YUNUS EMRE VE TÜRK TASAVVUF MÛSİKÎSİ

Transkript

1 stem Yıl:15 ayı: s YUNU R V ÜRK AAVVUF ÛKÎ Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR Gazi Üniversitesi ürk üziği Devlet Konservatuvarı ÖZ ürk asavvuf ûsikîsinin güfte kaynaklarından biri de Yunus mre'nin şiirleridir. Yunus mre'ye ait şiirler çoğunlukla ilâhi formunda bestelenmiş ve ürk asavvuf mûsikîsi repertuarının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Derviş Yunus'un şiirlerinin bu derece rağbet görmesinin nedeni gerek Yunus mre'nin gerekse ürk mûsikîsinin felsefî temellerinin aynı olmasıdır. Bu temelde Allah ve Resûlullah aşkı vardır. Bu çalışmada; ürk mûsikîsi bestekârlarını Yunus mre şiirlerini bestelemeye yönlendiren nedenlere yer verilmiştir. Allah aşkı ve ibâdet vecdi ile yapılan ürk tasavvuf mûsikîsinde Yunus mre şiirlerinden bestelenmiş 255 adet bestenin makam, usûl ve bestekârı tespit edilmiştir. Bu bestelerin makam ve usûl sınıflandırmaları yapılmıştır. lâhi bestelerine ait nota örneklerine yer verilmiştir. Yunus mre'nin şiirlerindeki sade anlatım ve ritmik yapının bestelerdeki yansımaları üzerinde durulmuştur. Ayrıca şiirlerde geçen ürk çalgılarına da vurgu yapılmıştır. onuç olarak; yüzyıllar öncesinden başlayarak devam eden Yunus mre şiirleri ve felsefesi halkın içinde yaşayarak günümüze kadar ulaşmıştır. Yunus mre şiirlerinden oluşturulan tasavvuf mûsikîsi repertuvarı doğumda-ölümde, bayramda, kandilde tüm dini içerikli özel günlerde halkın diline pelesenk olmuştur. Gelecek nesillerin de Yunus mre şiirlerini bestelemeye devam edecekleri düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Yunus mre, ürk asavvuf ûsikîsi, lâhi, akam, Usûl. ABRAC Yunus mre And urkısh ufism usic One of the sources of urkish ufi usic lyrics is poems of Yunus mre. hese poems are mostly composed as ilâhi and constitutes a significant part of urkish ufi usic. he reason of Derviş Yunus poems being highly demanded is his philosophical ideology and urkish ufi usic correspond significantly. Upon this basis of ideology, there is the love of God [Allah] and the love of prophet ohammad [Resûlullah]. In this study, reasons those lead urkish usic composers to compose Yunus mre s poems are scoped. 255 works composed upon Yunus mre s poems are determined with their maqam, usûl and composers in urkish ufi usic made with love of god and ecstasy of worship- Hereby, aqam and usûl classifications are made. he score examples are given for the ilâhî tunes. he reflections in compositions of the ryhthmic structure and the plain expression of Yunus mre poems are accentuated. Besides, the urkish music instruments told in poems are emphasized. akale gönderim tarihi: akale kabul tarihi:

2 42 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR As a result: beginning from hundreds of years ago and continuing philosophy and poems of Yunus mre reaches today. hey are so common in the folk speech in case of birh-death or any kind of religious days or fests. It is expected the future generations will keep composing Yunus mre poems.. Keywords: Yunus mre, urkish ufi usic, lâhî, agam, Usûl. Giriş ûsikî ilâhi bir san attır. ürk mûsikînde bir güzellik, bir âhenk, bir düzen, bir intizam vardır. Bu mûsikînin mensûbları ilâhi güzelliği aramış, bu güzelliğin peşinde koşmuştur. âdece mûsikî değil diğer gelenekli san atlar da hep güzeli aramıştır. Çünkü san atın icrâ edilmesindeki asıl gâye mutlak güzelliği yakalamaktır. utlak güzellik insanı ilâhî güzelliğe götürmektedir. Kâinâtın en güzel varlığı olan insanın kendisi bir san at eseri değil midir?. Kainatta var olan bütün mahlûkat ve mevcûdâd kendi lisanı ile Cenâb-ı Hak ı tesbîh etmektedir. Her gün kâinâttaki ritim ve ses ile yolculuğumuz devam etmekte, her gün yeni bir beste ve mûsikî oluşmaktadır. ürk ûsikîsi, Orta Asya ozanlarından beri insanın gönlüne hitâb eden, ulvî duyguları, rabbâni aşkları dile getirerek terennüm eden, sözün ağırlıkta olduğu bir mûsikî olmuştur. Şiirin söylenişinde ve mûsikînin yapılışındaki ortak çıkış noktası, aynı gâyeyi taşıdığı için birleşilen yer de hep aynı olmuştur. Birleşme noktası, kesişme noktası Allah aşkı ve Allah Resûlü'nün aşkıdır. 1.Yunus mre nin Şiirleri ve ûsikî ürk asavvuf ûsikîsinin güfte kaynaklarından biri Derviş Yunus'dur. Yunus mre'ye ve diğer Yunus 'lara ait olan şiirlerdir. Bunun nedeni ise: ürk mûsikîsinin ma nâ ve mahiyetinde yer alan temel görüşün tasavvufî olması ve ilâhi aşka dayanmasıdır. emelde ibâdet amaçlı yapılan ürk mûsikîsinin daha sonra dünyevî ve san at amaçlı yapılması nedeniyle her ne kadar nüfûz ettiği alan genişlemiş ve çeşitlilik göstermişse de asıl gâyesi muhâfaza edildi, devamlılık gösterdi. Yunus mre'nin şiirlerindeki ilâhi aşkın mûsikî yolu ile dillendirilmesi, seslendirilmesi işte bu nedenden kaynaklanmaktadır. lâhi aşka ve san ata vâkıf olan ürk mûsikîsi bestekârları tefekkür âlemine geçerek bestelerini vücûda getirmişlerdir. Onları tefekküre götüren kendi hissiyâtlarının yanı sıra Yunus mre'nin dizeleridir. Yunus mre'nin şiirlerindeki ma nâdır. Yunus mre, tefekkür âlemine girerek nasıl ki şiirlerini söylemiş ise, bestekârlar da tefekkür âlemine girerek şiirleri mûsikîye dönüştürmüşlerdir. Besteciler ile tefekkür âlemi arasındaki güçlü bağ ve ilişki ne ise tasavvuf şairleri ile tefekkür âlemi arasındaki ilişki de odur. Bu nedenle şâirler ve bestekârlar arasında da ayrı bir muhabbet vardır. Yunus mre'nin yüzyıllar öncesinden günümüze gelen şiirleri yeni bir beste, yeni bir mûsikî kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. ski Şiir ( eskimeyen eski bir şiir ) yeni mûsikî. Bu yeni mûsikî bazen ürk tasavvuf müziğinden bir ilâhi olarak, bazen çok sesli bir koro eseri olarak, bazen de bir pop şarkısı olarak

3 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi 43 karşımıza çıkmaktadır. Birbirinden çok farklı dünya görüşüne sahip kesimleri Yunus mre şiirlerinde birleştiren özelliğin ne olduğu düşünüldüğünde insan sevgisi ve hoşgörüsü dür diyebiliriz. Yunus, halk âşığı olduğu için sade konuşmuştur. nsanlık sevgisini ve hoşgörüsünü en güzel ifâde eden dörtlüklerin birinde şöyle seslenmektedir: lif okuduk ötürü Pazar eyledik götürü Yaradılanı severiz Yaradandan ötürü Peki neden bu şiirler sönmeyen alev gibi kimliğine, işine, yaşına, sosyal durumuna bakmadan bütün ürklerin içini ısıtarak yüreğinin derinliklerine kadar inmektedir 1.Allah'a kavuşma arzusu ile Allah aşkı ile yanıp tutuşan derviş bir şiirinde şöyle demektedir: Aşkın aldı benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarım dünü günü Bana seni gerek seni Bu şiir, abâ makamında ofyan usûlünde ilâhi formunda bestelenmiş bir şiirdir. Bestecisi belli değildir. Yunus mre'nin bir halk ozanı olmasının yanı sıra aynı zamanda bir bestekâr da olabileceği düşünülmelidir. arihi süreç içerisinde halk ozanlarının kopuzu ile mâniler okudukları bilinmektedir. asavvuf müziğinin yayılmasında Horasan ve averahünnehir dervişleri önemli rol oynamışlardır. lâhiler, şiirler söylemişlerdir. Şaman, ozan san atını sürdüren bu dervişlik geleneği Anadolu ve diğer ürk illeri için etkili araç olmuştur. ekke edebiyatı denen bu cereyânın başında Yunus mre bulunuyordu 2. Dede Korkut un kopuzundan yükselen nağmeler eşliğinde söylenen sözler her zaman mesaj yüklü olmuş; akıl, ruh ve kalblerde derin izler bırakmıştır. Dede Korkut'ta velîlik ve ululuk, gâzi ve erenlerin başına gelenlerin anlatımı, ulularla haberleşme, medet ve yardım isteme hep mûsikî yoluyla anlatılmıştır 3. Yunus mre'nin şiirlerinde de aynı durumla karşılaşılmaktadır. Örneğin; renler, sonsuz, sınırsız ve derin bir denize benzerler; bu denizdeki gevherler, erenlerin ma'rifetleri gibidir. renlerün gönlinde ol sultân dükkan açtı Bâhrî gerek denizden girüp gevher alası 4 1 Veli, Kâmil, Yunus mre'nin Poetikası, 2011, s Veli, Kâmil, Yunus mre'nin Poetikası, 2011, s Öğel, Bahattin, ürk Kültür arihine Giriş, 1987, s.xiii.4. 4 atçı, ustafa, Yunus mre Dîvanı, 1990, s.410.

