Türkiye iklim değişikliğine uyum piyasa çalışması Çalıştay bilgilendirme notu: Elektrik üretimi, iletim ve dağıtım sektörü

Transkript

1 Türkiye iklim değişikliğine uyum piyasa çalışması Çalıştay bilgilendirme notu: Elektrik üretimi, iletim ve dağıtım sektörü Genel durum Dünya genelinde işletmeler değişmekte olan iklimin kendileri, müşterileri ve tedarikçileri için yeni zorluklar ve fırsatları beraberinde getirdiğini farketmeye başlıyorlar. Türkiye nin yağış ve sıcaklıklardaki değişiklikler gibi iklimsel değişiklerden etkileneceğinin beklentisi sebebiyle Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) özel sektörün iklim değişikliği ile ilgili riskleri yönetebilmesi ve bu alandaki fırsatların ortaya çıkarılabilmesi için yeni yaklaşımlar geliştirmek amacıyla beraber çalışmaktadır. Bu bilgilendirme notu, sektör özelinde hazırlanmış bu çalıştayın bir davetlisi olarak, size çalıştayda üzerinde tartışılacak konular hakkında temel altyapı oluşturacak bilgileri sunmaktadır. Bu içeriğiyle bilgilendirme notu, işletmeler için iklim risklerini özetlemekte, bazı işletmelerin iklim değişikliğine hazırlanma amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetleri açıklamakta ve işletmelerin karşılaştıkları bazı engellerin altını çizmektedir. Bunlar çalıştayın da kapsayacağı temel konulardır. Türkiye de gerçekleşmesi beklenen iklimsel değişiklikler nelerdir? İklim konusunda dünyadaki en üst düzey bilimsel kuruluş olan Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) ne göre insan kaynaklı iklim değişikliği gerçekleşmekte olup gelecekte de iklim değişiklikleri kaçınılmazdır. İklimlerdeki değişiklikler halihazıda görülmekte olup önümüzdeki yıllarda daha yoğun hale gelecektir. Bu doğrultuda Türkiye de deneyimlenmesi beklenenler şöyledir: Yazları kışlara göre şiddeti daha yüksek olmak üzere; tüm bölgelerde ve tüm mevsimlerde görülen önemli sıcaklık artışları, Türkiye nin güney kısımlarında görülen yıllık yağış miktarlarında düşüşler ve kuzey doğu kısımlarında kısmi artışlar, Daha yoğun yağış olayları ve ani su baskını / sel risklerinin artışı, Sıcak hava ve kuraklık olaylarının yoğunluğu ve sürelerinde artış ve bu sebeple artan su stresi. Ülkenin batısındaki Gediz ve Sakarya ile doğuda Fırat ve Dicle havzaları gelecekte yüksek su stresi nin görülmesi beklenen ana su havzalarında bazılarıdır. Deniz seviyelerinin yükselmesi ile kıyı şehirleri ve nehir deltalarının deniz seviyesinin altında kalan bölgelerinde artan su baskını / sel riskleri. İşletmeler için olası etkileri nelerdir? İklimde görülen yukarıdaki değişikliklerin özel sector üzerinde önemli etkileri olması muhtemeldir. Uzun ömürlü duran varlıklara ve altyapıya bağlı olarak faaliyet gösteren ve/veya iklime hassas faaliyetleri bulunan her işletme risk altında olabilir. Elektrik üretimi, iletim ve dağıtım bileşenlerinin her biri farklı iklimsel hassasiyet profillerine sahip. Örneğin, iletim hatları kuvvetli rüzgarlara ve fırtınalara karşı termik elektrik santrallerine gore daha hassastırlar. Öte yandan su kaynakları termik santrallerdeki soğutma kullanımı sebebiyle daha önemlidir. Ek olarak, elektri tüketimine olan talep de kısmen mevsimsel sıcaklıklara göre belirlenmektedir. Buna göre kırılganlık 1 P a g e

