ZEOLİT TEMASININ SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ BAŞLIKLI PROF. DR. MUZAFFER METİNTAŞ IN BİLDİRİ ÖZETİNE ELEŞTİREL YAKLAŞIM

Transkript

1 ZEOLİT TEMASININ SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ BAŞLIKLI PROF. DR. MUZAFFER METİNTAŞ IN BİLDİRİ ÖZETİNE ELEŞTİREL YAKLAŞIM Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü ile Biyosidal İş ve Çevre Sağlığı Derneği tarafından Mart 2018 tarihleri arasında Antalya da düzenlenen 2. Uluslararası Mesleksel ve Çevresel Hastalıklar Kongresi ne Tıbbi Jeoloji konusunda Davetli Konuşmacı olan Prof. Dr. Muzaffer Metintaş a ait Zeolit Temasının Sağlık Üzerine Etkileri başlıklı Bildiriler Kitabı sayfa 98 de yer alan AŞAĞIDAKİ BİLDİRİ özeti tıbbi jeolojik yönden bazı bilimsel kriterlere ve etik ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir. 1- Bildiri özeti, hem jeolojik hem de tıbbi bilgiler içermesi dolayısıyla tıbbi jeoloji konusuna girmektedir. Bilimsel bir sunumda inceleme ya da giriş, araştırma yeri, konusu, süresi/zamanı, yöntemleri, konu anlatımı, tartışma, sonuçlar ve yararlanılan kaynaklar gibi özette başlıklar halinde olmasa da genel geçer kurallara ve aktarılan bilgilerin de doğru ve etik bakımından tartışılmaz olması benimsenen husustur. 2-Bildiri özetinin başlığı ile metin uyumlu değildir. Başlıkta inceleme/çalışma yerinin adının verilmediği görülmektedir. Bu başlıkla; Türkiye de hatta Dünyada zeolitlerin tümünün sağlığa etkisi sanki tüm zeolit mineralleri sağlığa olumsuz yönde etkiliyormuş gibi algıya yol açmaktadır. Zeolitler tarımda, sanayide, sağlıkta vb. alanlarda yaygın kullanılmaktadır. Zeolit bir mineral grubu adı olup, yaklaşık 150 türü bulunmaktadır. İçlerinden sadece ERİYONİT minerali tozlarının uzun süre solunduğunda kanser nedeni olduğu bilinmektedir. 3- Bildiri özeti başlığında zeolit adı geçmesine karşın, ilk cümle ERİYONİT ile başlamakta. Eriyonitin tanımı hatalı yapılmıştır. Eriyonit, lifsi olmayıp, kristalleri iğnemsidir. Asbeste benzemez. Asbestle ancak hastalık yapma türüyle benzerdir. 4-Kapadokya bölgesinde üç köyde eriyonite temas olduğu ve yüksek mezotelyoma riski olduğu.. ifade edilmektedir. Açıklanmayan bu üç köy hangileridir? Tüm Kapadokya, Mezotelyoma yani akciğer kanseri riski altında mıdır? 5- yörede yaşayanlar arasında Mezotelyoma ya genetik yatkınlık olduğu ifade edilmektedir. Tüm Kapadokya da (yani Aksaray, Niğde, Kayseri, Nevşehir ve Kırşehir illerini kapsayan bölge) yaşayanların Mezotelyoma ya genetik yatkınlığı mı vardır? 6- Bildiri özetinde, eriyonit ile temasın en yoğun olduğu köyden bahsedilmekte. Eriyonit temasının en yoğun olduğu bu köy hangisidir? 7- Bildiri özetinde; 'Çalışılan köyde, yılları arası, en az 20 yıl yaşayan nüfusta diye başlayan ifadede, eriyonite bağlı hastalıkla ilgili KHORT çalışması istatistiki bilgileri aktarılmakta ve bu ifadeden; Muzaffer Metintaş ın, yılları arasında söz konusu köyde KHORT çalışması yaptığı anlaşılmaktadır. Oysa ki Muzaffer Metintaş ın yılları arasında Tıp Fak. okuduğu ve 1986 yılında mezun olduğu, 1984 yılında 4. Sınıf Tıp Fakültesi öğrencisi olduğu özgeçmişinden anlaşılmaktadır. Bu durumda şu soru sorulabilir? Daha 4.sınıf öğrencisiyken mi köyde KHORT çalışmasına başlamıştır ve 20 yıl devam etmiştir? Eğer öyle değilse KHORT verileri aşağıda verilen başka kaynaklardan alıntı mıdır? Alıntı ise kaynaklara niçin referans verilmemiştir? 8- Bildiri özetinde bahsedilen ve adları açıklanmayan üç köy KARAİN, TUZKÖY VE SARIHIDIR olup, çalışma yapıldığı ifade edilen köy de KARAİN köyüdür. Bildiri sahibi tarafından bu köy adlarının açıklanmamasının hiçbir anlamı bulunmamaktadır. Anlatımdan, adı açıklanmayan köyün Karain olduğunu tahmin edemeyen var mıdır? Bilimsel bir makale ya da bildiri özetinde çalışmanın yapıldığı yerin adı, lokalitesi, alanı, konusu vb. kural olarak 1

