Annenin uterusu içerisinde zigot ile başlayıp embriyo ile devam eden ve fetüs ile sonuçlanan 40 haftalık bir dönemdir.

Transkript

1 GEBELİK 1

2 Annenin uterusu içerisinde zigot ile başlayıp embriyo ile devam eden ve fetüs ile sonuçlanan 40 haftalık bir dönemdir. Aylara göre gebelik 2

3 PLASENTA Anne ile bebek arasında besin, oksijen ve çeşitli maddelerin alışverişini sağlayan yapıdır. Plasenta bu elemanlara karşı yarı geçirgendir. Fakat bakteri ve virus geçişine direnç gösterir. 3

4 GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Beslenme metabolizmanın sürdürülmesi, büyüme ve gelişme için önemlidir. Gereken besin öğelerinin ve elemanlarının alınamaması durumunda organizmada normal büyüme ve gelişme gözlenemez. Ölümle sonuçlanabilir. Bebek, annenin kaynaklarını kullanır. Gebelikte beslenme anne ve bebek sağlığı için önemlidir. 4

5 GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Beslenme metabolizmanın sürdürülmesi, büyüme ve gelişme için önemlidir. Gereken besin öğelerinin ve elemanlarının alınamaması durumunda organizmada normal büyüme ve gelişme gözlenemez. Ölümle sonuçlanabilir. Bebek, annenin kaynaklarını kullanır. Gebelikte beslenme anne ve bebek sağlığı için önemlidir. Gebelik döneminde enerji ve besin ihtiyacı artar. Bu ihtiyaç zamanında ve yeteri kadar sağlanmadığında annenin kaynakları kullanılır. Annede problem görülebilir ve enfeksiyonlara direnç azalır 5

6 GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Gebelik döneminde anne yetersiz ve dengesiz beslenirse; - Kansızlık - Tansiyon düzensizliği - Ödem - Yorgunluk - Diş kayıpları - Kemik problemleri - Bebeklerde ölü doğum - Erken doğum - Düşük doğum ağırlığı - Fiziksel ve zihinsel gelişi geriliği görülebilir 6

7 GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Gebe bireyin günlük beslenmesinde; - Süt ve süt ürünleri; Bebeğin göz ve diş gelişimi - Et, süt, süt ürünleri, kuru baklagiller ve yumurta; Bebeğin kas, kan ve beyin gelişimi - Meyve ve sebze; Vitamin ihtiyacı 7

8 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Gebelik fizyolojik bir olaydır. İlk haftadan itibaren hedef, doğuma hazırlıktır. Kan Hacmi ve Bileşimi Gebelik başlangıcıyla birlikte kan hacmi artar. Gebeliğin son 3 ayında plazma hacmi artışı başlar. Kan plazması 2600 ml dir. Gebeliğin başladığı andan itibaren 34. haftaya kadar %50 den fazla kan hacmi artışı olur. Eğer plazma hacmi artımı az olursa düşük veya bebeğin düşük doğum ağırlığına sahip olması ile sonuçlanır. Alyuvar yapımı dereceli olarak artar. Demir ilaçları ile alyuvar üretimi artırılmaya çalışılır. 8

9 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Kalp-Damar Sistemi Değişiklikleri Kan hacmi artışına bağlı olarak kalp atımı dakikada %15-20 fazla olur. Gebeliğin ilk yarısında büyük ve küçük tansiyonda 5-10 mmhg lik düşüş olur. Nedeni gebelikte progesteron hormonunun damar direncini azaltıcı etkisidir. 9

10 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Kalp-Damar Sistemi Değişiklikleri Büyüyen gebelik vücudun ana toplardamarına baskı oluşturur. Özellikle sırt üstü yatıldığında bu damar omurganın tam önünden geçtiğinden baskı oluşabilir. Baskı nedeniyle tansiyonda düşme gözlenebilir. Gebeler bu baskıyı azaltmak için özellikle son aylarda sol yana yatmalıdırlar. Gebelikte tansiyon yükselmesi istenmeyen bir durumdur. Tansiyon yükselmesi bebeğe giden kan akımını azaltarak beslenme bozukluğuna neden olabilir. Buna intrauterin gelişme geriliği denir. 10

