SAĞLIK ÇALIŞANLARININ EĞİTİMİNDE SİMÜLASYONUN ÖNEMİ. Özet

Transkript

1 MESTEK Ulusal Meslek Yüksekokulları Sosyal Ve Teknik Bilimler Kongresi Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Mayıs 2017, BURDUR. SAĞLIK ÇALIŞANLARININ EĞİTİMİNDE SİMÜLASYONUN ÖNEMİ Yrd.Doç.Dr.Şevkinaz KONAK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Yrd.Doç.Dr. Fatma Selcan KUŞ Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Burdur Sağlık Hizmetleri MYO Özet Simülasyon, teorik ya da fiziksel gerçek bir sistemin, bilgisayar ortamında modellendikten sonra bu model ile sistemin işletilmesi amacına yönelik olarak, sistemin davranışını anlayabilmek veya değişik stratejileri değerlendirebilmek için deneyler yürütülmesi, bu sistemlerin özelliklerini ve davranışlarını bilgisayar aracılığıyla değerlendiren bir tekniktir. Son zamanlarda önemi artan hasta güvenliği, hasta hakları ile öğrenci yetkinliğinin yükseltilme çabaları, sağlık eğitiminde simülasyon kullanımının giderek artmasını sağlamıştır. Dünyada, sağlık alanına yönelik kişiye özel, model ve simülasyon sistemleri yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Teknoloji ve eğitimdeki gelişmeler sayesinde, sağlık çalışanlarının eğitiminde teknik ve teknik dışı becerilerin artırılmasında yaygın olarak kullanılan, güvenilir eğitim yöntemlerinden biri olan simülasyon uygulamalarının ve araçlarının yaygınlaşmasına fırsat vermiştir. Eğitimde simülasyon kullanımı; tecrübelere dayalı öğrenme olanağı sunarak, öğrencilerin kendilerine güven duymalarını ve klinik karar verme yetilerinin gelişmesini sağlamaktadır. Simülasyon eğitimi sayesinde öğrencilerin, gerçek hasta ile karşılaşmadan önce laboratuvar ortamında klinik ve mesleki becerileri artmaktadır. Simülasyon eğitimi, öğrencilere olumlu yönde katkı sağladığından, sağlık çalışanlarının eğitiminde kullanılması ve yaygınlaştırılması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Sağlık, Eğitim, Simülasyon. Abstract THE SIGNIFICANCE OF SIMULATION TECHNIQUE IN THE EDUCATION OF HEALTHCARE PERSONNEL Simulation is a computational technique employed both to understand how a system reacts when a theoretical or physical system is applied after it is modeled on computer and to carry out experiments to observe the impacts of different strategies. Patient safety, patient rights and efforts to raise students competence have increased the use of simulation in health education. In the world, private models and simulation techniques and tools have begun to be used excessively. The advancements in technology and education have led to increase in the simulation applications, which is one of the reliable methods that are used commonly in the education of healthcare personnel to enhance their technical and non-technical skills. The use of simulation technique in education enables students to feel confident and it improves their ability of making clinical decisions by providing them with an opportunity to learn with empirical method. Thanks to the use of simulation in education, students clinical and vocational skills get enhanced in laboratory environment prior to their encounter with patients. As education based on simulation technique has positive impacts on students, more frequent use of this technique is recommended in the education of healthcare personnel. Key Words: Heath, Education, Simulation