2 alanlarının seçimi elektrik sektörünün bu üç yönünün (üretim, iletim ve dağıtım) değerlendirilmesiyle yapılmıştır. Tüm bu bileşenler aynı zamanda kontrolü güç yangınlar ve seller/taşkınlar gibi hava olayı afetlerine karşıda hassasiyet taşımaktadır yılı Mayıs ayı içerisinde Türkiye deki işletmeler arasında yapılmış olan bir iklim değişikliği anketine 1 gore işletmelerin yaklaşık 1/3 ü son üç yıl içinde gerçekleşmiş olağandışı olaylardan önemli ölçüde etkilenmişlerdir (Şekil 1). Bunların çoğu su ile ilgili olup, işletmelerin yüzde 45 i aşırı yağmur yağışlarından ve yüzde 42 si ise kuraklık ve su kıtlığı durumlarından etkilenmişlerdir. Elektrik sektöründeki etkiler ile ilgili bir vaka çalışması Kutu-1 de verilmiştir. Şirketiniz son 3 yılda aşağıda listelenen olayların herhangi birisinden ciddi bir şekilde etkilendi mi? Evet Hayır Bilmiyorum Kontrol altına alınması güç yangınlar 79% Sıcaklığın yükselmesi 63% Fırtınalar 59% Nehir deniz taşkınları/dalgaların neden olduğu seller 16% 7 Toprak kayması veya başka zemin mukavemet 1 7 Aşırı yağış 45% 51% Kuraklık ve su kesintileri 42% 56% 2% Azalan yağış 3 60% 3% Doğal kaynakların tedarikinde değişiklikler (örneğin haftadan fazla süren sıcaklık dalgası 61% 6% Şekil 1: Türkiye de özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): İklimle alakalı olaylara dair yakın zamanlı tecrübeler. Kutu 1: Rekor düzeydeki sıcaklık dalgaları elektrik talebinde ani artışlara sebep oldu 2 Temmuz 2012 de aşırı sıcak dalgası Türkiye yi vurarak sıcaklıkları mevsim normallerinin 10 C üzerine çıkardı. Yüksek sıcaklıklar enerji tüketiminde de rekor seviyelerin görülmesine sebep oldu; 26 Temmuz günü 730 milyon kilovat saat (kwh) tüketim ile zirveyi gördü. Geçtiğimiz yıllarda Türkiye genelinde artan enerji tüketimi klimalar gibi yüksek enerji kullanımlı cihazların yaygınlaşmasıyla bir trend haline dönüştü. Geçmiş yıllardaki sıcaklık dalgaları da Türkiye genelinde klima ve iklimlendirme cihazı satışlarında önemli artışlara sebep oldu. Bundan onceki en yüksek günlük elektrik kullanımı 700 milyon kilovat saat (kwh) ile 2010 yılıda gerçekleşmişti; bu tüketim miktarı 34 bin megavat kurulu kapasite gücüne denk gelmektedir. Elektrik üretimi, iletim ve dağıtımını sunan işletmelerin talep ve tüketim 1 Yanıtlar Türkiye nin farklı bölgelerinde, çeşitli sektörde faaliyet gösteren, mikro ile büyük ölçekli firmaları temsil eden 128 katılımcı birey tarafından verilmiştir. 2 Kaynak: Yenicaggazetesi.com (2012) Airfelklimalar.com (2010) Kullanimi-Elektrik-Tuketimini-Zirveye-Tasidi.html 2 P a g e

3 konusundaki bu gibi sıçramalara karşı hazırlıklı olmaları her geçen gün önem kazanıyor. Ulusal iklim değişikliği anketi aynı zamanda katılanların yüzde 95 inin iklim değişikliğinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde önemli etkileri olacağını, yüzde 55 inin ise bu değişikliklerin köklü değişiklikler şeklinde gerçekleşeceğini düşündüklerini ortaya koymuştur. Enerji sektörü önemli ölçüde büyük sabit varlıklara, ulaştırma ve su altyapılarına, iklim hassasiyetli ham maddelere, piyasadaki talep miktarına ve sektör içerisindeki enerji miktarlarına bağlıdır. Gerçekte, ulusal şebeke üzerinde bulunan bir elektrik sisteminin varlıkları ve sistemleri Ankara dışında da bulunmakta, ülke çapına yayılmaktadır. Bu sebeple, enerji sektörünün ulusal düzeyde kırılganlıklarını ele almak daha uygundur. Şekil 2: Türkiye de deniz seviyesi artışları, gel-git büyüklüğü ve fırtına dalgalarına (2.5 metre ve 10 metre senaryoları) (üstte) 3, toprak kayması verisini içeren yağış bilgisi (ortada) 4 ve yılları arasında gerçekleşen büyük ölçekli sellere göre elektrik sektörünün kümelenme yerleri (altta) 5 Türkiye deki işletmeler iklim değişikliğine uyum için harekete geçti mi? Ulusal anket sonuçlarının da yansıttığı üzere Türkiye deki pek çok işletme ve firma değişen iklim koşullarına karşı hazırlanmak üzere harekete geçmiş değil (Şekil 3). Katılımcıların yüzde 61 i iklim değişikliği konusunu henüz düşünmedik, fakat gelecekte düşünmeyi planlıyoruz ; yüzde 21 i Mevcut ve gelecekteki tehdit ve fırsatları değerlendirdik ve bunlarla ilgili neler yapacağımız konusunu düşündük der iken yanıt veren 90 şirket arasından yalnızca altı tanesi iklim değişikliği konusunda gerekli adımları atmaya başladığını veya attığını belirtmiştir. 3 Türkiye topografyasına göre (NASA Shuttle Radar TM 90m). Kaynak: Jarvis, A., H.I. Reuter, A. Nelson, E. Guevara, 2008, Hole-filled SRTM for the globe Version 4, available from the CGIAR-CSI SRTM 90m Database ( konumsal GIS analizi: Acclimatise. 4 Veri kaynağı: Yağışlardan tetiklenen toprak kayması olaylarının senelik sıklığıyla ilgili tahmin. Bu tahmin sekiz parametreyle belirlenmiş tetiklenme ve hassasiyetlerin bir kombinasyonuna bağlıdır: eğim faktörü, litolojik (veya jeolojik) şartlar, toprak nem durumu, bitki örtüsü, yağışsal ve sismik şartlar. Credit: GIS processing International Centre for Geohazards /NGI. 5 Veri kaynağı: G.R.Brakenridge, "Global Active Archive of Large Flood Events", Dartmouth Flood Observatory, University of Colorado, 3 P a g e

4 Aşağıdaki cümlelerden hangisi şirketinizin iklim değişikliği konusundaki risk ve fırsatlarla ilgili tutumunu ifade etmektedir? İklim değişikliği konusunda hiç düşünmedik ve düşünmeyeceğiz de Bu zamana kadar hiç düşünmedik ama gelecekte düşünüyoruz 61% Mevcut ve gelecekte olabilecek risk ve fırsatları inceledik, öncelikleri tespit ettik ve üzerinde çalışmaya başladık Mevcut ve gelecekteki tehdit ve fırsatları değerlendirdik ve bunlarla ilgili neler yapacağımız konusunu düşündük 21% Mevcut ve gelecekteki riskleri detaylı bir şekilde inceledik, yapılacak işlerin tümünü planladık, normal planlama sürecimize dahil ettik ve aldığımız önlemleri sistematik bir şekilde gözden Geniş anlamda mevcut ve gelecekte olabilecek risk ve fırsatları değerlendirdik, yapılacak tüm işleri planladık, öncelikli konularla ilgili önlemler aldık ve bunu normal şartlardaki planlamamızın 1% 1% Bilmiyorum Şekil 3: Türkiye de özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): İklim değişikliği uyum planlaması ve faaliyetlerdeki ilerleme. Bazı öncü özel sektör firmaları iklimsel esnekliklerini arttırarak ön plana çıkmaktadırlar. Örneğin, Kuzey İngiltere deki CE Electric firması dağıtım altyapısının önünde artan felaket risklerine hedeflendirilmiş yatırımlarla karşılık vermiştir (Kutu 2). Kutu 2: CE Electric UK elektrik dağıtım ağında sel tehditine karşı direnç inşa ediyor 6 CE Electric UK, Kuzey İngiltere genelinde 3,8 milyon haneye elektrik iletmekte olan bir işletme. Geçtiğimiz yıllarda firma, hükümet yetkilileriyle birlikte çalışarak Ulusal Çevre Ajansı tarafından belirlenmiş sel yataklarında konumlanmış ana trafo merkezlerinin değerlendirmesi ve risklerinin azaltılması için gerekli çalışmaları yaptı. 