SİCİLL-İ AHVÂL KAYITLARINA GÖRE MİDYATLI MEMÛRLAR. Sıraç AKTÜRK 1

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Ağustos 2018 August 2018 Yıl 11, Sayı XXXV, ss Year 11, Issue XXXV, pp DOI No: Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: SİCİLL-İ AHVÂL KAYITLARINA GÖRE MİDYATLI MEMÛRLAR Özet Sıraç AKTÜRK 1 Bu çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Sicill-i Ahvâl Defterlerinde ve İstanbul Müftülüğü bünyesinde faaliyet gösteren Meşihat Arşivindeki sicil dosyalarında kayıtlı olan yedi tane Midyatlı memur tespit edilerek incelendi. Tespit edilen Midyatlı memurların yılları arasında doğdukları verisine ulaşıldı. Çalışmada evvela, memurların özgeçmişlerinin kayıt altına alınması yönünde yaşanan bürokratik gelişmeler ile sicil dosyalarının hazırlanması esnasında dikkat edilmesi gereken bazı hususları içeren sicill-i ahvâl nizamnâmesinden bahsedilmiştir. Ardından, tespit edilen Midyat doğumlu memurların aile hayatları ve unvanları (şöhretleri), eğitim durumları, bildikleri lisanlar, diploma alıp almadıkları, memuriyete başlama yaşları, görev yerleri ve yapmış oldukları görevlere dair malûmat verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Midyat, Sicill-i Ahvâl, Memûr, Biyografi. The Civil Servants From Midyat According To Registration Circumstances Abstract In this study, seven Midyat civil servant were determined in the registration circumstances books in the Ottoman Archives of the Prime Ministry and in the registry files of the Meşihat Archives operating in the İstanbul Mufti. The data of the Midyat officers who were born between 1844 and 1882 were reached. At the beginning of the study, the bureaucratic developments in the way of registering the resumes of civil servants and some of the points that should be paid attention during the preparation of the registry files are mentioned. Subsequently, information about the family life and titles (fames) of the Midyat born officers, their education status, their language of consent, their 1 Doktora Öğrencisi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, akturk_909@hotmail.com

2 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar diplomas, age at the beginning of the civil service, their place of duty and their duties were given. Key words: Ottoman, Midyat, Registration Circumstance, Civil Servant, Biography. Giriş Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Sicill-i Ahvâl Defterlerinde kayıtlı Midyat doğumlu iki memur ile Meşihat Arşivinde sicil dosyaları bulunan beş memurun sicill-i ahvâl dosyaları alınmış ve dosyalardaki bilgiler doğrultusunda bu çalışma hazırlanmıştır. Daha önce yapılan bazı çalışmalarda Midyat doğumlu memurlardan bazıları hakkında malûmat verilmişse de oldukça kısadır 2. Midyatlı Memurlar konusuna geçmeden önce memurların sicil kayıtlarının oluşturulmasının tarihi süreci ile çalışmamıza konu olan memurlardan bir kısmının müftülük vazifesini de ifâ etmesinden dolayı müftülük makamı hakkında kısaca bilgi vermenin faydalı olacağı düşünülmektedir. Sözlükte sicil, resmi belgelerin kaydedildiği kütük (Sarıyıldız, 2009: 134) iken, Osmanlı da görev alan memurlara ait, vazifeleri süresince hâl tercümelerini konu alan, özel hâller veya memuriyet esnasındaki hâller, tarihi seyr, ahlak ve gidişat gibi durumlarını ve resmi belgelerin kaydedildiği defterlerin tescil işlemine sicill-i ahvâl, meydana gelen defterlere de Sicill-i Umûmi Defterleri adı verilmiştir (BOA Rehberi, 2000: 275) yılında kurulan Sicill-i Ahvâl Komisyonu ile birlikte ilk defa olarak dâhiliye, mülkiye, adliye, maliye ve evkâf gibi dairelerde görev yapan memurların özgeçmişleri kayıt altına alınmıştır (Çetin, 2005: 89). Sicill-i Ahvâl Komisyonu nun 1896 da lağvı üzerine, yerine kurulan Memûrin-i Mülkiye Komisyonu, hiçbir daireye bağlı olmadan çalışmalarını sürdürmüştür. Ancak, 1908 yılında II. Meşrutiyeti müteakip Memûrin-i Mülkiye Komisyonu kaldırılarak yerine ihdas edilen Sicill-i Ahvâl İdâresi, Dâhiliye Nezâreti teşkilatı içinde teşekkül ettirilmiştir(boa Rehberi, 2000: 275). Devlet memurlarının özgeçmişlerini kayıt altına alan bir daire 1879 yılından önce mevcut olmamakla birlikte, şair ve din adamlarının özgeçmişlerini içerentabakat ve tezkireler ile sadrazam, şeyhülislâm, reisülküttap gibi önemli devlet adamlarının 2 Albayrak, 1996: 123; İlmiyyeSalnâmesi, h. 1334, s Sicill-i ahvâl kayıtlarına dayalı olarak yapılan çalışmaların bazıları şunlardır: Efe, 2017: ; Efe-Ürkmez, 2016; Ürkmez-Efe, 2015; Yörük, 2017: ; Aktürk, 2017: [727]

3 Sıraç Aktürk özgeçmişlerini ihtiva eden biyografi türü eserlerin olduğu bilinmektedir (Sarıyıldız, 2004: 4). Memurların sicil dosyalarının hazırlanması esnasında dikkat edilmesi gereken bazı hususları içeren Sicill-i Ahvâl Nizamnâmesinin bazı maddeleri şöyle sıralanabilir. 4. Madde: Memurun tercüme-i hâl 4 kaydı tutulurken maaş ve memuriyetine dair hususlarda rumi tarih, doğum ve diğer kayıt ve muamelat için ise hicri tarih kullanılacaktır. 5. Madde:Tercüme-i hâl kaydında yazılı tüm ifadelerin evrâk-ı müsbete 5 ile doğrulanıp, belgelenmesi mecburidir. Bundan dolayı, aşağıdaki belgelerin evrâk-ı müsbete ile birlikte gönderilmesi gerekmektedir. Bunlar: Tezkire-i Osmâniyye 6, Mezuniyet ruûsu, icâzetnâme 7, şehâdetnâme, tasdiknâme, ehliyetnâme ve intihâbnâmeler 8, İmtiyaz ve ihtira ferman ve beratları, Te lif eser çalışmalarının birer nüshası, Tayin, işe başlama, ayrılma ve maaşının kesilme tarihleriyle maaş miktarını bildiren mazbata ve tasdiknâmeler. 7. Madde: Tercüme-i hâl kayıtları ile bağlanacak evrâk-ı müsbete suretlerinin kanun dairesinde kaliteli kağıda yazılacağı gibi, üzerlerine de damga kanunu gereğince gerekli pullar yapıştırılacaktır. 14. Madde: Tercüme-i hâl kayıtlarının bizzat sahipleri tarafından yazılması gerektiği, ancak bu mümkün değilse de sebebinin açıklanması mecburidir. 15. Madde: Devlet memurundan tercüme-i hâl kaydı bir defaya mahsus alınıp, memurun bu evrâkı onaylandıktan sonra nereye olursa olsun tekrardan tercüme-i hâl göndermesi uygun değildir. Ancak, daha önceden verilen tercüme-i hâl kaydı onaylanmadan önce kaybolursa yeni bir kayıt verilir ve önceki tercüme-i hâlin hangi tarihte nereye verildiği açıklanacaktır. 33. Madde: Tercüme-i hâl kaydına gerçeğe aykırı bilgiler eklenir, memuriyetine dair bazı muamelatın veya kimlik ve şahsiyetine dair bilgilerin saklanması durumunda hakikatın ne olduğunun ortaya çıkarılması ve gerekli kanuni işlemlerin yapılması icra olunur (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). 4 Özgeçmiş. 5 Delil, vesika olabilir kağıtlar (Devellioğlu, 2008: 881). 6 Kimlik Belgesi. 7 Diploma. 8 Seçildiğini bildiren mektup veya yazılı belge. [728]

