YOL İŞÇİLERİNE AİT PROFİL ARAŞTIRMASI*

Transkript

1 YOL İŞÇİLERİNE AİT PROFİL ARAŞTIRMASI* Hüseli İnönü BAYDAR** İnsanlık tarihine ve medeniyetin gelişimine baktığımızda maddi ve manevi birçok unsurun aktarımı hep yol aracılığı ile olmuştur. Kültürün, dinin, ticaretin, malların ve orduların hep yol aracılığı ile bir yerden bir yere gittiği görülmektedir. Yol, üzerinde gidilen ve sadece insanların bir yerden bir başka yere ulaşmalarını sağlayan unsur olmanın ötesinde; ticaretin yaygınlaşmasını, hammaddenin ve malların bir yerden bir başka yere intikal etmesini, pazarın 1

2 genişlemesini, emek hareketlerini, kültürlerin etkileşimini, dinlerin yaygınlaşmasını ve iletişimin sağlanmasını da gerçekleştirmektedir. Kısaca yol, insanlık tarihinin gelişmesindeki temel araçlardan biridir. Günümüzde teknolojinin ve iletişim ağının gelişmesi ile beraber artık bilgi, para ve teknoloji aktarımını sanal ortamda anında yapmak mümkündür. Ancak; üretilen malları bu şekilde taşıma imkanı bulunmamaktadır. Bunun için ulaşım imkanlarını kullanmak bir mecburiyettir. Medeniyet ne kadar gelişirse gelişsin yol un önemi ve değeri kaybolmamaktadır. Yol bu kadar önemli iken, onu yapanlar ve var edenler yani yol işçileri de önemlidir. Ekonomik, siyasal, kültürel vb. pek çok alanda önemli rol üstlenen yol un yapılması da şüphesiz incelenmeye değer bir durumdur. Her alanda gelişmelerin, etkileşimin ve iletişimin kolaylaştırılmasını sağlayan yol tarihsel kökenine baktığımızda; önce yerel halk, sonra köleler, kimi zaman askerler ve sanayi devrimi sonrasında ise işçiler tarafından yapılmıştır. Bir unsur ne kadar önemli ise kuşkusuz, onu yapanlar ve ortaya çıkaranlar da en az o kadar önemlidir. İnsanlık tarihi için yol ne kadar değerli ise, medeniyet için de yol işçiliği o kadar değerlidir. Türkiye gibi coğrafi ve iklimsel şartların zorlu olduğu bir bölgede; yolu yapmak, onu korumak ve geleceğe bırakmak da zordur. Yol işçileri yazın +40 derece sıcaklığın altında hem de 100 derece asfaltı dökerken, kışın -40 derece soğukta, hem de donma tehlikesi altında kar mücadelesi yapmaktadır. 2

3 Kamuda çalışan yol işçilerinin büyük bir bölümünün işvereni olan Karayolları Genel Müdürlüğü nün (KGM) 1950 yılında kurulmasını müteakip, yıllarında genel bütçeden de yüksek pay alması sebebiyle yatırımları artmıştır. Devletin karayolu yapımlarını artırması ile beraber bu işlerde çalışacak işçi sayısının da artması yani yol işçilerinin sayısındaki artış örgütlenme girişimlerini hızlandırmıştır yılında Diyarbakır Karayolları Sendikası bu alanda kurulan ilk sendikadır. Daha sonra neredeyse tüm yurt çapında KGM ve Bayındırlık teşkilatında çalışan işçiler bölge-bölge, il-il örgütlenmeye başlamışlardır. Bu sendikalar 1963 yılında YOL- İŞ Federasyonu nu oluşturarak büyük bir aile haline gelmişlerdir. YSE nin kurulmasını müteakip, döneminde, bu kurumda çalışan 14 bin civarındaki işçinin örgütlenmesi için de YOL-İŞ Federasyonu bir çatı oluşturmuştur. Yaklaşık 50 yıllık bir geçmişe sahip olan YOL-İŞ Sendikası, Türkiye nin her ilinde üyesi bulunan, inşaat işkolunda örgütlü tek kuruluştur. 20 ilde 37 şubesi bulunmakta olup 2010 Eylül ayı itibariyle aidat ödeyen yaklaşık 44 bin üyesi bulunmaktadır. 3

