ZOR HASTAYA YAKLAŞIM Mevlüt ÜLGEN Psikolog

Transkript

1 ZOR HASTAYA YAKLAŞIM Mevlüt ÜLGEN Psikolog mevlutulgen@gmail.com 1

2 HASTALIK PSİKOLOJİSİ Hastalık yeni bir uyum sürecidir. Sadece kişiyi değil, çevresini de etkiler. Kontrol algımız etkilenir, kontrol sorunu yaşanır. Kaygı, öfke, kızgınlık, umutsuzluk, karamsarlık duyguları yaşanır. İlgi ve destek beklentisi artar, Karşıt duygu ilgi beklentisi ilgi ve yardım almaya karşı öfke, kızgınlık Aşırı duyarlılık, kolay incinme, üzüntü, Kronik ve ölümcül hastalıklarda, ölüm korkusu görülür. Kronik Hastalıklarda red etme, bastırma, yansıtma gibi savunma düzenekleri, Tedaviye uyumsuzluk, Depresyon veya başka psikolojik rahatsızlık ve reaksiyonlar,

3 ÇOCUKLARDA HASTALIK İsyan ve protesto, Ağlama nöbetleri, Korku ve kaygı, Ana babadan ayrılma kaygısı, ayrılmaya yapılan atıflar, Aşırı ilgi beklentisi, Enerji boşaltmanın engellenmesi, Cezalandırılma duygusu, SosyaI destekte aşırı ilgi, koruyucu davranış, yanlış bilgi ve cezalandırılma duygusu tedaviyi olumsuz olarak etkileyen faktörler arasındadır.

4 Bir an önce bu sorulara cevap bulmak, bilgilendirilmek ister. Sabırsızlık, huzursuzluk ve kaygı görülür. İlgi ve şefkat beklentisi artar. HASTALIK PSİKOLOJİSİ Hastalanan kişi kendine şu soruları sorar: Ne oluyor? Neden oluyor? Neden ben? Neden şimdi? Ne yapmalıyım? Durum ciddi olabilir mi? Tedavi edilebilir mi?

5 HASTALIK PSİKOLOJİSİ Hastalığı nasıl algıladığımız, öznel durumumuz ve psikolojik yapımız, sosyal, kültürel ve çevresel etkenler, yaşam ve çalışma koşulları hastalığa ve tedavi sürecine uyumu etkiler. Hastalık algısı, yaşanması, tedaviye uyum, çevresel ve sosyal desteklere verilen tepkiler kişiden kişiye değişir.

6 DİYALİZE BAĞLI KAYIPLAR 1. Fiziksel işlev kaybı: Sağlığını ve özerkliğini yitirme ve tekrar kazanamayacağı endişesi, 2. Ekonomik güvence kaybı: 3. Aile düzeni bozulması: Eş ve çocuklarla ilişkide bozulma, Bağımlı olma veya bakım veren tükenmişliği, agresyon İlişkilerde sınırlılık Aşırı ilgi-ilgisizlik Aşırı hassasiyet alınganlık, kolay incinme, öfkelenme Cinsel sorunlar Cimilli C, Hemodiyalizin psikiyatrik yönleri,türk Nefroloji Diyaliz ve 'Inmsnlantasvon Deiwsi / Official Journal of the lurkish Nephivlogy A,

7 1. Bağımlılık - bağımsızlık çatışması: Bu süreçte diyaliz hastaları aynı anda birbirine zıt iki mesaj alırlar: a. Bir makineye bağımlılık ve diyetine dikkat Hastalığın ve tedavinin yan etkilerini (özellikle halsizlik, uykuya eğilim) kabul etme b. Günün diğer saatlerinde tümüyle sağlıklı bir insan gibi davranma beklenmesi Hasta bu çatışma ile üç şekilde mücadele eder. 1- Bazıları çatışmanın iki yönünde de yaşarlar (tedavi sırasında bağımlı, tedavi dışında bağımsız) 2-Bazıları aşırı bağımlılığı tercih eder, 3-Bağımlılıktan korkanlar, PSİKOLOJİK ÖZELLİKLER Cimilli C, Hemodiyalizin psikiyatrik yönleri,türk Nefroloji Diyaliz ve 'Inmsnlantasvon Deiwsi / Official Journal of the lurkish Nephivlogy A,

