ŞEBİNKARAHİSAR KAYADİBİ MERYEM ANA MANASTIRI HAKKINDA YAPILAN YAZIŞMALAR

Transkript

1 ŞEBİNKARAHİSAR KAYADİBİ MERYEM ANA MANASTIRI HAKKINDA YAPILAN YAZIŞMALAR Meryem Ana Manastırının adının geçtiği belgelerde manastırın işleyişiyle ilgili de bazı detayları bulmak mümkündür. Bu anlamda manastırla ilgili belki de ilk okunan belgelerdir. Asıl önemli olan ise Osmanlının hukuk anlayışını ve adaletini yansıtan detaylar içermesidir. Belgede ifade edildiğine göre manastır topladığı yardım paralarıyla bir arazi satın almıştır. Ancak araziyi kendi tüzel kişiliği adına değilde manastırın en yetkili kişisi olan kominos yani piskopos Yuvanikos üzerine kaydettirmiştir. Bu yolu neden tercih ettikleri ayrı bir hususdur. Zira Maçka da bulunan Vazelon Manastırında bütün her şey manastır adına kaydedilmiştir. 1

2 Mesleği gereği yanlış yaşayan ve evlenmeyen Yuvanikos Efendi ye emr-i Hakk vaki olmuş ve vefat etmiştir. Bu aşamada Osmanlı nın Arazi Nizamnamesi devreye girmiştir. Nizamnameye göre herhangi bir kişi üzerine kayıtlı olan taşınmazlar o kişinin varissiz vefatı halinde devlete kalmaktadır. Ve en yüksek fiyatı verene satılarak geliri irat kaydedilmektedir. Öte yandan bu arazi tekrar ekilerek öşürü de alınacağından atıl kalmasının da önüne geçilmek hedeflenmektedir. Ancak manastıra yeni kominos seçilen İlya Efendi arazinin satışına yerel makamlar nezdinde itiraz eder ve her ne kadar bu arazi Yuvanikos adına ise de bu arazi manastırın parası ile alınmış ve manastırın yetkilisi olduğu için de Yuvanikos adına kaydedilmiştir. Yoksa asıl sahibi manastırdır der. Yerel makamlar ortada yasa var bizim yetkimiz bunu uygulamaktır. Gerçi bu zamana kadar arazinin öşrü manastır tarafından ödenmiştir. Bilinen de bu arazinin manastıra ait olduğudur. Bu durumda konuyu üst makamlara arzederek onların durumu değerlendirmesi gerekmektedir düşüncesiyle konuyu Şûrâ-yı Devlet e intikal ettirirler. Şûrâ-yı Devlet günümüzün Danıştayıdır. En yetkili idari dava dairedir. Konu orada görüşülür ve evet yasa hükmüne göre bu arazinin devlet adına tescili gerekmektedir, ancak bu zamana kadar vergileri manastır tarafından ödendiği, buna ilaveten görüşülen tarafsız bilir kişilerin de arazinin manastırın olduğuna dair şehadetleri dikkate alındığında durum netlik kazanmaktadır. Her ne kadar yanlış bir uygulama yapılarak ilk edinimde manastır tüzel kişiliği adına kayıt yaptırılmamış ve şahıs adına kayıt yaptırılmış ise de arazinin manastırın olduğunun kabulü gerekmektedir denilerek satıştan vaz geçilerek arazinin manastırın veya yeni kominosunun adına tescilinin yapılmasına karar verilmiştir. Alınan karar ictihat oluşturacağından İlya Efendi nin adına kaydedilse bile onun vefatından sonra da aynı uygulamanın devam ettirileceği açıktır. Burada kanunun açık hükmü esnetilerek yaşanılan durum istisna kabul edilmiştir. Öte yandan manastırın araziden elde ettiği gelirlerle cemaatinin ihtiyaç sahiplerinin iaşe giderlerini karşıladığı ve yemek verdiği de detaylarda belirtilmektedir. Öte yandan Gareysar Rumları olarak bilinen bu kişilerin İslamdan önce gelerek bölgeye yerleşen Türklerin asimile olarak Rumlaşmış-Hıristiyanlaşmış olması kuvvetle muhtemeldir. Zira Şebinkarahisar ın Turpçu köyünde bulunan ve kiliseden camiye dönüştürülmüş olan ibadethaneyi cami kapalı olduğu için dıştan inceleme fırsatı bulmuştum. 1 Burada kullanılan sütun başlıklarının selçuklu koç başı tarzında yapılmış olması beni bu düşünceye sevketti. Elbette konunun sanat tarihcileri, arkeolog ve antropologlar tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Mühimme Grubu üyelerinden Mehmet Kahramanoğlu, Ali Toprak, Serkan Koçero, Yılmaz Akçaalan ve Hafize Bozkurt a teşekkür ederim. BOA Fon Kodu: BEO, Dosya No: 2146, Gömlek No: , Tarihi: 26 (Ca) Cemaziye levvel 1321 (20 Ağustos 1903), Konusu: Karahisar Sancağı'na tabi Kayadibi köyünde kain Rum milletine mahsus Meryemana Manastırı'na ait arazi hakkında. (Defter-i Hakani) 1 2