11 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Böbrek Fonksiyonlarında Değişiklik Gebelikte annenin böbrekleri fetüsün oluşturduğu atık ürünlerin atımı ve kendi metabolizmasındaki değişiklikler nedeniyle etkilenir. (Annenin besin öğesi alımı, kan hacmi artışı ve gebelik hormonları) Gebenin idrar akımında azalma vardır. Bu nedenle idrar yolu enfeksiyonu riski artar. Gebelik süresince rahim büyümesi mesaneye baskı yapar, mesane kapasitesi azalır ve sık idrar çıkmaya neden olur. 11

12 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Solunum Sistemi Değişiklikleri Anne ve fetüs için gebelik süresince solunum sisteminde bir uyum yaşanır. Gebelikte genişleyen uterus diyafram seviyesinde 4 cm yükselmeye neden olur. Büyüyen uterusun yol açtığı değişiklikler akciğer hacimlerinde farklılaşmaya neden olur. Annenin metabolik hızı ve oksijen gereksinimi artar solunumu yükselir. 12

13 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Sindirim Fonksiyonlarındaki Değişiklikler Gebe kadınlarda iştah artmasının yanında bulantı ve kusma da görülebilir. Besinlerin bağırsaklara geçiş hızı yavaşlar, sindirim sistemi salgıları azalır, tad duyusu değişir ve besin öğelerinin emilimi artar. Progesteron hormonu artar, sindirim sistemi kaslarının tonusu ve hareketliliği artar. Sonrasında kalp atım hızı yükselir, kalın barsaktan su emilimi azalır ve konstipasyon (kabızlık) gelişir. Gebelikte demir kullanımı da kabızlığı artırabilir. 13

14 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Sindirim Fonksiyonlarındaki Değişiklikler Gebelikte progesteron hormonu artışı safra kesesinin zamanında boşlatılamamasına neden olur ve gebelik boyunca safra taşı oluşabilir. Bulantı ve kusma olabilir. İştahsızlığa ve kokulara karşı duyarlılığa neden olur. Tuzlu kraker ile önlenebilir. Gebelikte tükürük salgısının artması bulantıya neden olarak ağızda kötü bir tat oluşturabilir. Limon ve nane gibi içecekler bu sorunu azaltabilir. 14

15 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Sindirim Fonksiyonlarındaki Değişiklikler Mide yanmasında; az ve sık yemek yemeli, yemek aralarında sıvı içilmeli, baharatlı, yağlı ve gazlı (asitli) gıdalardan sakınılmalıdır. Fizik egzersizden 2 saat, yatmadan 1 saat önce yemek yenmemelidir. Bulantı, kusma, mide ekşimesi gibi problemleri olan gebelerin beslenmede öğün sayısını arttırıp yediği miktarı azaltması bebeğin erken dönemdeki gelişimi için önem taşır. Hamilelikte rastlanılan hazımsızlık ve şişkinlik genellikle östrojen ve progesteron hormonlarındaki artışa bağlıdır. Bu hormonlar düz kasları gevşeterek sindirim işlemini yavaşlatır. 15

16 GEBELİKTE FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Hormonlardaki Değişiklikler Progesteron ve östrojen başta olmak üzere gebelik süresince otuzdan fazla hormon salgılanır ve birçoğunun seviyesinde değişiklikler görülür. Prolaktin hormonu, gebelik dönemine göre değişen düzeylerde artış gösterir. Prolaktin hormonu göğüsleri süt salgılanması için hazırlar ve doğumdan sonra süt salgılamasını sağlar. 16

17 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Preeklampsi Gebelik toksemisi de denir. Gebelik toksemisi yetersiz ve dengesiz beslenen kadınlarda daha sık görülmektedir. Hipertansiyon, bacaklarda ödem, idrarla protein kaybı belirtileridir. Gebeliğin 2. ayında ortaya çıkar. Anne ve bebek için ölümle sonuçlanabilir. Ağır preeklampside anne ve bebekte kasılmalar, erken doğum, fetal kayıp, böbrek yetmezliği görülebilir. Beslenme düzenlemesi ile durum düzeltilebilir. Tuz alımı azaltılır, protein ihtiyaç kadar alınır, vitaminmineral alınır, aşırı kilo alımı engellenir. Gebenin beslenmesi hekim, beslenme uzmanı ve diyetisyen kontrolünde olmalıdır. 17

