ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Miraç YAYLA SICAKLIĞIN SYMPHEROBIUS PYGMAEUS (RAMBUR) (NEUROPTERA: HEMEROBIIDAE) UN PLANOCOCCUS CITRI RISSIO (HEMIPTERA: PSEUDOCOCCIDAE) ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ VE ÜREMESİNE ETKİLERİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2010

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SICAKLIĞIN SYMPHEROBIUS PYGMAEUS (RAMBUR) (NEUROPTERA: HEMEROBIIDAE) UN PLANOCOCCUS CITRI RISSIO (HEMIPTERA: PSEUDOCOCCIDAE) ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ VE ÜREMESİNE ETKİLERİ Miraç YAYLA YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez, tariarkae aşağıdaki jüri üyeleri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir Doç. Dr Serdar SATAR Prof. Dr. M. Rıfat ULUSOY Doç. Dr Hasan TUNAZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof.Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ SICAKLIĞIN SYMPHEROBIUS PYGMAEUS (RAMBUR) (NEUROPTERA: HEMEROBIIDAE) UN PLANOCOCCUS CITRI RISSIO (HEMIPTERA: PSEUDOCOCCIDAE) ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ VE ÜREMESİNE ETKİLERİ Miraç YAYLA ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman: Doç.Dr Serdar SATAR Yıl : 2010, Sayfa:47 Jüri : Doç.Dr Serdar SATAR Prof.Dr. M.Rıfat ULUSOY Doç.Dr Hasan TUNAZ Sympherobius pygmaeus Rambur un birkaç faunistik-sistematik çalışması dışında biyolojisi ve ekolojisi hakkında yapılmış yeterince çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle, bu çalışmada 15, 20, 25, 30 ve 35 C farklı sıcaklıkların S. pygmaeus un gelişimine ve üreme gücüne etkileri, %60±10 orantılı nem ve 16 saat uzun gün aydınlatmalı iklim dolaplarında araştırılmıştır. Avcının yumurtadan ergine gelişme süresi sıcaklığın artmasıyla beraber kısalmıştır. 15 ve 35 C sıcaklıklarda gelişme tamamlanamazken, gelişim süresi en uzun 133 günle 20 C de, en kısa 29 günle 30 C de tamamlanmıştır. Ovipozisyon periyodu 20, 25 ve 30 C de sırasıyla 22,00 19,58 ve 2,38 gün sürmüştür. Günlük ve toplam bırakılan yumurta sayısı en fazla 25 C de 11.9 dişi/gün, 2,58 dişi/ömür olmuştur. Net üreme gücü (R o ) ve kalıtsal üreme kapasitesi (rm) en yüksek 25 C de sırasıyla 109,31 dişi/dişi ve 0,1235 dişi/dişi/gün ve ortalama döl süresi (To) en düşük 30 C de 23,49 gün olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Sympherobius pygmaeus, gelişme süresi, sıcaklık ve yaşam çizelgesi I

4 ABSTRACT MSc. THESIS TEMPERATURES' INFLUENCE AT SYMPHEROBIUS PYGMAEUS (RAMBUR) (NEUROPTERHEA: HEMEROBIIDAE)'S DEVELOPMENT AND BREEDING ON PLANOCOCCUS CITRI RISSIO Miraç YAYLA UNIVERSITY OF ÇUKUROVA DEPARTMENT PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE Supervisor : Assoc Prof Serdar SATAR Year : 2010, Page:47 Jury : Assoc Prof. Serdar SATAR Prof.Dr. M.Rıfat ULUSOY Assoc Prof Hasan TUNAZ Although said to have a wide distribution symherobius pygmaeus is a hunter that lacks a detailed study about its biology and ecology except for a few faunistic and systematic study of Rambur. This study is performed for this reason and throughout the study different temperatures' influences on S. pygmaeus's development and fecundity are investigated at 15, 20, 25,30 and 35 C constant temperatures with %60±10 proportional humidity in 16 hours long day lightening climate fridges. The development process from egg to adult decreased with increasing temperatures. While the development wasn't completed at 15 C and 35 C temperatures,the longest development process was at 20 C with 133 days and the shortest process was at 30 C with 29 days. The oviposition period lasted 22,00, 19,58 and 2,38 days at 20,25 and 30 C respectively. Daily and total egg production rate was highest at 25 C with 11.9 female/day and 2.58 female/lifetime. Net breeding potency and genetic breeding capacity were highest at 25 C as 109,31 female/female and 0,1235 femake/female/day and avarage progency period was lowest at 30 C as 23,49 day. Key Words: Sympherobius pygmaeus, development, temperature, life chart II

5 TEŞEKKÜR Yüksek Lisans tez çalışmamı yöneten ve her aşamasındaki yardım ve katkılarından dolayı danışmanım Sayın Doç. Dr. Serdar SATAR ve Sayın Prof. Dr. Nedim UYGUN a teşekkür ederim. İki yıllık tez çalışmam sırasında bana her türlü desteği ve sabrı gösteren eşim Mehtap YAYLA ya teşekkür ederim. Laboratuar çalışmalarım sırasında bana yardımcı olan laboratuar arkadaşlarımdan başta Arş. Görevlisi Gül SATAR a Ömre TAYFUR a, Ural CANBOLAT a, Aynur HORUZUM a, Fatma ANAR a, Serpil DEMİR e, ve aynı zamanda her zaman yanımda olan ve bu günlere gelmemi sağlayan aileme de teşekkür ederim. Tez yazım aşamasında desteklerini benden esirgemeyen Yumurtalık İlçe Tarım Müdürlüğünden başta Sayın Müdürüm Cihangir ÇAY, Bahadır LAÇİN ve Zekeriya ÖZŞAFAK a başta olmak üzere tüm mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim. Ayrıca çalışmalarım esnasında sağladığı olanaklardan dolayı Çukurova Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü ne minnetlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR...III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ.....VII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX RESİMLER DİZİNİ.....X 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Üretim Çalışmaları Denemede kullanılan filizlenmiş patateslerin üretimi Planococcus citri üretimi Sympherobius pygmaeus tanınması ve üretimi Farklı Sıcaklıklardaki Sympherobius pygmaeus un Bazı Biyolojik Özelliklerinin Saptanması Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Ergin Öncesi Gelişme Sürelerine ve Ölüm Oranlarına Etkilerinin Saptanması Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Sürelerine ve Bıraktıkları Yumurta Sayıları ile Dişi-Erkek Ömrüne Etkilerinin Saptanması Farklı Sıcaklıklarda Ergin Öncesi Dönemlerini Tamamlayarak Ergin Olan Sympherobius pygmaeus un Aynı Sıcaklıklarda Bıraktıkları Yumurtaların Açılım Oranlarının Saptanması IV

7 Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus Erginlerinin Vücut İriliklerine ve Ağırlıklarına Etkilerinin Saptanması Farklı Besinlerin Ergin Sympherobius pygmaeus un toplam yumurta, Günlük Yumurta, Preovipozisyon, Ovipozisyon, Postoviposizyon ve Ömür Süresine Etkilerinin Saptanması Farklı Sıcaklıklarda ve Sabit Sıcaklıkta Farklı Besinlerde Sympherobius pygmaeus un Yaşam Çizelgelerinin Hazırlanması ve Parametrelerin Hesaplanması Sympherobius pygmaeus un Gelişme Eşiği, Termal Konstant ve Teorik Döl Sayısının Hesaplanması BULGULAR ve TARTIŞMA Üretim Çalışmaları Denemede kullanılan filizlenmiş patateslerin üretimi Planococcus citri üretimi Sympherobius pygmaeus un tanınması ve üretimi Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Bazı Biyolojik Özelliklerine Etkileri Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Ergin Öncesi Gelişme Sürelerine ve Ölüm Oranlarına Etkileri Farklı Sıcaklıklarda Ergin Öncesi Dönemlerini Tamamlayarak Ergin Olan Sympherobius pygmaeus un Aynı Sıcaklıklarda Bıraktığı Yumurtalarının Açılım Oranları Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süresi ile Bıraktığı Yumurta Sayılarına ve Dişi Ömrüne Etkileri Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus Erginlerinin Vücut İriliklerine ve Ağırlıklarına Etkileri V