8 PSİKOLOJİK ÖZELLİKLER 2. Yaşam-Ölüm Çatışması: 3. İnkar Eğilimi: 4. Beden İmgesi Bozuklukları: Cimilli C, Hemodiyalizin psikiyatrik yönleri,türk Nefroloji Diyaliz ve 'Inmsnlantasvon Deiwsi / Official Journal of the lurkish Nephivlogy A,

9 HASTA TEPKİSİNİN DÖNEMLERİ Bireysel farklılıklar görülmekle birlikte hastaların tepkileri genellikle belirli dönemlerden geçer. 1) Üremik Dönem: Henüz diyalize başlamayan hastalarda kronik böbrek yetmezliği belirtileriyle birlikte ölüm korkusu, umutsuzluk, halsizlik ve zihinsel çökkünlük olur. 2) Anksiyete Dönemi (Diyaliz başlangıcı): Bu dönemde ortaya çıkan anksiyete hastaların tedaviyle ilgili endişelerinden kaynaklanır. 3) Balayı Dönemi (Diyalizde ilk üç hafta): Semptomların gerilemesiyle birlikte hasta ölümden döndüğünü hisseder, apati azalır, öfori olur. 4) Depresyon Dönemi: İlk üç hafta ya da 8-9 diyalizden sonra hasta içinde olduğu bağımlılığın farkına varır, öfori azalır. Tedaviye uyum güçlükleri ve depresyonun sık görüldüğü bu dönem genellikle 3-12 ay sürer. 5) Uyum Dönemi: Makineye alışılmış, yaşam ilgi alanlarına geri dönülmüştür. İleriye dönük plan ve beklentiler vardır. Cimilli C, Hemodiyalizin psikiyatrik yönleri,türk Nefroloji Diyaliz ve 'Inmsnlantasvon Deiwsi / Official Journal of the lurkish Nephivlogy A,

10 DİYALİZDE PSİKİYATRİK SORUNLAR A) Organik Mental Bozukluklar: 1) Kognitif Bozukluk: Üremi, anemi, ilaç toksisitesi, elektrolit denge bozukluğu, hipertansiyon ve diğer sistemik hastalıklara bağlıdır. Bellek bozukluğu yanısıra konsantrasyon bozukluğu, apati, halsizlik, uykuya eğilim, uykusuzluk olabilir. Diyalizin böbrek işlevlerini tümüyle yerine getirememesi ile ilişkilidir. 2) Diyalitik Denge Bozukluğu: Genellikle hızlı diyalize bağlı bir tablodur. Hastada başağrısı, denge ve konuşma bozukluğu, kaslarda seyirmeler, titreme, istemsiz hareketler, bellek bozukluğu, ajitasyon ve konvülsiyonlar görülür. Olasılıkla'beyin omirilik sıvısında ürenin kandan daha hızlı düşmesi sonucunda beyin-omirilik boşluğunda hiperosmolarite ve su tutulumuna bağlıdır. 3) Diyalitik Ensefalopati (Demans): İlk kez 1972'de tanımlanan bu tabloda denge ve konuşma bozukluğu, apraksi, miyoklonus, fokal nöbetler ve pareziler, delirium epizodları, giderek paranoid sanrılar ve demans ortaya çıkar. Genellikle iki yıldan fazla uygulanan hastalarda görülür. Ölümcüldür. Diyaliz sıvısındaki alüminyum ve çinkonun beyinde birikimi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Cimilli C, Hemodiyalizin psikiyatrik yönleri,türk Nefroloji Diyaliz ve 'Inmsnlantasvon Deiwsi / Official Journal of the lurkish Nephivlogy A,

