Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s Atalay GACAR 1 Eyyüp NACAR 2 Esra BAYRAK AYAŞ 3 PLAJ HENTBOLU ANTRENÖRLERİN LİDERLİK TARZLARININ İNCELENMESİ Özet Bir spor takımını istenilen hedefe ulaştıracak kişi antrenördür. Antrenör çeşitli liderlik davranışları sergilemektedirler, dolayısıyla izleyicisi konumunda olan sporcular tarafından bu davranışların nasıl algılandığının analiz edilmesi önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu düşüncelerden yola çıkarak çalışmamızda, hentbol sporu ile uğraşan sporcuların takımlarında görev yapan antrenörlerin sahip oldukları ve onlardan beklenilen liderlik tarzlarının, tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya; Türkiye Üniversiteler Federasyonunun sezonu faaliyet programında yer alan Üniversiteler Arası Plaj Hentbolu Türkiye Şampiyonasına katılan üniversite takımlardaki 56 erkek ve 48 kadın sporcular gönüllü olarak katılmıştır. Araştırmaya katılan hentbolcuların kendilerine ait bilgileri edinmek için Kişisel Bilgi Formu oluşturulmuştur. Antrenörlerin liderlik davranışlarını belirlemek için ise, Chelladurai ve Saleh (1980) tarafından geliştirilen Sporda Liderlik Davranışının ölçülmesine ait anket kullanılmıştır. Elde edilen veriler SSPS istatistik paket programı ile değerlendirilmiş ve anlamlılık düzeyi (p<0.05) olarak alınmıştır. Araştırma sonucunda çalışmaya katılan hentbolcuların, cinsiyet, yaş değişkenlerine göre, antrenörlerin liderlik davranışları düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar gözlenmiştir. Spor yapma yılı ve öğrenim gördüğü bölüm değişkenine göre ise, 1 Doç. Dr., Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, gacaratalay@gmail.com 2 Doç. Dr., Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, enacar@firat.edu.tr 3 Arş. Gör., Adıyaman Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu, esrabayrak86@gmail.com

2 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi antrenörlerin liderlik davranışları düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar gözlenmemiştir. Anahtar Kelimeler: Spor, Hentbol, Antrenör, Lider, Liderlik Davranışları EXAMINING THE LEADERSHIP STYLES OF BEACH HANDBALL COACHES Abstract The person is the coach who will reach a sport team to desired aim. The coach exhibits various leadership behaviors, therefore analyzing how these behaviors are perceived by the athletes who are in the audience is an important issue. By going out of these thoughts in our study, it was aimed to determine the leadership style that the coaches working in teams of handball sports athletes had and expected them. 56 male and 48 female college teams athletes participated in the study as volunteers who in the Interuniversity Beach Handball Turkish Championship participated in the season program of the Turkish Universities Federation. Personal Information Form was created to get information about the handball players participating in the research. In order to determine the leadership behaviors of the coaches, a questionnaire was used to measure the Leadership Behavior in Sports which was developed by Chelladurai and Saleh (1980). The obtained data were evaluated with SSPS statistical package program and the level of significance was taken as p> As a result of the research, significant differences were observed between the levels of leadership behaviors of coaches according to sex, age variables, handball players participating in the study. According to the sporting year and the departmental variable in which they have studied, no significant differences were observed between the levels of leadership behaviors of the coaches. Keywords: Sport, Handball, Coach, Leader, Leadership Behaviors 1.GİRİŞ İnsanlar arasında, toplu olarak yaşamaya başladıklarından bu yana yöneten ve yönetilenler ayrımı olmuştur. Bu ayırım en küçük toplumsal birim olan aileden, en