4 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Memurlardan imzaları ile alınan hal tercümeleri sıra numarası altında büyük defterlere yazılıyor, ondan sonraki değişiklikler bu defterler üzerinden yürütülüyordu (Pakalın, 1983: 210). Müftü, fetva veren ve vilayet ile kazâlarda din işlerine bakan kimse manasındadır (Devellioğlu, 2008: 852). Bursa kadılığı yapan Molla Fenari nin 1425 yılında Bursa Müftülüğüne tayin edilmesi, genel itibariyle Osmanlılarda müftülük ve şeyhülislâmlığın başlangıcı olarak kabul edilmektedir (İpşirli, 2010: 92). Müftü ile şeyhülislâm tabirine ilk defa Fatih Kanûnnamesinin birinci bölümünde rastlanmaktadır (Pakalın, 1983: 601; Özcan, 2003: 5). 1. MüftüzâdeAhmet Rüştü Efendi 1.1. Hayatı Ahmet Efendi nin mahlası Rüştü olup, 31 Temmuz 1858 (19 Z 1274) tarihinde Mardin Sancağına tabi Midyat Kazâsının Estel Köyünde Müslüman olarak doğdu. Ahmet Efendi, orta boylu, ela gözlü ve buğday renkli olup, tek eşli bir evlilik yaşamıştır. Ulema bir aileye mensup olup, seyyid olduğunu ifade etmekle birlikte, yörede müftüzâde ismiyle şöhret bulmuştur. Babasının adı İbrahim Fehmi Efendi olup, Midyat kazâ merkezinin teşkilinden beri fahri olarak 30 sene mütemadiyen müftülük vazifesini ifâ etmiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B) Eğitim Durumu Ahmet Efendi, 10 yaşında iken başladığı ulûm-ı arabiye tahsilinin yanı sıra Türkçe den İnşa dersini ve Farsça dan Gülistan adlı eseri okuduktan sonra 27 Şubat 1874 tarihinde devlet hizmetinde çalışmaya başlamıştır. Ahmet Efendi, Türkçe, Arapça, Kürtçe ve Süryanice konuşabilip, Türkçe ve Arapça yazma becerisine sahip olmakla birlikte, te lif eser çalışması mevcut değildir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B) Memuriyeti Ahmet Efendi, 15 yaşına kadar ilim tahsiline devam ettikten sonra Tahrirat ve Mal Kalemlerinde altı sene ücretsiz stajyer olarak başladıktan sonra, 27 Şubat 1874 tarihinde Midyat Kazâsı Nüfus Mukayyidliğine 190 kuruş maaşla tayin edildi. Adı geçen memuriyetin 11 Mart 1880 tarihinde lağvı üzerine açığa çıkarılarak tekrar Tahrirat ve Mal Kalemlerinde stajyer olarak çalışmaya başlamıştır. Ahmet Efendi, 16 Haziran 1880 (8 B 1297) tarihinde 400 kuruş maaşla adı geçen kazânın Birinci Vergi Kitâbetine tayin edilip, 1 sene 10 ay 11 gün görev yaptıktan sonra bilinmeyen bir nedenle azledildi. Bunun üzerine, tekrar Tahrirat ve Mal Kalemlerinde stajyer olarak çalışırken, 24 Ağustos 1883 (20 L 1300) tarihinde Midyat Kazâsı Nüfus Kitâbetine 125 kuruş maaşla atandı. Ahmet Efendi, nüfus kitâbetinde 1 sene 6 ay çalıştıktan sonra 24 Mart 1885 (7 C 1302) tarihinde 225 kuruş maaşla Midyat Kazâsı Mahkeme-i Bidâyet azalığı görevine getirildi. Memuriyet süresi sona erdikten sonra tekrar adı geçen kalemlerde mülazemet etmekte [729]

5 Sıraç Aktürk iken, 30 Kasım 1890 (17 R 1308) tarihinde 250 kuruş maaşla Midyat Nüfus Memurluğuna tayin edildi. Bilinmeyen bir nedenle nüfus memurluğundan ayrıldıktan sonra, 23 Mayıs 1893 (7 Za 1310) tarihinde adı geçen kazânın Tapu Yoklama Kitâbetine tayin edilmekle birlikte, aldığı maaşla geçimini sağlayamadığından istifa etmek zorunda kalmıştır.ahmet Efendi, 26 Mart 1894 (19 N 1311) tarihinde Midyat Kazâsına tabi Habızbeni Nahiyesi 9 müdür vekâletinde 250 kuruşluk yarım maaşla 1,5 ay görev yaptıktan sonra, Nusaybin Kazâsına tabi Bulzi (بۄلزى) Nahiyesi Vergi Kitâbetine 13 Ekim 1896 (1 Teşrin-i evvel 1312) tarihinde tayin edildi. Ancak, 1 ay 24 gün görev yaptıktan sonra oranın iklimine uyum sağlayamadığından istifa eder. Midyat Mahkeme-i Bidâyet azalığına 1 Nisan 1896 (22 Mart 1312) tarihinde tayin edilip, 8 ay 9 gün çalıştıktan sonra, önceki memurdan devraldığı birikmiş evrâk üzerinde yapılan hukuksuzluklardan dolayı tebdil edilmiştir. Bir müddet açıkta kaldıktan sonra 26 Ağustos 1903 (2 C 1321) tarihinde tekrar Midyat Mahkeme-i Bidâyet azalığı görevine getirilip, 1 sene 45 gün çalıştıktan sonra, her nasılsa vazifesinde terahi 10 ettiğine dair Mardin Müdde-i Umûmi muavini 11 tarafından Adliye Nezâretine gönderilen şikayet üzerine görevinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Ahmet Efendi, 19 Haziran 1909 (30 Ca 1327) tarihinde Midyat Mahkeme-i Şer iyye Baş Kitâbetine 87,5 kuruş maaşla tayin edilip, altı ay çalıştı. Halefi gelinceye kadar 175 kuruş maaşla 20 Aralık 1909 (7 Kanun-i evvel 1325) dan 16 Haziran 1910 (3 Haziran 1326) tarihine kadar memuriyetine vekaleten devam etti. Ahmet Efendi 12 Ekim 1910 (26 Eylül 1326) tarihinde vefat etti (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). Tablo 1 Hizmet Tablosu 12 Bulunduğu Memuriyet Maaş Memuriyet Süresi 13 Yıl Ay Gün Başlama Tarihi Ayrılma Tarihi Midyat Nüfus Mukayyidi Şubat 1874 (15 Şubat 1289) 11 Mart 1880 (28 Şubat 1295) Birinci Vergi Kitâbeti Haziran Haziran Nisan 1882 (9 Nisan 1298) yılından sonra adı Kayapınar olarak değiştirilen nahiye, 1923 yılına kadar Midyat a bağlı olup, bu tarihten sonra bugünkü Batman ın bir ilçesi olan Gercüş e bağlanmıştır (Sezen, 2017: 439). 10 Gevşeklik gösterme, gecikme (Devellioğlu, 2008: 1299). 11 Savcı yardımcısı. 12 İST. MFT. MŞH. SAİD, B. 13 Sicil dosyasındaki rumi tarihler esas alınarak memuriyet süreleri belirlenmiştir. [730]