2 1. Giriş Sağlık çalışanlarının eğitimi; öğrencilere mesleki rolleri kazandıracak düzeyde bilişsel, duyusal ve psikomotor öğrenme alanlarını kapsayan bir eğitim sistemini gerektirmektedir. Bu eğitim sisteminde teknik becerilerin yanı sıra; primer, bütüncül ve empatik bakım verme, iletişim ve ekip işbirliği gibi beceriler de yer almalıdır. Sağlık çalışanlarının eğitiminde temel amaç; alınan teorik bilgilerle uygulamayı birleştirebilen, öğrenme sürecinde eleştirel düşünebilen ve etkin problem çözme becerisi kazanmış sağlık çalışanları mezun edebilmektir (Akyüz, 2011:13). Sağlık eğitiminde yapılan uygulamaların ilk olarak hastada yapılması öğrencileri strese sokmaktadır. Yanlış uygulama yapma ve hastaya zarar verme korkusu en başta gelen stres nedenlerindendir. Hasta üzerinde yapılan uygulamaların sürekli olmaması, gözetimlerin yeterli yapılamamasından kaynaklı yeterli bilgiye sahip olmaması ve kendini yeterli bilgili hissedememe kaygıları ise diğer nedenler arasındadır. Yatan veya tedaviye gelen hastalar üzerindeki eğitimler kısa, anlık, eğitimcinin deneyim ve ilgisine göre değişen öğrenme şeklindedir. Bu türlü eğitim öğrenmenin zor, eksik, çaba gerektiren, geri bildirimsiz ve güvensiz bir ortamda gerçekleşmesine neden olmaktadır. Simülasyon kullanımı tüm bu olumsuzlukların olumlu hale gelmesini sağlar (Weller, 2004:22, Ziv, 2005:211). Simülasyon, birden fazla deneyimleme ile öğrenmeyi sağlayan ve öğrenciye güven ve destek veren öğrenme ortamı sunar. Simülasyona dayalı sağlık çalışanlarının eğitimi deneyime dayalı öğrenmenin uygulama alanlarının iyi örneklerinden biridir. Hastayı yıpratmadan ve zarar vermeden, sürekli tekrarlayarak, hata yapmaya fırsat vererek ve hatalarından öğrenerek, doğruyu bulmasına olanak verir. Öğrenciye teorik ve pratik bilgilerinin üzerinde düşünmesi için gerekli ortamı hazırlar. Simülasyon için gerekli olan senaryolar istenildiği gibi hazırlanabilir, olası tüm durumlar test edilebilir. Senaryoyu yapanlar kadar seyreden ekipler için de uygun bir eğitsel ortam hazırlanmış olur. Ekip sonrasında hataları bulur, tartışır, değerlendirir ve böylece öğrenme artar (Patrik, 2002:487, Weller, 2004:22, Ziv, 2005:211). Simülasyona dayalı eğitimler özellikle sağlık alanında her öğrencinin öğrenmesine fırsat tanıyan, eşitlikçi, yetişkin öğrenme ilkelerinin etkili bir şekilde kullanıldığı, farklı öğrenme şekillerine fırsat veren ortamlardır. Simülasyona dayalı sağlık çalışanlarının eğitimi çeşitli kuramlarla (davranışçı, bilişsel, hümanistik..vs.) beslenen, çoklu eğitim yöntemleri ve materyallerini bir arada kullanan eğitim ortamı yaratarak bireylerin istedikleri şekilde öğrenmesine fırsat tanımaktadır (Kneebone, 2003:267, Weller, 2004:22,Ziv, 2005:211). Simülasyon kullanımı ile hasta üzerinde henüz yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmayan öğrenciler tarafından gerçekleştirilecek olan uygulamalar engellenmiş olur. Böylece hasta haklarına uygun, hastanın risk almadığı bir eğitim ve tıbbi bakım hizmeti sağlanır. Simülasyon kullanımı temel ve ileri düzey beceri eğitimlerinin bilişsel bilgi düzeyi ile beraber ilerlemesini sağlayacaktır (Kathleen, 2007:46). Uygulamaların laboratuvar ve sınıf ortamından gerçek durumlara geçişi cesaretlendirilirken, doğru uygulamalar ve tekrar hatırlama oranı ile yeterlilik yükselecektir. Böylece eğitim programının ve mezunlarının kalite artışından söz edilebilecektir. Eğiticiler ise simülasyon kullanılan eğitimlerle, öğrencilerinin eğitim ve değerlendirmelerine aktif olarak katılma, alandaki gelişmeleri öğrenme ve uygulama fırsatı bulacaklardır. Senaryo, görüşme, iletişim, ekip çalışması, girişimsel beceriler ile klinik akıl yürütme 1083

