleşmenin yazılı şekilde yapılıp yapılmadığını irdelemeli ve yazılı olmayan sözleşmelerin geçersizliğine karar vermelidir. Soru 41: Mesafeli satış sözleşmesinin akdinden önce tüketiciye verilmesi gereken ön bilgiler nelerdir? Önbilgilerin tüketiciye verilmemesinin sonucu nedir? Mesafeli satış sözleşmesinin akdinden önce aşağıdaki bilgilerin tüketiciye verilmesi zorunludur. a) Satıcı veya sağlayıcının isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri, b) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin temel özellikleri, c) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin tüm vergiler dahil satış fiyatı, d) Satıcı veya sağlayıcının fiyat dahil tüm vaatlerinin geçerlilik süresi, e) Tüketicinin ödemelerinin nasıl yapılacağına dair bilgiler, f) Teslimat ve ifanın nasıl yapılacağına ve varsa buna ilişkin masrafların tutarı ve kimin tarafından karşılanacağına dair bilgiler, 16

20 g) Cayma hakkı ve bu hakkın nasıl kullanılacağına dair bilgiler, h) Tüketiciye bir maliyeti varsa kullanılan iletişim yollarının ücreti, ı) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin, teslim ve ifa tarihlerine ilişkin program, j) Tüketicinin talep ve şikayetlerini iletebileceği satıcı veya sağlayıcının açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri. Tüketici, bu bilgileri edindiğini yazılı olarak teyit etmedikçe sözleşme akdedilemez. Elektronik ortamda yapılan sözleşmelerde teyit işlemi, yine elektronik ortamda yapılır. TSHH bir uyuşmazlık halinde, yukarıda belirtilen önbilgilerin tüketiciye verilmediğini tespit eder ise, yapılan işlemin iptaline, tüketicinin borçlu olmadığının tespitine ve alınanların iadesine karar vermelidir. Soru 42: Mesafeli satışlarda malın teslim ve ifa süresi ne kadardır? Satıcı ve sağlayıcı, tüketicinin siparişi kendisine ulaştığı andan itibaren otuz gün içerisinde edimini yerine getirir. Bu süre, tüketiciye daha önceden yazılı olarak bildirilmek koşuluyla en fazla on gün uzatılabilir. Satıcı veya sağlayıcı elektronik ortamda tüketiciye teslim edilen gayri maddî malların veya sunulan hizmetlerin teslimatının ayıpsız olarak yapıldığını ispatla yükümlüdür. Soru 43: Mesafeli sözleşmenin düzenlendiği tarihte, tüketiciden ödeme yapması istenebilir mi? Kapıdan satışlardan farklı olarak mesafeli satışlarda peşin ödeme yasağı olmayıp, tüketicinin sözleşmenin düzenlendiği tarihte sözleşmeye konu mal veya hizmet karşılığında ödeme yapması veya kendisini borç altına sokan bir belge vermesi istenebilir. Soru 44: Tüketici, mesafeli satışlarda cayma hakkını nasıl kullanır? Tüketici; mal satışına ilişkin mesafeli sözleşmelerde, teslim aldığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Hizmet sunumuna ilişkin mesafeli sözleşmelerde ise, bu süre sözleşmenin imzalandığı tarihte başlar. Sözleşmede, hizmetin ifasının 7 günlük süre dolmadan yapılması kararlaştırılmışsa, tüketici ifanın başlayacağı tarihe kadar cayma hakkını kullanabilir. Cayma hakkının kullanımından kaynaklanan masraflar satıcı veya sağlayıcıya aittir. Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler ve tüketiciye anında teslim edilen mallara ilişkin sözleşmeler cayma hakkı ve kullanımına ilişkin hükümlere tabi değildir. Malın teslimi sözleşmeye taraf olan tüketici dışında bir kişiye yapılsa dahi tüketici cayma hakkını kullanabilir. Bu durumda satıcı malı ilgili Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin dördüncü fıkrası hükmü uyarınca üçüncü kişiden teslim alır. 17