6 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Midyat Nüfus Kitâbeti Ocak Ağustos Mart 1885 (1 Mart 1301) Midyat Mahkeme-i Bidâyet Aza Mart 1885 (14 Mart 1301) 12 Mart 1889 (28 Şubat 1304 Midyat Nüfus Memuriyeti Aralık 1890 (23 Teşrin-i sani ) 16 Ağustos 1892 (4 Ağustos 1308) Midyat Arazi Yoklama Kitâbeti Mayıs 1893 (11 Mayıs 1309) 23 Mart 1894 (11 Mart 1310) Habızbeni Nahiyesi Müdür Vekâleti Mart 1894 (15 Mart 1310) 12 Mayıs 1894 (30 Nisan 1310) Nusaybin Bulzi Nahiyesi Vergi Kitâbeti Ekim 1896 (1 Teşrin-i evvel 1312) 27 Kasım 1896 (15 Teşrin-i sani 1312) Midyat Mahkeme-i Bidâyet Aza Nisan 1897 (22 Mart 1313) 12 Aralık 1897 (30 Teşrin-i sani 1313) Midyat Mahkeme-i Bidâyet Aza Temmuz 1903 (13 Temmuz 1319) 11 Ekim 1904 (28 Eylül 1320) Midyat Mahkeme-i Şer iyye Baş Kitâbeti Haziran 1909 (6 Haziran 1325) 20 Haziran 1910 (7 Haziran ) 14 Sicil kaydında 125 kuruş yazmaktadır. 15 Sicil kaydında 9 Teşrin-i sani 1306 tarihi yazmaktadır. 16 Sicil kaydında 3 Haziran 1326 tarihi yazmaktadır. [731]

7 Sıraç Aktürk Toplam Tablo 1 e göre, Ahmet Efendi nin toplam memuriyet süresi 19 yıl 13 gün 17 olup, 16 yaşında 18 devlet hizmetine giriş yapmıştır. Çeşitli kamu kurumlarında memur ve idareci pozisyonlarında görev alan Ahmet Efendi nin, en uzun süre görev yaptığı memuriyet Midyat Nüfus Mukayyidliği olup, en son memuriyeti olan Midyat Mahkemei Şer iyye Baş Kitâbetinden ayrıldıktan bir süre sonra 12 Ekim 1910 (29 Eylül 1326) tarihinde vefat etmiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). Ahmet Efendi nin ölümünden sonra ailesinin geçim sıkıntısı yaşamaması adına, Ahmet Efendi ye ait tablo 1 deki hizmet tablosu, Midyat Kazâsı Mal Kalemi tarafından düzenlenip, Midyat Kazâsıİdâre Meclisince 19 Mart 1911 (6 Mart 1327) tarihinde tasdik olunduktan sonra, emekliliğe sevki için Meşihat Makamına gönderilmiştir. Ancak, Meşihat Makamının Ahmet Efendi ye ait hizmet tablosunu onaylama işlemini geciktirmesi üzerine, Midyat Kaymakamı tarafından 17 Aralık 1914 (29 M 1333) tarihinde Meşihat Makamına gönderilen tahriratta, Ahmet Rüştü Efendi nin emekliliğe sevki için Komisyon-ı Mahsusa Heyeti tarafından düzenlenip, Mal Müdürlüğü ile Midyat Kazâsı İdâre Meclisi tarafından tasdik edilen hizmet tablosunun onaylanması istenmektedir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). Bulunduğu Memuriyet Midyat Nüfus Mukayyidi Midyat Birinci Vergi Kitâbeti Tablo 2 Müddet-i Ma zûliyyet 19 Tablosu 20 Maaş Ma zûliyyet Süresi 21 Yıl Ay Gün Başlama Tarihi Mart 1880 (1 Mart 1296) Nisan Nisan 1298 Ayrılma Tarihi 12 Haziran 1880 (31 Mayıs 1296) 26 Ağustos 1883 (14 Ağustos 1299) 17 Sicil kaydında memuriyet süresi 17 yıl 3 ay 4 gün olarak belirtilmektedir. 18 Sicil kaydında devlet hizmetine 17 yaşında başladığı belirtilmektedir. 19 İşten çıkarılmış olma süresi. 20 İST. MFT. MŞH. SAİD, B. 21 Ma zûliyyet süreleri rumi tarihler esas alınarak belirlenmiştir. [732]

8 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Midyat Nüfus Kitâbeti Mart 1885 (1 Mart 1301) 25 Mart 1885 (13 Mart 1301) Midyat Mahkeme-i Bidâyet Azalığı Midyat Nüfus Memuriyeti Midyat Arazi Yoklama Kitâbeti Habızbeni Nahiyesi Müdür Vekâleti Mart 1889 (1 Mart 1305) Ağustos 1892 (5 Ağustos 1308) Mart 1894 (11 Mart 1310) Mayıs 1894 (1 Mayıs 1310) 5 Aralık 1890 (23 T. sani1306) 22 Mayıs 1893 (10 Mayıs 1309) 26 Mart 1894 (14 Mart 1310) 13 Ekim 1896 (1 Teşrin-i evvel 1312) Nusaybin KazâsıBulzi Nahiyesi Vergi Kitâbeti Aralık 1896 (1 K. evvel 1312) 3 Nisan 1897 (22 Mart 1313) Midyat Mahkeme-i Bidâyet Azalığı Midyat Mahkeme-i Bidâyet Azalığı Aralık 1897 (1 K. evvel 1313) Ekim Eylül Temmuz Temmuz Haziran 1909 (6 Haziran 1325) Midyat Mahkeme-i Şer iyye Baş Kitâbeti Toplam Tablo 2 ye göre, Ahmet Efendi nin çeşitli nedenlerden dolayı memuriyetinden ayrıldığı toplam süre 17 yıl 2 ay 23 gün olup, en uzun süre azledildiği memuriyet Midyat Mahkeme-i Bidâyet azalığı, en kısa süre azledildiği memuriyet ise Midyat Arazi Yoklama Kitâbeti görevi olmuştur. [733]

9 Sıraç Aktürk İsim ve Şöhreti Babasının İsmi ve Mahall-i İkameti Tablo 3 Tezkire-i Osmâniyye Müftüzâde Ahmet Rüştü Efendi İbrahim Fehmi Efendi Annesinin İsmi ve Mahall-i İkameti - Tarih ve mahall-i veladeti Rumi 1273 ve Hicri 1274 Milleti Zevcesi müteaddid olup olmadığı San at ve Sıfat ve Hizmet ve İntihâb-ı Salahiyeti Fiziki Özellikleri Sicil-i Nüfusa Kayıt Olunan Mahal İslâm Bir zevcesi vardır Memûrin Boy: Orta Göz: Ela Sima: Buğday Alamet-i farika-i sabite: Tam Vilâyet: Diyarbekir Kazâ: Midyat Mahalle: Estel Mahallesi Mesken Numrosu: Hane 176 Tablo 3 de kendisinden bahsedilen Ahmet Efendi ye ait bilgiler 8 Mart 1911 (23 Şubat 1326) tarihli tezkire ile Midyat Nüfus Müdüriyeti ve Dâhiliye Nezâreti tarafından tasdik olunmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). [734]

10 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar 2. Ahmet Efendi 2.1. Hayatı Ahmet Efendi, Ekim 1844 yılında Midyat Kazâsının Gercüş Köyünde 22 doğdu. Babası Midyat İdâre Meclisi azalarından Halef Efendi dir (DH. SAİD. d ) Eğitim Durumu Ahmet Efendi, Gercüş Köyünde gittiği sıbyan mektebinde Kur an-ı Kerim okumasını ve bazı temel dini bilgileri öğrenip, medresede Arapça ve Farsça okumuştur. Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinde okuryazar olup, Kürtçe ve Süryanice dillerini konuşabilmektedir (DH. SAİD. d ) Memuriyeti Ahmet Efendi, 4 Ekim 1868 (16 C 1285) tarihinde 150 kuruş maaşla Midyat Kazâsı Sandık Eminliğine, 7 Temmuz 1872 (1 Ca 1289) tarihinde 173 kuruş maaşla Zor Sancağı 23 Seyyar Taburu Dördüncü Bölüğü Mülâzım-ı Sâniliğine 24 tayin edilmekle birlikte, Nisan 1873 tarihinde istifa etmiştir. Ahmet Efendi, 7 Temmuz 1873 (1 Ca 1290) tarihinde 475 kuruş maaşla Ebukemâl Kazâsı 25 Mal Müdürlüğüne tayin olunmuş iken, 14 Eylül 1876 (24 Şaban 1293) ile 27 Ekim 1876 (8 L 1293) tarihleri arasında Ebukemal Kazâsı Kaymakamlığı vekâletinde bulunmuş olup, adı geçen tarihte becayiş (yer değiştirme) suretiyle Resülayn Kazâsı 26 Mal Müdürlüğüne geçmiştir. Bu son görevinde iken aldığı maaş 12 Eylül 1879 (25 N 1296) tarihinde 400 kuruşa tenzil edilmekle birlikte, 14 Mart 1880 (2 R 1297) tarihinde 450 kuruşa yükseltilmiştir. 14 Şubat 1881 (14 Ra 1298) tarihinde aynı miktarda maaş ile tekrar Ebukemal Kazâsı Mal Müdürlüğüne nakledilmiştir. Ahmet Efendi, 27 Mart 1883 (18 Ca 1300) tarihinde kuruş harcırahla Resülayn Kazâsının Gökeb Nahiyesine hesap memuru olarak tayin edildi. Buradan 400 kuruş harcırahla Resülayn Kazâsına aşar ve ağnam memuru olarak nakledilmiş olup, 800 kuruş maaşla 11 Kasım 1883 (10 M 1301) ile 1 Şubat 1886 (26 R 1303) tarihleri arasında çalışmıştır. Ahmet Efendi, bilinmeyen bir nedenle 1 Şubat 1886 tarihinden sonra altı yıl kadar açıkta kaldıktan sonra,14 Ocak 1892 (13 C 1309) tarihinde 350 kuruş maaş ile Zor Sancağı Muhasebe Kaleminde Aşar ve Ağnam Hesabı Kitâbetine atandı. 31 Mayıs 1892 (4 Za 1309) de maaşı 400 kuruşa yükseltilerek, 15 Ocak 1893 (26 C 1310) tarihinde bu 22 Gercüş, Hasankeyf Nahiyesi bağlı bir köy iken, 1870 yılından itibaren nahiye olup (Sezen, 2017: 285), 30 Mayıs 1926 yılında ilçe statüsünü kazanmıştır. Son olarak, 16 Mayıs 1990 tarihinde Batman İline bağlanıştır ( 23 Zor Sancağı, yılları arasında müstakil bir sancak olarak idare olunmuştur (Sezen, 2017: 838). 24 Mülâzım-ı sâni: Teğmen (Devellioğlu, 2008: 859) yılları arasında Zor Sancağına bağlı bir kazâdır (Sezen, 2017: 236). 26 Bugünkü Şanlıurfa İline bağlı Ceylanpınar İlçesinin eski adıdır (Sezen, 2017: 154). [735]

11 Sıraç Aktürk görevini tamamlamıştır. Ahmet Efendi nin en son memuriyeti 28 Haziran 1893 (13 Z 1310) tarihinde yarım maaş olan 500 kuruşu almak şartıyla mahallince tayin edildiği Resülayn Kazâsı Mal Müdüriyeti olup, hazinece 28 Kasım 1893 (19 Ca 1311) tarihinde memuriyeti tasdik olunduktan sonra tam maaş almaya başlamıştır (DH. SAİD. d ). 3. Ahmet Edip Efendi 3.1. Hayatı Ahmet Edip Efendi, 1873 (h. 1290) yılında Midyat Kazâsında doğdu. Babasının ismi Attar Ramazan Ağa dır (BA. DH. SAİD. d ) Eğitim Durumu Aşâra Kazâsı 27 sıbyan mektebinde temel dini bilgileri okumuştur. Arapça konuşabilme ve Türkçe okuyup, yazabilme becerisine sahiptir (BA. DH. SAİD. d ) Memuriyeti Ahmet Edip Efendi, 14 Temmuz 1892 (18 Z 1309) tarihinde Midyat Kazâsı Mal Kaleminde stajyer olarak çalışmaya başlamıştır. Ahmet Edip Efendi, 1897 (h.1314) tarihinden itibaren kazâ merkezindeki Ağnam Kitâbeti ve Tüccar-ı Ağnam Kitâbeti adındaki iki memuriyette farklı tarihlerde birkaç kez 200, 300, 400 ve 900 kuruş olarak maaşı değişmek üzere 21 Eylül 1902 (17 C 1320) tarihine kadar görev yapmıştır. Adı geçen tarihte Zor Sancağına tabi Aşâra Kazâsı Piyade Tahsildarlığına 300 kuruş maaş ile tayin olunmuştur. Memuriyeti boyunca kanunlara aykırı şekilde zimmetine para geçirmeyip, hakkında şikayette bulunulmamıştır (BA. DH. SAİD. d ). 4. Mehmet Emin Lütfi Efendi 4.1. Hayatı Mehmet Emin Efendi nin mahlası Lütfi olup, 9 Kasım 1844 (27 L 1260) tarihinde Midyat Kazâsının Basyat (باسىإت) Köyünde doğdu. Babası Hacı İbrahim Efendi ulemadan olup, Osmanlı teb asındandır (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). 4.2.Eğitim Durumu Basyat Karyesinin sıbyan mektebinde Kur an-ı Kerim ve ilmihal derslerini aldıktan sonra, Beşiri Kazâsında 28 mukîm ulemadan Ömer Efendi den fıkıh, sarf, nahiv, mantık, sülüs ve nesih hatları ile Arapça istiare fenlerini okuyup, 16 Mart 1866 (28 L 1282) tarihinde hüsn-i hat tan icâzetnâme almıştır. İlim tahsiline devam eden Mehmet Emin Efendi, sonraki yıllarda ulemadan Silvan Kazâsında mukîm Şeyh İbrahim Efendi, Siirt Müftüsü Hasan Efendi, Şirvanlı Abdülaziz Efendi ve Yertanlı Şeyh Ömer Efendi den meani, bedi, beyan-ı akaid, kelam, usul-ı fıkıh, tefsir, hadis, hesap, hendese, hikmet ve hey et (astronomi) derslerini okuduktan sonra 17 Mayıs 1872 (9 Ra 1289) 27 Zor Sancağına bağlı bir kazâdır (Sezen, 2017: 53). 28 Günümüzde Batman İli nin bir ilçesidir (Sezen, 2017: 112). [736]

12 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar tarihinde icâzetnâme almaya muvaffak olmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). Mehmet Emin Efendi, farklı tarihlerde almış olduğu icâzetnâmelerden sonra Midyat Kazâsı ve bağlı Hisar ve Gercüş Nahiyeleri, Savur Kazâsının 29 Çali (چاڶى) Köyü, Mardin kazâ merkezi ve bağlı Dara köyü ile Diyarbekir in çeşitli medreselerinde 20 sene kadar talebe okutup, bazılarına icâzet vermiştir. Mehmet Emin Efendi, Türkçe, Arapça ve Kürtçe dillerinde konuşup, yazabilmektedir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). 4.3.Memuriyeti Mehmet Emin Efendi nin devlet hizmetine ilk girişi 1892 yılında olup, Nusaybin Kazâsı 30 ahalisinin kazâ müftülüğüne seçip, bu hususta mahalli hükümete gönderilen intihabnâme üzerine idâre meclisi tarafından düzenlenen mazbata Bâb-ı Meşihat Makamına gönderilmiştir. Neticede, 3 Şubat 1893 (16 B 1310) tarihli menşûr-ı ali 31 gereğince Nusaybin Kazâsı müftülüğüne100 kuruş maaşla tayin edilmiştir (DVS, h. 1312, s. 100). Nusaybin Kazâsı naibi Salih Efendi nin 21 Mart 1895 (24 N 1312) tarihinde Dersaadet e gitmesinden dolayı niyabet 32 görevinde kazânın naibi olarak 7 ay 16 gün görev yapıp, naib-i muma-ileyhin aldığı maaşın yarısını almıştır (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). Mehmet Emin Efendi, Nusaybin Kazâsının iklimine uyum sağlayamadığından başka bir mahalle tayinini talep etmiştir. Bunun üzerine, memleketi olan Midyat Kazâsı müftülüğüne 30 Haziran 1897 (29 M 1315) tarihinde tayin edilmiştir (DVS, h.1316, s.95; h.1317, s.125; h.1319, s.130; h.1321, s.130; h.1323, s.130). Kendisine belediye varidatından 150 kuruş maaş tahsis olunup, bir sene sonra maaşına 50 kuruş daha zam yapılmıştır. Midyat Kazâsında da iki farklı tarihte niyabet görevinde bulunmuştur. Birincisi, Hasan Fehmi Efendi nin azlinden dolayı 3 Haziran 1901 ile 20 Haziran 1901 tarihleri arasında, ikincisi ise naib Ali Rıza Efendi nin Dersaadet e gitmesinden dolayı 15 Ağustos 1908 ile 7 Kasım 1908 tarihleri arasında olmuş olup, her iki görevinde de yarı naib maaşı kendisine tahsis olunmuştur. Mehmet Emin Efendi, herhangi bir rütbe ve nişana sahip olmamakla birlikte, vazifesi boyunca azledilmemiştir. Ayrıca, memuriyeti ile ilgili olmayan hususlara dair sorgulanmamış ve ceza almamıştır (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). 29 Günümüzde Mardin İli nin bir ilçesidir (Sezen, 2017: 668). 30 Günümüzde Mardin İli nin bir ilçesidir (Sezen, 2017: 31 Padişah fermanı. 32 Vekalet, vekillik (Devellioğlu, 2008: 1008). [737]

13 Sıraç Aktürk Tablo 4 Hizmet Tablosu 33 Memuriyet Süresi 34 Bulunduğu Memuriyet Maaş Yıl Ay Gün Başlama Tarihi Ayrılma Tarihi Nusaybin Müftülüğü B 1310 (3 Şubat 1893) 8 B 1314 (13 Aralık 1896) Midyat Müftülüğü M Haziran K..evvel 1325 (20 Aralık 1909) Midyat Müftülüğü K. evvel (20 Aralık 1909) 5 Mart 1327 (18 Mart 1911) Toplam Tablo 4 e göre, Mehmet Emin Efendi nin son memuriyet görevinde aldığı maaş miktarı, dört katı artmakla birlikte, ne sebeple 20 Aralık 1909 tarihinde memuriyetten ayrılıp, tekrar aynı tarihte görevine başladığı bilinmemektedir. Mehmet Emin Efendi nin toplam memuriyet süresi 17 yıl üç ay 4 gün olup, en son görevi olan Midyat Müftülüğünden ayrıldıktan kısa bir süre sonra 26 Mart 1911 tarihinde vefat etmiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, B). 5. Molla Mehmet Abdullah Efendi 5.1. Hayatı Mehmet Abdullah Efendi 1872 (rumi 1288) yılında Midyat Kazâsına tabi Gercüş Karyesinin Mehmet Resul Mahallesinde, Müslüman olarak doğdu. Mehmet Abdullah Efendi, orta boylu, ela gözlü ve buğday renkli olup, tek eşli bir evlilik yaşamıştır. Babası Nakşibendi şeyhlerinden Şeyh Mehmet Sait Efendi olup, Gercüş Köyünde vefat etmiştir. Annesinin ismi ise Fatma Hanım dır (İST. MFT. MŞH. SAİD, A). 33 İST. MFT. MŞH. SAİD, B. 34 Sicil dosyasındaki hicri ve rumi tarihlere göre memuriyet süreleri belirlenmiştir. [738]

14 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar 5.2. Eğitim Durumu Hiçbir mektepte tahsil görmemekle birlikte, çeşitli medreselerde ulûm-ı aliyye 35 ile iştigal etmiştir. Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe konuşma ve yazma becerisine sahip olup, basılmamış üç te lif eser çalışması mevcuttur. Merkez vilâyetin çeşitli medreselerinde ders verip, Şafiiler imameti vazifesiyle meşgul olmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, A) Memuriyeti Mehmet Abdullah Efendi, 25 Ocak 1910 (13 M 1328) tarihinde 37 yaşında iken imtihanla Diyarbekir Vilâyeti Müderris-i Umûmiliğine 300 kuruş maaşla tayin edildi. Hiçbir rütbe ve nişana sahip olmamakla birlikte, memuriyetinin hiçbir döneminde azledilmemiş ve hakkında şikayette bulunulmamış olup, devlet hizmetine girmeden evvel dahi tedris ile meşgul olmuştur. Tayin edildiği müderris-i umûmilik görevinden 27 Eylül 1916 (29 Za 1334) tarihinde ayrıldıktan bir gün sonra vefat etmiştir. Mehmet Abdullah Efendi den boşalan memuriyete Hacı Hafız Mahmut Efendi tayin edilmiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, A). Tablo 5 Tezkire-i Osmâniyye İsim ve Şöhreti Şafiiler İmamizâde Molla Mehmet Abdullah Efendi Babasının İsmi Annesinin İsmi Tarih ve mahall-i veladeti Milleti Zevcesi müteaddid olup olmadığı Şeyh Mehmet Sait Efendi Fatma Gercüş, Mehmet Resul Mahallesi ve 1288 İslâm Bir zevcesi vardır Derecat ve sınıf-ı askeriyesi Redif sene (rumi) 1318 San at ve Sıfat ve Hizmet ve İntihâb-ı Salahiyeti Müderris Boy: Orta 35 Tefsir ve hadis ilimleri (Devellioğlu, 2008: 1346). [739]

15 Sıraç Aktürk Göz: Ela Fiziki Özellikleri Sicil-i Nüfusa Kayıt Olunan Mahal Sima: Buğday Alamet-i farika-i sabite: Tam Vilâyet: Diyarbekir Kazâ: Midyat Gercüş Karyesi, Mehmet Resul Mahallesi Mesken Numrosu: Hane 86/1 Tablo 5 de kendisinden bahsedilen Molla Mehmet Abdullah Efendi ye ait bilgiler 19 Kasım 1910 (6 Teşrin-i sani 1326) tarihli tezkire ile Midyat Nüfus Müdüriyeti ve Dâhiliye Nezâreti tarafından tasdik olunmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, A). 6. Ulemazâde Hüseyin Hüsnü Efendi 6.1. Hayatı Hüseyin Hüsnü Efendi, 29 Nisan 1882 (17 Nisan 1298) tarihinde Midyat Kazâsına tabi Estel Mahallesinde Müslüman olarak doğdu. Hüseyin Hüsnü Efendi orta boylu, ela gözlü ve esmer olup, tek eşli bir evlilik yaşamıştır. Annesinin ismi Şehri Hanım ve babasının ismi imam Molla Abdurrahman Efendi olup, 35 sene boyunca imametlik vazifesini icra etmiştir. Hüseyin Hüsnü Efendi, seyyid olduğunu ifade edip, yörede ulemazâde ismiyle şöhret bulmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, ) Eğitim Durumu Hüseyin Hüsnü Efendi, gittiği ibtidai mektebinde Kur an-ı Kerim i hatmedip, ardından mevlid-i şerif ile diğer dini kitapları okuduktan sonra 8 yaşında iken [740]

16 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Diyarbekir e giderek orada bulunan Mes udiye 36 ve Ragıbiye 37 Medreselerinde birçok isme ait çeşitli dini ve fenni kitapları 1907 yılına kadar okudu (İST. MFT. MŞH. SAİD, ). Hüseyin Hüsnü Efendi,1905 yılında Diyarbekir Darülmuallimin sıbyan şubesinde çeşitli derslerden girdiği imtihanlardan toplam 57 puan toplayarak, ibtidai mekteplerinde muallimlik etmeye en yüksek derecede hak kazanmıştır. Hüseyin Hüsnü Efendi nin sınavına girdiği dersler ve aldığı puanlar şunlardır: Kur an-ı Kerim ile Tecvid 9; Türkçe, Kavaid-i Kur an ile İmla 10; Arapça 9; Farsça 8; Hesab 4; Coğrafya 5; Tarih 8 ve Hüsni Hat 4 dür (İST. MFT. MŞH. SAİD, ) Memuriyeti Hüseyin Hüsnü Efendi, maaşını Gazi Ali paşa Vakfından almak üzere Gazi Ali Paşa Medresesi Müderrisliğine imtihanla 18 Temmuz 1905 (15 Ca 1323) tarihinde tayin olunup, Şeyh Ömer Efendi den 19 Ekim 1905 (19 Ş 1323) tarihinde aldığı icâzetnâme ile üç yıl daha tedrise devam etmiştir. Hüseyin Hüsnü Efendi, 25 Aralık 1908 (1 Z 1326) tarihinde ulemadan Diyarbekir müftü-i alisi Hacı Efendi den icâzetnâme aldıktan sonra Midyat a geri dönüp, Estel Mahallesindeki Hamidiye Medresesinde tedris ile iştigal ettiği sırada, 3 Şubat 1910 (21 Kanun-i sani 1325) tarihinde Midyat Kazâsı Müderris-i Umûmiliğine 200 kuruş maaşla tayin edilince, bu sefer memuriyet göreviyle aynı medresede talebe tedris etmeye devam etmiştir. Hüseyin Hüsnü Efendi, memuriyeti boyunca azledilmemiş ve istifa etmemiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, ). 36 Günümüzde mevcudiyeti devam eden Mes udiye Medresesi, Diyarbekir vilâyet merkezinde Ulu Cami civarında olup, yapının en erken kitabesinde (h.590), en geç kitabesinde (h. 620) yıllarında inşa edildiği belirtilmektedir (İlter, 1969: 199). Melik Mes ud tarafından inşa ettirilen medresenin 1900 yılında sahip olduğu talebe sayısı 29 olup, müderrisleri Hacı İbrahim ve Sait Efendi lerdir (MS, h. 1318, s ). Medresenin mevcut talebe sayısı 1901 ve 1903 yıllarında 30 dur (MS, h. 1319, s. 611; h. 1321, s. 506). Medrese, Birinci Dünya Savaşına kadar eğitim faaliyetlerine devam etmekle birlikte, bu dönemden sonra aktif olarak devam edip etmediği bilinmemektedir yılına kadar içi toprakla dolu olup, yıkılmaya yüz tutmuş olan medrese, bu tarihte Ulu Cami nin onarımı sırasında ele alınıp restore edilmiştir. Bir başka kaynakta medresenin 1970 yılında onarıldığı belirtilmektedir (Yıldız, 2014: 34). 37 Günümüzde mevcudiyeti devam eden Ragıbiye Medresesi, Diyarbekir Vilâyeti merkezinde Ragıbiye Camii civarında olup, Hacı Ragıb Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Medresenin 1900 yılında sahip olduğu talebe sayısı 17 olup, müderrisi Subhuddin Efendi dir (MS, h. 1318, s ). Medresenin mevcut talebe sayısı 1901 ve 1903 yıllarında 23 dür (MS, h. 1319, s. 611; h. 1321, s. 506). [741]