büyük topluluk olan ulusa kadar tüm topluluklarda görülür. Yöneten ve yönetilenler ayrımına neden olan faktörler arasında, bireylerin amaç ve amaca ulaştırıcı yollar hakkındaki fikir farklılıkları; bireylerin işbirliği yapma zorunlulukları ve işbirliği sonucu ortaya çıkan işbölümü ve uzmanlaşmanın artması sayılabilir. Bu ve buna benzer faktörler sonucu insanlar arasında oluşan etkileme ve güç ilişkileri, liderlik, yöneticilik, antrenörlük gibi kavramların da ortaya çıkmasına neden olmuştur (1). Liderlik son yıllarda üzerinde en çok araştırma yapılan konulardan biridir. Bunun nedeni hemen herkesin bir gruba liderlik etme isteği duyması ve bunun insanlara cazip gelmesidir. Sporda liderlik özellikle sporun bilimsel temeller üzerine oturmasıyla birlikte önemini arttırmıştır. Antrenörün liderlik fonksiyonu çeşitli kaynaklarda antrenörün en önemli görevleri arasında Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

3 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş gösterilmektedir. Antrenör açısından liderlik, öncelikle sporculara rehberlik etme, onları yönlendirebilme noktasında kendini göstermektedir (2). Takım oyunlarında, takım bütünlüğünü ve başarısını sağlamak için grup lideri olarak liderlik özellikleri taşıyan antrenöre ve bu başarıya emek verecek olan sporculara gereksinim duyulmaktadır. Bir spor takımını istenilen hedefe ulaştıracak lider olan antrenörler çeşitli liderlik davranışları sergilemektedirler ve bu davranışlar grubun ele alınan konuyu başarmasında ve grup üyelerinin gereksinimlerinin giderilmesinde çok önemli bir yer tutmaktadır (3). Sporda başarı ve performansı etkileyen önemli faktörlerden birinin liderlik becerisi olduğu söylenebilir. Liderlik, genel olarak insanların planları ve alınan kararların eyleme dönüştürülmesini sağlayan bir sanat, bir insan becerisi ve belirli bir toplumu sevk ve idare etmek için gereken özellikler olarak tanımlanmaktadır. Liderlik, ortak amaçlar için birleşen insanları, bu amaçları gerçekleştirmek için etkileme gücü veya mensup olduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçların gerçekleşmesinde gruba etkili biçimde yön verebilen kişi olarak da tanımlanmaktadır (4). Biçer e göre ise liderlik, bulunduğu yerde koşullara rağmen fark yaratan insandır (5). Bu tanımdan da anlaşıldığı üzere lider içinde bulunduğu koşul ve durumda kendisi, izleyenleri, örgütü ve çevresi için olumlu değişimler yapabilen; bu eylemi başlatan ve cesareti gösterebilen kişidir. Dolayısıyla liderin vizyonu (ülküsü) ve misyonu (görev bilinci; var olma nedeni) kendi liderliğine yön verecektir (6). Lider ise, çalışanlarını bulundukları kurumun hedefleri ve amaçları doğrultusunda davranmaya sevk eden, etkileyen kişidir. Liderlik sürecinin esasını, bir kişinin başkalarını etkileyebilmesi oluşturmaktadır. Etkileme olayı liderin kullandığı güç kaynakları ile yakından ilgilidir (7). Liderlik özelliği doğuştan gelir ve etkili liderler aynı ortak özellikleri paylaşırlar. Buna göre, spor ortamında lider durumunda olan antrenörün başarılı olması, çalıştığı sporcuların ve ortamın özelliklerinden ziyade antrenörün kişilik özelliklerine bağlıdır (8). Günümüzde liderlik davranışları açısından çeşitli liderlik tarzları oluşmuştur ve zaman geçtikçe yeni tarzlarda oluşmaya devam etmektedir. Bu liderlik davranış tipleri içinde otokratik lider, demokratik lider, liberal lider, dönüşümcü lider, vizyoner lider, karizmatik lider, durumsal lider ve stratejik lider davranış tipleridir. Bu liderlik davranış tarzları antrenörlerin sergiledikleri davranışların açıklanmasını sağlamaktadır (3). Sporda liderlik araştırmaları, temel olarak antrenörün liderlik rolünde toplanır ve liderlik, antrenörün oyuncuları üzerindeki etkisi olarak tanımlanır. Literatüre bakıldığında, lider olan antrenör üzerinde yoğunlaşan araştırmalar, antrenörler tarafından sergilenen liderliğin