2 yazılır. Eğer stratejik ve çok vahim sonuçların doğmasına yol açacak ise açıklanmayabilir ancak not şeklinde belirtilebilir. 9- Bildiri özetinde aktarılan bilgilerle ilgili hiçbir referans verilmemiş olması; bu köydeki hastalık sorunu ve eriyonitin varlığı sanki ilk defa bildiri sahibi Muzaffer Metintaş tarafından ortaya konmuş gibi bir algıya yol açmaktadır. Oysa biliyoruz ki; bu köy adları ve eriyonit mineral tozlarına bağlı hastalık yapma sorunu, 1960 yılından bu yana Türkiye ve tüm Dünya da bilinmektedir. Karain de ilk KHORT çalışmaları 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Göğüs Hastalıkları Bölümü öğretim üyesi Prof. Yusuf İzzettin Barış ve ekibi tarafından başlatılmış olup, sayın hocam vefatına kadar (2013) 40 yıl boyunca Nevşehir yöresindeki mezotelyoma konusundaki çalışmalarına aralıksız devam etmiştir. Bu yöreyle ilgili yıllardan bu yana yüzlerce yayın yapılmıştır (birkaç tanesi aşağıdadır). 10- Bildiri özetinde önceki çalışmalara atıfta bulunulmayışı dolayısıyla; yörede bundan sonraki yapılacak benzer çalışmalarda bu çalışmaya da refere edilebileceği düşünüldüğünde, buradaki bazı verilerin kaynağı bakımından bilim etiğine aykırı bir durum oluşturacaktır. 11- Köye dışarıdan 64 gelin gelmişti. Bu gelinlerden 16 tanesi ölmüştü, 11 inde ölüm nedeni Mezotelyoma idi diye bir ifade yanıltıcıdır. Köye gelen bu gelinler arasında Mezotelyomadan ölen 11 i, eriyonit tozuna acaba, gelin gelmeden önce yaşadığı köyde mi maruz kalmışlardır? Yoksa gelin geldiği Karain köyünde mi daha sonra maruz kalarak ölmüşlerdir? Bu ifadelerin sözlü olarak alınan verilere dayandırıldığı şüphesi uyandırmaktadır. Köyde gelinlerin yaşama süresinin ortalama 38 yıl olduğu belirtilmekte. Eğer bu gelinler köye geldikten sonra hastalığa yakalandılar ise, yaklaşık yaş arası gelin oldukları da düşünülürse, 38 yıl ilave edilince 56 ya da 58 yaşında mezotelyomadan öldükleri ortaya çıkmaktadır. Böyle mi olmuştur? 12- Bildiri özetinde, köy evlerinde sekiz çeşit taş kullanılmıştı. Kaya taşı, Akkuşak taşı gibi ifade bilimsel bir tanımlama değildir. Jeolojik anlamda böyle bir tanımlama yapılmaz. Jeolojik olarak taş ya da kayaların yerel adları değil, bunların mineralojik/petrografik ve oluşumlarına göre tanımlamaları verilir. Tüf, tüfit, kiltaşı, kumtaşı, çakıltaşı, bazalt, andezit vd. gibi. Bu anlamda buradaki eriyonit minerali içeren kayaç türü volkanik volkanizma sonucu oluşmuş Tüf tür. Bu taş adları yerel halkın kullandığı adlardır. İlk defa Yusuf İzzettin Barış ın Asbestos and Erionite Related Chest Diseases adlı 1987 yılında İngilizce yayımlanan kitabında (sayfa 124) geçmektedir. Ancak kitapta bu yerel taş adlarının açıklamaları verilmiştir. 