17 Sıraç Aktürk Tablo 6 Tezkire-i Osmâniyye İsim ve Şöhreti Babasının İsmi ve Mahall-i İkameti Annesinin İsmiveMahall-i İkameti Tarih ve mahall-i veladeti Milleti Zevcesi müteaddid olup olmadığı San at ve Sıfat ve Hizmet ve İntihâb-ı Salahiyeti Fiziki Özellikleri Sicil-i Nüfusa Kayıt Olunan Mahal Hüseyin Efendi Abdurrahman Efendi ve Estel Şehri Hanım ve Estel (rumi) 1298 ve Estel Mahallesi İslâm Bir zevcesi vardır. Talebe Boy: Orta Göz: Ela Sima: Esmer Alamet-i farika-i sabite: Tam Vilâyet: Diyarbekir Kazâ: Midyat Mahalle: Estel Mahallesi Mesken Numrosu: Hane 171 Tablo 6 da kendisinden bahsedilen Hüseyin Hüsnü Efendi ye ait bilgiler 8 Ocak 1910 (26 Kanun-i evvel 1325) tarihli tezkire Midyat Nüfus Memuriyeti ve Dâhiliye Nezâreti tarafından tasdik olunmuştur (İST. MFT. MŞH. SAİD, ). 7. Hafız İbrahim Efendi 7.1. Hayatı Hafız İbrahim Efendi, 1850 (1266) tarihinde Midyat Kazâsına tabi Hisar Köyünde doğdu. Babasının ismi Tilli (تیللى) Ağa dır (İST. MFT. MŞH. SAİD, ) Eğitim Durumu İbtidai mektebi ile diğer modern eğitim kurumlarına gitmemekle birlikte, 1864 den 1870 yılına kadar Diyarbekir de mevcut Ragıbiye Medresesinde Kur an-ı Kerim ta lim ve hıfzı ile Kıraat derslerini okumasına rağmen icâzetnâme alamamıştır. [742]

18 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Bunun üzerine bir çok alimden ders görmüştür. Bu cümleden olarak, 1870 den 1876 yılına kadar Diyarbekir Vilâyetine tabi Ergani Madeni Kazâsının Çermik Kasabasında Çeteci Abdullah Paşa Medresesinde 38 adı geçen kasabanın müftüleri Ahmet ve Hasan Efendi lerden sarf, nahiv ve fıkıh derslerini tahsil eyledi dan 1886 yılına kadar Hüsrev Paşa Medresesinde ikamet ettiği halde daha önce ders okuduğu Ragıbiye Medresesi müderrisi Kumzade Efendi, Subhuddin Efendi ve zâde (بوزچى) Buzçi Derviş Efendi den Fıkıh, Mantık, Beyan ve Meani derslerini tahsil etmesine rağmen icâzetnâme alamamıştır (İST. MFT. MŞH. SAİD, ). Hafız İbrahim Efendi, Türkçe, Arapça ve Farsça dillerini konuşabilme ve yazabilme becerisine sahip olmakla birlikte, te lif eser çalışması mevcut değildir (İST. MFT. MŞH. SAİD, ) Memuriyeti Hafız İbrahim Efendi, 1886 dan 1892 yılına kadar Çermik teki Abdullah Paşa Medresesinde (MS, h. 1319, s. 613; h. 1321, s. 507), talebelere tedris ve fıkıh ile feraiz derslerini mütalaa etmekle geçirip, 1891 yılında Çermik teki Hacı Abdullah Bey Cami - i Şerifinde imam ve hatib olarak günlük yarım akçe almak üzere çalışmaya başlamıştır. Hafız İbrahim Efendi, 1 Eylül 1892 (20 Ağustos 1308) tarihinde ise Diyarbekir Vilâyeti İdâre Meclisince Çermik Kazâsı Müftülüğüne seçilip, tayin edilmiştir. Hafız İbrahim Efendi, bundan başka hiçbir memuriyete asaleten, vekâleten ve stajyer olarak maaşlı ya da maaşsız dâhil olmamıştır. Hiçbir rütbe ve nişana sahip olmamakla birlikte, memuriyeti boyunca azledilmemiş ve istifa etmemiştir (İST. MFT. MŞH. SAİD, ; DVS, h. 1308, s. 92). Hafız İbrahim Efendi nin ölüm ya da emeklilik tarihine dair sicil dosyasında malûmat olmamakla birlikte, 11 Ocak 1917 (29 Kanun-i evvel 1332) tarihli bir hizmet cetvelinde, kendisinin halen Çermik Kazâsında 400 kuruş maaşla müftülük vazifesini icra ettiği anlaşılmaktadır (İST. MFT. MŞH. SAİD, ; İlmiyye Salnamesi, h. 1334, s. 232). 38 Çete savaşlarında kazandığı şöhretten dolayı Çeteci lakabıyla tanınan ve başta Diyarbekir olmak üzere çeşitli vilayetlerde Beylerbeyi olarak görev yapan Abdullah Paşa tarafından Çermik Kasabasının merkezinde, yapının kitabetine göre 1756 yılında inşa edilmiştir. Medresenin 1901 yılında mevcut talebe sayısı 21 olup, müderrisi Müftü Hafız İbrahim Efendi dir (Yıldız, 2014: 52; MS, h s , h. 1321, s.507; Medresenin tamamı bugün cami olarak kullanılmaktadır ( [743]

19 Sıraç Aktürk Sonuç Osmanlı dönemi biyografi ve Prosopografi 39 çalışmaları bakımından Başbakanlık Osmanlı Arşivinde mevcut Sicill-i Ahvâl Defterleri ile Meşihat Arşivindeki sicil dosyaları en önemli başvuru kaynaklarıdır. Bu iki kaynak sayesinde, 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren devletin merkez ve taşra teşkilatında görev yapmış birçok memurun doğum tarihleri, aile ve eğitim durumları, memuriyete başlama yaşları, tayin, terfi, azil vb. durumları hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Bu çalışmada incelenen yedi Midyatlı memurun tamamı Müslüman olup, Midyat doğumludur. Mardin kazâ merkezi ve tabi kazâları genel itibariyle farklı etnik grupların bir arada yaşadığı bir şehir olması nedeniyle adı geçen memurların her biri en az iki dil konuşabilmektedir. Müftüzâde Ahmet Rüştü Efendi Türkçe, Arapça, Kürtçe ve Süryanice; Ahmet Efendi Kürtçe ve Süryanice; Ahmet Edip Efendi Türkçe ve Arapça; Mehmet Emin Lütfi Efendi Türkçe, Arapça ve Kürtçe; Molla Mehmet Abdullah Efendi Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe; Hafız İbrahim Efendi Türkçe, Arapça ve Farsça dillerini konuşabilmektedir. Buna göre, memurlardan beşi Türkçe ve Arapça, dördü Kürtçe, ikisi Süryanice ve yine ikisi Farsça tekellüm etmektedir. Bu memurlardan ilk ikisi dışında diğerleri konuştukları dillerde yazma becerisine de sahiptirler. Müftüzâde Ahmet Rüştü Efendi Türkçe ve Arapça, Ahmet Efendi ise Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinde okuryazardır. Buna göre, Ahmet Efendi nin Kürtçe ve Süryanice dillerini de konuştuğu düşünülürse toplamda beş lisana aşina olduğu ifade edilebilir. Midyatlı memurlardan Ahmet Rüştü Efendi, Ahmet Efendi, Ahmet Edip Efendi ve Mehmet Emin Lütfi Efendi sıbyan mektebine giderken, Ulemazâde Hüseyin Hüsnü Efendi ibtidai mektebinde okumuş olup, bu memurlardan Mehmet Emin Lütfi ve Hüseyin Hüsnü Efendiler medresede tahsil görmüştür. Bunların dışında kalan iki memur ise hiçbir klasik ya da modern eğitim kurumlarına gitmemelerine rağmen, sonradan çeşitli medreselere gidip, ilim tahsil etmeleri üzerine, Molla Mehmet Abdullah Efendi müderrisliğe ve Hafız İbrahim Efendi müftülüğe tayin edilmiştir. Midyatlı memurların işe başlama yaşlarına gelince; en erken memuriyete başlayan Müftüzâde Ahmet Rüştü Efendi olup, 15 yaşında mülazemetle devlet hizmetine başlamış iken, en geç memuriyete başlayan Mehmet Emin Lütfi Efendi olup, 48 yaşında memur olmuştur. 39 Tarih İlmine yardımcı bilimler arasında kabul edilen prosopografi ile kollektif biyografi çalışmaları kastedilir. Bir grup insan hayatının topluca incelenmesi anlamına gelen prosopografi ortak eğitim, kültür, mesleki veya siyasi geçmişe sahip geniş veya küçük gruplar üzerinde yapılabilmektedir. Bu araştırmalarda ortak özelliklere sahip bir grup belirlenir ve bu grup da kendi içinde çeşitli hususlar gözetilerek incelenir. Grubun ortak özellikleri ile farklılık arz eden özellikleri irdelenmeye çalışılarak bir grup biyografisi meydana getirilir (Daşcıoğlu, 2006: 565, Başaran, 2013: 96). [744]