4 Toplumsal katmanları daha iyi tanımak, sorunlarını tespit etmek ve geleceği buna göre planlamak; toplumsal araştırmalar ile mümkündür. Günümüzde iletişim tekniklerinin son derece geliştiği dönemde, bu tür çalışmalar çok sık ve her alanda yapılmaktadır. Ancak, ekonomik sektörlerin sosyal aktörleri olan işçi sınıfı ve onların en önemli temsilcileri olan sendikalar üzerine yapılan çalışmalar açısından ülkemiz ne yazık ki zengin değildir. Bu araştırmanın amacı, Türkiye de çalışan yol işçilerinin sosyokültürel profilini ortaya koymaktadır yılı Mayıs ve Ağustos ayları arasında Türkiye genelinde kamu sektöründe çalışmakta olan ve YOL-İŞ Sendikası çatısı altında örgütlü bulunan yol işçilerinin sosyokültürel, ekonomik ve demografik özelliklerini tespit ederek, ülke ve sınıf sorunları hakkındaki beklenti ve isteklerini, tutum ve davranışlarını, memnuniyet ve kaygılarını alan araştırması ile ortaya çıkarmaktır. Türkiye genelinde 44 ilde çalışan kişiden oluşan evrende 646 kişi ile yapılan anket (646/43.080*100) %1,5 luk kesimi temsil etmektedir. Araştırmanın sonuçları ana başlıklar halinde aşağıda değerlendirilmiştir. Demografik özellikler; işçilerin %9 u kadın, %91 i erkek olup 41 ve daha fazla yaşta olan işçilerin oranı %88 iken, 40 yaş ve altı işçilerin oranı %12 dir. İşçilerin %93 ü evli, %4 ü bekar ve %3 dul ve boşanmıştır. İşçilerin %64 ü 25 yaş ve altında, %30 u ise yaş aralığında evlenmiştir. İşçilerin; %42 si tanışarak, görüşerek ve arkadaşlık kurarak evlenirken, %37 si görücü usulü ile evlenmektedir. İşçilerin doğduğu yerin kentsel ölçeği incelendiğinde; %47 si şehir, %27 si köy, %19 u ilçe ve %6 sı metropol şehir doğumludur. İşçilerin %76 sı çekirdek aile yapısında bulunmaktadır. İşçilerin babalarının mesleği incelendiğinde %35 i çiftçi ve %33 ü ise işçidir. Bu sonuçlar birlikte değerlendirildiğinde; kentleşme sürecinde işçilerinin epey yol aldığı görülmektedir. Yol işçilerinin eğitim durumu incelendiğinde; %60 ının lise ve dengi okullardan mezun oldukları görülmektedir. Diğer yandan işçilerin %31 i ilköğretim mezunu olup %8 i yüksek düzeyde tahsillidir. İşçilerin babalarının ve eşlerinin eğitim 4

5 durumu birlikte değerlendirildiğinde; yol işçileri gerek babalarından gerekse eşlerinden daha yüksek düzeyde eğitimlidir. Ekonomik özellikler; yol işçilerinin aylık ortalama net geliri incelendiğinde %57 sinin TL., %30 unun TL. den fazla ve %13 ünün ise TL. den daha az geliri olduğu görülmektedir. Yol işçilerinin %73 ünün evine gelir getiren başka kimse bulunmamaktadır. İşçilerin %93 ü başka bir ek iş yapmamakta ve %90 ının da başka bir yerden veya memleketinden tarımsal ya da hayvansal desteği bulunmamaktadır. İşçi ailesinin genel ekonomik durumuna bakıldığında büyük bir çoğunlukla ailenin tek geçim kaynağının yol işçisinin geliri olduğu anlaşılmaktadır. Yol işçilerinin %69 unun otomobili bulunmakta olup %73 ü kendi konutunda oturmaktadır. İşçilerin yaklaşık %80 i konuta kendi imkanları ile sahip olmuştur. İşçilerin %63 ü harcamalarında kredi kartı kullanırken, %34 ü nakit harcamayı tercih etmektedir. İşçilerin sadece %13 ünün hiçbir borcu bulunmamaktadır. Siyasi tutumlar; işçilerin %26 sı kendini Sosyal Demokrat olarak tanımlarken %19 u kendini Milliyetçi ve %15 i ise Muhafazakâr olarak nitelendirmektedir. İşçilerin %5 i Ülkücü, %3 ü İslamcı, %3 ü Kemalist ve %3 ü ise kendini Sosyalist veya Komünist olarak tanımlamaktadır. Yol işçilerinin 2011 Türkiye sindeki genel eğilimden daha farklı bir yapıda oldukları anlaşılmaktadır. Yol işçilerinin Türkiye nin siyasi geleceği hakkındaki düşünceleri incelendiğinde; %62 si gidişatın kötü olduğunu belirtirken, %23 ü idare eder düzeyde bulmuştur. Ülkenin gidişatının iyi olduğunu söyleyenler ise sadece %11 seviyesindedir. İşçilerin geleceğe bakışlarında karamsarlık ve umutsuzluğun hakim olduğu görülmektedir. İşçilerin %83 ü herhangi bir siyasi partiye üye olmadığını ve %16 sı ise üye olduğunu bildirmiştir. Yol işçilerinin %61 i herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üye değildir. %36 sı ise üye olduğunu bildirmiştir. Siyasal hayata katılımın yol işçilerinde düşük seviyede olduğu anlaşılmaktadır. 5

6 İşçilerin, XXI. yy. da Türkiye nin geleceğinin nerede olduğuna ilişkin görüşleri incelendiğinde; Türkiye nin geleceğini işçilerin %22 si Türk Dünyası nda, %19 u Avrupa Birliği nde, %16 sı İslam Ülkeleri nde, %14 ü hiçbirinde, %14 ü çok taraflı ilişkilerde, %11 inin konuya ilişkin fikrinin olmadığı ve %3 ünün ise Amerika Birleşik Devletleri nde gördüğü anlaşılmaktadır. Yol işçilerinin Türkiye nin en öncelikli sorunu hakkındaki görüşleri ise şöyledir: işçilerden; %30 u işsizliği, %20 si ayrılıkçı terör ve Güneydoğu sorununu, %11 i rüşvet ve yolsuzlukları, yine %11 i hayat pahalılığı ve geçim zorluğunu, %8 i demokrasi ve %5 i insan haklarını Türkiye nin öncelikli sorunları olarak düşünmektedir. Sorunların çözümünde işçilerin en çok güvendiği kurumlar incelendiğinde şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır. İşçilerin; %21 inin en çok güvendiği kurum Silahlı Kuvvetler olup bunu sırasıyla şu kurumlar takip etmektedir: Mahkemeler (%16), Parlamento (%15), Sivil Toplum Kuruluşları (%14) ve Hükümet (%11). Bunun yanı sıra işçilerin, %9 u Türkiye de sorunların çözümünde hiçbir kuruma güvenmediğini belirtmiştir. Uzun zamandan beri olduğu gibi Silahlı Kuvvetler (Ordu) hâlâ en çok güvenilen kurumdur. İşçilere insan yaşamında Din in neyi ifade ettiği sorulduğunda şu sonuç ortaya çıkmıştır. İşçilerin %50 si dinin vicdanla ilgili bir olgu olduğu ve kimseyi ilgilendirmediği görüşündedir. Dinin sosyal bir gerçeklik ve kültürün bir parçası olduğu ancak siyasete karıştırılmaması gerektiğini düşünen işçilerin oranı ise, %37 dir. Dinin sosyal bir gerçeklik ve kültürün bir parçası olmakla beraber, temel bir hayat nizamı ve siyaseti de bir tür etkilemesinin normal olduğunu düşünen işçilerin oranı ise %13 seviyesindedir. İşçilerin büyük bir çoğunluğunun lâiklik yanlısı olduğu anlaşılmaktadır. İşçilerin %74 ü Türkiye nin yetersiz düzeyde bir sosyal devlet olduğu görüşüne sahip bulunmaktadır. İşçilerin %11 i yeterli düzeyde görüşünde bulunmakla beraber, %10 u ise bu konuda fikri olmadığını belirtmektedir. İşçilerin %81 i özelleştirme uygulamalarının Türkiye nin çıkarlarına yönelik olmadığını düşünürken, %10 u ise ülkenin çıkarlarına yönelik olduğu 6

7 görüşündedir. Diğer yandan, işçilerin %9 u ise kararsız veya konuya ilişkin fikrinin olmadığını belirtmiştir. Sosyal ve kültürel tutumlar; işçilerin %70 inin evinde internet bağlantılı bilgisayar bulunmakta ve %30 unun evinde ise bulunmamaktadır. İşçilerin %46 sının evindeki internet kullanıcısı yalnızca çocuklarıdır. %44 ünün evinde ise tüm aile bireyleri internet kullanmaktadır. Yeni iletişim imkanlarını yol işçileri takip etmektedirler. Yol işçilerinin herhangi bir şans oyunundan (milli piyango, sayısal loto vb. gibi) kendisi için büyük sayılabilecek bir ikramiye kazanması durumunda, bu ikramiyeyi nasıl değerlendireceğine ilişkin tutumu sorulduğunda, şu sonuçlar ortaya çıkmıştır. İşçilerin %20 si şans oyunu oynamadığını bildirmiştir. Çocuklarının geleceği için harcayacağını söyleyenlerin oranı %17 dir. İşçilerin %12 si gayrimenkul alacağını, %11 i yatırım yapacağını ve %10 u ise yakınlarına yardım edeceğini belirtmiştir. İşçilerin çocuklarını ve ailelerini önemsedikleri görülmektedir. Yol işçilerinin %56 sı sigara kullanmadığı belirtmiştir. Düzenli sigara kullananların oranı %32 ve ara sıra kullananların oranı ise %11 seviyesinde bulunmaktadır. İşçilerin %58 i içki kullanmadığını belirtmiştir. Ara sıra içki kullananların oranı %38 ve düzenli kullanıcılar ise %2 seviyesinde bulunmaktadır. İşçilerin çoğunluğu sigara ve içki kullanmamaktadır. İşçilerin %50 si ara sıra gazete okuduğunu belirtirken, düzenli okuyanların oranı %45 seviyesinde bulunmaktadır. Diğer yandan işçilerin, %4 ü ise hiçbir zaman gazete okumadığını bildirmektedir. Genel olarak gazete okuma alışkanlığı yüksek seviyededir. İşçilere en sık takip ettikleri üç gazete sorulduğunda, %13 ü Hürriyet, %12 si Posta, %12 si Milliyet gazetelerini takip ettiğini belirtmiştir. Takip edilen diğer gazeteler oranlarına göre sıralanacak olursa; Habertürk (%7), Sabah (%7), Zaman (%7), Cumhuriyet (%5), Vatan (%5) ve Sözcü (%4) tür. En sık takip edilen köşe yazarları incelendiğinde, işçilerin %27 si birbirinden farklı birçok yerel ve ulusal basında yazan köşe yazarını takip ettiğini 7

8 belirtmiştir. Bunun dışında takip edilen başlıca köşe yazarları oranlarına göre sırasıyla şu şekildedir: Emin Çölaşan (%13), Yılmaz Özdil (%9), Fehmi Koru (%6), Fatih Altaylı (%6), Ahmet Hakan (%5), Ahmet Altan (%4) ve Bekir Coşkun (%4). İşçilerin %42 si Halk Müziği, %26 sı Türk Sanat Müziği, %12 si Özgün Müzik, %10 u Arabesk Müzik, %5 i diğer müzik türleri ve %3 ü Pop Müzik dinlediğini belirmiştir. Yol işçilerinin güçlü bir yerel müzik kültürüne vurgu yaptığı açıkça anlaşılmaktadır. Yol işçilerinin tercih ettiği televizyon program türleri incelendiğinde; %39 u haber, %15 i spor ve maç, %15 i tartışma ve açık oturum, %12 si film ve dizi film, %10 u belgesel türü programları tercih etmektedir. İşçilerin takip ettiği televizyon kanallarına bakıldığında; %17 si STAR, %12 si KANAL D, %12 si ATV, %12 si SHOW TV ve %8 i ise TRT kanallarını takip etmektedir. Çalışma yaşamına ilişkin tutumlarına; yol işçilerinin, %59 u Özel İdare Teşkilatı nda çalışırken, %32 si KGM de ve %8 i Bayındırlık ve İskân Teşkilatı nda çalışmaktadır. Yol işçilerinin %63 ü 22 yıl ve daha fazla süredir bulunduğu işyerinde çalışmaktadır. İşçilerden, %26 sı yıldır bulunduğu işyerinde çalışmakta olup 16 yıl ve daha az süredir çalışanların toplam oranı ise, %11 seviyesindedir. İşçilere göre Türkiye nin çalışma yaşamına ilişkin en öncelikli sorunu ise; işsizlik (%33), ücret düşüklüğü (%17), sendikal örgütlenmenin önündeki engeller (%15), iş güvencesinden yoksunluk (%11) olarak belirtilmiştir. Yol işçilerinin %65 i işyerinde herhangi bir mesleki ve teknik eğitim almadığını bildirirken, %35 i böyle bir eğitim aldığını belirtmiştir. İşçilerin %53 ü sendikal eğitim aldığını, %47 si ise almadığını bildirmektedir. İşçilerin eğitimini, işverenden çok sendikaların daha fazla düşündüğü anlaşılmaktadır. İşçilere sendikalarca verilmesi gereken eğitimlere ilişkin görüşleri sorulduğunda ise; %29 u iş sağlığı ve güvenliği, yine aynı oranda işçi 8

9 sendikacılık bilgisi ve toplu sözleşme düzeni ile ilgili eğitimlerin verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Diğer yandan işçilerin; %17 si verimlilik ve kalite, %14 ü mesleki eğitim, %4 ü ise stresle başa çıkma eğitimlerinin verilmesi gerektiğini düşünmektedir. Yol İşçilerinin sendikalarının beğenilen özelliklerine ilişkin tutumları incelendiğinde ise; yöneticilerin üyelerle iyi ilişki kurmasını (%19), iyi yönetici olmalarını (%9) ve hakları koruma çabasını (%8) ön plana çıkardıkları görülmektedir. Sendikanın beğenilmeyen ve eksik bulunan özellikleri ise; eğitim ve seminerlerin yetersiz olması (%16), bilgilendirme ve iletişim eksikliği (%9) ile yeterince aktif olunmaması (%9) şeklinde sıralanmaktadır. Sonuç olarak, Türk işçi hareketi içerisinde yol işçilerinin dinamik bir unsur olduğu ortaya çıkmaktadır. Emsallerine göre ekonomik durumu fena sayılmayan, güncel dünyayı takip eden, yeni iletişim tekniklerine uzak olmayan ve sendika yöneticilerine güven duyan yol işçilerinin Türkiye deki tüm çalışanlara yapacağı katkı kendi dokusunda bulunmaktadır. Çağımızda bilgi, beceri ve yüksek düzeyde niteliklerin ön plana çıktığı yeni işçi modelinde; yaşının ve hizmet yılının yüksek olmasına rağmen yol işçilerinin değişime ve yeniliğe açık olduğu görülmektedir. Bunun için işverenlere, akademisyenlere ve sendika yöneticilerine görev düşmektedir. Daha fazla eğitim, daha fazla nitelik kazandırılması, daha verimli ve bilinçli işçiyi ortaya çıkaracaktır. 9

10 * Türkiye de Yol İşçileri: Kamuda Çalışan Yol İşçilerinin Sosyokültürel Profili isimli onaylanmış yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. ** Çalışma Ekonomisti, YOL-İŞ Sendikası İşyeri Temsilcisi. Bu makale; Ocak 2012 dönemine ait 103 sayılı, YOL-İŞ Dergisinin inci sayfalarında Yol İşçilerine Ait Profil araştırması başlığıyla yayınlanmıştır. Erişim için: 10