3 Hû Sadaret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi Defter-i Hakani Nezaret-i Celilesine Fi 27 (Ca) Cemaziye l-ula (1)321 7 Ağustos (1)319 (20 Ağustos 1903) Karahisar Sancağına tabi Kayadibi karyesinde kain Rum milletine mahsus Meryem Ana Manastırı na ilave olub onsekiz sene evvel bila veled (varissiz) vefat eden rahib Yuvanikos namına mukayyed (kayıtlı) olmasından dolayı nezaret-i celilelerince mahluliyeti iddia olunan arazinin manastıra aid para ile alınıp kırk seneden beri manastır hesabına ekilip biçildiğinden bahisle mezkûr manastır uhdesinde ibkası (bırakılması) hakkında bazı ifadatı havi Sivas vilayetinin 12 Cemaziye l-ula Sene (1)321 (6 Ağustos 1903) tarihli ve 12 numerolu tahriratı ve melfufatı matviyyen (ekleri dürülü olarak, birlikte) savb-ı devletlerine tesyar kılınmış (yollanmış) olmağla bi t-tedkik (incelenerek) vaki olacak mütalaat-ı âliyyelerinin inbasına ve matlubatın iadesine himmet. BOA Fon Kodu: BEO, Dosya No: 2966, Gömlek No: , Tarihi: 8 (Za) Zilkade 1324 (26 Aralık 1906), Konusu: Karahisar-ı Şarki Sancağı dahilinde Kayadibi karyesinde bulunan Meryem Ana Manastırı Kominosu müteveffa Yovanikos namına mukayyid arazi ve emlakın manastırda Kominos bulunan rahib İlya Efendi'ye mutedil bir bedel ile tefvizi. (Defter-i Hakani, Dahiliye) 3

4 Hû Bâb-ı Âlî Meclis-i Mahsus Fi 1 Zilkade Sene (1)324 tarihli zabıtname suretidir Karahisar-i Şarki Sancağı dahilinde Kayadibi karyesinde kain Meryem Ana Manastırı kominosu (piskoposu) müteveffa Yuvanikos namına mukayyed arazi hakkında Sivas vilayetinin iş arı üzerine sebk eden tebligata cevaben Defter-i Hakani Nezaretinden gelen tezkere ve müteferriatı Şûrâ-yı Devlet e lede l-havale mülkiye dairesinden kaleme alınan 13 Muharrem Sene (1)322 (30 Mart 1904) tarihli mazbata kıraat ve mütalaa olundu. Mealine nazaran arazi-i mezkûre marru l-beyan Meryem Ana Manastırı kominosu (piskoposu) iken bila veled vefat eden Yuvanikos uhdesinde mukayyed olmasına mebni Defter-i Hakanice mahlul addıyla maa müştemilat-ı mukayyed (kayıtlı ekleriyle beraber) müzayedeye vaz ına (açık artırmaya konulmasına) teşebbüs olunmuş ise de bu arazi esasen mezkûr manastıra aid para ile alaınarak tapu senedleri manastır kominosu (pikoposu) olmak itibarıyla muma-ileyh ismine imla edilmiş (yazılmış) ve anaın vefatıyla arazi-i mezkûre manastırda kominos bulunan Ayalya Efendi tarafından idare edilmekde bulunmuş olduğu cihetle mahlulen (sahipsiz kaldığından) müzayedesinden sarf-ı nazar olunarak manastıra yahud muma-ileyh İlya namına tashih kaydı Rum patrikliğinden bâ-tahrir istid a olunmuş ve nezaret-i müşarün-ileyhanın cümle-i iş aratından olduğu üzere Arazi Kanunname-i Hümayunu nun madde-i mahsusası hükmünce bu kabil arazi mutasarrıfları bila veled vefat ettikleri takdirde uhdelerinde bulunan yerlerin mahlul olacağı ve vergi kuyudu emr-i tasarrufda medar-ı ihticac (delil olacak senet) olmadığı cihetlerle bi-garaz erbab-ı vukûf (kimseye kini olmayan bilirkişi) marifetiyle bedelat-ı misliyesi bi t-takdir mühl-i kanuni (kanuni mühleti) zarfında muma-ileyh rahib İlya Efendi tarafından tefevvüz olunmadığı (mülkiyetine alınmadığı) yahud sened-i muteber ibraz eyleyemediği suretde bila-tehir müzayedeye çıkarılması muktezi bulunmuş olmağla ekalliyet tarafından dermeyan olunduğu vechile mezkûr arazi ile emlakın mu tedil bir bedel ile rahib muma-ileyhe tefvizi muvafık-ı maslahat görünerek keyfiyetin nezaret-i müşarün-ileyhadan havalesi ve 4