3 gibi üst düzey becerilerin değerlendirilmesine de olanak sağlar. Eğiticiler hem biçimlendirici hem de karar verdirici değerlendirmelerle eğitsel ihtiyaçları da tanımlar, böylece öğrencilerinin alandaki yeterliliği için tüm olanaklar yaratılmış olur (Abaan, 2005:62, Bremner vd., 2006:170). Klinik deneyim, sağlık çalışanlarında öğretiminin önemli bileşenlerinden biridir (Dunn&Hansford, 1997:299). Çünkü klinik eğitim, öğrencinin eleştirel düşünme, analiz etme, psikomotor, iletişim ve yönetim becerilerini geliştirmeyi ve mesleğini yerine getirirken güven duygusunu arttırmayı amaçlamaktadır (Dunn&Hasford, 1997:299, Grealish&Carroll, 1998:3). Uygulama becerilerin kazandırılmasında en etkili öğretim yöntemlerinden biri öğrencinin öğrenme sürecine aktif olarak katılımını sağlayan interaktif yöntemlerdir (Dunn&Hansford, 1997:299, Sullivan vd., 1999:33 ). İnteraktif yöntemlerden biri olan simülasyonun, öğrencilere klinikte var olan durumu gerçekçi bir öğrenme ortamında deneyimleyerek hem bilişsel hem de psikomotor becerilerin gelişmesi yönünde katkı sağladığı bilinmektedir (Rauen, 2004:46, Rhodes&Curran, 2005:256). Teknoloji ve eğitimde ortaya çıkan gelişmeler, bu iki alanın birlikteliğini beraberinde getirmiş ve güvenilir eğitim yöntemlerinden biri olan simülasyon uygulamalarının ve araçlarının yaygınlaşmasına fırsat vermiştir (Karaçay&Göktepe, 2011:25, Mıdık&Kartal, 2010:389). Sağlık alanında kullanılan simülatörler oldukça çeşitlidir (Ziv, 2005:211); 1. Yüksek teknoloji içermeyen simülasyonlar (low-tech simulations) : Üç boyutlu organ modelleri Temel plastik mankenler Hayvan modelleri ve İnsan kadavraları ile simüle / standardize hastalar olarak gruplandırılmaktadır. 2. İleri teknoloji içeren simülasyonlar (high-tech simulations): Görüntüye dayalı simülatörler (screen-based simulations), Gerçekçi, aslına uygunluğu yüksek girişimsel simülatörler (realistic, high-fidelity procedural simulators), Gerçekçi, üst teknolojili interaktif insan simülatörleri (realistic high-tech interactive human simulator) ve Sanal gerçeklik ve dokunmatik sistemler (virtual reality and haptic systems) olarak gruplandırılmaktadır. Bu eğitim modelleri çok ileri düzeyde olabilmekte ve gerçek yaşamda insan tepkilerini bile yansıtabilmektedir (Alinier vd., 2006:359). Simülasyon, yaşamda olan tüm durumları taklit edebilmeli, öğrencinin gerçeğe uygun şekilde cevap verebileceği zengin bir ortam sağlamalıdır. Simülatörlerin gerçeğe uygunluğu sadece fiziki yapısı ile ilgili olmayıp, olaylara ve görevlere verdiği yanıtlar, olası durumlar için kurgulanan olası yollar simülatörü daha nitelikli kılmaktadır (Maran&Glavin, 2003:22). Simülasyona Dayalı Eğitiminin Zayıf Yönleri: Simülasyona dayalı sağlık eğitimi farklı eğitim ortamları, eğitim araçları gerektirdiğinden hem daha pahalı hem de planlama ve uygulama süreci açısından zaman alıcıdır. Simülasyon her ne kadar gerçeğe yakın olsa da bire bir klinik ortamdaki öğrenmenin yerini alamaz ancak klinik eğitimi destekler (Pamela, 2010:1006, Rauen, 2004:46). Eğitim veren kişiler için fazla iş yükü ve zaman gerektirir. Kurum için çok yüksek maliyetlere neden olan simülasyon laboratuarlarında, bu ekipmanları doğru ve etkin bir biçimde kullanacak personele gereksinim duyulmaktadır (Alinier vd., 2004:200,Burgess, 2007:53, Pamela, 2010:1006). Bu sebeple kurum bünyesinde bulunan personele simülasyon yöntemini kullanmaya yönelik yeterli bilgi edinme imkanı sunmalıdır. Aynı zamanda simülasyon yönteminde kullanılan maketlerin düzenli bakım ve kontrollerinden de kurum sorumludur. 1084