8 Farklı Besinlerin Ergin Sympherobius pygmaeus un Toplam Yumurta, Günlük Yumurta, Preovipozisyon, Ovipozisyon, Postoviposizyon ve Ömür Süresine Etkileri Farklı Sıcaklıklarda Sympherobius pygmaeus un Yaşam Çizelgeleri Sympherobius pygmaeus un Farklı Besinlerle Beslenen Ergin Bireylerinin Sabit Sıcaklıkta Yaşam Çizelgeleri Sympherobius pygmaeus un Gelişme Eşiği ve Termal Konstantı SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VI

9 VII

10 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 4.1. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerindeki ergin öncesi dönemlerine ait yumurta açılımı, larva ve pupa gelişmesi (gün, Ort,±.S.H) Çizelge 4.2. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarındaki Planococcus citri üzerinde ergin öncesi bireylerinin ölümüne ait oranı (gün, Ort,±.S.H) Çizelge 4.3. Sypmherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklarda %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerinde Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon süreleri, dişi ömrü (gün) ile dişilerin günlük ve yaşamı boyunca bıraktığı toplam yumurta sayısı Çizelge 4.4. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerindeki erkek bireylerin vücut ağırlığı (g) ile boy (mm), en (mm), kanat (mm) ve arka tibia uzunlukları (mm) (gün, Ort,±.S.H) Çizelge 4.5. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerindeki dişi bireylerin vücut ağırlığı (g) ile boy (mm), en (mm), kanat (mm) ve arka tibia uzunlukları (mm) (gün, Ort,±.S.H) Çizelge 4.6. Farklı besinlerle beslenen Sympherobius pygmaeus un erginlerin 25 C sabit sıcaklıkta ve %60±10 orantılı nem koşullarında toplam yumurta, günlük yumurta, preovipozisyon, ovipozisyon, postoviposizyon ve ömür süreleri (gün, Ort,±.S.H) Çizelge 4.7. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklarda %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerinde net VIII

11 üreme gücü (R o ), kalıtsal üreme kapasitesi (rm) ve ortalama döl süresi (To) değerleri Çizelge 4.8. Sympherobius pygmaeus un erginlerinin 25 C sabit sıcaklık ve %60±10 orantılı nem koşullarında farklı besinler üzerinde net üreme gücü (R o ), kalıtsal üreme kapasitesi (rm) ve ortalama döl süresi (To) değerleri Çizelge 4.9. Farklı sıcaklıklarda Sympherobius pygmaeus un ergin öncesi dönemlerinin gelişme eşiği ve etkili sıcaklıklar toplamı IX

12 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil.4.1 Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında yumurta açılma oranı (gün, Ort,±.S.H) Şekil.4.2. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklarda yaşam eğrisi ve dişi başına bıraktığı ortalama dişi yumurta sayıları Şekil.4.3. Sympherobius pygmaeus un farklı besinlerde yaşam eğrisi ve bıraktığı ortalama dişi yumurta sayıları Şekil.4.4. Sympherobius pygmaeus un yumurta, larva, pupa ve yumurtadan ergine olan toplam gelişme süreleri baz alınarak oluşturulan regresyon eğrisi ve R 2 değerleri X

13 XI

14 RESİMLER DİZİ SAYFA Resim 3.1. Denemede kullanılan çimlenmemiş patates yumrularının (a) ve filizlendirilmiş patates yumrularının (b) görünümü (foto. M.YAYLA) Resim 3.2. Planococcus citri nin turunç fidanının dalı üzerindeki görünümü (foto. M.YAYLA) Resim 3.3. Sympherobius pygmaeus un dorsal (a) ve ventral (b) görünümü (foto. M.YAYLA) Resim 3.4. Sympherobius pygmaeus un dişi (a) ve erkek (b) bireylerinin abdomenin son segmentin görünümü (foto. M.YAYLA) Resim 3.5. Sympherobius pygmaeus un sünger üzerine bırakmış olduğu yumurtalar (foto. M.YAYLA) Resim 4.1. Sympherobius pygmaeus un baş ve anten görünümü (a), kanat yapısı (b) ve abdomenin ventralden görünümü (c) (foto. M. YAYLA) Resim 4.2. Sympherobius pygmaeus un yumurtası (a), larvasının unlubit ile beslenirken (b), patates yumrusu üzerindeki pupası (c) ve kokon içindeki (d) görünümü (foto. M. YAYLA) XII

15 XIII

16 1.GİRİŞ Miraç YAYLA 1.GİRİŞ Türkiye de turunçgil üretimi iklim özelliklerinden dolayı Akdeniz Bölgesinde yoğunlaşmıştır. Toplam üretimin yaklaşık %85 i bu bölgede yapılmaktadır. İç tüketim ve dış ticaret açısından oldukça önemli olan turunçgillerin üretimini ve verimini kısıtlayan pek çok hastalık ve zararlı bulunmaktadır. Bunlardan virüs ve virüs benzeri etmenler birçok hastalığa ve dolayısıyla da verim kaybına neden olmaktadırlar (Anonymous, 2005). Ülkemizdeki turunçgil alanlarında 89 zararlı tür, 159 parazitoit ve predatör tür saptanmıştır (Uygun ve ark 2001). Son yıllarda turunçgil üretim alanlarının artmasından dolayı kimyasal ilaçların kullanımı fazlalaşmış, zararlılar üzerindeki avcı baskısı azalmış ve zararlı böcekler turunçgillerdeki potansiyel zararlı konumundan ekonomik öneme sahip zararlı konumuna geçmiştir. Turunçgil unlu biti Planococcus citri Risso (Hemiptera: Pseudococcidae) kimyasal mücadelesinde ruhsatlı Yazlık Beyaz Yağ ve Spirotetramat etkili maddelerin dışında kullanılan ilaçlar çevre ve insan sağlığını tehdit etmekte hatta meyvelerin ihracatında da kalıntı sorunu meydana getirmektedir. Kalıntı sorunu özellikle turunçgil ve diğer yaş sebzemeyve ihracatlarında ciddi problemlere neden olmaktadır. Kimyasal mücadele kısa sürede etki göstermesinden dolayı P. citri nin popülasyonunun baskı altına alınmasında en çok kullanılan yöntem olmuştur. Ancak kimyasalların bilinçsizce kullanılması sonucu insan ve hayvan sağlığı için tehlikeli durumlar ortaya çıkmakta, gıda maddelerinde ilaç kalıntıları görülmekte, hedef alınmayan canlıların öldürülmesiyle doğal denge bozulmakta, zararlılarda ilaca karşı direnç oluşmakta, toprak, su ve hava kirlenmesi gibi son derece önemli ve tehlikeli durumlar söz konusu olmaktadır. Unlubitlerin muhtelif yerlerde beslenmesi ve yumurtalarının beyaz pamukçukların içerisinde bulunması da kimyasal mücadeleyi güçleştirmiştir. Bu nedenle bir taraftan kimyasal mücadelenin olumsuz etkilerinden kurtulma, diğer taraftan da doğada büyük bir potansiyele sahip olan doğal düşmanlardan yararlanma esasına dayanan Biyolojik Mücadele ön plana çıkmaktadır. 1

17 1.GİRİŞ Miraç YAYLA Zararlıya karşı ticari olarak satılan Cryptolaemus montrouzieri Mulsant ve parazitoiti Leptomastic dactilopii How. nin yanı sıra doğada 30 farklı avcı ve parazitoit mevcuttur (Uygun ve ark 2002). Bunların içerisinde avcıların özellikle Coccinellidae familyasına bağlı gelin böcekleri önemli bir grubu oluşturmaktadır. Avidov ve Harbaz (1969), İsrail de yaptıkları bir çalışmada turunçgil unlubitinin genel predatörü olarak Coccinellidae familyasına bağlı Scymnus apetzi Muls., Scymnus quadrimaculatus Herbst ve Scymnus suturalis i bildirirken, Neuroptera takımına bağlı S. sanctus Tjeder un (Hemerobiidae) da önemli bir avcı olduğunu belirtmişlerdir. Uygun ve Kansu (1980) da turunçgil bahçelerinde Coccinellidlerin önemli bir avcı olduğunu belirtirken Neuroptera takımına bağlı Sympherobius sanctus un da tespit edildiğini bildirmişlerdir. Doğu Akdeniz Bölgesi nde Turunçgil bahçelerinde Neuroptera takımına bağlı unlubitler üzerinde saptanan diğer bir avcı da (Turunçgillerde yürütülen Entegre mücadele çalışmaları sırasında saptanan) Sympherobius pygmaeus (Rambur) (Neuroptera: Hemerobiidae) dur. Sympherobius pygmaeus ilk kez Şengoca (1979) tarafından Kahramanmaraş ilinde tespit edilmiştir. Ayrıca Antalya bölgesindeki turunçgillerde bulunan unlubitler üzerinde de beslendiği Türkyılmaz (1984) tarafından bildirilmiştir. Diğer taraftan Kaydan ve ark. (2006), S pygmaeus un Planococcus aceris (Signoret), Planococcus ficus (Signoret) ve Planococcus vovae (Nasonov) üzerinde de beslendiğini kaydetmişlerdir. Turunçgillerin ana zararlılarından biri olan ve yoğun kimyasal mücadele ile baskı altına alınmaya çalışılan turunçgil unlubitinin biyolojik mücadelesinde S. pygmaeus un kullanım olanakları üzerine literatürde bir çalışma mevcut değildir. Bu nedenle bu çalışmada turunçgil unlubiti (Planococcus citri) ile beslenen Sympherobius pygmaeus un faunistik çalışma dışında, biyolojik mücadelede kullanılabilme olanaklarına temel oluşturacak verileri içeren bir calışma çalışmalar amaçlanmıştır. Bu amaçla S. pygmaeus un farklı sıcaklıklardaki ergin öncesi gelişme süreleri, ölüm oranları, üreme gücü vb. biyolojik özellikleri ortaya çıkarılmıştır. 2

18 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Miraç YAYLA 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bodenheimer (1951), Sympherobius sanctus Tjeder üzerine yaptığı çalışmada türün ilk defa 1926 yılında Filistin de zeytinler üzerinde tespit edildiğini, yumurtadan ergin döneme gelişme süresinin 20.8 C 34 gün, 26.4 C de ise 22 günde tamamladığını, gelişme eşiğinin 10.5 C ve thermal constantın ise 350 günderece olduğunu bildirmiştir. Bunun yanında tüm mevsim boyunca yaptığı gözlemlerde ortalama ölüm oranın yumurta dönemleri için %10.5, larva için % 45.7, pupa için ise % 15.1 olduğunu ölüm oranın özellikle sonbahar ve kış aylarında arttığını ve türün ocak-şubat ayları dışında tüm mevsim boyunca aktif olduğunu belirtmiştir. Avidov ve Harbaz (1969), Yaptıkları bir çalışmada Turunçgil unlubitinin genel predatörü olarak Sypmherobius sanctus Tjeder, Scymnus apetzi Muls., Scymnus quadrimaculatus Herbst ve Scymnus suturalis i saptamışlardır. Fakat bu avcıların artış gösteren Turunçgil unlubiti, Planococcus citri nin popülasyonunu %100 baskı altına almada yetersiz olduğunu bildirmişlerdir. New ( ), İngiltere de ışık tuzaklarıyla yaptığı çalışmada Ephemeroptera, Neuroptera (Planipennia), Trichoptera takımlarına ait böcekler toplamış ve uçuş aktivitelerini belirlemeye çalışmıştır. Toplam 343 örnekten 26 tür Trichoptera ve %20 si Chrysopa carnea olmak üzere 20 Neuroptera türü yakalamıştır. Bu çalışmalarda meteorolojik koşullar uygun olmasına rağmen elde edilen materyallerin yetersizliğinden dolayı istediği sonuca ulaşamamıştır. Andersen (1975), yaptığı çalışmada Cynipidae(Hymenoptera) zararı olarak düşündüğü gal oluşmuş meşe sürgünlerini toplamış, bunlardan çıkan 4 erkek ve 5 dişi bireyin Sympherobius pygmaeus erginleri olduğunu bildirmiştir. Greve (1975), Sympherobius pygmaeus u (Rambur) (Neu: Planipennia) ilk defa Norveç de saptamıştır. Szentkıralyl ( ), Macaristan ın farklı bölgelerindeki elma bahçelerinde ışık tuzaklarıyla yaptığı çalışmalarda Neuroptera takımına ait böcekler toplamıştır. S. pygmaeus un içinde bulunduğu Neuroptera takımına ait 23 tür saptamıştır. Ayrıca bu çalışmada farklı bitki örtüsü alanlarında tür artışının olduğunu 3

19 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Miraç YAYLA gözlemlemiş; zararlı kontrolünün olduğu alanlarda ise tür çeşitliğinin azaldığını ortaya koymuştur. Şekeroğlu ve Uygun (1980) Turunçgil Bahçelerinde akar öldürücü bazı İlaçların S. Sanctus Tjed ergin ve C. montrouzieri Muls ergin ve larvalarına etkisini araştırak amacıyla chlorobenzilate, dicofol, quinomethionate, mancazeb, zineb ve ek olarak organik fosforlu bir ilaç olan monocrotophos denemeleri yapmışlardır. Monocrotophos S. sanctus ve C. montrouzieri ergin ve larvalarına çok etkili olduğunu bulmuşlardır. Kansu ve Uygun (1980), Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil bahçelerinde entegre mücadele olanaklarını belirlemek için yaptıkları çalışmalarda 76 zararlı tür ve 35 doğal düşman belirlerken, P. citri yi ana zararlı olarak saptamışlardır. Steinmann (1987), Macaristan da yaptığı yoğun çalışmada Kiskunsag doğal parkının faunasına çalışmıştır. Bu çalışma burada dikkat çekici güzellikte böceklerin olmasından dolayı entomologların ilgisini çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmayla Neuroptera takımına ait 35 tür belirlemiştir. John ve Oswald (1988), Meksika da yaptığı çalışmada Sympherobius sp nin türlerini tekrar incelemiştir. Bu çalışmada 2 familyaya ait 17 tür saptamıştır. S. constrictus ve S. quadricuspis i listeye yeni eklemiştir. Monserrat ve Marín. (1996), yılları arasında İspanya da yaptıkları çalışmada çoğunlukla ağaç ve çalılıklardan oluşan 67 bitki türünden aldıkları 2875 örnekle Hemorobiidae (Neuroptera) familyasına ait türleri belirlemişlerdir. Sypmherobius pygmaeus da bu türler arasında yer almaktadır. Çalışmada bitki türleri ve Hemerobiidae takımındaki türler arasındaki bağlantıya dair kesin bir yargıya ulaşamamışlardır. Carrieres (2001), Lüksemburg faunasının Neuroptera ve Mecoptera takımlarına ait tür listesine yeni türler eklemiştir. Yaptığı çalışmayla 54 tür içeren listeye toplamda Neuroptera ve Mecoptera takımlarına ait 7 yeni tür eklemiştir. S. pygmaeus da bu türler içerisinde yer almaktadır. Canbulat ve Özsaraç (2004), yıllarında Kırşehir ili Çiçekdağı ndan topladıkları 154 Neuroptera örneğinin değerlendirilmesi sonuncunda 7 familyaya ait 18 tür tespit etmişlerdir. Teşhisler sonucunda Neuroptera takımı 4

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Miraç YAYLA içerisinde S. (Sypmherobius) pygmaeus (Rambur, 1842) türünü de teşhis etmişlerdir. Çalışmadaki türlerin tamamı Çiçekdağı Neuroptera faunası için yeni kayıttır. Bu türlerin içinde Delfimeus friedeli (Hölzel, 1972) ve S. (Sypmherobius) pygmaeus (Rambur,1842) Türkiye faunası için ikinci kayıttır. Bu çalışmada her türün Türkiye deki yayılışları da verilmiştir. Kaydan ve Kılınçer (2005), yılları arasında Phenacoccus aceris (Signoret) (Hem.; Pseudococcidae) in Ankara nın parklarında bulunan süs bitkilerinin üzerindeki doğal düşmanlarının ve bunların popülasyon dalgalanmaları üzerine yürüttükleri çalışmada, Coleoptera, Hymenoptera, Diptera ve Neuroptera takımlarına ait doğal düşmanları belirlemişlerdir. P. aceris in doğal düşmanları olarak Neuroptera takımından Hemerobiidae familyasına ait S. pygmaeus (Rambur) u da bu çalışmada bildirmişlerdir. Marko ve ark. (2005), Macaristan da yılları arasında farklı tuzak tekniklerinin ayrı türler, familyalar ve tüm Neuroptera takımlarında karşılaştırmasını yapmışlardır. Malaise tuzağı, vakumlu tuzak, sarı yapışkan tuzak ve ışık tuzağı olmak üzere 4 farklı tuzak çeşidi kullanmışlardır. Neuroptera takımına ait örnekler toplamış, ayrı ayrı numaralandırmışlardır. Diğer tip tuzaklara göre en başarılı vakumlu tuzak olmuştur. Işık tuzağı ve malaise tuzaklarından aynı oranda örnek toplamışlardır. Sarı yapışkan tuzak ne toplanılan örnek sayısına göre nede tür zenginliğine göre başarılı bulunmamıştır. Malaise tuzak, yapışkan tuzak ve vakumlu tuzak arsında toplanan örnek böcek sayısı açısından büyük farkların olmadığını ortaya koymuştur. Kaydan ve ark. (2006), yılları arasında Ankara da yapmış oldukları sörvey çalışmasında P. citri Risso nin doğal düşmanlarını araştırmışlardır. Coleoptera, Diptera, Neuroptera takımları içerisinde 23 predatör türü ve Hymenoptera takımı içerisinde de 22 parazitoit türü saptamışlardır. Neuropteranın Hemerobiidae familyasından S. pygmaeus (Rambur) da bu çalışma sırasında bölgede bulunmuştur. Türkiye faunasında 10 yeni türü kaydettiklerini bildirmişlerdir. Sadeghi (2007), yılları arasında İran da tüylü akkavak zararlısı Phloeomyzus passerinii afidini çalışmışlardır. Çalışmanın sonunda akkavak zararlısı P. passerinii nin dogal düşmanları olarak Exochomus nigromaculatus (Goeze), 5

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Miraç YAYLA Chilocorus bipustulatus L., S. pygmaeus (Rambur), Anthocoris sp., Orius sp. ve Chiracanthium sp yi kaydetmişlerdir. Talebi ve ark. (2008), İran da servi ağacının en önemli zararlısı olan Planococcus vovae i çalışmışlardır. Bu çalışma doğal düşmanları belirlemek için yapılan bir survey çalışması olmuştur. Çalışmada 10 familyaya ait 17 tür predatör, parasitoid ve hyperparasitoid toplamış ve teşhis etmişlerdir. P. vovae nin doğal düşmanları olarak Coccidoxenoides perminutus Giralt (Hym., Encyrtidae), Aprostocetus ceroplastae (Girault) (Hym., Eulophidae) ve Pachyneuron bonum Xu and Li (Hym., Pteromalidae) İran için yeni kayıt olmakla birlikte, S. pygmaeus un teşhis edilen diğer türler içerisinde yer aldığını bildirmişlerdir. Bayram (2008), Ankara da 2001 yılında yürüttüğü çalışmada Karaağaç (Ulmus glabra Mill) ta gal yapan yaprakbitleri ile beslenen Coccinellidae (Coleoptera), Chrysopidae (Neuroptera) ve Hemerobiidae (Neuroptera) familyasına bağlı türleri belirlemiştir. Yaptığı örneklemeler sonucu Ankara da Karaağaç da gal yapan yaprakbitleri ile beslenen Coccinellidae familyasından 4 tür ve 1 alttür, Chrysopidae familyasından 1 tür ve Hemerobiidae familyasından S. pygmaeus (Rambur) içinde olmak üzere 2 tür tespit etmiştir. Gillani (2009), Yaptığı çalışmada Pseudoccoccus longispinus un (sera unlubiti) tropik ve subtropik bölgelerde çok geniş bir dağılım gösterdiğini belirtmiştir. S. longispinus u meyve ağaçları, ekin, süs bitkileri, sera bitkileri gibi geniş bir konukçu aralığına sahip önemli bir zararlı olarak belirtmiştir. Bu çalışmanın temel amacı P. longispinus un önemli bir predatörü olan Sympherobius fallax ın unlubit üzerindeki gelişme dönemlerine göre besin tercihinin araştırılması olmuştur. Yapılan bu çalışmanın sonucunda 1.dönem S. fallax diğer dönemlerine nazaran önemli derecede P. longispinus un 2.dönemini tercih ettiği, 2. ve 3. dönem S. fallax in ise diğer 2. dönem ve ergin dönemine kıyasla P. longispinus un 3.dönemini tercih ettiğini saptamıştır. 6

22 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA 3.MATERYAL ve METOD 3.1.Üretim Çalışmalar Çalışmanın ana materyalini Planococcus citri ve avcısı Sympherobius pygmaeus oluşturmaktadır Denemede kullanılan filizlenmiş patateslerin üretimi Av olarak kullanılan Planococcus citri nin kitle üretimi, filizlenmiş patateslerin üzerinde daha kolay olacağı için konukçu bitki olarak patates kullanılmıştır. Denemede kullanılan patatesler önce musluk suyu ile yıkanıp temizlenmiş sonra filizlenmeleri için 20±2 ºC sıcaklık ve % 60±10 orantılı nem koşullarına sahip bir odaya bırakılmış ve 30 ile 45 gün arasında filizlendirilmiştir. Boyları yaklaşık 4 ile 5 cm uzunluğa ulaşan filizler P. citri nin kitle üretiminde kullanılmıştır. Bu işleme çalışma bitinceye kadar devam edilmiştir. a b Resim Denemede kullanılan çimlenmemiş patates yumrularının (a) ve filizlendirilmiş patates yumrularının (b) görünümü (foto. M.YAYLA) Planococcus citri üretimi P. citri 25± 2 C sıcaklıkta 16:8 saat (aydınlık: karanlık) günlük ışıklanma süresine sahip ve % 60±10 orantılı nem koşullarındaki iklimlendirme odalarında, havalandırma imkanına sahip kafesler içerisinde filizlendirilmiş olan patatesler üzerinde üretilmiştir. P. citri ler Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma 7

23 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Uygulama Çiftliği ndeki Turunçgil bahçelerinden elde edilmiş ve saf kültür haline getirilmişlerdir (Resim 3.2). Resim 3.2. Planococcus citri nin turunç fidanının dalı üzerindeki görünümü (foto. M.YAYLA) Sympherobius pygmaeus tanıması ve üretimi Üretime başlamak için yoğun olarak P. citri ile bulaşık ağaçların sürgün ve meyve birleşim yerlerinden Steiner hunisi veya çırpma metodu yardımıyla ergin Neuroptera bireyleri toplanmıştır. Bu bireyler laboratuarda binoküler mikroskop altında morfolojik özelliklerine göre ayrılmış, aralarından Hemerobiidae familyasına ait olan Sypmherobius pygmaeus (Rambur) bireyleri seçilmiştir. Bireyler beslenmeleri için 25± 2 C sıcaklık ve günlük 16 saat aydınlatma koşullarına sahip böcek üretim odalarındaki kavanozlara yerleştirilen filizlendirilmiş patateslerde üretilen unlu bitlerin üzerine salınmıştır. Bireylerin yumurtalarını bırakmaları için kavanozların içerisine sünger veya elyaf benzeri maddeler yerleştirilmiş ve üretim çalışmalarına başlanmıştır. Yumurtadan çıkan bireylerin ergin olduktan sonra California Üniversitesinde Prof. Dr. Norm Penny tarafından tür tespiti yapılmıştır. 8

24 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Resim 3.3. Sympherobius pygmaeus un dorsal (a) ventral (b) görünümü (foto. M. YAYLA) 9

25 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA 3.2. Farklı Sıcaklıklarda Sympherobius pygmaeus un Bazı Biyolojik Özelliklerinin Saptanması Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Ergin Öncesi Gelişme Sürelerine ve Ölüm Oranlarına Etkilerinin Saptanması Erginler üretim kafesinden alınarak içinde bol miktarda avın bulunduğu plexiglass kavanozlara salınmıştır. Erginlerin 0-24 saat içinde bırakmış olduğu yumurtalar kavanozlardan alınarak denemelerin kurulmasında kullanılmıştır. S. pygmaeus yumurtaları denemenin yürütüldüğü sıcaklığı önceden ayarlanmış iklim dolaplarına (15, 20, 25, 30 ve 35±1ºC sabit sıcaklıklar) petri kapları içerisinde, her sıcaklık için 30 ar adet olacak şekilde konulmuştur. Denemelerde üstüne havalandırma için tül geçirilmiş delik bulunan 5 cm çapındaki petriler kullanılmıştır. Yapılan günlük gözlemlerle, yumurtaların açılma süresi ve oranı belirlenmiştir. Her sıcaklık derecesinde yumurtalardan çıkan 30 larva alınarak ayrı ayrı petri kaplar içerisine tek tek konulmuş ve günlük olarak gözlemlenmeye devam edilmiştir. Petriler içerisine larvaların beslenmesi için avın değişik dönemlerini içeren filizlendirilmiş patateslerde üretilen unlubitler yerleştirilmiş; S. pygmaeus un larvalarına pupa oluncaya kadar tüketebileceklerinden fazla besin verilerek, yapılan günlük gözlemlerle larva gelişme dönemi ve her sıcaklığa ait ölüm oranı saptanmıştır. Larva dönemi sonunda, beslenmeyen ve tamamen hareketsiz kalarak kendilerini abdomenlerinin sonundaki tutunma organı vasıtasıyla hücre içerisindeki patateslere veya herhangi bir yere sabitleyen bireyler pupa kabul edilmiş; ergin çıkışına kadar günde en az iki kez kontrol edilerek pupa süreleri ve ölüm oranları belirlenmiştir. 10

26 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süreleri ve Bıraktıkları Yumurta Sayıları ile Dişi-Erkek Ömrüne Etkilerinin Saptanması Bu denemede de ki çalışmalardan elde edilen erginler kullanılmıştır. Her bir sıcaklık derecesinden elde edilen ergin bireylerin aynı sıcaklık ve nem koşullarında takip edilerek preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri belirlenmiştir. Erginler dış görünümlerine göre erkek-dişi ayrımı yapılamadığından, aynı günde pupadan çıkan erginler gruplar halinde plexiglass kavanozlara alınmıştır. Kavanozlara erginlerin beslenebilmesi için filizlendirilmiş patateslerde üretilen bol miktarda unlubit yerleştirilmiştir ve yumurtalarını üzerine koymaları için de sünger konulmuştur. Sünger konulmasının nedeni süngerler üzerine yumurta koymayı tercih eden bireylerin yumurtalarının daha kolay sayılmasıdır. Bireyler çiftleştikleri gözlemlendikten ve ilk yumurtalar elde edildikten sonra beşerli gruplar halinde petri kaplarına alınmıştır. Petrilere günlük olarak besin ve yumurtalarını koymaları için sünger bırakılmıştır. Bırakılan yumurtalar günde bir kez sayılarak ortamdan uzaklaştırılmış ve erginler ölünceye kadar gözlemlenmeye devam edilmiştir. Böylece preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri, ovipozisyon periyodu içinde bıraktıkları günlük ve toplam yumurta sayıları ile erkek ve dişilerin ömürleri belirlenmiştir. Ölen bireyler cinsiyet oranlarını belirlenmesi için numaralandırılarak saklanmıştır. Farklı sıcaklıklarda elde edilen erginlerin hangilerinin dişi hangilerinin erkek olduğunu saptamak için her sıcaklıkta yapılan denemeler sonucunda elde edilen ergin bireylerin preparatları Tjeder (1963) göre yapılmıştır. Bu amaçla örnekler ilk önce yumuşatma kaplarında bir gün süre ile yumuşatılmış ve daha sonra %10 luk Potasyum Hidroksit eriyiği içine alınmıştır. Burada saat bekletildikten sonra saf suya alınan abdomenin son segmentleri Resim 3.4 te görüldüğü gibi stereoskopik binoküler mikroskop altında dorsal kısmında, kitinleşmiş genital organları incelenerek bireylerin cinsiyetleri saptanmıştır. 11

27 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA a b Resim Sympherobius pygmaeus un dişi (a) ve erkek (b) bireylerinin abdomenin son segmentin görünümü (foto. M.YAYLA) 12

28 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Denemeyle ilgili çalışmalar 15, 20, 25, 30 ve 35±1ºC sabit olmak üzere beş farklı sıcaklık ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklim dolabında 30 ar tekerrürlü olarak gerçekleştirilmiştir Farklı Sıcaklıklarda Ergin Öncesi Dönemlerini Tamamlayarak Ergin Olan Sympherobius pygmaeus un Aynı Sıcaklıklarda Bıraktıkları Yumurtaların Açılım Oranlarının Saptanması Farklı sıcaklıklarda ergin öncesi dönemlerini tamamlayarak ergin olan bireylerin aynı sıcaklıklarda bıraktıkları yumurtalar denemeye alınmıştır. Her sıcaklıkta dişi bireylerin bıraktığı yumurtalar topluca petri kaplarına konulmuştur. Yapılan günlük gözlemlerle yumurtaların açılma oranları saptanmıştır. Böylece farklı sıcaklıklarda bir dölünü tamamlayan S. pygmaeus un ikinci dölünü oluşturacak yumurtaları üzerinde farklı sıcaklıkların etkisi saptanmıştır. Denemeyle ilgili çalışmalar 15, 20, 25, 30 ve 35±1ºC sabit olmak üzere beş farklı sıcaklık ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklim dolabında 30 ar tekerrürlü olarak gerçekleştirilmiştir. Resim Sympherobius pygmaeus un sünger üzerine bırakmış olduğu yumurtalar (foto. M.YAYLA) 13

29 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus Erginlerinin Vücut İriliklerine ve Ağırlıklarına Etkilerinin Saptanması Bu amaç için de kullanılan bireylerden yararlanılmıştır. Söz konusu bireyler öldükten sonra stereoskopik binoküler mikroskop altında oküler mikrometre ile her sıcaklık derecesine göre en ve boy ölçümleri yapılarak kaydedilmiştir. Böylece farklı sıcaklıkların S. pygmaeus un vücut iriliğini etkileyip etkilemediği belirlenmiştir. Ayrıca dört sıfırlı hassas bir terazi yardımıyla erginler tartılmış ve elde edilen veriler vücut iriliklerinin ölçülmesi sonucunda elde edilen verilerle karşılaştırılmıştır Farklı Besinlerin Ergin Sympherobius pygmaeus un toplam yumurta, Günlük Yumurta, Preovipozisyon, Ovipozisyon, Postoviposizyon ve Ömür Süresine Etkilerinin Saptanması Bu denemede 25 C sabit sıcaklıkta ve %60±10 orantılı nem koşullarında ergin olan bireylere farklı besinler verilerek yaşam boyunca toplam yumurta, günlük yumurta, preovipozisyon, ovipozisyon, postoviposizyon ve ömür süreleri karşılaştırılmıştır. Denemede kullanılan ergin S. pygmaeus bireylerine besin olarak unlubit, unlubit+bal, safsu ve bal verilmiştir. Her bir besin denemesi 5 tekerrür ve toplam 25 birey üzerinden kurulmuştur. Denemedeki bal ve su havlu kâğıtları içerisine sarılmış olan pamuğa emdirilmiştir. Ayrıca günde en az bir kez olmak koşulu ile petri kaplarına bal ve su püskürtülmüştür. Diğer unlubit ve unlubit +bal besin denemeleri günde en az bir kez kontrol edilerek ergin olan S. pygmaeus un bireylerinin tükettikleri besinlerin yerine yeni besinler bırakılmış ve yaşam boylu toplam yumurta, günlük yumurta, preovipozisyon, ovipozisyon, postoviposizyon ve ömür süreleri saptanmıştır. 14

30 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Farklı Sıcaklıklarda ve Sabit Sıcaklıkta Farklı Besinlerde Sympherobius pygmaeus un Yaşam Çizelgelerinin Hazırlanması ve Parametrelerin Hesaplanması S. pygmaeus un yaşam çizelgelerinin oluşturulmasında hem farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem ile uzun gün (16:8, A:K) aydınlatmalı iklim dolaplarında yürütülen ve P. citri nin av olarak kullanıldığı denemelerden elde edilen veriler hem de besinlerin kullanıldığı denemelerdeki sonuçlar kullanılmıştır. S. pygmaeus un yaşam çizelgelerinin oluşturulmasında Andrewartha ve Birch (1970) ve Sauthwood (1978) un kullandığı Σl x m x.e -r m x =1 formülüden faydalanılarak temel ekolojik parametre olan kalıtsal üreme kapasitesi (r m ) hesaplanmıştır. Bu formülde; l x =x yaştaki bireylerin 1 e göre canlılık oranları m x =günlük dişi başına bırakılan dişi yavru sayısı e=doğal logaritma tabanı r m = kalıtsal üreme yeteneği x=dişi bireylerin gün olarak yaşını ifade etmektedir. Diğer bir parametre olan net üreme gücü (R o ), R o = l x.m x formülü ve ortalama döl süresi (T) ise Laing (1968) e göre T o =ln R o /r m formülü ile hesaplanmıştır. Yapılan tüm laboratuar çalışmalarında uygulamalar arasındaki farkları belirlemek için istatistiki analizler ve SPSS 10.0 ın tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Uygulamalar arasında bir fark bulunduğunda ise çoklu karşılaştırma testi LSD (P =0.05) kullanılmıştır (Anonymous, 1998). 15

31 3.MATERYAL ve METOD Miraç YAYLA Sympherobius pygmaeus un Gelişme Eşiği, Termal Konstant ve Teorik Döl Sayısının Hesaplanması S. pygmaeus un gelişme eşiğini ve etkili sıcaklıklar toplamını saptamak için 15, 20, 25, 30, 35±1 ºC sabit sıcaklılıklarda yumurta döneminden ergin döneme kadar geçen süre hesaplanmıştır. Campbell ve ark (1974) nın doğrusal regresyon modelinden faydalanılarak elde edilen formülden S. pygmaeus un gelişme eşiği ve ergin olabilmesi için gerekli etkili sıcaklıklar toplamı hesaplanmıştır. Doğrusal regresyonu sıcaklık değeri ve bu sıcaklık değerindeki gelişme süresinin 1 e bölümüyle çizilmiştir. Çizilen doğrusal regresyondan elde edilen denklemin formülü ise aşağıdaki gibi olup a ve b değerleri ise hesaplanan parametreler olmuştur y=ax+b y=ax+b y=1/gelişme süresi x=sıcaklık Bu formülden faydalanılarak gelişme eşiği (t) (t = -a/b) ve ergin olabilmesi için etkili sıcaklık toplam (K) (K = 1/b) hesaplanmıştır. 16

32 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. Üretim Çalışmaları Denemede kullanılan filizlenmiş patateslerin üretimi Av olarak kullanılan Planococcus citri nin kitle üretiminde konukçu bitki olarak filizlendirilmiş patatesler kullanılmıştır. Konukçu bitki üretim çalışmaları materyal metot bölümünde anlatıldığı gibi yapılmıştır. Denemelerde kullanılan materyalin üretimi 20±2 ºC sıcaklıkta ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklim odalarında gerçekleştirilmiştir. Üretimde herhangi bir sorun yaşanmamış ve denemeler için gerekli materyalin devamlılığı sağlanmıştır Planococcus citri üretimi Avcı böcek S. pygmaeus un kitle üretiminin yapılabilmesi için av olarak P. citri kullanılmıştır. Denemeler materyal ve metot bölümünde belirtildiği gibi gerçekleştirilmiştir. Denemelerde kullanılan materyalin üretimi 25±2 ºC sıcaklıkta ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklim odalarında gerçekleştirilmiştir Sympherobius pygmaeus un tanınması ve üretimi Avcı böcek S.pygmaeus un kitle üretimi 25±2 ºC sıcaklıkta ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklim odasında gerçekleştirilmiştir. S.pygmaeus üretimi materyal metot bölümünde belirtildiği gibi kavanozlarda yapılmıştır. Denemelerde üzerinde havalandırma delikleri olan kavanozlar ve besin olarak üzerinde P. citri nin farklı dönemleriyle bulaşık filizlendirilmiş patatesler kullanılmıştır. Doğadan toplanan S. pygmaeus bireyleri kavanozlara aktarılmış ve 17

33 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA yumurtalarını koymaları için de kavanozların içine sünger konulmuştur. Üretim sırasında herhangi bir güçlükle karşılaşılmamıştır. a b c Resim 4.1. Sympherobius pygmaeus un baş ve anten görünümü (a), kanat yapısı (b) ve abdomenin ventralden görünümü (c) (foto. M. YAYLA) 18

34 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA a b c d Resim 4.2. Sympherobius pygmaeus un yumurtası (a), larvasının unlubit ile beslenirken (b), patates yumrusu üzerindeki pupası (c) ve kokun içindeki (d) görünümü (foto. M. YAYLA) S. pygmaeus un bazı morfolojik özellikleri steromikroskop altında belirlenmiştir. S. pygmaeus un ergin bireylerinin vücutları açık kahverengi olup 4-5 mm uzunluğa sahip ve kanat açıklığı 7-8 mm dir (Resim 4.1.). Yumurtalarının ve larvalarının renkleri gelişme dönemlerine göre şeffaf tan koyu kahverengiye doğru değişmektedir. Elips şeklindeki yumurtalarını sıralı veya küçük gruplar şeklinde bırakırlar, pupaları ise bir kokon içerisinde oval bir yapı biçiminde görülmektedir (Resim 4.2.). 19

35 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA 4.2. Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Bazı Biyolojik Özelliklerine Etkileri Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Ergin Öncesi Gelişme Sürelerine ve Ölüm Oranlarına Etkileri S. pygmaeus un 15, 20, 25, 30 ve 35±1 ºC sabit (16:8, A:K) sıcaklıklar ile %60±10 orantılı nem düzeyinde ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri ile ilgili sonuçlar Çizelge 4.1 de verilmiştir. S. pygmaeus un 15 ºC de denemeye alınan yumurtalarından çıkan larvaların büyük bir kısmı pupa dönemine ulaşamamış; ulaşan bireyler de bu dönemin başında öldüğü için gelişimlerini tamamlayamamış, tamamlayanlar ise ergin döneme ulaşamamıştır. S. pygmaeus un 35 ºC de denemeye alınan ergin bireylerinden ise yumurta elde edilememiştir. Gelişimin tamamlandığı ergin öncesi dönemlere bakıldığında 15, 20, 25, 30 ve 35±1 ºC sabit sıcaklıkların her birinde yumurta, larva ve pupa dönemlerinin birbirlerinden istatistiki olarak tamamen farklı olduğu anlaşılmıştır. Sıcaklık artışına bağlı olarak yumurta, larva ve pupa dönemlerinin gelişme sürelerinde kısalma olduğu saptanmış ve istatistiksel olarak sıcaklıkların gelişme süreleri üzerine etkisinin P:0.05 önem seviyesine göre önemli olduğu görülmüştür. Diğer bir taraftan ergin öncesi gelişme dönemlerine tek tek bakıldığında yumurta açılımı (F= 239,343, Sd= 3, 116 P<0,05), larva gelişme süresi (Sd=3, 87, F= 1,692 P<0,05) ve pupa gelişme süreleri (Sd= 3, 78 F=1,321 P<0,05) kendi içinde farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. S. pygmaeus un ergin öncesi toplam gelişme süresi sıcaklık artışıyla beraber kısalmış ve yapılan analizler sonucunda tüm sıcaklıkların gelişme sürelerinin istatistiksel olarak farklılık gösterdiği belirlenmiştir. S. pygmaeus un ergin öncesi gelişimini 15, 20, 25, 30 ve 35±1 ºC sıcaklıklarda 147,3 65,5 30,9 ve 21,8 günde tamamladığı göze çarpmaktadır. S. pygmaeus ergin öncesi dönemlerini en uzun 15 ºC de, en kısa ise 30 ºC de tamamlamıştır (Çizelge 4.1.). 20

36 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA Çizelge 4.1. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerinde ergin öncesi dönemlerine ait yumurta açılma, larva ve pupa gelişmesi (gün, Ort.±.S.H) Sıcaklık C n Yumurta açılması (Gün) Larva gelişme (Gün) Pupa süresi (Gün) Toplam gelişme (Gün) ,7 ± 0,24 a 55,7 ± 1,67 a 66,7 ± 3,84 a 147,3 ± 4,37 a ,1 ± 0,21 b 25,4 ± 0,35 b 26,9 ± 0,38 b 65,5± 0,56 b ,5 ± 0,13 c 11,8 ± 0,15 c 12,6 ± 0,24 c 30,9 ± 0,33 c ,3 ± 0,08 d 8,1 ± 0,18 d 10,1 ± 0,12 d 21,8 ± 0,20 d 35 Yumurta elde edilemedi * Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark LSD testine göre istatistikî olarak önemli değildir. (P=0.05) Bodenheimer (1951), Sympherobius sanctus üzerinde gerek doğal ortamlarda gerekse laboratuar şartlarında yaptığı denemelerde sıcaklığın S. sanctus un farklı sıcaklıklardaki gelişme sürelerine etkilerini belirlemiştir. Bodenheimer in çalışmasındaki 14,4 19,5 ve 24,8 ºC sıcaklıkları incelendiğinde S. sanctus un ortalama gelişme süresini 121, 49 ve 26 gün olarak belirlemiş ve sıcaklık artışına bağlı olarak gelişme süresinin kısalmış olduğunu bildirdiği görülmüştür. Literatür ile bu çalışmanın birbirlerine benzer sonuçları içerdiği anlaşılmıştır. Çizelge 4.2. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarındaki Planococcus citri üzerinde ergin öncesi dönemlerin % ölüm oranı (gün. Ort,±.S.H) Sıcaklık (ºC) Tekerrür Yumurta Larva Pupa Toplam % Ölüm Oranı ,00 0,00 95, ,33 10,00 39, ,00 6,67 9, ,33 10, Yumurta elde edilemedi 21

37 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA S. pygmaeus un ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri saptanırken aynı zamanda ölen bireyler de kaydedilmiştir. Böylece farklı sıcaklıklarda ergin öncesi dönemlerinin ölüm oranları saptanmış olup sonuçlar Çizelge 4.2. de verilmiştir. Çizelge 4.2. incelendiğinde ergin öncesi dönemlerde en fazla ölüm oranı larva ve pupa dönemlerinde olmuştur. Şekil 4.1. incelendiğinde ise 5 tekerrürlü yumurta denemesinde ortalama ölüm oranının 15, 20, 25 ve 30 ºC de % 42, % 30, % 14 ve % 24 olduğu belirlenmiştir. Ergin öncesi dönemlerde en fazla ölüm 15 ºC de olurken en az ölüm ise 25 ºC de olmuştur. Bodenheimer (1951), S. sanctus un yumurta açılım denemelerinde sıcaklık düştükçe yumurtalardaki ölüm oranının da arttığını ayrıca 10 ºC sıcaklığın altında yumurta açılımının olmadığını bildirmiştir Farklı Sıcaklıklarda Ergin Öncesi Dönemlerini Tamamlayarak Ergin Olan Sympherobius pygmaeus un Aynı Sıcaklıklarda Bıraktığı Yumurtalarının Açılım Oranları S. pygmaeus un 15, 20, 25, 30,±1 ºC sabit (12 A:12 K) olmak üzere dört farklı sıcaklık ve %60±10 orantılı nem bulunan uzun gün (16:8) aydınlatmalı iklimlendirme dolaplarında ergin olan bireylerinden elde edilen yumurtaların aynı sıcaklıklardaki açılma oranları belirlenmiştir. Elde edilen verilerdeki sıcaklıklar arasında P:0.05 önem seviyesine göre istatistiki olarak bir fark olduğu saptanmıştır. Elde edilen veriler Şekil 4.1 de verilmiştir. 22

38 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA 100 Yumurta Ölüm Oranı (%) a b c d Sıcaklık ( C) Şekil 4.1. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında yumurta açılma oranı (Ortalama ± St. Hata; Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark LSD testine göre istatistikî olarak önemli değildir. (P=0.05)) Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süresi ile Bıraktığı Yumurta Sayılarına ve Dişi Ömrüne Etkileri Farklı sıcaklıkların S. pygmaeus un preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süresi ile bıraktığı yumurta sayıları ve dişi ömrüne etkilerinin saptanması için Çizelge den elde edilen erginler aynı sıcaklık derecelerinde takip edilmiştir. Farklı sıcaklıklarda yürütülen çalışmalarda preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri sıcaklık artışına bağlı olarak kısalmıştır. Çizelge 4.3 preovipozisyon süreleri bakımından incelendiğinde 20, 25 ve 30 ºC sıcaklıklar arasında 2, 1.25 ve 1 gün gibi istatistiki farklar olduğu görülmektedir. Ovipozisyon süreleri ise 20, 25 ve 30 ºC sıcaklıklara göre sırasıyla 22.00, ve 2,38 gün olarak belirlenmiştir. Edilen verilere göre 20 ile 25 ºC istatistiki olarak aynı iken; 30 ºC nin 20 ile 25 ºC den tamamen farklı olduğu belirlenmiştir. Fakat bir diğer 23