4 44 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR ürk mûsikîsi bestekârlarını Yunus mre şiirlerini bestelemeye yönlendiren farklı nedenler vardır. Bunları dört ana başlık altında toplamak mümkündür. Birincisi ilâhi aşk ve tasavvuf fikrine dayalı, şiirde ve mûsikîde ortak bir fikir, duygu ve düşünce birliğine sahip olunması, ikincisi : Yunus mre'nin şiirlerindeki ifadelerin bestekârlara ilhâm vermesi ve onları tefekkür dünyalarına taşımasıdır. Bestekârlar, hem tefekkürdeki güçleri nispetince hem de bestekârlıktaki güçleri nispetince eser ortaya koymuşlardır. Üçüncüsü: ma nâ, dördüncüsü : maddî boyutlarıdır. a nâ anlamında: şiirlerde anlatılan konuların içeriği, maddî anlamda da şiirlerdeki teknik özellikler kastedilmektedir. eknik özellikler; şiirlerdeki hece vezni, bestelerdeki makam, usûl, ritm, prozodi özellikleri açılarından besteye imkân vermesini içermektedir. Besteci için dilin doğru, güzel kullanılması, ayrıca kısa kelime ve cümlelerle pek çok duygu ve düşüncenin derinlemesine anlatılması önemlidir. Kullanılan dil ve anlatım çok mühimdir. Şiir ( güfte ) hem bestecilik bakımından, besteleme tekniği için gerekli olan teknikleri, hem de fikir bakımından pek çok içeriği barındırmalıdır. Şiir: mûsikî için, beste için en önemli materyaldir, araçtır. Şâir için kelimeler ne ise besteci için de notalar, sesler odur. Yunus mre'nin Anadolu ve ürk coğrafyasında söylenen şiirleri bu coğrafyanın makamı, sesleri, nağmeleri, ritmi, müziği ile birleşmiştir. Zaten Yunus mre şiirlerinin içinde bu ritim ve ahenk mevcuttur. Şiirin de bir ritmik yapısı vardır. Bu ritmik yapı ürk mûsikisi usûlleri ile birleşmiştir. Bazen ofyan, Düyek, vsat, Nim evsat, bazen de Yürük emâî, Aksak, Devr-i Kebîr, Durak evferî vb.usûllerinde besteler yapılmıştır. Dede fendi'nin Hicaz makamında, Düyek usûlünde bestelemiş olduğu ilâhîde görülen ritmik yapı gibi: Doldur kadeh sungıl bize Aşk şarâbından ey sâkî Andan içer kamu âlem üfti müderris şeyh fakı ohbetimiz ilâhidir Şâhımız şâhlar şâhı uyumuz kevser şarâbı Çalgımız hem dost hâleti