13- Bildiri özetinde bu taşların x-ray ve elektron mikroskop ile yapılan mineralojik analizinde sadece Akkuşak taşında eriyonit lifleri tayin edildi ifadesi doğru değildir. Bu mineralojik tayinler nerede, hangi laboratuvarda yapılmıştır? Kaya birimlerinin dağılımı, fiziksel ve birçok özellikleri dikkate alınarak jeolojik terimlere göre belirlenir. Akkuşak taşı ifadesi bilimsel olmayıp, sadece bu taşta eriyonit vardır demek, yanıltıcı olup, doğru ifade değildir. Oluşum koşulları ve özelliklerine göre dağılım gösteren, özellikle jeolojik olarak eski tuzlu gölsel ortamlarla ilişkili TÜF kayalarında eriyonit minerali zenginleşebilmektedir. Bildiri sahibinin sadece Akkuşak taşında eriyonit lifleri tayin edildi ifadesini dikkate alırsak şu soruyu sormamız gerekiyor? Karain e km lerce uzaklıktaki Tuzköy, Sarıhıdır, Karacaören, Çökek, Ulaşlı vb. bazı köylerde yaşayanlarda da Y.İzzettin Barış ve ekibince yıllarca yaptıkları çalışmalarla mezotelyoma vakaları tespit edilmiştir. Bu nedenle de Tuzköy başka yere taşınmıştır. Peki, Karain e 60 km uzaklıktaki Tuzköyde de mi Akkuşak taşı kullanılmıştır; ya da Karain köyündeki evlerde kullanılan Akkuşak taşını 2

3 kullanmayan evlerde yaşayanlarda mezotelyoma vakası tespit edilmemiş midir? Karain köyünde mezotelyomadan ölenler evlerinde sadece Akkuşak taşı kullananlar mıdır? 14- Son paragraftaki ifadeler bilimsel veriye dayandırılmayıp, sözlü beyanlara dayandırıldığı kuşkusu yaratmaktadır. 15- Bildiri özetinde sonuçlarını konu ettiğimiz köy dünyada en yüksek mezotelyoma insidansına sahiptir diye adı verilmeyen köy, Nevşehir ili ürgüp ilçesine bağlı Karain köyü olup, yerleşik yerinde bulunan volkanik tüf kayalarının içinde bulunan eriyonit minerali tozlarına bağlı hastalık yapma maruziyeti yaklaşık 50 yıldan bu yana bilinmekte olup, adının bildiri özetinde gizli tutulmasının hiç bir anlamı bulunmamaktadır. Aşağıda Karain ve çevresinde yapılan bazı tıbbi ve jeolojik çalışmalar verilmiştir. 16- Sonuç olarak, özellikle alan araştırması, KHORT çalışmasının konusu olan çalışmadaki yer adının belirtilmemesi, derleme bilgilerin olduğu bilinen ancak, kaynak belirtilmeyen, çelişkili veriler bünyesinde barındıran bu tür çalışmaların her zaman bilimselliği tartışılır. 17- Bildiri özetinde ileri sürülen bilgilerin uygulamadaki nihai amacı ortadan kalkmıştır. Çünkü KARAİN KÖYÜ, TIBBİ VE JEOLOJİK ÇALIŞMALAR DİKKATE ALINARAK 2017 yılında ÜRGÜP İLÇE MERKEZİNDEKİ YENİ YERİNE TAMAMEN TAŞINMIŞTIR. 18- İNCELEME YERİNİN ADI, LOKALİTESİ, VS. VERİLMEYEN ÇALIŞMALARIN, BİR BAŞKASI TARAFINDAN DENETLENMESİ VE SINANMASI ŞANSI ORTADAN KALKMAKTADIR. DOLAYISIYLA BU TÜR METİNLERİN, ALAN ÇALIŞMASI YAPMADAN DA, HAZIRLANABİLMESİ HER ZAMAN OLANAKLIDIR. Bu eleştirel yazıyı yazmamdaki amacım, söz konusu bildiri özetinden yararlanacak olanları bilgilendirmek, doğru bilgiye ulaşmalarını sağlama niyetidir DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı Tel: e-posta: esrefatabey@gmail.com Karain Köyü Hakkında Bazı Jeolojik ve Tıbbi Çalışmalar Atabey, E Mineral Dusts and Health. 296p.Lambert Academic Publishing-Düsseldorf-Germany, ISBN: Atabey, E Türkiye de Asbest, Eriyonit, Kuvars ve Diğer Mineral Tozları ve Etkileri. Ankara: MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi: 6, 191s. ISBN: Atabey, E. 2002, Tüm Kapadokya risk altında mı? TÜBİTAK Bilim ve Teknik, Sayı: 412, Atabey, E Kapadokya yöresi jeolojik unsurları ve halk sağlığı. Kapadokya nın Jeolojisi Sempozyumu kitabı Ekim 2007, Niğde. Atabey, E Tuzköy ve Karain (Nevşehir)yeni yerleşim yer seçimi ve jeolojik ön etüt raporu, MTA Rapor No: Atabey, E Karain köyü mevcut yerleşim yeri ile yeni yerleşim yeri jeoloji etüdü ve öneriler. MTA rapor No: Atabey, E Karain köyü yerleşim yerine alternatif yeni yerleşim alanı Tıbbi jeolojik etüdü ve öneriler, MTA rapor No:10973 Atabey, E Niğde ili Tıbbi Jeolojik Unsurları ve Halk Sağlığı. Niğde Belediyesi Kültür yayınları. 3