birçok boyut içerdiğini ve liderlik niteliklerinin birçok değişken tarafından etkilendiği görülür. Örneğin Martens (1987), etkili liderliğin dört temel öğeden oluştuğunu ileri sürmüştür. Bunlar; liderlik özellikleri, liderlik stili, liderin ve sporcuların özellikleri ile durumsal faktörlerdir (9). Araştırmamızda lider olarak yer alan antrenörler ile ilgili bazı tanımlar yapılmış ve bunlara göre antrenör, teknisyen olarak gerekli bilgileri bilimin ışığında sporcunun başarısı için kullanan, daha sonra bu bilgileri spor becerileri ve stratejiler ile birleştiren ve farklı mizaçlardaki insanlara uygulayabilen kişi olarak tanımlarken, antrenörün iyi bir organizatör, etkili bir yönetici, motivatör ve sporcuya bağımsızlığını, yeterliliğini kazandıran bir eğitimci olması gerektiği de belirtilmiştir. Sporcunun ya da takımın başarılı olmasında öncelikle antrenörün kişiliği büyük önem taşımaktadır. Antrenör, bir eğitici ve yol gösterici olarak bazı özelliklere sahip olduğunda 55 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

4 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi sporcusunun saygısını kazanabilir. Buna göre antrenörlerin sahip olması gereken bazı kişilik özelliklerini şöyle sıralayabiliriz; Spor Bilgisi, İlgi Düzeyi, Dürüstlük, Olgunluk, Örnek Olmak, İnatçı ve Israrlı Olmak, Sabırlı Olmak Kendini Kontrol Edebilme, Organizasyon, Dikkatli ve Çalışkan Olmak (9). Spor takımlarında ise sporcuyu en fazla etkileyecek kişiler antrenörlerdir. Antrenör, takımın hem lideri hem de yöneticisi konumunda olduğu için, bir yöneticinin ve liderin görevlerini aynı zamanda antrenörün görevleri olarak kabul etmek gerekir. Tutko ve Ogilvie nin (1966) yaptıkları araştırmanın sonuçlarına göre, başarılı antrenörlerin kişilik özellikleri ile seçkin ve başarılı sporcuların kişilik özelliklerinin benzerlik gösterdiği ortaya konmuştur (10). Sporcunun ya da takımın başarılı olmasında antrenörün kişiliği büyük önem taşımaktadır. Antrenör, bir eğitici ve yol gösterici olarak bazı özelliklere sahip olmalıdır. Ancak bu özelliklere sahip olduğunda sporcunun saygısını kazanabilir. Sporcu antrenörünü seviyor ve ona saygı duyuyorsa, antrenörünün önerilerine uyar ve doğal olarak da görevini yerine getirir. Bunun sonucunda ise başarı kaçınılmazdır (10). Başarılı bir antrenörün, spor bilimleri, spor yönetimi, teknik ve taktikler hakkında iyi bir bilgiye sahip olmasının yanı sıra çeşitli kitaplar, seminerler ve elektronik kaynaklar vasıtasıyla sahip oldukları spor bilgilerini geliştirmeleri, yenilikleri takip etmeleri gerekmektedir. İyi bir antrenör planlama ve organize etme yeteneğine sahip olmalı, her bir oyuncusunun sorun ve problemleri ile ayrı ayrı ilgilenmeli, bir doktor gibi davranmalıdır (11). Başarılı antrenörlerinin başarılarının arkasında yatan en temel özellikler yaratıcı, motive edici ve bilgili olmalarıdır. Ayrıca başarılı antrenörler oyuncuları çok iyi okuyabilen ve analiz edebilen kişilerdir (11). Liderliği takım üzerinde incelediğimizde; Takım liderliği, bir çeşit yüz yüze liderliktir. Takım kelimesi, özellikle spor alanında düşünecek olursak, iki grup arasında yüksek skor için birbiri ile rekabeti çağrıştırır. Özellikle takım sporlarının bir lidere ihtiyacı vardır. Takım üyelerine liderlik yapmak, onları birleştirici güç sağlamak, eninde sonunda kazanmaya sebep olur. Takım lideri, takım ruhunu devam ettirebilmelidir. Bireysel başarı, takım içinde herkesin birlikte çalışma güçleriyle tamamlanmıştır (12). Liderler takımlarıyla, takımlar liderleriyle güçlüdür. Güç ve etki genişletilebilir kaynaklardır. Güçlü ve etkili bir lider, takım için olumlu bir faktördür. Bir liderin gerçek gücü, işlevlerin gelişmesini sağlamak, kaynaklar bulmak, engelleri kaldırmak, takım dışında işleri hareketlendirmek ve takım bireylerinin gerçek potansiyellerine ulaşmalarını sağlamaktan gelmelidir. Bir