11 DİYALİZDE PSİKİYATRİK SORUNLAR B) Anksiyete: C) Depresyon ve İntihar: D) Cinsel İşlev Kaybı: E) Uyku bozuklukları:

12 PSİKİYATRİK SORUNLARA YAKLAŞIM PSİKİYATRİK SORUNLARA YAKLAŞIM A) Tedavi Ekibine Yönelik Yaklaşımlar: Hastaların diyalize uyum sağlamaları diyaliz ünitesinin yönetim tarzı ile çok yakından ilişkilidir. Örneğin tedavi ekibine psikolojik destek sağlanan ünitelerde hastaların daha iyi uyum yaptıkları gösterilmiştir. Ekip çalışması İdeal bir diyaliz ünitesinde kadrolu eleman olarak hekim (nefrolog), hemşire, sosyal çalışmacı, diyetisyen, psikolog ve teknisyenin bulunması gerekir. Konsültan olarak görev yapan psikiyatristin en büyük yardımı tedavi ekibinin sorunlarına yardımcı olmaktır. Tedavi ekibi içinde hastalarla en fazla yüzyüze ilişki içinde olanlar hemşirelerdir. Hemşireler bu ilişki ve iletişimde kilit rol oynamaktadır.

13 HASTAYA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR: 1. Ön Hazırlık: Diyalize karar verilen hastalarda ön hazırlık yapılması gereklidir. Hastaya yeterince bilgi verilmeli, kronik hastalığa uyum sorunları, inkar ve gerçekdışı beklentilerle mücadele edilmelidir. 2. Periyodik Görüşmeler: Diyaliz süresince düzenli görüşmeler yararlı olabilir. Bağımlılık ve hasta rolü ile mücadele edilir. 3. Gruplar: Özellikle hastalardan oluşan "selfhelp"grupları yararlı olabilir 4. Psikoterapi: Herhangi bir psikiyatrik sorunda en etkili tedavi sorun yönelimli kısa psikoterapidir. Uzun süreli psikoterapi yalnız nevrotikler için önerilmektedir. 5. Farmakoterapi:

14 ZOR HASTA Sürekli isteklerde bulunan, çok soru soran, ağlayan, öfkeli, tedaviyi reddeden, sessiz, her şeyi kabul eden, ölümle ilgili konuşan, ağrısı olan, cinsel davranışlarda bulunan, özel durumundan dolayı iletişimi zor olan hastadır. Özmen E, Taşkın O, Zor Hasta ve Hasta-Hekim İlişkisinde Yaşanan Güçlükler, Sdet 2012, cilt 21,sayı 4, 250

15 ZOR HASTA NİTELENDİRMESİ? Sağlık profesyonelleri günlük uygulamalarında kendilerini zor durumda bırakan, sinirlendiren, çaresizlik ve yetersizlik duygusu yaşamalarına yol açan hastaya bu nitelendirmeyi kullanır. Sağlık kuruluşlarına başvuran hastaların yaklaşık %37 si zor hasta ACEMOĞLU H, Zor hasta ile iletişim, 2016,

16 DİYALİZDE ZOR HASTA NİTELEMESİ 1. Ayda en az 1 seans atlayan 2. Ayda en az 1 seansdan erken çıkan 3. Seanslar arasında anormal kilo alan 4. Antisosyal/hırçın tavır sergileyen % 2-50

17 Olgu Örneği: Bayan ST, 21 yaşında, ilkokul mezunu. 16 yaş altı görücü usulü ile kendinden 25 yaş büyük birisi ile evlendirilmiş. Resmi nikah yok ve çocukları olmamış. (Kadın erkek kadın doğum uzmanı var diye muayene olamamış) Geniş aile, kayınpeder, kaynana, eşin kız kardeşi vb. birlikte oturuyorlar. Bulantı kusma, yemek yiyememe şikayeti ile hastane acil serviisne başvuru KBH son evre ve Hiper Tansiyon tanı Diyalize alınıyor Hasta genç olduğu için Periton diyaliz öneriliyor. Günde dört kez, sürekli ayaktan periton diyaliz (SAPD) yapıyor Genel görünüm Ürkek, güvensiz ve ezik Babaya ve eşe karşı ofkeli İntihar düşünmüş komşunun dini telkinleri ile vaz geçmiş.