20 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Osmanlı toplumunda kişilerin isimlerinin sonlarında kullanılan vasıflar, kişilerin mensup oldukları sınıflar konusunda bilgi vermektedir. Osmanlı klasik döneminde bey sıfatı seyfiyye mensuplarının, efendi ise ilmiyye mensuplarının kullandığı sıfatlardır. Kalemiyye sınıfının gelişmesi ile birlikte efendi sıfatı, bu sınıfın memurları tarafından da kullanılmaya başlanmıştır (Gündüz, 2011: 135). Midyatlı memurların ise tamamı efendi sıfatını kullanmışlardır. Midyatlı memurların babalarının isimlerinin sonunda kullanmış oldukları sıfatlara gelince; beş memurun babası efendi ve iki memurun babası ağa sıfatını kullanmışlardır. Midyatlı memur sayısını bazı kazalar ile karşılaştırdığımız zaman şöyle bir sonuç ortaya çıkmaktadır: 7 Midyatlı memura karşılık, Refahiyeli 13 (Efe, 2016: ), Anamurlu dokuz (Gazel, 2007: ), Kalecikli 12 (Efe, 2016: ), Bergamalı 21 (Başaran, 2013: ), Bayburtlu 25 (Özger, 2015: 69-85), Payaslı dokuz (Efe, 2013: ), Simavlı 20 (Bozkurt, 2011: 1-12) ve Bozkırlı 15 (Efe, 2016: ) memur bulunmaktadır. [745]

21 Sıraç Aktürk KAYNAKÇA 1. Arşiv Belgeleri a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye NezâretiSicill-i Ahvâl İdâresi Defterleri (DH. SAİD. d.): 99/153; 127/152. b. İstanbul Müftülüğü Arşivi İstanbul Müftülüğü Dâire-i Meşihat-ı İslâmiyye Sicil Kayıtları (İST. MFT. MŞH. SAİD): B; B; A; ; II. Süreli Yayınlar Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 13, Sene 1308, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 14, Sene 1312, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 15, Sene 1316, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 16, Sene 1317, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 18, Sene 1319, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 19, Sene 1321, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Def a 20, Sene 1323, Diyarbekir Vilayet Matbaası. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Def a 3, Sene 1318, Matbaa-i Âmire. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Def a 4, Sene 1319, Matbaa-i Âmire. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Def a 6, Sene 1321, Matbaa-i Âmire. Salnâme-i İlmiyye, Def a 1, Sene 1334, Matbaa-i Âmire. III. Telif Eserler Albayrak, S. (1996). Son Devir Osmanlı Uleması. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları. Aktürk, S. (2018). Abdürrezzak Efendizâde Mehmet Sâdık Efendi (6 Mayıs Nisan 1899). Çukurova Araştırmaları Dergisi, 4(1), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi.(2000). 2. Baskı, İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. [746]

22 Sicill-İ Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar Başaran, M. (2013). Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Bergama Doğumlu Memurlar ( ). Tarih İncelemeleri Dergisi, 28 (1), Bozkurt, N. (2011). Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Simavlı Memurlar. Akademik Bakış Dergisi, 27, Çetin, A. (2005). Sicill-i Ahvâl Defterleri Hakkında Bir Araştırma. Vakıflar Dergisi, 29, Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi. Efe, A. (2016). Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Kalecikli Memurlar. Tarih Okulu Dergisi, 9(25), Daşcıoğlu, K. (2006). Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Buldanlı Memurlar, Buldan Sempozyumu, Kasım 2006, Buldan, Efe, A. (2017). Osmanlı nın Son, Türkiye Cumhuriyeti nin İlk Çankırı Müftüsü: Mehmet Ataullah Efendi (29 Nisan Mayıs 1932). Uluslararası Çankırı nın Manevi Mimarları Sempozyumu, Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Yayınları, Efe, A. (2016). Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Bozkırlı Memurlar, Uluslararası Geçmişten Günümüze Bozkır Sempozyumu, 6-8 Mayıs 2016, Konya: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Efe, A. (2016). Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Refahiyeli Memurlar, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, 28 Eylül-1 Ekim 2016, Erzincan, Efe, A. (2013). Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Payaslı Memurlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), Efe, A. ve Ürkmez, N. (2016). Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi. Gazel, A. A. (200). Sicll-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Dönemi nde Görev Yapan Anamurlu Memurlar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32, Gündüz, A. (2011). Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Kırşehir Doğumlu Memurlar ( ). History Studies, 3(1), İpşirli, M. (2010). Şeyhülislâm, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C:39, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İlter, F. (1969). Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde 12. ve 13. Yüzyıl Artukoğulları Medreselerinin Yeri. Vakıflar Dergisi, 8, Özcan, A. (2003). Kanûnnâme-i Âli Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları. [747]

23 Sıraç Aktürk Özger, Y. (2015). Sicill-i Ahvâl Defterlerinde Kayıtlı Bayburtlu Osmanlı Devlet Memurları. History Studies, 7(4), Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.2, İstanbul: MEB Yayınları. Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.3, İstanbul: MEB Yayınları. Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. 2. Baskı, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i Ahvâl Defterleri, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Sarıyıldız, G. (2004). Sicill-i Ahvâl Komisyonun Kuruluşu ve İşlevi İstanbul: Der Yayınları. Ürkmez, N. ve Efe, A. (2015). Hataylı Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi. Yıldız, H. (2014). Osmanlı Yenileşme Döneminde Diyarbekir Vilayeti nde Eğitim. Ankara: TTK Yayınları. Yörük, S. (2017). Büyük Müftü Sûfizâde Mustafa Hâzim Efendi. Uluslararası Çankırı nın Manevi Mimarları Sempozyumu, Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Yayınları, IV. İnternet Kaynakları [748]