Türkiye iklim değişikliğine uyum piyasa çalışması Çalıştay bilgilendirme notu: Gıda ürünleri imalatı ve tarımsal tedarik zincirleri

Transkript

1 Türkiye iklim değişikliğine uyum piyasa çalışması Çalıştay bilgilendirme notu: Gıda ürünleri imalatı ve tarımsal tedarik zincirleri Genel durum Dünya genelinde işletmeler değişmekte olan iklimin kendileri, müşterileri ve tedarikçileri için yeni zorluklar ve fırsatları beraberinde getirdiğini farketmeye başlıyorlar. Türkiye nin yağış ve sıcaklıklardaki değişiklikler gibi iklimsel değişiklerden etkileneceğinin beklentisi sebebiyle Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) özel sektörün iklim değişikliği ile ilgili riskleri yönetebilmesi ve bu alandaki fırsatların ortaya çıkarılabilmesi için yeni yaklaşımlar geliştirmek amacıyla beraber çalışmaktadır. Bu bilgilendirme notu, sektör özelinde hazırlanmış bu çalıştayın bir davetlisi olarak, size çalıştayda üzerinde tartışılacak konular hakkında temel altyapı oluşturacak bilgileri sunmaktadır. Bu içeriğiyle bilgilendirme notu, işletmeler için iklim risklerini özetlemekte, bazı işletmelerin iklim değişikliğine hazırlanma amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetleri açıklamakta ve işletmelerin karşılaştıkları bazı engellerin altını çizmektedir. Bunlar çalıştayın da kapsayacağı temel konulardır. Türkiye de gerçekleşmesi beklenen iklimsel değişiklikler nelerdir? İklim konusunda dünyadaki en üst düzey bilimsel kuruluş olan Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) ne göre insan kaynaklı iklim değişikliği gerçekleşmekte olup gelecekte de iklim değişiklikleri kaçınılmazdır. İklimlerdeki değişiklikler halihazıda görülmekte olup önümüzdeki yıllarda daha yoğun hale gelecektir. Bu doğrultuda Türkiye de deneyimlenmesi beklenenler şöyledir: Yazları kışlara göre şiddeti daha yüksek olmak üzere; tüm bölgelerde ve tüm mevsimlerde görülen önemli sıcaklık artışları, Türkiye nin güney kısımlarında görülen yıllık yağış miktarlarında düşüşler ve kuzey doğu kısımlarında kısmi artışlar, Daha yoğun yağış olayları ve ani su baskını / sel risklerinin artışı, Sıcak hava ve kuraklık olaylarının yoğunluğu ve sürelerinde artış ve bu sebeple artan su stresi. Ülkenin batısındaki Gediz ve Sakarya ile doğuda Fırat ve Dicle havzaları gelecekte yüksek su stresi nin görülmesi beklenen ana su havzalarında bazılarıdır. Deniz seviyelerinin yükselmesi ile kıyı şehirleri ve nehir deltalarının deniz seviyesinin altında kalan bölgelerinde artan su baskını / sel riskleri. İşletmeler için olası etkileri nelerdir? İklimde görülen yukarıdaki değişikliklerin özel sector üzerinde önemli etkileri olması muhtemeldir. Uzun ömürlü duran varlıklara ve altyapıya bağlı olarak faaliyet gösteren ve/veya iklime hassas faaliyetleri bulunan her işletme risk altında olabilir. Türkiye deki gıda imalatı ve tarım sektörleri potansiyel olarak yağışlarda ve sıcaklıklarda oluşabilecek değişikliklere karşı kırılganlık sahibi olmakla birlikte, bunlarla ilişkili olarak kontrol edilmesi güç yangın tehlikelerinden de etkilenebilmektedir yılı Mayıs ayı içerisinde Türkiye deki işletmeler arasında 1 P a g e

2 yapılmış olan bir iklim değişikliği anketine 1 göre işletmelerin yaklaşık 1/3 ü son üç yıl içinde gerçekleşmiş olağandışı olaylardan önemli ölçüde etkilenmişlerdir (Şekil 1). Bunların çoğu su ile ilgili olup, işletmelerin yüzde 45 i aşırı yağmur yağışlarından ve yüzde 42 si ise kuraklık ve su kıtlığı durumlarından etkilenmişlerdir. Gıda imalatı ve tarım sektöründeki etkiler ile ilgili bir vaka çalışması Kutu-1 de verilmiştir. Şirketiniz son 3 yılda aşağıda listelenen olayların herhangi birisinden ciddi bir şekilde etkilendi mi? Evet Hayır Bilmiyorum Kontrol altına alınması güç yangınlar 79% Sıcaklığın yükselmesi 63% Fırtınalar 59% Nehir deniz taşkınları/dalgaların neden olduğu seller 16% 7 Toprak kayması veya başka zemin mukavemet 1 7 Aşırı yağış 45% 51% Kuraklık ve su kesintileri 42% 56% 2% Azalan yağış 3 60% 3% Doğal kaynakların tedarikinde değişiklikler (örneğin haftadan fazla süren sıcaklık dalgası 61% 6% Şekil 1: Türkiye de özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): İklimle alakalı olaylara dair yakın zamanlı tecrübeler. Kutu 1: Doğu Anadolu Bölgesi nde kuraklık ve kayısı üretimine etkileri 2 Kendine has iklimi nedeniyle Malatya dünyanın kuru kayısı üretimi sanayi merkezi olmuş ve her yıl bin ton kuru kayısı yaklaşık 100 ülkeye ihraç edilmektedir. Öte yandan meyve üretimi verimi iklimdeki değişkenliklerden önemli şekilde dalgalanabilmektedir. Özellikle 2008 yılındaki kuraklığın Türkiye genelinde tarım sektörüne etkileri olmuş ve kayısı üretimi yoğun şekilde etkilemiştir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tahminlerine gore tarım sektöründeki kayıp miktarı 1,5 2 milyar Avro yu bulmuş, 435 binden fazla çiftçi ağır şekilde etkilenmiştir. İklim değişikliği sebepli artan sıcaklıklar ve kuraklığın kayısı ağaçları üzerinde etkili olması olasılık dahilindedir. Bu duruma karşılık çabalar yeni, kuraklığa dayanıklı türlerin üretimi için yön kazanmıştır. İnönü Üniversitesi Ziraat Fakültesi ndeki araştırmacılar İtalya, İspanya, Fransa ve Yunanistan dan getirilen polenleri kullanarak daha üstün meyve kaliteli ve aynı zamanda su kıtlıkları ve hastalıklara karşı da dayanıklı yeni kayısı çeşitleri geliştirmekteler. Ulusal iklim değişikliği anketi aynı zamanda katılanların yüzde 95 inin iklim değişikliğinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde önemli etkileri olacağını, yüzde 55 inin ise bu değişikliklerin köklü değişiklikler şeklinde 1 Yanıtlar Türkiye nin farklı bölgelerinde, çeşitli sektörde faaliyet gösteren, mikro ile büyük ölçekli firmaları temsil eden 128 katılımcı birey tarafından verilmiştir. 2 Sources: Asma, B.M. (2007). Malatya: World s capital of apricot culture. Chronica Horticulturae: 47 (1), Dıvrak, B.B. Ayas, C. and İş, G. (2010). Drought trends and impacts on agricultural production and natural resources. Options Méditerranéennes, A no P a g e