18 Evde sürekli kendisinden iş bekleniyor. Öğleye kadar yatıyorsun vb. serzeniş sürekli ev ortamında geniş aile bireyleri tarafından dile getiriliyor. Geniş aile olduğu için evde sürekli misafir olduğunu vurguluyor. Hastalığı yok sayıldığını hissediyor Değersiz hissetme Anlaşılmama İsteksizlik Mutsuzluk Çaresizlik Kapana kısılmışlık duygusu Tedaviye uyum olanaklar çerçevesinde olumlu, Ekip ile işbirliği yapıyor,

19 Olgu Örneği: A M C, 11 yaşında bir erkek çocuğu. 3 yıldır hafta da üç gün hemodiyaliz e giriyor. İlkokula gidiyor. Okul başarısı düşük. Anne 50 yaşlarında eğitim yok, anne ve abla ilgileniyor. Anne tükenmiş ve yeteriz geliyor. Abla da iş ve kendi sorunları ile ilgili Düşük sosyo ekonomik yapı, sosyal cevre ve ailenin yaşadığı bölge dezavantajlı bir bölge. Beden imajında bozulma, KBH ve diyabete bağlı görme sorunları başlamış. A M C diyaliz seanslarına düzenli gelmiyor, diyete uymuyor, genel bir uyumsuzluk ve ret sorunu var. Tedavi ekibi ile uyum sorunları ve çatışma yaşadığı, genel durumunda bozulma olduğu için yönlendirildi. Anne ile görüşmelerde anne her şeye evet diyor ama genel ilgi düşük ve yetersiz. Çocuğun istekleri ve ihtiyaçlarına yanıt verilmiyor. Çocukla görüşmeler de bir iki seans çok isteksiz geçti. Tedavi ekibinin yönlendirmesi ile geldiği ve istekli olmadığını belli ediyor. Nakil olana kadar tedaviye uyum sağlamadığı için genel durumu bozuldu. Organ ve işlev kaybı arttı.

20 Olgu Örneği: Bayan A. 67 yaşında, 10 yıldır diyalize giriyor. Yaklaşık üç gün önce huzursuzluk, endişe, dikkat dağınıklığı, uyku bozukluğu ve uyku esnasında sayıklamalar gibi belirtiler göstermiştir. Daha sonra, kâbuslarla birlikte artan sayıklamalar, endişe halinde ciddi bir artış, baş ağrısı, uyuşukluk, uyuyamama problemi yaşamıştır. Hastanın genel durumunda, diğer farklı psikolojik bozukluklara benzeyen semptomlar görülmektedir. Hastada, birbiriyle alakasız kelimelerin art arda kullanılmasıyla anlamsız cümleler kurulması, anlamsız konuşma, konuşma esnasında konudan konuya geçme, amaca yönelik konuşma yapamama, huzursuzluk, yakın dönem bellek bozukluğu, şaşkınlık, ani tepkiler verme, kelimeleri seçmekte zorluk gibi belirtiler gözlenmiştir. Bozkurt S, Zor hastaya yaklaşım, SATI%20BOZKURT/Zor%20hasta.pdf

21 ? ZOR HASTA NİTELEMESİ Bu kişiler aslında; İçinde bulundukları beklenmeyen ve ani durumdan dolayı şaşkınlık, öfke, korku yaşayan paniklemiş kişiler, Geçmişte veya şu anki algısı bozulmuş kişiler, Psikolojik durumu bozulmuş; saldırmaya, hakaret etmeye, suçlamaya yatkın kişiler Gerçekten çok acı çeken kişiler, Korkmuş, paniklemiş kişiler,

22 Beklenti ve umutları tükenme noktasına gelmiş, çaresizlik ve tükenmişlik duygusu yaşayan kişiler, Madde veya ilaç kullanan, bağımlı hasta ve yakınları, Özel durumundan dolayı (işitme görme engelliler, bilinci kapalı hastalar ve akli dengesi olmayan) iletişim kurulamayan hastalar

23 DİYALİZ HASTALARINDA ZOR HASTA NİTELEMESİ! Anormal davranışların muhtemel nedenleri ve önlenebilir nedenleri arasında; a) Psikiyatrik hastalıklar b) İlaç yan etkileri c) Metabolik anormallikler - Yetersiz diyaliz/hiperkalsemi a) Subdural hematom yada diğer kafaiçi olaylar b) Sepsis? Arık N, Hemodiyalizde zor hasta yönetimi,

24 Çalışanlardan kaynaklı, uyumlu hasta beklentisi, aşırı iş yükü, hastaların psikososyal gereksinimlerinin üzerinde durmama, iletişim becerilerinin yetersiz oluşu, danışmanlık konusunda bilgi ve beceri eksikliği, mesleki doyumun yetersizliği, deneyimsizlik, HASTA İLE İLETİŞİMDE YAŞANAN ZORLUĞUN NEDENLERİ stres yaşamaya yatkın kişilik yapısı hastanın yakınmalarındaki belirsizlik Bozkurt S, Zor hastaya yaklaşım, SATI%20BOZKURT/Zor%20hasta.pdf

25 HASTA İLE İLETİŞİMDE YAŞANAN ZORLUĞUN NEDENLERİ Hastadan kaynaklı, Hastanın hastalığına karşı gösterdiği psikolojik tepkiler Kişilik yapısı bağımlı kişilik bozukluğu Ruhsal rahatsızlıklar depresif bozukluklar, anksiyete bozuklukları somatoform bozukluklar Organik mental bozukluklar Bozkurt S, Zor hastaya yaklaşım, SATI%20BOZKURT/Zor%20hasta.pdf

26 SAĞLIK SİSTEMİ VE KURUMLA İLGİLİ ETMENLER Sağlık sisteminden kaynaklı sorunların tepkisi sağlık profesyoneline yöneliyor. Tükenme, iş ve mesek doyumunda azalma, yorgunluk, bıkkınlık hastaya tepkisel yaklaşım ve ilişkide bozulma İyi işleyen bir sağlık ve sosyal koruma sisteminde hasta ve çalışan memnuniyeti artar.

27 ZOR HASTA ALGISI: SORUNLAR Klinik uygulamalarda fazla sorun Gerektiği biçimde hasta- sağlık profesyoneli ilişkisi kuramadığı Bakımın etkili bir şekilde yürütülememesi Sağlık profesyonelinde psikolojik tükenme Tedavinin gecikmesi İki taraflı hoşnutsuzluk Sağlık kuruluşlarının daha fazla kullanılması Fazla ilaç yazılması, daha fazla laboratuvar tetkiki Düşük kaliteli sağlık hizmeti, maliyet artışı Sağlık profesyonelleri tedavi ve bakımı red edebilir

28 Zor hasta prevalansı Ekibin enerji paylaşımı Arık N, Hemodiyalizde zor hasta yönetimi,

29 NE YAPILABİLİR / İLİŞKİNİN YÖNETİLMESİ İlişkide profesyonel taraf ilişki yönetiminden sorumludur. Zor hasta ve hasta yakınları ile yaşanan sorunları çözmek sağlık profesyonellerinin mesleki ve etik sorumlulukları arasındadır. Sorunun kaynağı doğru saptanmalıdır Hastadaki psikopatoloji değerlendirilmelidir Hasta-hekim ilişkisinin dinamikleri çözümlenmelidir Tepkisel davranılmamalıdır

30 ZOR İNSANLA İLETİŞİM Zor insanların hangi konularda etkileyebileceğinizi bulun Beklentileri, Korkuları Güvenleri Umutları Hayalleri Meşruluk algılayışları Anlaşılma isteği Dürüstlükleri Onları herhangi bir konuda etkileyebiliyorsanız, bunu nasıl kullanacağınıza karar verin.

31 NE YAPILABİLİR / İLİŞKİNİN YÖNETİLMESİ İhtiyacı Beklentisi Hastanın ihtiyacı ve beklentisi neler olabilir? Ben onun için ne yapabilirim? İhtiyaç ve beklentiye odaklanmak, buz dağının altına bakmak.

32 NE YAPILABİLİR / İLİŞKİNİN YÖNETİLMESİ Sakin Hoş Sevecen Uygun mekan Uygun zaman Can kulağı ile dinlemek, Gönül gözü ile bakmak Empati, Ben Dili, Açık uçlu sorular, anlamaya veya anlatmaya teşvik Sözel olan ve olmayan ifadelere dikkat

33 NE YAPILABİLİR / İLİŞKİNİN YÖNETİLMESİ Ses tonunuzu Ses frekansınızı Mimiklerinizi Soluk alma hızınızı Duruşunuzu Baş hareketlerinizi Ellerinizin duruşunu Yürüyorsanız adımlarınızı senkronize edin. Ortak noktalar dostlukların anahtarıdır.

34 Meslek İş, Semt, İl Sevdiği yerler, Sevdiği şeyler, Tuttuğu takım Gittiği kulüp Gönüllü faaliyet, STK Sevdiği sanatçı Uğraştığı spor..vb. ORTAK NOKTA

35 DİYALİZDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ Decreasing Dialysis Patient Decreasing Dialysis Patient-Provider Provider Conflict(DPC) Project 1. Sakin bir ortam yaratın 2. Diğerlerini anlamaya çalışın 3. Önyargısız yaklaşın 4. Soruna odaklanın 5. Çözüm arayın 6. Anlaşma sağlayın 7. İletişimi sürdürün Köprüleri atmayın 8. Farklı bir bakış açısı sağlamak Arık N, Hemodiyalizde zor hasta yönetimi,

36 DİYALİZDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ Decreasing Dialysis Patient Decreasing Dialysis Patient-Provider Provider Conflict(DPC) Project 1. Sakin bir ortam yaratın 2. Diğerlerini anlamaya çalışın Etkili dinleme teknikleri Sözel olmayan davranışlarına dikkat edin Ne söylediğini anlamamışsanız,açıklamasını isteyin Anlaşıldığınızdan emin olun Profesyonel kalın,çekişmeyin 3. Önyargısız yaklaşın 4. Soruna odaklanın Soruna odaklanırken kullanabileceğiniz kalıplar Sanıyorum şu konu seni mutsuz ediyor.. Endişeni tam olarak anlamadım,tekrar açıklarmısın. Birden fazla sorun var gibi görünüyor, istersen seni en çok rahatsız edenden başlayalım Arık N, Hemodiyalizde zor hasta yönetimi,

37 DİYALİZDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ Decreasing Dialysis Patient Decreasing Dialysis Patient-Provider Provider Conflict(DPC) Project 5. Çözüm arayın Çözümde Önemli Noktalar: Çatışmanın çözümlenmesi anlaşmanın sağlanmasıdır, Doğru sorular sorun Açık uçlu sorular kullanın! Neden ve niçinli sorular kullanmayın Diyaliz kliniğinin yoğun trafiğinde hasta başında hızlı şikayet dinleme ve hızlı çözüm önerisi alma gayretinde olmayın. Herkese zaman tanıyın Bunu beğenmedin değil mi? Bu uygulamada seni rahatsız eden bir şey var mı? Bu sorunu çözmeyi istiyormusun? Bu sorunun çözümü için bundan sonraki adımın ne olabileceği konusunda fikrin varmı? Diyetisyenle görüşmek istermisin? Bu sorunun çözümü için diyetisyen yardımı alsak nasıl olur?

38 DİYALİZDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ Decreasing Dialysis Patient Decreasing Dialysis Patient-Provider Provider Conflict(DPC) Project 6. Anlaşma sağlayın 7. İletişimi sürdürün Köprüleri atmayın 8. Farklı bir bakış açısı sağlamak Dürüstçe,çatışmayı başlatmakta sürdürmekte yada azdırmaktaki rolümüzü sorgulamalıyız Çatışmayı yönetmekteki rolümüzle ilgili geribildirim almalıyız

39 GENEL ÖNERİLER 1. Sağlık profesyoneli, iletişim ve ilişki kurma, ilişkiyi yönlendirme becerilerini geliştirmelidir. 2. Sağlık profesyoneli kendini iyi tanımalı, hastanın tutum ve davranışlarının kendisinde yarattığı duygu ve düşünceler ile baş etme becerisi edinmelidir. Yumuşak karın ve kör nokta larını belirlemeye çalışmalıdır. 3. Hastanın sorunu nasıl algıladığı, yorumladığı ve beklentileri anlaşılmaya çalışılmalıdır. 4. Hastanın beklentileri olanaklar ölçüsünde karşılanmaya çalışılmalı, karşılanamayacak olanlarla ilgili açıklamalarda bulunulmalıdır. 5. Hastada anlaşıldığı duygusu yaratılmalıdır. 6. Hastanın uyumsuz tutum ve davranışlarına yönelik psikolojik girişimlerde bulunulmalıdır.