2000, 2005 ve 2007 yıllarında gerçekleşen bölgesel seller, elektrik sektörünün kritik altyapılarında risklerin ve acil önlem ihtiyacının halen devam etmekte olduğunu gösterirken, hazırlıkların var olan ve her geçen gün artan iklim değişikliği alakalı afet tehditlerini de göz önünde bulundurarak şekillendirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır yılından beri CE Electric, toplanda 6 milyon pound (2.8 milyon Türk Lirası) üzerinde yatırımlar yaparak 33 tesisinde kalıcı sel önleme tedbirlerini uygulamaya koymuştur. Şu anda CE Electric kazanmış olduğu deneyimi ve her geçen gün artan uzmanlığını diğer firmalara destek olmak için kullanmakta, benzer firmalar ve hükümet yetkilileri ile iş birliği yaparak iklim değişikliği ile ilgili sektörün karşı karşıya olduğu riskleri ortaya koyan raporlar hazırlamaktadır. 6 Source: Northern Power Grid. Climate Change Adaptation Report: Executive Summary 4 P a g e

5 İşletmelerde iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin önündeki bariyerler nelerdir? Özel sektör aktörlerinin iklim değişikliğine uyum konusunda gerekli adımları atmalarının önünde çeşitli bariyerler bulunmaktadır. Ulusal iklim değişikliği uyum anketi katılımcıları bilgiye ve bilişime erişim, gerekli finansman kaynaklarına erişim gibi konuları çok önemli ve önemli bariyerler olarak tanımlamışlardır (Şekil 4). Bu çalışmanın en temel hedeflerinden bir tanesi bu bariyerleri daha detaylı olarak anlamak ve özel sektörün iklimsel esnekliğini destekleyecek girişimleri geliştirmektir. Şirketinizin iklim değişikliği konusunu anlaması ve bu konuda önlem almasını engelleyecek en önemli bariyerler nelerdir? Çok önemli bir engel Önemli bir engel Etkisiz Önemsiz bir engel Çok önemsiz bir engel Bilmiyorum/görüşüm yok İklim değişikliği yönetimi ile ilgili teşvik ve faydalar konusunda bilgi eksikliği 2 50% 2% 3% 9% İklim değişikliğinin benim kârlılığımı nasıl etkileyeceği konusunda bilgi eksikliği 5 12% 2% Teknik çözüm ve seçenekler konusunda bilgi eksikliği 1 59% 1% 6% Şirketin değişiklilere hazırlama ve değişikliklerle başa çıkma konusunda doğru finans kaynaklarına yetersiz erişim İklim değişikliği risklerini yönetecek personel (sayı, uzmanlık ve zaman) ve bütçe yetersizliği Hükümetin iklim değişikliğine dair bilgilendirme konusunda yeteri derecede açık olmaması 20% 20% % 42% 2% 2% 3% 1% Şirketi doğal afet kaynaklı tehlikelere karşı koruyacak sigorta yetersizliği 16% 56% 3% Bilgiye ulaşmak çok zor, çok karmaşık ve benim işime gore uyarlanmamış 41% 21% 13% Şekil 4: özel sektörde yapılan bir iklim değişikliği anketinden sonuçlar (Mayıs 2012): Özel sektörün İklim değişikliğine uyum konusunda karşılaştığı açıklar/eksikler ve bariyerler. Anahtar terimler Uyum: İklim değişikliği ve değişkenlikleriyle ilgili zararların veya bu zararlarla ilgili risklerin azaltımına veya faydaların gerçekleşmesine sebep olan süreç veya bir sürecin sonucu. 7 İklim Etkileri: İklim değişikliğinin doğa ve insan sistemlerine yansıyan sonuçları. 8 İklimsel esneklik: Bir sistemin var olan durumunu değiştimeden maruz kalabileceği değişiklik miktarı, veya sistemin kendisine zararlı olabilecek aşırı etkilere karşı kendini iyileştirebilme yeteneği. 9 Risk: Bir olayın gerçekleme şansı veya olasılığı ile bu olayla ilişkili etkilerin ve sonuçların kombinasyonu Willows, R.I. and Connell, R.K. (Eds.) (2003). Climate adaptation: Risk, uncertainty and decision-making. UKCIP Technical Report, UKCIP, Oxford. 8 IPCC (2007). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA. 976 pp. 9 Willows and Connell, Willows and Connell, P a g e