5 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi 45 Bestekârlar kimi zaman mısra sonlarına lhamdülillâh, Lâilâhe illallâh, Hû gibi lâfızları koyarak bestelerindeki mûsikînin etkisini daha da güçlendirme yolunu tercîh etmişlerdir. Bestekârı bilinmeyen uhayyer makamında ve ofyan usûlündeki aşağıdaki ilâhide olduğu gibi. Yunus'da ehemmiyetle üstünde durulması icâb eden noktalardan biri de, şüphe yok ki onun iddiâsız kültürünün ve ürk-slâm tarihinde kuru bir felsefe olmaktan çıkıp bir imân haline gelmiş olan asavvuf şu ûrunun ürkçe'ye yapmış olduğu büyük hizmettir. Her medeniyette, bilhâssa Garb'da, komşu ve farklı medeniyetlerin dillerinden alınmış kelimeler vardır. ürkçe'de de bu budur. Olması da tabiî, hatta zaruridir. Zirâ müşterek slâm medeniyetinin bir kolunu teşkîl eden ürkiye ürklüğü, Akdeniz çevresinde yerleşmekle, Arapça ve Farsça arasında bir nikâhın kıyılmasını zarûrî kılan tarihî bir akrabalığın ortak çatısı altına girmiştir. şte Yunus bu kültür alışverişinde, ürk sesine ve estetiğine en uygun ölçüyü bulmuş olan büyük san'atkâr ve kemâl durağına vâsıl olmuş iddiâsız insandır 5. Yunus'un en büyük hizmetlerinden biri de ürkçemizi sadece toplumun konuşma dilinde sıkışıp kalmasından kurtararak Arapça, Farsça düzeyinde bir dile çevirmeye çalışmasıdır. Şiirler yazılı bir san at eseri sıradan metin değildir. Şifreli ve gizemli bir dil ürünüdür 6. Yunus mre'nin şiirlerinde rastladığımız Arapça ve Farsça kelimeler Klâsik ürk ûsikînin ve kısmen de halk mûsikîsinin güftelerinde de yer almaktadır. Hatta Klâsik ürk ûsikîsinin güfteleri tamamı ile divan edebiyatının etkisi altında yazılmıştır. Yunus mre'nin şiirlerinde kullandığı dil ile ürk ûsikîsi güfte- 5 Ayverdi, amiha, Yunus mre ve lâhiler, 1969, s Veli, Kâmil, Yunus mre'nin Poetikası, 2011, s.18.

6 46 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR leri ortak bir dil olduğu için buluşma noktası olmuştur. ûsikîde ve edebiyatta, tasavvufta ve dilde birlik sağlanmıştır. Yunus mre'nin akımı olan şiir tekke mûsikîsi adı ile ürk ûsikîsi olarak anılmaktadır. Bu dil ortak slâm medeniyeti içinde öteden beri gelişmeye başlamış ve bu ortak medeniyet dillerinden ürkçeleştirilmiş zengin slâm ürk dilidir. Yunus mre yeni vatan coğrafyasının topraktan yükselen bütün güzel seslerini ürk halk dili ile birleştirmiş, Anadolu ürkçesine, o çağlara kadar hiç bir ürkçe'de ( Hiç bir ürk şive ve lehçesinde ) görülmemiş bir mûsikî işlemiştir. Yunus mre tasavvuf şâiri olduğundan kuşkusuz onun eserlerinde hatta konuşmasında bile Fars ve Arapça kelimeleri kullanması doğal sayılmalıdır 7. Aşağıda bestekârı bilinmeyen Nevâ makamın ofyan usûlündeki ilahî güftesinde Arapça, Farsça ve ürkçe kelimelerin mevcût olduğu görülmektedir. 2. Yunus mre'nin Bestelenmiş Şiirlerinin akam ve Usûl ınıflaması Yunus mre'den etkilenmeyip de beste yapmamış bestekâr neredeyse yok gibidir. ürk mûsikîsinde şiirleri en çok bestelenen şâirlerin başında Yunus mre'nin geldiği düşünülmektedir. Her besteci Yunus mre'den bir şiir bestelemeyi kendine bir görev bilmiştir. Yunus mre'nin şiirleri ile bestelenmiş, notasına ulaşılabilen 255 adet eserin makamları ve eser sayıları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. akam ser ayısı akam ser ayısı akam Uşşâk 31 Şehnâz 5 Bayatîaraban 1 egâh 26 Nikriz 4 Beste-Isfahan 1 7 Veli, Kâmil, Yunus mre'nin Poetikası, 2011, s.17. ser ayısı

7 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi 47 Hüseynî 27 Bayâtî 4 Ferahfezâ 1 Rast 20 Gülizâr 4 Hüseynîzemzeme 1 Hicaz 20 uznâk 4 Kürdilihicazkâr 1 abâ 18 ûzidîl 3 üstear 1 Hüzzam 11 Karcığâr 3 Nişabûr 1 vc 11 Acem 3 Pençgâh 1 Nevâ 9 Dügâh 2 ultân-ı Irak 1 âhûr 7 Irak 2 ultân-ı Yegâh 1 Bestenigâr 6 Isfahan 2 Şerefnümâ 1 Acemaşiran 5 Nihavend 2 âhir 1 Gerdaniye 5 Acembûselik 1 Yegâh 1 uhayyer 5 Arazbâr 1 Zâvil 1 Yunus mre'nin şiirleri ile bestelenmiş eserlerde kullanılan ürk ûsikîsi usûlleri ve eser sayıları da aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Usûl Usûl ayısı Usûl Usûl ayısı ofyan 149 Nim ofyan 4 Düyek 32 Devr-i Hindî 2 vsat 17 Raks Aksağı 1 Nim vsat 5 Aksak emâî 1 Yürük emâî 5 Curcuna 1 Aksak 5 Devr-i Revan 1 Devr-i Kebîr 4 ürk Aksağı 1 Durak vferi 4 3. Yunus mre'nin Şiirleri le Yapılan Bestelerin Alfabetik ıralaması 8 No: GÜF AKA UUL BC A 1. Aceb bu benim cânım âzâd ola mı Yârab âhûr D. Kebîr _ 2. Aceb değil deli olsa Isfahan Aksak _ 3. Aceb lûtfun seherinde egâh ofyan _ 4. Aceb şu yerde varm'ola Nişabûr ofyan Ahmet Hatipoğlu Adım adım ileri beş âlemden içeri Ağla gözüm ağla gülmezem gayrı (ayruk) Alemler müştak sana şefi ol Ya uhammed Uşşak ofyan yyûbi Ali Rıza Bey abâ ofyan _ Hicaz Düyek Hafız Zeki Altın 8. Alemler nûra gark oldu uhayyer kendine özgü _ 9. Alemler nûra gark oldu Rast ofyan Hüseyin olan 10. Alemler nûra gark oldu Rast vsât 8 Hatipoğlu, Ahmet, Besteleriyle Yunus mre lâhîleri, 1993, s.xvii. Çolakzâde Şeyh ustafa f

8 48 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR 11. Ali almış, sancağını eline ûznâk ofyan Cüneyd Kosal 12. Allah diyelim dâim Rast ofyan Fehmi okay 13. Allah diyelim dâim Uşşak ofyan _ 14. Allah emrin tutalım (Allah Allah diyelim ) Uşşak ofyan 15. Allan emrin tutalım (Durak) Hicaz Durak vferi _ 16. Allah mrin tutalım âhûr ofyan _ usullu Hafız Osman? Zekâi Dede f.? 17. Alma tenden cânımı egâh Düyek âdeddin Kaynak 18. Alma tenden cânımı vc ofyan _ 19. Arayı arayı bulsam izini abâ ofyan _ 20. Arayı arayı bulsam izini Hicaz ofyan Hüseyin olan 21. A sultânım sen vâr iken abâ ofyan Zekâi Dede f. 22. A sultânım sen vâr iken (Ya Rabbi Zâtın ) abâ ofyan _ 23. A sultânım sen vâr iken Nevâ ofyan _ 24. A sultânım sen vâr iken (Devran) 25. A sultânım sen vâr iken Acemaşiran 26. A sultânım sen vâr iken (Devran) abâ ofyan _ Devr-i Kebîr- ofyan Uşşâk ofyan _ 27. A sultânım sen vâr iken egâh ofyan _ 28. A sultânım sen vâr iken Irak ofyan _ A sultânım sen vâr iken (Durak) Aşık oldum bende-i cânâneyim Aşık oldum ben Allah ın adına Aşık oldum bugün meydan içinde Aşk âteşi ciğerimi yaka geldi yaka gider Dellâlzâde smail f. ultanî Irak Durak vferi H. âdeddin Arel Rast ofyan Ahmet Hatipoğlu Şehnâz Aksak Zeki Altın Rast ofyan Ahmet Hatipoğlu Hüseynî ofyan _ 34. Aşk bezirgânı sermâye cânı Uşşak Düyek _ 35. Aşk bezirgânı sermâye cânı uhayyer Düyek _ 36. Aşk bezirgânı sermâye cânı Hüzzam Düyek Latif Ağa 37. Aşk Cur'asın sundu bana Gerdâniye ofyan Nihat Doğu 38. Aşkın aldı benden beni abâ ofyan _ Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah abâ Raks Aksağı _ Beste- sfahan Düyek Uşşak ofyan _ yüb Hatibi Aşık Hâfız Ahmed f. Nihavend Nim ofyan Doğan rgin 43. Aşkın ile âşıklar yansın ya Hüzzam ofyan _

9 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi B Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Aşkın ile âşıklar yansın ya Resûlallah Ay dahî Güneş dahî nûrundan uhammedin Ay dahî Güneş dahî nûrundan uhammedin Ayırma beni senden yaradan ûznak ofyan Ahmet Hatipoğlu Hüseynî ofyan _ ûznâk ofyan _ Uşşak ofyan _ Uşşak ofyan Dursun Çakmak âhûr Düyek Hacı Ramazan? 50. Bana bu ten gerekmez can gerektir Şehnâz Düyek âddedin Kaynak 51. Behey âdem oğlumusun Rast ofyan _ 52. Behey kardeş Hakk ı bulam mı dersin Gülizâr vsat osunzâde Hüseyin f. 53. Ben ağlarım yâne yâne egâh H 15/4 H 54. Ben bende buldum egâh Durak Durak vferi Akbaba imamı 55. Ben bu aşka düşeli Bayatî Nim vsat Ben bu dağın ağacıyam 57. Ben bu meclislerde ibretler gördüm Hüseynî H. ofyan Hüseynî ofyan _ H 58. Ben bu yolu bilmez idim Hicaz ofyan Ahmet Hatipoğlu Ben dervişim diyene bir ün idesim gelir Ben dervişim diyene bir ün idesim gelir Hicaz ofyan _ Çargâh (aba) ofyan 61. Ben dost ile dost olmuşam egâh ofyan Ibrâhim aşkent 62. Ben dost ile dost olmuşam Nevâ ofyan Cüned Kosal 63. Ben dost ile dost olmuşam Rast (ebriz) Düyek _ 64. Benem ol aşk bahrisi denizler hayran bana Hüseynî N. vsat Doğan rgin 65. Benem ol aşk bahrisi Irak ofyan _ 66. Benem ol aşk bahrisi abâ ofyan _ 67. Beni sorma bana Karcığar ofyan H 68. Benim adım dertli dolap Hüseynî - H 69. Ben yürürüm yâne yâne egâh ofyan _ 70. Ben yürürüm yâne yâne egâh ofyan Hâlis f. 71. Ben yürürüm yâne yâne Hûzi (Hüseynî) 72. Ben yürürüm yâne yâne Nevâ () ofyan 10/4 kendine özgü 73. Ben yürürüm yâne yâne Acem aşirân ofyan Cüneyd Köksal elâhaddin Pınar

10 50 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR C 74. Ben yürürüm yâne yâne Acem Bûselik ofyan 75. Ben yürürüm yâne yâne Bestenigâr ofyan _ Balat Şeyhi Kemal f. 76. Ben yürürüm yâne yâne Arazbâr ofyan (smâil Dede f.)? 77. Bilirim seni layan dünyasın Gerdâniye erbest A. Hatipoğlu Bilmem nideyim aşkın elinden Bilmem nideyim aşkın elinden Bilmem nideyim aşkın elinden Bilmem nideyim aşkın elinden Hüseynî Düyek C. Kosal. Uşşâk ofyan Hafız Nezih olan Hüzzam Aksak emâî. âid Hatipoğlu Nevâ Devr-i Hindî Fehmi okay 82. Bir garipsin şu dünyada Nevâ ofyan _ Bir gece uhammed e çalaptan geldi Burak Bir ismi ustafa bir ismi Ahmed Acem ofyan _ abâ ofyan _ 85. Bir kararda durmalıyım Hüseynî H 86. Bir köprü yaratmışsın Uşşâk ofyan uallim smail Hakkı Bey 87. Bir şâha kul olmak gerek Uşşâk (Nevrûz) Düyek 88. Bir tahta yaratmışsın Nevâ ofyan _ 89. Biz dünyadan gider olduk egâh ofyan ahir Karagöz 90. Bu aklü fikr ile evlâ bulunmaz Uşşâk ofyan _ 91. Bu aşkı ben bilmez idim Hüzzam Değişmeli Ahmet Hatipoğlu _ Cânân ilerinde aşk mı murâdın Cânım kurban olsun senin yoluna Cennette bitmiştir îman budağı Karcığar ofyan _ Hüseynî ofyan Ali Rıza Şengel vc ofyan _ Ç Çıktım erik dalına anda yedim üzümü Çıktım erik dalına anda yedim üzümü Gül'izar ofyan Hüzzam ofyan _ Zâkir başı yyûbî ehmet f. D Dağlar ile taşlar çağırayım evlam seni Dağlar ile taşlar çağırayım evlam seni Dertli ne ağlayıp gezersin burda Hicaz ofyan Kutbî Dede aba Düyek ahir Karagöz Gülizar ofyan rol ayan

11 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi Derviş bağrı taş gerek egâh ofyan üleyman rguner Dervişlik baştadır tacda değildir Dervişlik baştadır tacda değildir Derviş olan kişiler deli olagan olur Dînîn îmânın var ise horgörme egâh ofyan _ Nikriz ofyan yyûbi Ali Rıza Bey egâh Düyek _ Bestenigâr Devr-i Kebîr uallim smail Hakkı Bey 105. Dolap niçin inilersin Uşşak ofyan elâhaddin Gürer 106. Dolap niçin inilersin Rast Devr-i Hindî Abdullah Dede 107. Dolap niçin inilersin egâh Curcuna Albay elâhaddin f Doldur kadeh sungıl bize Rast ofyan Ahmet Hatipoğlu Dünyâya mağrur kişi tevbeye gel tevbeye Dünyâya mağrur kişi tevbeye gel tevbeye Dünyâya mağrur kişi tevbeye gel tevbeye vc Düyek ermüezzin Hakkı Bey egâh Düyek Hafız Yaşar Rast ürk Aksağı Ahmet Hatipoğlu 112. Durmaz yanar vücûdum Bestenigâr ofyan _ 113. Durmaz yanar vücûdum vc ofyan _ 114. Durmaz yanar vücûdum Rast ofyan Arab âlih 115. Durmaz yanar vücûdum Rast ofyan Arab âlih 116. Durmaz yanar vücûdum âhûr ofyan Zekâî Dede f Durmaz yanar vücûdum uhayyer ofyan Durmaz yanar vücûdum Hüseynî Düyek Durmaz yanar vücûdum Hüseynî ofyan Durmaz yanar vücûdum Uşşâk ofyan Düşt'önüme hubbül vatan ûzidil Düyek Ahmet Hatipoğlu delim cevlân kılalım seyran delim cevlân kılalım seyran delim cevlân kılalım seyran renler meclisinde deste kızıl gül idim şidin ey yârenler eve dervişten geldi Acem(Nevrû z) vsat Çolakzâde Şeyh ustafa f. âhûr ofyan Ahmet Hatipoğlu Şehnâz ofyan Ahmet Hatipoğlu Rast ofyan - Gerdâniye Aksak Ahmet Hatipoğlu 127. y âlemleri yaradan Uşşak ofyan y âşîkan ey aşîkan aş mezhebi Hicaz ofya Şeyh es'ut f y benim sevgili evlâm Acemaşirân ofyan zmirli Hacı edmed f y cânıma cânânım Hüseynî vsat Ahmet Hatipoğlu 131. y dervişler ey kardeşler Uşşâk ofyan -

12 52 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR 132. y enbiyâlar serveri Uşşâk ofyan y enbiyâlar serveri egâh ofyan y pâdişahı lemyezel ûzidil Düyek elâhaddin Demirtaş 135. y şehr-i nüzûli sûre Acemaşirân Düyek y şehr-i nüzûli sûre vc Düyek smail Hakkı Bey 137. vvel benem âhır benem Nikriz Yürük emâî Ahmet Hatipoğlu 138. yyûbem kim müptelâyım Uşşâk vsat Çayırlı smail Hakkı f G H Gaflet ile Hakk ı buldum diyenler Gaflet ile Hakk ı buldum diyenler egâh Nim ofyan Bekir ıtkı ezgin âhûr ofyan Gani evlâm nasîb etse egâh ofyan Gani evlâm nasîb etse Hüseynî ofyan Gelin bir nazar eylen Şehnâz emâi,curcu na 144. Gelin ey âşıklar abâ ofyan Gelin ey âşıklar gelin abâ Durak vferi - utlu orun 146. Gelin gidelim aşkın iline Hicâz Düyek Dede f.(hacı Faik Bey?) Gönül hayran oluptur aşk elinden Gönül hayran oluptur aşk elinden Gönül hayran oluptur aşk elinden Gönül hayran oluptur aşk elinden Gönül hayran oluptur aşk elinden Uşşak ofyan - vc ofyan - âhûr ofyan - egâh ofyan - Hicaz ofyan Hak bir gönül verdi bana Nikrîz ofyan Ahmet Hatipoğlu Hak'dan inen şerbeti içtik elhamdülillah Hak'dan gayrı sevgili külli yalandır yalan Hüseynî ofyan - Rast vsat Buhûrî zâde Abdulkerim f Hak çalabım Hak çalabım Bestenigâr Nim vsat Cüneyt Kosal 156. Hakkın habibinin sevgili dostu Uşşâk ofyan Hak müyesser etse varsam Acemaşirân Düyek Ahmet Hatipoğlu Hâlet ile bana bir er göründü Hak yarattı âlemi aşkına uhammedin Nevâ ofyan Zâhirbaşı yyûbî ehmet f. Hüzzam ofyan Hüseyin olan 160. Her kaçan anarsam seni üsteâr ofyan Her kaçan anarsam seni abâ vsat Nuru Osmaniye m. üezzini Dursun Çakmak