40 GENEL ÖNERİLER 7. Hastada depresif bozukluk ya da anksiyete bozukluğu gibi psikiyatrik bir hastalık varsa tedavisi düzenlenmeli, tedavide başarısız olunursa hasta psikiyatriste sevk edilmelidir. 8. Hastada herhangi bir psikiyatrik bozukluk olmasa bile, kişilik yapısından ya da subklinik sorunlardan kaynaklanan belirti ve davranışlara yönelik ilaç kullanılmalıdır. 9. Sağlık profesyoneli, ilgili uzmanlık alanı veya meslektaşlarından görüş almalı, benzer sorunlarla karşılaştıklarında nasıl baş ettiklerini anlamaya çalışmalıdır. Gerekiyorsa bir psikoterapistten yardım istemelidir. 10. Sağlık profesyoneli çalışma koşullarını gözden geçirerek zorlu hastalar için daha çok zaman ayırmanın yollarını bulmaya çalışmalıdır. Tıbbi olarak bir gereklilik yoksa, görüşme sıklığını artırmanın bir yararı bulunmamaktadır.

41 GENEL ÖNERİLER 11. Sağlık profesyoneli kendi sınırlılıklarının ve sınırlarının farkına vararak, hasta- sağlık profesyoneli ilişkisinde bu sınırlar içinde kalmayı başarmalıdır. 12. Eğer hasta hazır değilse ve tıbbi ya da adli bir zorunluluk yoksa, hastaya daha ilk görüşmede bir psikiyatriste gitmesi gerektiği söylenmemelidir. Baş edilemeyen hastalar psikiyatriste ikna ederek gönderilmelidir. 13. Ne yapılması gerektiği kadar ne yapılmaması gerektiği üzerine de odaklanılmalıdır. Hastaya tepkisel davranılmamalı, kovulmamalı, fırçalanmamalı, aşağılanmamalıdır.

42 bana paylaşma ve öğrenme fırsatı verdiğiniz için Teşekkür ederim. Psk.Mevlüt ÜLGEN

43 HASTAYA YAKLAŞIMDA TEMEL İLKE Hastalık değil hasta vardır Hastalık değil, hasta olan kişi tedavi edilir

44 İnsan sadece bir bütün olarak anlaşılabilir SAĞLIK Hipokrat Sağlık, kişinin vücudu, aklı, ruhu ve çevresindeki sosyal ve kültürel etkileşimlerinin dinamik bir uyumudur DSÖ MÖ Yüzyıl

45 HASTALIK PSİKOLOJİSİ Sağlık : Bedensel, ruhsal ve sosyal olarak tam iyilik halidir. İşlevselliğin tam sürdürülmesi durumu Bütüncül Yaklaşım: İnsan bio-psikolojik ve sosyal bir varlıktır. Organizma bir bütündür. Bütünün bir parçasındaki ( sistemindeki) bozulma veya rahatsızlık diğer sistemleri de etkiler. Sistemler (biyolojik, psikolojik ve sosyal ) bir biri ile etkileşim halindedir.

46 HASTAYA BİLGİ VERMEK Hastanın endişe düzeyini azaltır Hastanın memnuniyetini artırır Hastanın tedaviye uyumunu artırır Bilginin hastanın anlayabileceği dilde aktarılması gerekir. Tıbbi jargondan kullanılmamalıdır. Hastanın dikkatini verebileceği durumlarda aktarılması gerekir Gerekirse hastadan ne anladığı sorulabilir ve verilen bilgi tekrarlanabilir Bilgi vermek amacıyla çizimlerden yararlanılabilir

47 SAĞLIK ÇALIŞANI HASTA İLİŞKİSİ Sağlık Profesyoneli ile hasta arasındaki ilişki ve iletişimin niteliği, yalnızca hastanın hoşnutluğunu sağlayan bir unsur değil, aynı zamanda hastalıların teşhis ve tedavisinde de temel araç olarak değerlendirilmektedir. Hekimin uzmanlık alanı fark etmeksizin hasta ile arasındaki iletişimin güçlü bir tedavi aracı olduğunu ileri sürmektedir. ( Coulehan, 1999: ) Sağlık personelinin kullanabileceği teknolojik ve bilimsel ilerlemeye rağmen, iletişim hala hastalıkların teşhis ve tedavisinde klinik işlemlerin özünü oluşturmaktadır. (Gordon ve Edwards 1995:3 )