18 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Anemi Anemi, kanda hemoglobin ve kırmızı kan hücre miktarının azalmasıdır. Anemi bulunan gebelerde halsizlik, yorgunluk, baş dönmesi, sık nefes alma, ciltte solukluk ve enfeksiyonlara karşı dirençsizlik görülür. Anemi demir yetersizliğinde oluşur. Bebek demir ihtiyacını anneden karşıladığı için demir eksikliği çok belirgin olduğunda bebeğin gelişiminde ve büyümesinde problemler oluşabilmektedir. Çoğul gebeliklerde demir ihtiyacı daha da artmaktadır. 18

19 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Anemi Demir vücutta kan yapımını sağlar. Ancak demir, besinlerde yaygın olarak bulunmasına rağmen yeterince emilemediğinden yetersizliğini karşılamak zordur. Hayvansal besin kullanımını ve C vitamini kaynağı olan sebze ve meyve tüketiminin artırılmasıyla demir emilimi yükseltilebilir. Ayrıca hekim kontrolünde, diyete ek olarak demir ekleri önerilebilir. 19

20 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Pika (Aş Erme) Gebeliğin özellikle ilk üç ayında aş erme denilen bazı yiyeceklere karşı aşırı istek, bazılarına karşı isteksizlik gelişebilir. Bazen bu durum besin olmayan maddeleri yeme isteği şeklinde görülebilir. Genelde yetersiz beslenen annelerde çok rastlanır. Kadın toprak, kil, kireç yemeye eğilim gösterir. Bu durumda kansızlık (anemi) gelişebilir. Diğer besin öğelerinin emilimi engellenir, parazitler görülebilir. Aşeren gebenin, sağlığa zararlı olmayan maddeleri yemesinde bir sakınca yoktur. Uzun süren aşermeler genellikle psikolojik kaynaklıdır. Aşerme gebeliğin üçüncü ayından itibaren 20 azalmaktadır.

21 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Diş Çürükleri Ağız sağlığında yaşanan en önemli değişiklik östrojen ve progesteren hormon düzeylerindeki artıştır. Artan hormon düzeyiyle birlikte dişler üzerindeki plak birikimi artmaktadır. Plakların tedavi edilmemesi halinde diş eti iltihabına (hamilelik gingivitesi) neden olmaktadır. Diş etleri, kırmızı, hacim olarak artmış, hassas ve kanamalı olur. Önceden gingivit ( diş eti yangısı) rahatsızlığı olan bir kadının hamilelik sırasında bu hastalığının şiddeti artabilir. 21

22 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Diş Çürükleri Diş araları her gün diş ipiyle temizlenmelidir. Hamilelik döneminde vücut dengesinin bozulması dişlerin çabuk çürümesine uygun ortam yaratır. Dengeli beslenilmelidir. Kalsiyum, fosfor ve D vitaminlerinin yeterli miktarlarda tüketilmesi sağlanmalıdır. C ve B12 vitaminleri alınmalıdır Hamilelik planlanıyorsa veya hamile olunduğundan şüpheleniliyorsa diş hekimine gidilerek ilk üç aylık dönemde diş temizliği yaptırılmalıdır 22

23 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Gebelik Diyabeti Gebelikte plasentanın diyabete neden olan hormonlar üretmesi ve annenin ailesinde şeker hastalığının olması (genetik yatkınlık) nedeniyle diyabet görülebilir. Gebelik süresince görülen diyabet kan basıncını da yükselten bir risktir. Bebekte ise 4500 gramın üstünde doğum ağırlığına ve solunum problemlerine yol açabilir. Gebelik sonlandığında diyabet de iyileşebilir. 23

24 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Kabızlık Gebelik süresince salgılanan hormonlar nedeniyle bağırsak hareketleri yavaşlar, kilo artışı sonucunda kadının hareket etme kabiliyeti azalır. Ayrıca sebze ve meyve, kuru baklagiller gibi posa içeriği yüksek besinlerin alınmaması, demir ilaçlarının kullanılması ve suyun az tüketilmesi sonucunda kabızlık görülür. Sorunu hafifletmek için günde en az sekiz bardak su içilmeli, kuru erik, kayısı gibi besinler tüketilmeli, yüzme, yürüyüş vb. egzersizler yapılmalıdır. 24