4 2. Sonuç ve öneri Son yıllarda sağlık alanında öğrenci kontenjanları ve yükselen değer olan hasta hakları kavramı sağlık eğitiminde simülasyon uygulamalarının yaygınlaşmasını zorunlu hale getirmiştir. Aynı zamanda sağlık eğitiminde simülasyon uygulamaları yaygınlaştıkça, geliştirilen simülatörler de gerçeğe daha yakın hale gelecektir. Sağlık eğitimi bilişsel, duyuşsal ve psikomotor öğrenme ortamlarını kapsayan bir sistem gerektirdiğinden; mezun olan öğrencilerin bu özelliklere sahip olması sağlanmalıdır. Öğrenciler, gerçek hasta ile karşılaşmadan önce gerçeğe uygun senaryolar ile bütünleşmiş gerçek hasta ve hastane ortamını yansıtan bir laboratuarda mesleki becerilerini geliştirebilmektedirler. Öğrencilere teorik ve pratik katkı sağlaması nedeniyle, simülasyon uygulamasının sağlık eğitiminde bir eğitim yöntemi olarak kullanılması ve yaygınlaştırılması önerilmektedir. 3. Kaynaklar 1- Abaan S. Hemşirelerde problem çözme becerileri: öz değerlendirme sonuçlarının analizi. Hacettepe Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2005; 12(1): Alinier G, Hunt WB, Gordon R. Determining the value of simulation in nurse education: study design and initial results. Nurse Education in Practice. 2004; 4: Alinier G, Hunt B, Gordon R, Harwood C. Effectiveness of intermediate-fidelity simulation training technology in undergraduate nursing education. Journal Compilation. 2006; 54(3): Akyüz A. Hemşirelik beceri eğitiminde yenilikçi uygulamalar. Sağlık Bilimlerinde Klinik ve İletişim Beceri ve Eğitimleri Kongresi; Kasım 2011; Ankara; s Bremner MN, Aduddell K, Bennett DN, VanGeest JB. The use of human patient simulators best practices with novice nursing students. Nurse Educator. 2006; 31(4): Burgess CC. Developing a collaborative regional nursing simulation hospital. Teaching and Learning in Nursing. 2007; 2(2): Dunn SV, Hansford B. Under graduate nursing students perceptions of their clinical learning environment. Journal of Advanced Nursing. 1997; 25(6): Grealish L, Carroll G. Beyond preceptorship and supervision: A third clinical teaching model emerges for Australian nursing education. Australian Journal of Advanced Nursing. 1998; 15(2):

5 9- Karaçay P, Göktepe N. Hemşirelik öğrencilerinin eğitiminde ilk klinik uygulama öncesi simülasyon yönteminin kullanımı. Sağlık Bilimlerinde Klinik ve İletişim Beceri ve Eğitimleri Kongresi; Kasım 2011; Ankara; s Kathleen AK. Associate degree nursing students perceptions of learning using a high-fidelity human patient simulator. Teaching and Learning in Nursing. 2007; 2(2): Kneebone R. Simulation in surgical training: Educational issues and practical implications. Med Educ 2003; 37: Maran NJ, Glavin RJ. Low-to high fidelity simulationa continuum of medical education. Medical Education. 2003; 37(1): Mıdık Ö, Kartal M. Simülasyona dayalı tıp eğitimi. Marmara Medical Journal. 2010; 23(3): Pamela G. Sanford. Simulation in nursing education: A review of the research. The Qualitative Report. 2010; 15(4): Patrik J. Simulation. In: Patric J, ed. Training: Research and Practice. London: Academic Press, 2002: Rauen CA. Simulation as a teaching strategy for nursing education and orientation in cardiac surgery. Critical Care Nurse. 2004; 24(3): Rhodes M, Curran C. Use of the human patient simulator to teach clinical judgment skills in a baccalaureate nursing program. Computers, Informatics, Nursing. 2005; 23(5): Sullivan R, Magarick R, Bergthold G, Blouse A, McIntosh N. Tıp Eğitimcileri İçin Eğitim Becerileri Rehberi. Ankara: Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı; s Weller JM. Simulation in undergradute medical education: Bridging the gap between theory and practice. Med Educ 2004; 38: Ziv A. Simulators and Simulation- Based Medical Education. In: Dent J, Harden RM, eds. A Practical Guide for Medical Teacher. London: Elsevier Limited, 2005: