ÇUKUROVA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Transkript

1 E-ISSN: Araştırma Makalesi/Research Article DOI Number: Aktürk, S. (2018). Abdürrezzak Efendizâde Mehmet Sâdık Efendi (6 Mayıs Nisan 1899). Çukurova Araştırmaları Dergisi, 4(1), , s ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 Mayıs Nisan 1899) Sıraç AKTÜRK 1 Öz Bu çalışmada, Adana nın sosyo-kültürel ve dini hayatında oldukça önemli sayılan müftülük makamında yıllarca hizmet eden ve müftülük vazifesi öncesinde müderris, kâtip, meclis azalığı ve eytam müdürlüğü görevlerinde bulunan Mehmet Sâdık Efendi ele alınmıştır. Çalışmada, evvela ilmiyye sınıfını teşkil eden kadı, müderris ve müftü memuriyetlerinden bahsedilmiştir. Ardından, çalışmanın esasını oluşturan Mehmet Sâdık Efendi nin aile hayatı, eğitim durumu, bildiği lisanlar, işe başlama yaşları, aldığı maaşlar ve yapmış olduğu görevlere dair malumat verilmiştir. Ayrıca, çalışmanın son bölümünde oluşturulan ekler kısmında, Mehmet Sâdık Efendi ye ait sicil dosyasındaki belgelerden üç tanesi eklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Mehmet Sâdık Efendi, Adana, müftü ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 May April 1899) Abstract In this study, Mehmet Sâdık Efendi, who served in the mufti office, which is considered to be important in socio-cultural and religious life of Adana for many years, and who was in charge of mudarris, clerk, parliamentary membership and orphans director before the duty of mufti, was discussed. In the study, firstly the kadi, mudarris and mufti officers, which constitute the class of ilmiyye, were mentioned. Then, Mehmet Sadık Efendi, who made up the basis of his work, was informed about Efendi's family life, educational status, languages known, age at work, salaries received and tasks he had done. In addition, three of the documents in the register file belonging to Mehmet Sadık Efendi were added to the appendices created in the last part of the study. Keywords: Mehmet Sâdık Efendi, Adana, müfti 1 Doktora Öğrencisi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitisü, Tarih Ana Bilim Dalı akturk_909@hotmail.com Article Info/ Makale Bilgisi Received/Geliş: Accepted/Kabul:

2 18 SIRAÇ AKTÜRK GİRİŞ Bu çalışmada Adana müftülüğü yapan Mehmet Sâdık Efendi konu edinilmiştir. Daha önce yapılan bazı çalışmalarda 2 Mehmet Sâdık Efendi hakkında malumat verilmişse de oldukça kısadır. Mehmet Sâdık Efendi ye dair Meşihat Arşivinde bulunan sicill-i ahvâl dosyası 3 alınmış ve dosyadaki bilgiler esas alınarak bu çalışma hazırlanmıştır. İlmiyye sınıfını 4 teşkil eden üç sınıftan birisi olan müftü, çeşitli meselelere dair fetva veren ve taşra mahalli yönetimlerinde din işleriyle ilgilenen kimse demektir (Devellioğlu, 2008: 852). Müftüler, Şeyhülislamlık Makamından önce fetva verme konusunda en yetkin kişilerdi (Ortaylı, 1994: 12). Diğer iki sınıf, müderris ve kadıdır. Müderrisler 5, öğretim işleriyle ilgilenirken, kadılar, yargılama vazifesine memurdular (Ortaylı, 1994: 12, Fendoğlu, 1999). Yine bir başka kayda göre, müftü, ahkam-ı şer iyeyi haber veren, bildiren İslam fıkıh âlimi iken, kadı, ahkam-ı şer iyeyi tatbik eden, infaz eden İslam fıkıh alimi olarak tanımlanmıştır (Sebilü r-reşâd, 1916: 69). Bursa kadılığı yapan Molla Fenari nin 1425 de Bursa Müftülüğüne tayin edilmesi, genel itibariyle Osmanlılar da müftülük ve şeyhülislâmlığın 6 başlangıcı olarak kabul edilmektedir (İpşirli, 2010). Müftü ile şeyhülislâm tabirine ilk defa Fâtih Kanûnnamesi nde rastlanmakta olup, kanûnnameye göre, şeyhülislâm, ulemanın reisidir. Kanuni Döneminden sonra, müftüden çok şeyhülislâm tabiri kullanılmaya başlanmıştır (Pakalın, 1983: ). Şeyhülislâm ve müftü tabirleri adı geçen kanûnnamenin birinci bölümünde zikredilmektedir (Özcan, 2003: 5). Şeyhülislâmın ilk dönemlerdeki görevi yalnız fetva vermek iken, 1564 yılında ilmiyye sınıfını tayin etme yetkisi de kendisine verilmiş ve 1584 den itibaren ilmiyye sınıfının başı olmuştur (Sarıkçıoğlu, 2010: 97). Şeyhülislamın teklifi ile tayin edilip, azledilmekte olan müftüler, fetvalarını Hanefi Mezhebi fıkhına göre vermekteydiler (Çadırcı, 1997: 91). Şeyhülislamlığın ihdasından sonra da bilhassa kadıların içinden çıkamadıkları hususlarda Hanefi Fıkhı dairesince imamların görüşlerinden de istihraç ederek yani mana çıkararak fetva verebilmekteydi (Uzunçarşılı, 1998: 173). MEHMET SÂDIK EFENDİ Hayatı Mehmet Sâdık Efendi, 6 Mayıs 1832 (5 Z 1247) tarihinde Adana kaza merkezinde Müslüman olarak doğmuştur. Orta boylu, ela gözlü ve buğday renkli olan Mehmet Sâdık Efendi, tek eşli bir evlilik yaşamıştır. Babasının adı Hacı Abdurrahman Efendi olup, ulemadan Abdürrezzak Antaki 7 2 Albayrak, 1996: Sözlükte sicil, resmi belgelerin kaydedildiği kütük, (Sarıyıldız, 2009), sicill-i ahvâl ise, Osmanlı da görev alan memurlara ait, vazifeleri süresince hal tercemelerine konu olan özel haller veya memuriyet esnasındaki haller, tarihi seyr, ahlak ve gidişat gibi durumlarını ve resmi belgelerin kaydedildiği defterlerin tescili işlemine denir (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, 2000). Sicill-i ahvâl kayıtlarına dayalı olarak yapılan çalışmaların bazıları şunlardır: Efe, 2016: 79, Efe, 2016: 479, Efe, 2016: 309, Efe, 2017: 421, Efe, 2013: 167, Efe, 2016: 173, Efe-Ürkmez, 2016, Ürkmez-Efe, 2015, Yörük, 2017: 435, Aktürk, 2017: Osmanlı ilmiyye sınıfı, klasik ve yerleşmiş İslami eğitim kurumu olan medreselerde usulüne uygun tahsilden icâzetle mezun olup, eğitim, hukuk, fetva, başlıca dini hizmetler ve nihayet merkezi bürokrasinin kendi alanlarıyla ilgili önemli bazı makamlarını dolduran Müslüman ve çoğunlukla da Türkler den oluşan bir meslek grubudur (İpşirli, 2000). 5 Osmanlı Medreselerinde çeşitli dersler veren hocalar için kullanılan bu tabir, XIX. yüzyılda açılan Batı tarzındaki eğitim kurumlarının hocaları için de kullanılmıştır (İpşirli, 2006). 6 Osmanlı Devletinde görev yapmış müftü ve şeyhülislamlara dair malumat için Meşihat Makamı tarafından hazırlanıp, tek sayı olarak basılan İlmiye Salnâmesinden istifade edilebilir. Geniş bilgi için, bk. Salnâme-i İlmiyye, Def a 1, Sene 1334, Matbaa-i Âmire. 7 Günümüzde Adana da mevcudiyetini devam ettiren Yeni ya da Abdürrezzak Antaki adıyla bilinen câminin kitabetinde, bahsi geçen câminin 1724 yılında Abdürrezzak Antaki Efendi tarafından kendi adına inşa ettirilmiş

3 ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 MAYIS NİSAN 1899) 19 sülalesine mensuptur. Bahsi geçen ulema ailesine mensubiyetinden dolayı, Mehmet Sâdık Efendi yörede Abdürrezzak Efendizâde adıyla şöhret bulmuştur. Mehmet Sâdık Efendi, usûl-ı cedid adı verilen modern ilköğretim ve yüksekokullarına gitmeyip, klasik eğitim kurumları olan sıbyan ve medrese okullarında ilim tahsil etmiştir. Mehmet Sâdık Efendi, ceddi merhum Abdürrezzak Efendi nin banisi olduğu Yeni Câmi -i Şerif Medresesinde 8 Hacı İbrahim Efendi den İlmihal, Tecvid 9, Sarf 10, Nahiv 11, Mantık, Fıkıh 12, Hesâb ve Ferâiz 13 derslerini okuyup, Kur ân-ı Kerimi hatmetmiştir. Ancak, bütün derslerini tamamlamadan hocası Hacı İbrahim Efendi nin vefatı üzerine, döneminin diğer faziletli hocalarından olan Şeyh Ali Efendi den Akaid 14, Adâb, Meanî 15, Fıkıh, Hikmet, Tefsir ve Hadis ilimlerini de tahsil ederek, 1859 (h. 1275) da icazetini almıştır. Bu arada, Kitabet, İnşa ve Farsça ilimlerini de tahsil ederek, hocasından dua almıştır. Mehmet Sâdık Efendi, Türkçe ve Arapça konuşup, yazabilme becerisine sahip olmakla birlikte, te lif eser çalışması ve memuriyetine ait intihâbnâme 16 mevcut değildir (MŞH. SAİD. 58/18-15). Memuriyeti Mehmet Sâdık Efendi, 22 Temmuz 1861 (10 Temmuz 1277) tarihinde Adana ya mülhak Karaisalı Kazasında tahrîrat kâtibliği vazifesiyle Kaymakam Osmân Şevki Efendi nin hususi kâtibi olarak 500 kuruş maaşla 11 ay istihdam edilmiştir. Bahsi geçen süre sonunda istifa ederek, icazetini aldığı Yeni Câmii Medresesinde müderris rütbesiyle ders okutmaya başlamıştır. Mehmet Sâdık Efendi, 30 Aralık 1868 (15 N 1285) tarihinde Adana Şer iyye Mahkemesi baş kâtibliğine vekil olarak tayin edilmiş olup, burada beş yıl 14 gün çalıştıktan sonra, istifa edip tedrise başlamıştır. 4 Nisan 1873 (5 S 1290) tarihinde Adana Vilâyeti İdâre Meclisi azalığına seçilmiştir. Meclis azalığının yanı sıra, beş ay sonra Adana Eytâm Müdürlüğüne de tayin edildikten dokuz ay sonra, hem meclis azalığından hem de Eytâm Müdürlüğünden tekrar istifa etmiştir. Netice itibariyle, Adana merkez müftüsü Salih Rüştü Efendi nin 17 görevinden ayrılmasından dolayı, Mehmet Sâdık Efendi, ulema heyetinin ve eski Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi nin menşûresiyle 10 Nisan 1876 (15 Ra 1293) tarihinde 273 kuruş maaşla Adana Vilâyeti merkez müftülüğüne tayin edilmiştir (MŞH. SAİD. 58/18-15, Adana Vilâyet Salnamesi, h. 1293: 36). Mehmet Sâdık Efendi, daha önceden seçilmiş olduğu vilâyet idâre meclisi azalığından istifa etmiş olmasına rağmen, vilâyet müftüsü olarak tayininden dolayı bu sefer adı geçen meclise a zâyi tabîiye grubu arasında yeniden dâhil olmuştur (Adana Vilâyet Salnamesi, h. 1293: 37, h. 1294: 35, h. 1296: 119, h. 1297: 57, h. 1308: 39, h. 1309: 40, h. 1312: 100, h. 1316: 79, h. 1318: 79). olduğu anlaşılmaktadır. Abdürrezak Antaki Efendi, inşa ettirmiş olduğu câmide medfun olup, kayıtlarda Ehlullahtan olduğu belirtilmektedir, (Adana Vilâyet Salnâmesi, h. 1297: 77, Halaçoğlu, 1988: 352). 8 Medresenin 1900 yılında müderrisi Akarcalı Hasan Efendi olup, 25 öğrenciye sahip idi, (Maârif Salnâmesi, h. 1318: , Karsandık, 2011: 157). Abdürrezzak Antaki Efendi tarafından inşa edilen câminin minaresi, minare kitabetine göre, 1729 (h.1142) yılında Abdullah bin Ali Beşe tarafından yaptırılmıştır. Memluk yapıları ile bazı benzer özellikler gösteren câminin, sekiz kubbesi bulunup, 1960 lı yıllarda iki kubbesi yıkılmıştır, (Kırkıl, 2008: 68, Ramazanoğlu, 2012: 206, Vakıflar idaresinin mülkiyetinde bu eser bugün dahi ibadete açık olup, günümüzde Adana İli merkez Seyhan İlçesi Kayalıbağ Mahallesinde, Çakmak Caddesi ile Özler Caddesinin kesiştiği yerdedir, (Çam, 2010: 197). 9 Kur ân-ı Kerim in kurallarına uygun biçimde okunmasını konu alan bilim dalı ve bu dalda yazılan eserlerin ortak adı, (Çetin, 2011). 10 Arapça gramerinin kelime yapısıyla ilgili dalı, (Kılıç, 2009). 11 Arapça gramerinin sözdizimi kuralları ile ir ab bölümünü kapsayan ilim, (Durmuş, 2006). 12 İslam ibadet ve hukuk ilmi, (Karaman, 1996). 13 İslam miras hukukunu inceleyen ilim dalı, (Bardakoğlu, 1995). 14 İslam dininde inanılması gereken esasların bütünü ve bunları konu edinen ilimin dalı, (Kılavuz, 1989). 15 Belâgatın sözün yerinde olma şartlarını inceleyen dalı, (Durmuş, 2003). 16 Seçildiğini bildiren bir mektup veya yazılı belge. 17 Adana Vilâyet Salnamesi, h. 1289: 36; h. 1290: 36.

4 20 SIRAÇ AKTÜRK Adana Valisi Mehmet Tevfik Paşa nın inhası 18 üzerine, 8 Temmuz 1877 (26 C 1294) tarihinde İzmir pâye-i mücerrede rütbesi 19 tevcih edilmiştir. Mehmet Sâdık Efendi nin maaşı 26 Şubat 1888 (13 C 1305) tarihinde Adana Valisi Hacı Hasan Paşa nın inhası üzerine, 17 Eylül 1888 (11 M 1306) de 500 kuruşa yükseltilmiş iken, 28 Şubat 1892 (16 Şubat 1307) tarihinde 250 kuruş daha zam yapılarak, 750 kuruşa yükseltilmiştir. Adana da 1887 yılında yaşanan kıtlık sırasında ahaliye yemeklik ve tohumluk zahire dağıtımındaki gayretli çalışmalarından dolayı kendisine, 16 Mayıs 1888 (5 N 1305) tarihinde dördüncü rütbeden Mecidi Nişânı 20 ihsan olunduğu gibi, iki yıl sonra 3 Haziran 1890 (17 L 1307) tarihinde rütbesi üçüncü dereceye yükseltilmiştir (MŞH. SAİD. 58/18-15). Mehmet Sâdık Efendi, bulunduğu memuriyetlerde ayrılmasını ya da azledilmesini gerektirecek bir hareketi olmamakla birlikte, ya memuriyet sözleşmesinde belirtilen sürenin dolmasından dolayı ayrılmıştır ya da istifa etmiştir. Ayrıca, yaptığı memuriyetlerle ilgili olmayan hususlara dair sorgulanmamış ve ceza almamıştır. Mehmet Sâdık Efendi nin vilâyet müftülüğü görevi en son memuriyeti olup, 9 Nisan 1899 (28 Za 1316) tarihinde vefat etmiştir (MŞH. SAİD. 58/18-15). Mehmet Sâdık Efendi nin vefatı üzerine yerine Lütfi Efendi merkez vilâyet müftüsü olarak tayin edilmiştir (Adana Vilâyet Salnamesi, h. 1318: 105). SONUÇ Bildiriye konu olan Mehmet Sâdık Efendi, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Adana nın ilmi, kültürel, idari ve dini hayatında önemli rol oynamıştır. Eğitiminin tamamını Adana da görmüş olup, kâtip, memur ve müderris olarak Adana ya hizmet etmiştir. Osmanlı Devleti nde siyasi, askeri ve ekonomik sıkıntıların yaşandığı bir dönemde, en son memuriyet görevi olan Adana Vilâyeti merkez müftülüğüne tayin edilmiş olup, aralıksız 23 yıl bu görevi ifa ederek, Adana nın dini ve sosyo-kültürel yaşamına katkıda bulunmuştur. Bu araştırmanın Osmanlı biyografi çalışmaları ile Adana şehir tarihi çalışmalarına az da olsa katkı sağlaması ümit edilmektedir. KAYNAKÇA I. Arşiv Belgeleri a. İstanbul Müftülüğü Arşivi İST. MFT. MŞH. SAİD (İstanbul Müftülüğü Dâire-i Meşihat-ı İslâmiyye Sicil Kayıtları): 58 / II. Süreli Yayınlar Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 2. (1289). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 3. (1290). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 4. (1293). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 5. (1294). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 6. (1296). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 7. (1297). 18 Bir vazifeye tayin veya bir maaşa terfi için yazılan yazı, (Devellioğlu, 2008: 522). 19 İlmiye sınıfına mensup memurlardan taşra müftüleri için kullanılan bir onur unvanı olup, 1865 de İzmir ve 1878 yılında da Edirne pâyesi ihdas olunmuştur, (Pakalın, 1983: 764). 20 Sultan Abdülmecid e nisbetle bu adı almış olup, 1852 yılında ihdas olunmuştur. İyi hizmet eden memurlara berat ile verilirdi. Bu nişana nail olmak için askerlerin barış zamanında, ilmiyye ve mülkiyede bulunanların en az 20 sene devlet hizmetinde bulunmaları şarttı, (Pakalın, 1983: 428).

5 ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 MAYIS NİSAN 1899) 21 Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 9. (1308). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 10. (1309). Salnâme-i Vilâyet-i Adana. (1312). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 11. (1316). Salnâme-i Vilâyet-i Adana, Def a 12. (1318). Salnâme-i Maârif, Def a 3. (1318). Matbaa-i Âmire. Salnâme-i İlmiyye, Def a 1. (1334). Matbaa-i Âmire. Sebilü r-reşâd, c. 14, 21 Z (1916, 19 Ekim Perşembe). III. Telif Eserler Albayrak, S. (1996). Son devir Osmanlı uleması. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Aktürk, S. (2017, Mayıs). Çankırılı bir müftü: Yânpâlzâde Osmân Efendi. Uluslararası Çankırı nın Manevi Mimarları Sempozyumu Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın Yayın, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. (2000). 2. Baskı, İstanbul. Bardakoğlu, A. (1995). Ferâiz, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:12), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı. Ankara: TTK Çam, N. (2010). Türk kültür varlıkları envanteri Adana. Ankara: TTK Çetin, A. (2011). Tecvid, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:40), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi. Durmuş, İ. (2006). Nahiv, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:32), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Durmuş, İ. (2003). Meanî, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:28), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Efe, A. (2016). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Kalecikli memurlar. Tarih Okulu Dergisi, 9(25), Efe, A. (2016, Nisan). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Adanalı memurlar. 1. Uluslararası Tarihte Adana ve Çukurova Sempozyumu Nisan 2015, Ankara: Akademisyen Kitabevi, Efe, A. (2016, Mayıs). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Bozkırlı memurlar. Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır. 6-8 Mayıs 2016, Konya: Selçuk Üniversitesi, Efe, A. (2016, Ekim). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Refahiyeli memurlar. Uluslararası Erzincan Sempozyumu. 28 Eylül-1 Ekim 2016, Erzincan: Erzincan Üniversitesi, Efe, A. (2017, Nisan-Mayıs). Osmanlı nın son, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk Çankırı müftüsü: Mehmet Ataullah Efendi (29 Nisan Mayıs 1932). Uluslararası Çankırı nın Manevi Mimarları Sempozyumu Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın Yayın,

6 22 SIRAÇ AKTÜRK Efe, A. (2013). Sicill-i Ahvâl kayıtlarına göre Payaslı memurlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), Efe, A. ve Ürkmez, N. (2016). Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi. Fendoğlu, H. T. (1999). Osmanlı da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı, Osmanlı Ansiklopedisi (C: 6), Ankara: Yeni Türkiye Halaçoğlu, Y. (1988). Adana, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:1), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İpşirli, M. (2000). İlmiye, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:22), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İpşirli, M. (2006). Müderris, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:31), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İpşirli, M. (2010). Şeyhülislâm, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:39), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Kırkıl, T. (2008). Adana kent merkezinde cami mimarisinin geçmişten günümüze gelişimi (Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana). Kılıç, H. (2009). Sarf, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:36), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Kılavuz, A. S. (1989). Akaid, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:2), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Karaman, H. (1996). Fıkıh, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:13), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Karsandık, Ö. (2011). Maârif salnamelerine göre Adana Sancağı nda eğitim-öğretim (H / M ). Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 30(50), Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve idare adamı olarak Osmanlı Devletinde kadı. Ankara: Turhan Kitabevi. Özcan, A. (2003). Kanûnnâme-i Âli Osman (tahlil ve karşılaştırmalı metin). İstanbul: Kitabevi Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: MEB Ramazanoğlu, G. (2012). Adana da tarih tarihte Adana. İstanbul: Etik Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i Ahvâl defterleri, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (C:37), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Sarıkçıoğlu, E. (2010). Şeyhülislâm Makamı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(34), Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Devleti nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Ürkmez, N. & Efe, A. (2015). Hataylı Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi. Yörük, S. (2017, Mayıs). Büyük Müftü Sûfîzâde Mustafa Hâzim Efendi. Uluslararası Çankırı nın Manevi Mimarları Sempozyumu, Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın Yayın, IV. İnternet Kaynakları

7 ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 MAYIS NİSAN 1899) 23 EKLER Ek 1. Mehmet Sâdık Efendi nin Nüfus Tezkiresi Tablo 1. Tezkire-i Osmâniyye 21 İsim ve Şöhreti Abdürrezzak Efendizâde Mehmet Sâdık Efendi Babasının İsmi Tarih ve mahall-i velâdeti Milleti San at ve Sıfat ve Maişeti Fiziki Özellikleri Sicil-i Nüfusa Kayıt Olunan Mahal Hacı Abdurrahman Efendi Hicri 1247 ve Adana Kaza Merkezi İslâm Müderris Boy: Orta Göz: Ela Sima: Buğday Vilâyet: Adana Kazâ: Merkez Mahalle: Tekine Zahyan Mesken Numrosu: Hane 12/1 Yukarıda kendisinden bahsedilen Mehmet Sâdık Efendi ye ait bilgiler 5 Mayıs 1884 (23 Nisan 1300) tarihli tezkire ile Dâhiliye Nezâreti tarafından onaylanmıştır. 21 Kimlik Belgesi.

8 24 SIRAÇ AKTÜRK EK 2. Memuriyet Hizmetine Dair Bilgi Tablo 2. Hizmet Tablosu 22 Memurun Adı Baba Adı Şöhreti Doğum Tarihi Devlet Hizmetine Giriş Tarihi Mehmt Sâdık Efendi Hacı Abdurrahman Efendi Abdürrezzak Efendizâde 6 Mayıs Temmuz 1861 Memuriyet Yılları 22 Temmuz 1861 Memuriyet Süresi Maaş Miktarı Yıl Ay Gün Aylık 22 Ağustos Kuruş 23 Ağustos Aralık Aralık Ocak Ocak Nisan Nisan Ocak Nisan Nisan Kuruş 24 Toplam Bulunduğu Memuriyetler Karaisalı Kazası Tahrirat Kâtipliği Yeni Cami Medresesi Müderrisi Adana Şer i Mah. Baş Kâtipliği Yeni Cami Medresesi Müderrisi Adana Vilâyeti İdâre Meclisi Azalığı ve Eytâm Müdürlüğü Adana Vilâyeti Merkez Müftülüğü Tabloya göre, Mehmet Sâdık Efendi nin toplam memuriyet süresi 36 yıl beş ay 15 gün olup, 67 yaşında emekli olmuştur. Mehmet Sâdık Efendi nin en uzun süre görev aldığı memuriyet, Adana Vilâyeti Merkez Müftülüğü görevi olmuştur. 22 Rumi ve Hicri tarihler, miladi tarihe çevrilerek eklenmiştir. 23 Aslında 11 ay istihdam edildiği kayıtlıdır. 24 Mehmet Sâdık Efendi nin sonraki yıllarda maaşı önce 500 kuruşa ve daha sonra 750 kuruşa yükseltilecektir.

9 ABDÜRREZZAK EFENDİZÂDE MEHMET SÂDIK EFENDİ (6 MAYIS NİSAN 1899) 25 EK 3. Mehmet Sâdık Efendi nin Nüfus Tezkiresi

10 26 SIRAÇ AKTÜRK Ek 4. Sicil Kaydının Başlangıcı