4 Atabey, E Kapadokya Tıbbi Jeoloji-Mezotelyoma (Aksaray-Niğde-Nevşehir-Kırşehir). Hacettepe Üniversitesi Mezotelyoma ve Medikal Jeoloji Uygulama ve Araştırm Merkezi yayın No: s. ISBN: Ankara. Atabey, E Nevşehir İli Tıbbi Jeolojik Unsurları ve Halk Sağlığı. Nevşehir Belediyesi yayınları. 399s. ISBN: Atabey, E., Çubukçu, E. ve Emri, S Ürgüp (Nevşehir) Karacaören taşocağı ve Kayakapı alanı tıbbi jeolojik etüdü (eriyonit minerali için). T.C. Sağlık Bakanlığı kanser Dairesi-Ankara Baris B, Demir AU, Shehu V, Karakoca Y, Kisacik G, Baris YI. Environmental fi brous zeolite (erionite) exposure and malignant tumors other than mesothelioma. J Environ Pathol Toxicol Oncol 1996 ; 15 : Baris YI, Sahin AA, Ozesmi M, Kerse I, Ozen E, Kolacan B, et al. An outbreak of pleural mesothelioma and chronic fi brosing pleurisy in the village of Karain/Urgup in Anatolia. Thorax 1978 ; 33 : Baris YI. Fibrous zeolite (erionite)-related diseases in Turkey. Am J Ind Med 1991 ; 19 : Baris, Y. İ. ve Grandjean, P Prospective Study of Mesothelioma Mortality in Turkish Villages With Exposure to Fibrous Zeolite. [J Natl Cancer Inst 98:414 7]. Barış, Y. İ Asbestos and erionite related chest diseases, Semih Ofset Matbaası, Ankara. Baris YI. Lung diseases related to asbestos and fibrous zeolite exposure in Turkey. The symposium on nutrition, environment, and cancer, 31 March 3 April 2002, Ankara. Barış, Y. İ., Bu doktoru rehin alalım: Anadolu da bir kanser araştırması, 110s., Kent Matbaası, Ankara. Barış, Y. İ., Türkiye de asbest ve fibroz zeolit (eriyonit) ile ilgili akciğerhastalıkları. Beslenme, Çevre ve Kanser Sempozyumu Bildiri Özleri, 22-23, Ankara Barış, Y. İ., 2003a. Anne Bana Kerpeteni Getir Anadolu nun bitmeyen akciğer ve karın zarı kanseri. 224s., Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara. Barış, Y. İ. ve Atabey, E Turkiye de Mesleksel ve Cevresel Hastalıklar, Koseleciler 1933, Magic Digital Center. 221s. Bursa. Çubukçu, H. E., Yurdakul, Y., Akkaş, E., Akın, L., Şen, E. ve Ulusoy, İ Kapadokya nin eriyonit içeren ignimbiritleri: Süregelen bir sorun ( Doğan, A. U. ve Doğan, M Re-evaluation and re-classification of erionite series minerals. Environ Geochem Health, 30, DOI /s z Dumortier P, Coplu L, Broucke I, Emri S, Selcuk T, de Maertelaer V, et al. Erionite bodies and fibres in bronchoalveolar lavage fl uid (BALF) of residents from Tuzkoy, Cappadocia, Turkey. Occup Environ Med ; 58 : Duru, İ Kanser ve Karain. Mega Basım Sanayi ve Ticaret A.Ş. İstanbul. 271s. Emri, S. ve Demir, A. U Malignant pleural mesothelioma in Turkey, Lung Cancer, 45S, S17 S20 Emri S, Demir A, Dogan M, Akay H, Bozkurt B, Carbone M, et al. Lung diseases due to environmental exposuresto erionite and asbestos in Turkey. Toxicol Lett 2002;127 (1-3): Göktepeli, A., Ayan. Z., Artvinli, M., Şahin, A. ve Barış, Y. İ., İnsan sağlığı ve jeoloji. Türkiye Jeoloji Kurumu, Yeryuvarı ve İnsan Dergisi, Ankara. Ozesmi M, Hillerdal G, Svane B, Widstrom O. Prospective clinical and radiologic study of zeoliteexposed Turkish immigrants in Sweden. Respiration 1990; 57: Sebastien P, Gaudichet A, Bignon J, Baris Yi. Zeolite bodies in human lungs from Turkey. Lab Invest 1981 ; 44 : Temel, A. ve Gündoğdu, M. N., Zeolite Occurrences and the Erionite-Mesothelioma Relationship in Cappadocia, Central Anatolia, Turkey. Mineral Deposita, 31, Wagner JC, Skidmore JW, Hill RJ, Griffi ths DM. Erionite exposure and mesotheliomas inrats. Br J Cancer 1985 ; 51 :

5 5