48 HASTA- SAĞLIK PROFOSYONELİ İLİŞKİSİ Hastayı merkeze alan ilişki biçimi Hastayı merkeze alan ilişki biçiminde ise, Dinlemek, Sessizlik süreçlerine katlanabilmek, Endişelerini yorumlamak, Hastaya açıklamada bulunmak, Geri bildirim vermek Hastayla tedavi seçenekleri üzerinde konuşmak önemlidir.

49 KİŞİLERARASI İLETİŞİMİN NİTELİKSEL BİLEŞENLERİ Niteliksel Bileşenler Pozitiflik (Positiveness) Açıklık (Openness) Destekleyicilik (Supportiveness) Eşitlik (Equality) Empati (Empathy) Niteliksel Bileşenlerin ifadesi Kişilerarası iletişimde bulunan kişilerin yüksek düzeyde bir saygı ile pozitif tutumlar sergilemesidir. Kişilerarası iletişimde bulunan kişilerin birbirlerine karşı yüksek düzeyde güven ve dürüstlük ile özgürce açıklamalarda bulunmasıdır. Kişilerarası iletişimde diğer kişinin fikirlerini kavrama yeteneği ile tanımlayıcı olabilmesidir. Kişilerarası iletişim sürecinde karşılıklı olarak iki kişinin saygı içinde eşit konumda bulunmasıdır. Kişinin kendini diğerinin yerine koyarak, duygu ve düşüncelerini anlayabilmesi ve karşısındakine iletebilmesidir.

50 ETKİN DİNLEME KABUL EMPATİ DÜRÜSTLÜK Pasif dinleme yanıtları İçerik yansıtması Duygu yansıtması Göz teması Bedenin dili öğeleri

51 EMPATİ Empati ; bir kisinin kendisini karsısındaki kisinin yerine koyarak olaylara onun bakıs açısıyla bakması, o kisinin duygularını ve düsüncelerini dogru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecidir. Bu tanım üç ögeden olusmaktadır: 1- Olaylara onun bakış açısıyla bak 2- Duygu ve düşüncelerini doğru anla ve hisset 3- Ona doğru ilet Bir insanı yargılamadan önce gökte üç ay eskiyinceye dek onun makosenleriyle yürü Kızılderili Atasözü

52 BEN DİLİ Ben dili : Düşünceyi, Davranışı, Duyguları yansıtır. Sen dili : "sen"li cümleler kullandığınızda, karşı tarafta genellikle olumsuz ve savunmacı bir tepki oluşur. Suçlayıcı ve Yargılayıcıdır.

53 İLETİŞİM ENGELLERİ ( YAPILAN HATALAR) Emir vermek.yönetmek (hiçbir zaman kullanılmamalı) Tehdit etmek, gözdağı vermek (hiçbir zaman kullanılmamalı.) Vaaz vermek, ahlak dersi vermek (hiçbir zaman kullanılmamalı.) Öğüt vermek, çözüm getirmek Öğrenmek, nutuk çekmek, mantıklı düşünceler önermek Yargılamak, eleştirmek, suçlamak (hiçbir zaman kullanılmamalı.) Övmek, iltifat etmek, pohpohlamak

54 İLETİŞİM ENGELLERİ ( YAPILAN HATALAR) Ad takmak.alay etmek, utandırmak (hiçbir zaman kullanılmamalı.) Yorumlamak, analiz etmek, tanı koymak Avutmak, teselli etmek Soru sormak, sınamak, çapraz sorgulamak Oyalamak, şakacı davranmak, konuyu saptırmak Karşılaştırmak, kıyaslamak (hiçbir zaman kullanılmamalı.)

55 bana paylaşma ve öğrenme fırsatı verdiğiniz için Teşekkür ederim. Psk.Mevlüt ÜLGEN