5 mahalline malumat verilmesinin Dahiliye Nezaretine tebliği müttehiden tezekkür ve tasvib kılındı. İmzalı aslına mutabıkdır. 5

6 Hû Şûrâ-yı Devlet Mülkiye Dairesi Karahisar-i Şarki Sancağı dahilinde Kayadibi karyesinde kain Meryem Ana Manastırı kominosu (piskoposu) müteveffa Yuvanikos namına mukayyed arazi hakkında Sivas vilayetinden vaki olan iş ar üzerine sebk eden teliğ-i samiye cevaben defter-i hakani nezaretinden takdim olunan 19 Cemaziye l-ahire Sene 1321 (12 Eylül 1903) tarihli tezkere ve müteferriatı Rum patrikliğinin takririyle beraber Şûrâ-yı Devlet e havale buyurulmağla bu babda evvelce mezkûr manastır lahik (şimdiki) kominosu İlya Efendi tarafından verilen arzuhale binaen bi l-muhabere nezaret-i müşarün-ileyhadan alınan 18 Rebiü l-ahir ve 7 Receb Sene minhu (1321) (14 Temmuz 1903 ve 29 Eylül 1903) tarihli tezkere ve melfufatıyla birleştirilerek mülkiye dairesinde kıraat olundu. Zikr olunan arzuhalin meali arazi-i mezbure marrul-beyan Meryem Ana Manastırı kominosu (pikoposu) iken hasbe l-meslek mücerred (mesleği icabı yalnız) olmakdan dolayı bila veled vefat etmiş olan muma-ileyh Yuvanikos uhdesinde mukayyed olmasına mebni defteri harice mahlul (sahipsiz kalmış) add ile (kabul edilerek) maa müştemilat (ekleriyle beraber) mevki -i müzayedeye vaz etdirilmiş (açık artırmayla satışa çıkarılmış) ise de işbu arazi esasen mezkûr manastıra aid para ile manastır içün bi t-tefriğ (taşınmazın kaydı alınarak) hasılatıyla manastır hey eti ve fukara-yı ahali iaşe ve l-taam edilmekde (yemek verilmekte) ve öşr ve vergisi manastır tarafından verilmekde olduğundan ve rahip Yuvanikos namına mukayyed olması hin-i tefriğde (ilk kayıtta-tescilde) muma-ileyh manastır kominosu olmak itibarıyla kaide-i tapu senedleri anın ismine tahrir ve imla edilmesinden neşet etdiğinden ve hatta mumaileyhin vefatıyla manastırda kominos bulunmak sıfatıyla araziye onsekiz seneden beri manastır namına kendisi tasarruf etmekde bulunmasından bahisle mahiyet-i madde ve hakk-ı karar cihetlerinden birinin nazar-ı itibara alınarak arazi-i mebhus-ı anhanın ya manastıra veyahud kendi namına tashih-i kaydıyla mahlulen müzayedesinden sarfı nazar olunması istid asından ibaretdir. Patrikliğin takririnde de bu suretle icra-yı icabı istid a ve Sivas vilayetinin tahriratıyla Karahisar-i Şarki idare meclisinin mazbatası müfadında dahi bu arazinin manastır parasıyla tefriği ve manastıra aidiyeti cümle indinde malum ve manastırın yegâne mahal iradı (tek yer kaydı) ve hasılatıyla hakikaten manastır hey eti ve fukara-yı ahali iaşe ve l-taam eylemekde olduğu da malum bulunduğundan istid a-yı vakıanın tervici muvafık-ı ma dalet (adalete uygun) ve merhamet olunacağı ityan ve inba kılınmakda olub defter-i hakani nezaretinin tezkeresinde ise karye-i merkûmede manastıra merbut araziye dair kayd bulunamadığı gibi kanunname-i arazinin yüzyirmiikinci maddesi hükmünce bir manastıra müne l-kadim merbut ve keyfiyet-i merbutiyeti kuyud-ı hakanide mukayyed olmayan arazinin manastıra merbutiyeti iddiasında hükmi olamayub bu makule arazi mutasarrıfları hakk-ı intikale nail veresesi olmaksızın vefat eyledikleri takdirde uhdelerinde bulunan yerler mahlulen canib-i miriye ric at edeceği ve her ne kadar vergi kaydında arazi-i mezkûre Meryem Ana Manastırına vakıf olmak üzere gösterilmiş ise de virgü kayıdları ve virgü istifası içün mütetteb olmakla emr-i tasarrufda medar ihticac olamayacağı ve bu arazinin bir tarafdan manastıra aidiyeti ve diğer tarafdan yine burada muma-ileyh rahib İlya Efendi içün hakk-ı karar iddiası tenakuzu (uyuşmazlık) mutazammın olmak hasebiyle tasdik-i hakk-ı kararda kabil olmadığı ve mamafih arazi-i mezburenin doğrudan doğruya bi l-müzayede talib-i ahara tefviz ve ihalesi de muvafık görülemediği cihetle işbu arazinin bi-garaz erbab-ı vukuf marifetiyle bedelat-ı misliyesi takdir ve bir müddet tayin edilerek tefviz eylemesinin rahib muma-ileyhe teklifiyle kabul eylediği suretde ana tefvizi ve istinkaf edilir (çekinilir) ve arazi meyanındaki emlak içün de sened-i mu teber ibraz olunamaz ise cümlesinin bila-te hir mevki-i müzayedeye çıkarılması ve bu muameleye manastır rahibi tarafından itiraz olunduğu takdirde mahkeme-i aidesine müracaatda muhtar bulunduğunun kendisine tefhimi liva mutasarrıflığına tebliğ ve izbar edildiği ve mahallince araziye seksenüç bin ve araziden kabil-i tefrik olmayan emlak ve zeminine de onüçbin kuruş bedel-i misil takdir 6