3 gerçekleşeceğini stresinin gelecekte daha önemli bir problem olacağı beklenmektedir. Bunun gibi, bölgedeki gıda imalatı ve tarım sektörü de uzun süreli su kıtlıklarıyla mücadele etmeye de hazırlıklı olmayabilir. Üretimde oluşabilecek herhangi bir düşüş sektörün gelirlerini önemli ölçüde azaltacaktır. Şekil 2: Çok yüksek ve yüksek su stresi bulunan bölgeler ilişkisiyle birlikte Türkiye de gıda imalatı sektörünün kümelendiği yerler: Baz dönemi (üstte) ve 2020 ler (altta). 3 Türkiye deki işletmeler iklim değişikliğine uyum için harekete geçti mi? Ulusal anket sonuçlarının da yansıttığı üzere Türkiye deki pek çok işletme ve firma değişen iklim koşullarına karşı hazırlanmak üzere harekete geçmiş değil (Şekil 3). Katılımcıların yüzde 61 i iklim değişikliği konusunu henüz düşünmedik, fakat gelecekte düşünmeyi planlıyoruz ; yüzde 21 i Mevcut ve gelecekteki tehdit ve fırsatları değerlendirdik ve bunlarla ilgili neler yapacağımız konusunu düşündük der iken yanıt veren 90 şirket arasından yalnızca altı tanesi iklim değişikliği konusunda gerekli adımları atmaya başladığını veya attığını belirtmiştir. 3 Veri kaynağı: Alcamo, Joseph, Flörke, Martina and Märker, Michael (2007) 'Future long-term changes in global water resources driven by socio-economic and climatic changes', Hydrological Sciences Journal, 52: 2, Bu endeks iklim değişikliği ve popülasyon ile gelir, elektrik üretimi, su kullanımı verimliliğı ve diğer etkileyici güçlerin su stresi üzerindeki etkilerini içerir. 3 P a g e

4 Aşağıdaki cümlelerden hangisi şirketinizin iklim değişikliği konusundaki risk ve fırsatlarla ilgili tutumunu ifade etmektedir? İklim değişikliği konusunda hiç düşünmedik ve düşünmeyeceğiz de Bu zamana kadar hiç düşünmedik ama gelecekte düşünüyoruz 61% Mevcut ve gelecekte olabilecek risk ve fırsatları inceledik, öncelikleri tespit ettik ve üzerinde çalışmaya başladık Mevcut ve gelecekteki tehdit ve fırsatları değerlendirdik ve bunlarla ilgili neler yapacağımız konusunu düşündük 21% Mevcut ve gelecekteki riskleri detaylı bir şekilde inceledik, yapılacak işlerin tümünü planladık, normal planlama sürecimize dahil ettik ve aldığımız önlemleri sistematik bir şekilde gözden geçiriyoruz. Geniş anlamda mevcut ve gelecekte olabilecek risk ve fırsatları değerlendirdik, yapılacak tüm işleri planladık, öncelikli konularla ilgili önlemler aldık ve bunu normal şartlardaki planlamamızın bir parçası haline getirdik. 1% 1% Bilmiyorum Şekil 3: Türkiye de özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): İklim değişikliği uyum planlaması ve faaliyetlerdeki ilerleme. Türkiye deki bazı öncü özel sektör firmaları iklimsel esnekliklerini arttırarak ön plana çıkmaktadırlar. Örnek olarak, PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Adana daki balık işleme tesisindeki su tüketim oranlarını önemli ölçüde azaltmış aynı zamanda operasyonel masraflarını da düşürmüştür (Kutu 2). Kutu 2: PAKYÜREK balık işleme tesislerinde atık su geri dönüşümü yoluyla su tüketiminin azaltılması 1960 yılında kurulan PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. alanında öncü firmalardan biri olarak gıda sektöründe faaliyet göstererek, marine, füme ve dondurulmuş deniz ürünleri üretimi gerçekleştirmektedir. Firmanın ürün portföyünde hamsi içerikli ürünler başı çekmektedir. Hamsi işleme süreçlerinde yılda 42,000 m 3 su tüketilmektedir (Firmanın toplam su tüketiminin yüzde 47 si). Hamsi çözdürme bölümünde kullanılan suyun sistemde tekrar döndürülmesini sağlayan bir su geri kazanım sisteminin yanı sıra ısı transferini artıran bir duşlama teknolojisine geçilmiştir. Hamsi temizleme bölümünde gerçekleştirilen uygulama ise bu