takım ortamında liderin rolü, bireylere yapmaları gerekeni söylemek veya emretmekten ziyade paylaşılan hedeflerin bir vizyon oluşturmaya doğru değişmesidir. Lider takımın iletişim merkezi olarak, takımın gönül ve birlik süreç dinamiklerinin yaratılıp sürdürülmesinde yaşamsal rol oynar. Takım lidere, özellikle çalışma koşullarının organizasyonun rekabet yeteneğini etkilediği zor dönemlerde insanları yüreklendiren ve uyumu koruyan bir kişi olarak bakar. Bir takım içerisinde liderin fonksiyonları, takım üyelerini gözlemleme, yani onları etkileyebilecek performans olayları ve şartları hakkında bilgi elde ederek yorumlamak ve uygun performans şartlarını yaratarak sürdürmek için harekete geçmektir. Sonuç olarak, üyelerin lider için değil, liderle birlikte çalışma duygusunu yaşamasıdır (12). Araştırmamızda amaçladığımız, Türkiye Üniversiteler Federasyonunun sezonu faaliyet programında yer alan Üniversiteler Arası Plaj Hentbolu Türkiye Şampiyonasına katılan üniversite takımlarında görev yapan antrenörlerin sahip oldukları ve onlardan beklenilen liderlik 56 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

5 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş tarzlarının, bu takımlardaki sporcular tarafından, antrenörleri ile ilgili liderlik davranışlarının belirlenmesi ve bununla beraber bu ilişkinin ortaya konmasıdır. 2. METERYAL YÖNTEM Araştırma, Türkiye Üniversiteler Federasyonunun sezonu faaliyet programında yer alan Üniversiteler Arası Plaj Hentbolu Türkiye Şampiyonasına katılan 12 Erkek ve 10 Kadın üniversite takımlardaki 56 erkek ve 48 kadın sporcu ile sınırlandırılmıştır. Araştırmamızda, hentbolcuların kendilerine ait bilgileri edinmek için Kişisel Bilgi Formu yanı sıra Chelladurai ve Saleh (1980) tarafından geliştirilen ve 40 maddeden oluşan Spor İçin Liderlik Ölçeği kullanılmıştır (13). Güngörmüş, Gürbüz ve Yenel (2006) Spor İçin Liderlik Ölçeği ni (LSS) Türkçeye çevirerek Sporcuların Antrenörün Davranışlarını Algılaması versiyonunun Türkiye deki üniversite takımlarının oyuncuları için güvenirliğini ve geçerliğini test etmiştir. (14). Güngörmüş, Gürbüz ve Yenel (2006) Çalışmalarında üniversite takımlarının basketbol, judo, tenis, voleybol ve futbol gibi farklı spor branşlarında yer alan 367 sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Çalışmada ölçeğin faktör yapısını test etmek için çok değişkenli istatistik tekniklerden biri olan Temel Bileşenler Analizi yöntemi kullanılmıştır. Yapılan faktör analizi sonuçlarına göre orijinal çalışmada yer alan 5 faktörlü yapının aksine ölçeğin Türkçe versiyonunda toplam 34 madde ve 4 faktörlü yapının ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Analiz sonucunda ortaya çıkan 4 faktörlü yapı ise kapsadığı maddelerin anlam içeriklerine göre sırasıyla şöyle sıralanmıştır. Bunlar: a-) Eğitici ve Destekleyici Davranış (12 madde) b-) Demokratik Davranış (10 madde) c-) Açıklayıcı ve Ödüllendirici Davranış (7 madde) d-) Otokratik Davranış (5 madde): e) Pozitif Geribildirim Davranış (Ödüllendirici ) (madde) Ölçeğin güvenirliğini test etmek için,hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı. 71 (otokratik davranış) ile.84 (eğitici destekleyici) arasında bulunmuştur.ölçeğin toplam iç tutarlılık katsayısı ise.87 olarak hesaplanmıştır (14,15). 57 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