25 GEBELİKTE ENERJİ ve BESİN ÖĞESİ GEREKSİNİMİ Protein Gebe kadının protein ihtiyacı fetüsün büyümesi ve yeni dokuların sentezi için artmaktadır. Normal ağırlıktaki fetüsün vücudunda ve annenin dokularında ortalama 925 g kadar protein depo edilir. Gebenin ihtiyaçlarını karşılaması için günlük protein ihtiyacına g ek yapılmalıdır. GÜNLÜK PROTEİN ALIMI 25

26 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Folik Asit Suda çözünen B grubu vitaminlerdendir. Folik asit, hücre yapı taşlarının ve dokularının oluşumunda etkilidir. Özellikle hücre bölünmesinde ve hücrenin genetik yapısının oluşmasında önemli rol oynar. Bu nedenle gebeliğin erken evrelerinde, bebeğin merkezî sinir sisteminin gelişimi için mutlaka gerekli olan bir maddedir. Embriyo, gebeliğin 2. ve 12. haftaları arasında yeterli folik asit alamazsa beyin ve omurilik ile ilgili anormallikler (nöral tüp defektleri) başta olmak üzere doğumsal gelişim bozukluklarının görülme riski artar. 26

27 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Folik Asit Nöral tüp adı verilen yapı, beyin dokusundan başlayıp, boylu boyunca omuriliği de içine alacak şekilde aşağı doğru uzanan bir yapıdır. Yapı, döllenmeden sonraki ikinci, üçüncü hafta arasında gelişimini tamamlar. Gelişimin herhangi bir nedenle aksaması, tüpün herhangi bir bölgesinin açık kalmasına neden olur. Bu duruma nöral tüp defekti adı verilir. 27

28 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Folik Asit Açıklığın omurga kanalı boyunca bir yerde olması durumuna spina bifida, kafatasında olması durumunda ise ensefalosel veya anensefali söz konusu olur. Anensefali Ensefalosel Spina Bifida 28

29 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Folik Asit Folik asit annenin alyuvarlarının desteklenmesi için alınması gereken elzem bir maddedir. Gebelikte görülen kansızlığın başlıca sebebi folik asit yetersizliğidir. Folik asidi vücutta aktive eden B12 dir. Bu nedenle folik asitle birlikte B12 nin alınması gereklidir. Folik asit kaynakları; yeşil yapraklı sebzeler, esmer ekmek, tahıl, karaciğer, meyve ve meyve suyudur. 29

30 30

31 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI B12 vitamini Hücre bölünmesinin sürekliliği için önemlidir. 31

32 32

33 33

34 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Biotin Biotin suda çözünen vitaminlerden birisidir. B grubu vitaminleri içinde yer alır. Tüm organizmalarda biotin ancak sadece bazı bakteriler, mantarlar ve yosunlar tarafından sentezlenir. 34

35 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI Fonksiyonu Yağ asidi sentezinde, karbonhidratlar dışındaki maddelerden şeker üretiminde, aminoasitlerin kolesterolün ve yağların metabolizmasında rol alır. Hamilelikte günde 30 mikrogram biotin alınması önerilmektedir. Biotin eksikliğinin gelişmekte olan bebekte bir anomaliye neden olduğu görülmemektedir. Maya, buğday, tam buğdaydan yapılmış ekmek, pişmiş yumurta, kaşar peyniri, karaciğer, tavuk, somon ve avokado da niasin bulunur. 35

36 36

37 37

38 38

39 GEBELİKTE GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI E Vitamini Gebelik süresince E vitaminine olan ihtiyaç artmaktadır. Yetersizliğinde hemolitik anemi, kas ve sinir sisteminde bozukluk, kaslarda yorgunluk, üremede güçlük görülür. Gebelikte ve emziklilik döneminde günlük beslenme menüsünde E vitamini yönünde zengin olan marul, dereotu, pirinç, tahıl tohumları, yumurta sarısı ve karaciğer bulundurulmalıdır. 39

40 40