bölümde kullanılan suyun arıtılarak yeniden kullanılmasına olanak tanımaktadır. Bu verimlilik uygulamaları sonucunda su tüketiminde yüzde 58 lik bir azaltım gerçekleştirilmiş, bu da önemli maliyet azaltımlarına sebep olmuştur. Projenin toplam yatırım maliyeti 76,900 ABD Doları iken, su tüketim maliyetlerindeki yıllık tasarruf miktarı 46,025 ABD Doları na eşittir. Bunun yanında firma proje ile su pompalarının kullanımını da azaltarak yıllık 2,150 ABD Doları eşdeğerinde enerji tasarrufu sağlamıştır. Proje yatırımının geri dönüş süresü yalnızca 1 yıl 6 aydır. 4 P a g e

5 İşletmelerde iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin önündeki bariyerler nelerdir? Özel sektör aktörlerinin iklim değişikliğine uyum konusunda gerekli adımları atmalarının önünde çeşitli bariyerler bulunmaktadır. Ulusal iklim değişikliği uyum anketi katılımcıları bilgiye ve bilişime erişim, gerekli finansman kaynaklarına erişim gibi konuları çok önemli ve önemli bariyerler olarak tanımlamışlardır (Şekil 4). Bu çalışmanın en temel hedeflerinden bir tanesi bu bariyerleri daha detaylı olarak anlamak ve özel sektörün iklimsel esnekliğini destekleyecek girişimleri geliştirmektir. Şirketinizin iklim değişikliği konusunu anlaması ve bu konuda önlem almasını engelleyecek en önemli bariyerler nelerdir? Çok önemli bir engel Önemli bir engel Etkisiz Önemsiz bir engel Çok önemsiz bir engel Bilmiyorum/görüşüm yok İklim değişikliği yönetimi ile ilgili teşvik ve faydalar konusunda bilgi eksikliği 2 50% 2% 3% 9% İklim değişikliğinin benim kârlılığımı nasıl etkileyeceği konusunda bilgi eksikliği 5 12% 2% Teknik çözüm ve seçenekler konusunda bilgi eksikliği 1 59% 1% 6% Şirketin değişiklilere hazırlama ve değişikliklerle başa çıkma konusunda doğru finans kaynaklarına yetersiz erişim İklim değişikliği risklerini yönetecek personel (sayı, uzmanlık ve zaman) ve bütçe yetersizliği Hükümetin iklim değişikliğine dair bilgilendirme konusunda yeteri derecede açık olmaması 20% 20% % 42% 2% 2% 3% 1% Şirketi doğal afet kaynaklı tehlikelere karşı koruyacak sigorta yetersizliği 16% 56% 3% Bilgiye ulaşmak çok zor, çok karmaşık ve benim işime gore uyarlanmamış 41% 21% 13% Şekil 4: özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): Özel sektörün İklim değişikliğine uyum konusunda karşılaştığı açıklar/eksikler ve bariyerler. Anahtar terimler Uyum: İklim değişikliği ve değişkenlikleriyle ilgili zararların veya bu zararlarla ilgili risklerin azaltımına veya faydaların gerçekleşmesine sebep olan süreç veya bir sürecin sonucu. 4 İklim Etkileri: İklim değişikliğinin doğa ve insan sistemlerine yansıyan sonuçları. 5 İklimsel esneklik: Bir sistemin var olan durumunu değiştimeden maruz kalabileceği değişiklik miktarı, veya sistemin kendisine zararlı olabilecek aşırı etkilere karşı kendini iyileştirebilme yeteneği. 6 Risk: Bir olayın gerçekleme şansı veya olasılığı ile bu olayla ilişkili etkilerin ve sonuçların kombinasyonu. 7 4 Willows, R.I. and Connell, R.K. (Eds.) (2003). Climate adaptation: Risk, uncertainty and decision-making. UKCIP Technical Report, UKCIP, Oxford. 5 IPCC (2007). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA. 976 pp. 6 Willows and Connell, Willows and Connell, P a g e