6 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi BULGULAR Tablo 1. Liderlik Düzeyi Ölçek Puanlarının Cinsiyet Değişkenlerine İlişkin t Testi Dağılımı Değerleri. x Cinsiyet N Ss t p Eğitici Demokratik Otokratik Sosyal Pozitif Kadın 48 26,43 8,61 3,48 0,00 Erkek 56 21,01 7,24 Kadın 48 17,70 6,20 1,43 0,15 Erkek 56 16,03 5,71 Kadın 48 11,97 3,83-1,41 0,16 Erkek 56 13,25 5,09 Kadın 48 17,22 5,50 2,57 0,01 Erkek 56 14,60 4,87 Kadın 48 10,18 3,93 2,28 0,02 Erkek 56 8,60 3,12 Tablo 1 de katılımcıların cinsiyet değişkenine göre antrenörlerin Liderlik Düzeyi Ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları t testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (eğitici liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik) puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Diğer alt boyutlar ve toplam puan ortalamalarında katılımcıların cinsiyet değişkeni açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmamıştır (p>0,05). Kadın sporcular gözüyle antrenörleri erkek sporculara göre daha eğitici, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları bulunmuştur. 58 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

7 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş Tablo 2. Liderlik Düzeyi Ölçek Puanlarının Yaş Değişkenlerine İlişkin Varyans Analizi Dağılımı Değerleri Yaş N Ss F p Eğitici ,76 9,76 14,72 0, ,69 7, ,14 4,22 Total ,51 8,32 Demokratik ,05 6,33 18,24 0, ,66 4, ,76 3,93 Total ,80 5,97 Otokratik ,67 3,51 5,47 0, ,63 4, ,61 4,54 Total ,66 4,58 Sosyal ,29 5,42 15,34 0, ,08 4, ,11 4,21 Total ,81 5,31 Pozitif ,52 3,90 18,71 0, ,52 3,19 x ,94 1,82 Total 104 9,33 3,59 59 Tablo 2 de katılımcıların yaş değişkenine göre antrenörlerin Liderlik Düzeyi Ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (eğitici liderlik, demokratik liderlik, otokratik liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik) puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Yaşları daha küçük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici, daha demokratik, daha otokratik, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları gözlenmiştir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

8 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi Tablo 3. Liderlik Düzeyi Ölçek Puanlarının Spor Yılı Değişkenlerine İlişkin Varyans Analizi Dağılımı Değerleri Spor Yılı N x Ss F p Eğitici ,65 9,31 4,97 0, ,85 7,10 14 ve üstü 25 19,96 4,71 Total ,51 8,32 Demokratik ,25 6,63 0,42 0, ,90 5,85 14 ve üstü 25 16,52 4,35 Total ,80 5,97 Otokratik ,43 3,95 0,76 0, ,76 5,04 14 ve üstü 25 12,28 5,51 Total ,66 4,58 Sosyal ,15 6,09 0,31 0, ,66 4,52 14 ve üstü 25 15,16 3,90 Total ,81 5,31 Pozitif ,24 3,93 4,61 0, ,52 3,44 14 ve üstü 25 7,92 2,03 Total 104 9,33 3,59 60 Tablo 3 de katılımcıların spor yılı değişkenine göre antrenörlerin Liderlik Düzeyi Ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (eğitici liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik) puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

9 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş Tablo 4. Liderlik Düzeyi Ölçek Puanlarının Üniversitede Öğrenim Gördüğü Bölüm Değişkenlerine İlişkin Varyans Analizi Dağılımı Değerleri Bölüm N x Ss F p Eğitici Öğretmenlik 28 29,17 10,40 10,50 0,00 Antrenörlük 48 21,35 6,69 Spor Yöneticiliği 28 21,57 5,69 Total ,51 8,32 Demokratik Öğretmenlik 28 20,00 7,23 6,02 0,00 Antrenörlük 48 15,52 4,87 Spor Yöneticiliği 28 15,82 5,28 Total ,80 5,97 Otokratik Öğretmenlik 28 14,64 4,46 4,01 0,02 Antrenörlük 48 11,66 4,42 Spor Yöneticiliği 28 12,39 4,49 Total ,66 4,58 Sosyal Öğretmenlik 28 18,64 6,05 6,46 0,00 Antrenörlük 48 15,20 4,93 Spor Yöneticiliği 28 14,03 4,05 Total ,81 5,31 Pozitif Öğretmenlik 28 12,03 4,25 14,02 0,00 Antrenörlük 48 8,06 2,65 Spor Yöneticiliği 28 8,82 2,86 Total 104 9,33 3,59 61 Tablo 4 de katılımcıların öğrenim gördüğü bölüm değişkenine göre antrenörlerin Liderlik Düzeyi Ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (eğitici liderlik, demokratik liderlik, otokratik liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik) puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümü okuyan öğrenciler açısından antrenörleri daha eğitici, daha demokratik, daha otokratik, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları gözlenmiştir. Yapılan istatistiksel analiz sonucunda anlamlı farklılığın daha çok öğretmenlik ve spor yöneticiliği bölümünde öğrenim gören öğrenciler arasında olduğu görülmektedir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

10 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi TARTIŞMA ve SONUÇ Bir lider olarak etkili antrenörlük, kendi kişilik özelliklerini tanımayı, buna uygun liderlik sitilini benimsemeyi, içinde bulunulan durumun özelliklerini ve sporcuların kişiliklerini tanımayı karşılıklı iletişim ve etkileşimle diğerlerini etkilemeyi ve yönlendirmeyi gerektiren dinamik bir süreçtir. Ancak, bütün bu koşullarda uyumu sağlayan antrenörler, bir lider olarak etkili antrenörlük ortaya koyduklarında başarıyı yakalama şansları yüksek olabilir (16). Bu nedenle bir takımı başarıya taşıyacak olan kişi antrenördür. İyi bir antrenör liderlik vasıflarını ortaya koyarak, antrenör sporcu ilişkilerinde takımın bütünlüğü ve başarı yakalamada önem arz etmektedir. Türkiye üniversiteler federasyonunun sezonu faaliyet programında yer alan üniversiteler arası plaj hentbolu Türkiye şampiyonasına katılan üniversite takımlarda görev yapan antrenörlerin sahip oldukları ve onlardan beklenilen liderlik tarzlarının, takımlarında oynayan sporcuların antrenörlerde bulunmasını istedikleri liderlik tarzlarının tespitini içeren çalışma bulguları, literatür bilgileri ışığında tartışılmıştır. Çalışmamızda; katılımcıların cinsiyet değişkenine göre antrenörlerin liderlik düzeyi ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları t testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (Tablo 1); eğitici liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Diğer alt boyutlar ve toplam puan ortalamalarında katılımcıların cinsiyet değişkeni açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmamıştır (p>0,05). Kadın sporcular gözüyle antrenörleri erkek sporculara göre daha eğitici, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları bulunmuştur. Farklı çalışmalar incelendiğinde; Nacar (2013) Türkiye profesyonel hentbol 1. Lig inden görev yapan antrenörlerin liderlik tarzlarının incelenmesi adlı çalışmasında, hentbolcuların cinsiyet değişkenine göre antrenörlerin liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; eğitici- öğretici davranış ile pozitif geri bildirim davranış alt boyutlarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra demokratik, otokratik ve sosyal destek davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (17). Başka bir çalışmada, Çeyiz, (2007) Adana ilinde futbol antrenörlüğü yapan bireylerin liderlik tarzlarının belirlenmesi adlı çalışmasında; Adana daki futbol takımlarında antrenörlük yapan bireylerin liderlik tarzları orta düzeyde otokratik olarak belirlenmiştir (18). 62 Araştırmaya katılan katılımcıların yaş değişkenine göre antrenörlerin liderlik düzeyi ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (Tablo 2); eğitici liderlik, demokratik liderlik, otokratik liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Yaşları daha küçük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici, daha demokratik, daha otokratik, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları gözlenmiştir. Çalışmamızda; katılımcıların spor yılı değişkenine göre antrenörlerin liderlik düzeyi ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında (Tablo3); eğitici liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

11 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş açısından antrenörleri daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Tablo 4 de katılımcıların öğrenim gördüğü bölüm değişkenine göre antrenörlerin liderlik düzeyi ölçeği alt boyut puanları ve toplam puan ortalamaları anova testi sonuçları bakımından karşılaştırıldığında eğitici liderlik, demokratik liderlik, otokratik liderlik, sosyal liderlik ve pozitif geri bildirim liderlik puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmıştır (p<0,05). Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Yapılan istatistiksel analiz sonucunda anlamlı farklılığın daha çok öğretmenlik ve spor yöneticiliği bölümünde öğrenim gören öğrenciler arasında olduğu görülmektedir. Araştırmamız ile ilgili yerli ve yabancı literatürde çeşitli benzer ve farklı çalışmalar yer almaktadır. Özsarı (2007) amatör futbolcuların antrenörlerde bulunmasını istedikleri liderlik tarzlarının tespitine yönelik yaptığı çalışmasında, lise düzeyindeki amatör futbolcuların açıklayıcıödüllendirici davranış özelliği gösteren lider antrenörlük tarzını, diğer antrenörlük tarzlarına göre anlamlı düzeyde benimsedikleri görülmüştür. Bunun yanı sıra eğitici-öğretici lider antrenör tarzının, diğer tarzlara göre, çalışılan boyutların hepsinde rakamsal olarak daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (19). Yılmaz, (2008) yaptığı araştırmada futbol, voleybol, hentbol, badminton ve güreş branşlarında faaliyet gösteren sporcuların eğitim düzeyine göre antrenörlerinin liderlik özelliklerinin karşılaştırılmasında eğitici-destekleyici, demokratik, otokratik ve açıklayıcıödüllendirici davranış özellikleri sporcuların eğitim düzeylerinin ilköğretim, lise ve üniversite olması bakımından anlamlı bir farklılık göstermediği bilgisine ulaşmıştır (20). Weinberg ve Gould un (1995) yapmış olduğu araştırmaya göre sporcuların deneyimlerine bağlı olarak eğitici-destekleyici davranış boyutundaki puanların ortalamasının diğer boyutlara göre daha yüksek olduğu bilgisine ulaşılmıştır (21). Garland ve Barry,(1987) lider davranışlarının kolej futbolcuları üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Bu çalışmada liderin (eğitici ve öğretici, demokratik, otokratik, ödüllendirici ve sosyal destekleyici gibi) kişisel davranışlarının oyuncuların performansları ile bir etkileşim içinde oldukları bulunmuştur (22). Nacar ve Gacar (2013) voleybolda antrenör lider ilişkisi ve takım birlikteliğinin incelenmesi isimli çalışmasında; voleybol oyuncularının cinsiyet değişkenine göre liderlik davranışları alt boyutlarından aldıkları puanlara bakıldığında; sosyal destek davranış alt boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Eğitici- öğretici, demokratik, otokratik ve pozitif geri bildirim davranış boyutlarında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (23). Başka bir çalışmada; Tozoğlu (2003) atletizm, futbol, güreş tenis ve voleybol antrenörlerinin liderlik tarzlarını belirlemeyi amaçladığı araştırmasında, antrenörlerin %62 sinin durumsal liderlik özellikleri gösterdiklerini bulmuştur (24). Donuk ise,(2006) yine futbol antrenörleri üzerine yaptığı çalışmasında, antrenörlerin, sporcularının eğitim-öğretimine önem veren, sosyal destek sağlayan, yarı demokratik, yarı otokratik bir liderlik tarzının olduğunu, sporcuların ise antrenörlerinin daha az otokratik, daha çok demokratik olma taleplerini belirlemiştir (3). 63 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s

12 Plaj Hentbolu Antrenörlerin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi Çalışmamız sonuçlarında; cinsiyet değişkenlerine göre, kadın sporcular gözüyle antrenörleri erkek sporculara göre daha eğitici, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları bulunmuştur. Yaş değişkenlerine göre, yaşları daha küçük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici, daha demokratik, daha otokratik, daha sosyal ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip oldukları gözlenmiştir. Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Spor yapma yılı daha düşük olan sporcular açısından antrenörleri daha eğitici ve daha pozitif geri bildirim liderlik tipine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Sonuç olarak; çalışmaya katılan hentbolcuların, cinsiyet, yaş değişkenlerine göre, antrenörlerin liderlik davranışları düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar gözlenmiştir. Spor yapma yılı ve öğrenim gördüğü bölüm değişkenine göre ise, antrenörlerin liderlik davranışları düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar gözlenmemiştir. Çalışmamız; farklı spor branşlarındaki antrenörlerin liderlik davranışlarının belirlenmesine yönelik çalışmalarda literatür bilgi olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Çalışkan G. (2001).Liderlik Açısından Antrenör Davranışlarının Sporcu Performansı Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesi, Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,; İkizler, C.: (2000).Sporda Sosyal Bilimler, Alfa Yayınevi, İstanbul,,s.50,76. Donuk B. (2006). Türkiye Profesyonel Futbol Ligleri Antrenörlerinin Liderlik Tarzlarının İncelenmesi ve Bir Model Yaklaşım. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Koçel, T. (2000). İşletme Yöneticiliği s. 423, Beta Yayınları, İstanbul Biçer T. (2005). Liderlik ve Ötesi, Kobi Efor Dergisi, sayı: 67, İstanbul Biçer T. (2008). Sporda Toplam Kalite Yönetimi ve Futbol Uygulamaları, Beyaz Yayınları, İstanbul, s. 12, Koçel, T. (2001). İşletme Yöneticiliği 8. Baskı s. 465, Beta Yayınları, İstanbul. Konter E.(2004). Antrenörlük ve Takım Psikolojisi, Palme Yayıncılık; Ankara Martenns, R. (1987). Coashes Guide to Sport Psychology Human Kinetics Publishers, s. 38, İllinois. Tutko, T. Richards, A. Jack, W. (1971). Psychology Of Coaching s. 15 Boston. Casey G.: (2004).What it Takes to Become a Winning Coach (Soccer), Coach and Athletic Director,, 74: 36,. Tatar, G. (2009). Futbolda Takım Birlikteliği ve Liderin Takım Birlikteliği Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi Marmara Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul. Chelladurai P., Saleh, S.D. (1980). Dimensins of Leader Behavior in Sports: Development of A Leadership Scale. Journal of Sport Psychology, p Güngörmüş AH. Gürbüz B.Yenel F. (2006 ). Spor İçin Liderlik Ölçeği nin Sporcuların Antrenörün Davranışlarını Algılaması Versiyonunun Psikometrik Özelliklerinin Değerlendirilmesi,9.Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi,;1043, Muğla. Alpar R. (2001). Spor Bilimlerinde Uygulamalı İstatistik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Lyle J. (2002).Sports Coaching Concepts: A Framework For Choshes Behavior.London: Routledge;. 64 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

13 Atalay Gacar _ Eyyüp Nacar _ Esra Bayrak Ayaş Nacar, E (2013) A Study on Leadership Styles of Coaches of the Turkish Professional Handball First League Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 7(2): Çeyiz, S. (2007) Adana ilinde futbol antrenörlüğü yapan bireylerin liderlik tarzlarının belirlenmesi Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana. Özsarı, A. (2010). Amatör Futbolcuların Antrenörlerde Bulunması İstedikleri Liderlik Tarzlarının Tespiti Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya. Yılmaz, İ. (2008). Sporcu Algıları Çerçevesinde Farklı Spor Branşlarındaki Antrenörlerin Liderlik Davranış Analizleri ve İletişim Beceri Düzeyleri Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. Weinberg R, Gould D. (1995). Foundations of Sport And Exercise Psychology. Human Kinetics İllionis, United State; Garland D, Barry J.R.(1987). Personality and Leader Behaviors in Collegiate Football: A Multidimensional Approach to Performance, Annual Convention of the American Psychological Association in New York City, NY. Nacar E, Gacar A. (2013) THE investigation of the relationship between the coach and teammates and the unity of the team in volleyball Advances in Environmental Biology, 7(2): , Tozoğlu E. (2009). Farklı Spor Dallarında Görev Yapan Antrenörlerin Liderlik Özellikleri ve Bu Özelliklerin Bazı Değişkenlerle İlişkileri Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. 65 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s