7 edilmiş olduğu dermeyan kılınmışdır. icab-ı keyfiyet lede l-müzakere ber-re y tarafından arazi kanunu ahkâmının muhafazasıyla mevzu -bahs olan arazinin mahluliyeti lüzumu dermeyan kılınmış ve fi l-hakika işbu arazinin kuyud ve senedat-ı hakanisi ashab-ı intikalden kimsesi olmadığı halde vefat eden rahib Yuvanikos namına olması hasebiyle arazi kanunu ahkâmınca mahlul add olunması (sahipsiz kabul edilmesi) ve halen zilliyed bulunan müsted i İlya Efendi işbu arazinin haddızatında manastıra aidiyetini beyan etmekde olmasına nazaran muma-ileyh içün de tasdik-i hakk-ı karar cihetine gidilememsi tabii ise de arazi-i mezkûre manastırhaneye tasarruf ve idare olunarak hasılatı da manastır hey etinin ve ziver ve fukara-yı ahalinin it am (yemek) ve iaşesine sarf edilmekde ve manastır varidatı dahi işbu arazi hasılatından ibaret bulunmakda ve öşr ve virgüsü (vergisi) manastır tarafından verilmekte olmakla beraber esasen manastır akçesiyle tefriğ edilmiş (hukuken elde edilmiş) olmasıyla da manastıra aidiyeti mahallince tasdik edilmekde olduğuna ve manastıra mevkuf (bağlı tutulmuş) bulunduğuna dair olan virgü kaydı dahi beyan olunan mahiyet-i maddeyi te yid eylediğine ve şu halde kuyudat ve senedat-ı hakaniyenin ol-vakit manastırda kominos bulunan müteveffa-yı muma-ileyh Yuvanikos namına tesviye ve tanzim edilmiş olması emsali hususata aid emlak ve arazinin muvazaa tarikiyle mütevelliyeler ve kominoslar namına kayd edilegelmesi gibi bir suretden inbias etmiş (ileri gelmiş) olacağına binaen bi l-istizan irade-i seniyye-i hazret-i padişahi müteallik ve şeref sudur buyurulduğu takdirde öşr ve virgüsü kemâ-kân tesviye kılınmak üzere arazi-i mebhusün-anhanın mahlulaten müzayedesinden sarf-ı nazar olunarak (vaz geçilerek) Meryem Ana Manastırına aidiyetine dair atıfeten kaydı bila sened şerh verilmesinin ve defter-i hakani nezaretine tebliği ve Sivas vilayetine malumat itasının dahiliye nezaretine havalesi tezekkür kılındı. Ol-babda emr u ferman hazret-i men-lehu l-emrindir. Fi 13 Muharrem Sene (1)322 ve fi 18 Mart Sene (1)320 (26 Mart 1904) Şûrâ-yı Devlet Reisi ve azalar 2015 yılında çektiğim bir fotoğraflar 7

8 8