39 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA taraftan postovipozisyon süreleri bakımından ise 20 ºC nin 25 ile 30 ºC den istatistikî olarak farklı olduğu saptanmıştır. 24

40 25 Çizelge 4.3. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklarda %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerinde Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon süreleri, dişi ömrü (gün) ile dişilerin günlük ve yaşamı boyunca bıraktığı toplam yumurta sayısı Sıcaklık ( C) n Preovipozisyon (gün) Ovipozisyon (gün) Postovipozisyon (gün) 15 Yumurta elde edilemedi 25 Dişi ömrü Günlük Yumurta (dişi/gün ) Toplam Yumurta (Yum./dişi) ,00 ± 0,000 a 22,00 ± 4,222 a 2,38 ± 0,460 a 28,38 ± 3,950 a 6,96 ± 1,59 a 168,73 ± 30,11 a ,25 ± 0,131 b 19,58 ± 1,368 a 1,58 ± 0,229 b 26,17 ± 1,278 a 11,91 ± 0,80 b 258,43 ± 12,25 b ,00 ± 0,000 c 2,38 ± 0,140 b 1,00 ± 0,00 b 3,38 ± 0,594 b 5,73 ± 0,51 a 18,96 ± 1,85 c 35 Yumurta elde edilemedi Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark LSD testine göre istatistikî olarak önemli değ ildir. (P= 0.05) 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA

41 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA S. pygmaeus un dişi ömrü 20, 25 ve 30 ºC sıcaklıklarda belirlenmiş ve sıcaklığın artmasıyla birlikte ömrünün kısaldığı gözlenmiştir. En uzun dişi ömrü 20 ºC de 28,38 gün olarak, en kısa dişi ömrü ise 30 ºC de 3,38 gün olarak belirlenmiştir. 20 ve 25 ºC arasında istatistikî fark yokken; bu iki sıcaklık ile 30 ºC arasında istatistiki olarak fark bulunmuştur. S. pygmaeus un dişi bireyleri 20, 25 ve 30 ºC sabit sıcaklıklarda bir günde ortalama olarak 6,96, 11,9 ve adet 5,72 yumurta bırakmıştır. S. pygmaeus ovipozisyon süresince 20 ºC de 168,73, 25 ºC de 258,43 adet ve en az 30 ºC de 18,96 adet yumurta bırakmıştır. Sıcaklıklar arasında bırakılan toplam yumurta miktarı arasındaki farklılık istatistikî olarak önemli bulunmuştur Farklı Sıcaklıkların Sympherobius pygmaeus un Erginlerinin Vücut İriliklerine ve Ağırlıklarına Etkileri S. pygmaeus un her bir denemede ölen erginlerinin en ve boy ölçümleri yapılmış ayrıca elde edilen bireylerin hassas terazi yardımıyla ağırlıkları belirlenmiş ve sonuçlar Çizelge 4.4. ve Çizelge 4.5. de verilmiştir. Çizelge 4.4. te görüldüğü gibi erkek bireylerin vücut iriliği sıcaklığın artışından fazla etkilenmemektedir. 20, 25 ve 30 ºC lerde vücut ağırlıkları (g) ve arka tibia (mm) bakımından istatistiki bir fark yokken, boy (mm), kanat uzunluğu (mm) ve en (mm) kendi aralarında farklı gruplar oluşturmaktadır. Çizelge 4.4. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerindeki erkek bireylerin vücut ağırlığı (g) ile boy (mm), en (mm), kanat (mm) ve arka tibia uzunlukları (mm) (Ort ± S.H) Sıcaklık C N Ağırlık (g) Boy (mm) En (mm) 15 Birey elde edilemedi Kanat (mm) Arka Tibia (mm) ,33±0,035 a 5,1±0,12 a 0,17±0,021 ac 0,75±0,070 a 0,17±0,062 a ,43±0,051 a 5,1±0,14 ac 0,18±0,020 a 0,72±0,068 a 0,18±0,063 a ,30±0,052 a 4,7±0,16 bc 0,16±0,015 bc 0,66±0,067 b 0,16±0,090 a 35 Birey elde edilemedi Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark LSD testine göre istatistikî olarak önemli değildir. (P=0.05) 26

42 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Miraç YAYLA Çizelge 4.5. de görüldüğü gibi dişi bireylerin vücut iriliği sıcaklığın artışından fazla etkilenmemektedir. 20, 25 ve 30 ºC lerde vücut ağırlıkları (g) ve en (mm) bakımından istatistikî bir fark yokken boy (mm), kanat uzunluğu (mm) ve arka tibia (mm) kendi aralarında farklı gruplar oluşturmaktadır. Çizelge 4.5. Sympherobius pygmaeus un farklı sıcaklıklar ve %60±10 orantılı nem koşullarında Planococcus citri üzerindeki dişi bireylerin vücut ağırlığı (g) ile boy (mm), en (mm), kanat (mm) ve arka tibia uzunlukları (mm) (Ortalama ± St. Hata) Sıcaklık C N Ağırlık (g) Boy (mm) En (mm) 15 Birey elde edilemedi Kanat (mm) Arka Tibia (mm) ,46±0,060 a 5,1±0,25 a 0,18±0,060 a 0,82±0,019 a 0,17±0,012 ac ,47±0,052 a 5,1±0,13 a 0,18±0,050 a 0,80±0,025 a 0,20±0,007 bc ,34±0,060 a 4,6±0,99 b 0,17±0,044 a 0,72±0,020 b 0,16±0,008 a 35 Birey elde edilemedi Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark LSD testine göre istatistikî olarak önemli değildir. (P=0.05) Çizelge 4.4. ve Çizelge 4.5. incelediğinde S. pygmaeus un 20, 25, 30 ºC sıcaklıklarda ki erkek ve dişi bireylerinin vücut irilikleri arasında istatistiki olarak fark varken erkek bireylerin vücut ağırlıkları üzerinde ise sıcaklığın bir etkisinin olmadığı saptanmıştır. Erkek ve dişi bireyler karşılaştırıldığında ise tüm sıcaklık değerlerinde dişi bireylerin erkek bireylerden iri olduğu ancak ağırlık bakımından bir farklılık olmadığı görülmektedir. Kawauchi (1986), C sıcaklıklarda Coccinella. septempunctata, Propylea japonica ve S. hoffmanni nin canlı ağırlığı ve gelişimi üzerine etkisi ile ilgili yaptığı çalışmada dişi ve erkek ağırlığının sıcaklığın artışıyla azaldığını belirlemiştir. Katsarou ve ark. (2004), Farklı sıcaklıklarda Hipodaimia. convergens ve C. septempunctata nın. Muzus persicae nicotianae üzerinde yürüttükleri çalışmalarında, en ağır ve uzun ergin bireyleri 17 ve 20 C de elde etmişlerdir. C. septempunctata ergin ağırlığı sıcaklıktan etkilenmemiştir. Uygun ve Atlıhan (2000), S. levallianti ile yaptıkları çalışmada dişi ve erkek bireylerinin iriliğinin sıcaklık 27