13 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi Her kaçan anarsam seni Uşşak vsat - K lâhî cennet evine girenlerden eyle bizi lhân ile düngece seyrettim uhammed i lhân ile düngece seyrettim uhammed i Bestenigâr Nim ofyan smail Hakkı Bey Dügâh ofyan - Hicaz ofyan lim ilim bilmektir Rast ofyan âhir Karagöz 167. sm-i sübhan virdin mi var aba ofyan sm-i sübhan virdin mi var Hüseynî ofyan sm-i sübhan virdin mi var stediğimi buldum aşkâre can içinde şitin ey yârenler kıymetli nesnedir aşk Bayatîarabân ofyan üleyman rguner Nikriz vfer uammer Dede Nihavend Aksak Hasan oysal 172. Karlı dağları mı aştın Hicaz Nim ofyan âdi Hoşses 173. Kim dervişlik ister ise Hüseynî ofyan Ahmet Hatipoğlu 174. Korktum kıyamet gününden Hicaz ofyan Gülçin Yahya Kaçar âil oldum bahçesinde hurmaya ecnûn a sordular Leylâ nic'oldu ecnûn a sordular Leylâ nic'oldu ecnûn a sordular Leylâ nic'oldu ecnûn a sordular Leylâ nic'oldu Hicaz ofyan - Bestenigâr ofyan elâhaddin Demirtaş Uşşâk N.vsat.. Hüzzam vsat Nâyi Şeyh Ali Rıza f. Bayâtî ofyan ilk-i bekadan gelmişem Gerdâniye ofyan 181. ilk-i bekadan gelmişem ü'minin kalbini yuyub arıtan üştak olup özlediğim şehri Remezan Hüseynî zemzeme Düyek Rast ofyan - Bursalı Yâkubzâde ehmed f. osun Zâde Uşşak vsat ermüezzin Rıfat Bey N 184. Nâzenin bu ömrümüz Ferahfezâ vsat Şeyh them f Nice bir uyursun uyanmaz mısın Hicaz ofyan Nice bir uyursun uyanmaz Bayâtî Durak vferî Şikârîzâde Ahmet f.

14 54 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR Ö mısın 187. R Ömür bahçesinin gülü solmadan Rum da Acem de aşık olduğum Rum da Acem de aşık olduğum Rum da Acem de aşık olduğum Rast ofyan Küçük Ahmed Ağa ûznâk Düyek egâh vsat - Hicaz vsat eydancık imamı Zakir Hasan fendi Kazasker ustafa zzet f. Ş 191. en bunda garip mi geldin Hüseynî (Curcuna - Düyek) 192. en dervişsin bir ulu dağsın Rast Y. emâî everim ben seni candan içeru Gerdâniye ofyan ensin bize bizden yakın Hüseynî N. vsat 195. ensin Kerem sensin Rahim Zeki Atkoşar Çalakzâde Şeyh ustafa f. Dügâh ofyan Zeki Atkoşar 196. erbaz girer bu meydâne Yegâh ofyan A. Hatipoğlu 197. eyrettim uhammed i Hicaz ofyan eyyâh olup şu âlemi sorarsan eyyâh olup şol âlemi gezersen Uşşâk ofyan - Uşşâk ofyan ordum sarı çiçeğe Isfahân ofyan yyûbi ali Rıza f ordum sarı çiçeğe egâh ofyan ordum sarı çiçeğe egâh ofyan. Karagöz 203. Şehitlerin ser çeşmesi Hicaz ofyan Şol cennetin ırmakları Hicaz vsat Şol cennetin ırmakları egâh Yürük emâî Şol cennetin ırmakları egâh Yürük emâî. Nureddin elçuk 207. Şol cennetin ırmakları Hüseynî Curcuna Şûrîde vü şeydâ kılan egâh Düyek Şûrîde vü şeydâ kılan Uşşak ofyan ermüezzin BahaBey 210. Şûrîde vü şeydâ kılan Hicaz D. Kebîr (ofyan) 211. Şûrîde vü şeydâ kılan Nevâ ofyan Şûrîde vü şeydâ kılan Rast ofyan Şûrîde vü şeydâ kılan vc ofyan - Zekâî Dede

15 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi Şûrîde vü şeydâ kılan abâ Çifte Düyek A. Nesîb f Şûrîde vü şeydâ kılan Hicaz Hümâyûn ofyan Şûrîde vü şeydâ kılan uhayyer Devr-i Kebîr Zekâî Dede 217. Şûrîde vü şeydâ kılan Çargâh (abâ) Düyek - U 218. aştın yine deli gönül Hüseynî ofyan brahim aşkent 219. aştın yine deli gönül ultân-i Yegâh elâhaddin çli 220. aştın yine deli gönül K. Hicazkâr Aksak Niyazi Şengül 221. aştı rahmet deryâsı Uşşak (Hûzî) ofyan aştı rahmet deryâsı Uşşâk Düyek 223. aştı rahmet deryâsı egâh ofyan aştı rahmet deryâsı Rast ofyan - m. üezzin Dursun Çakmak 225. aştı rahmet deryâsı Hüzzam vsat Ali Rıza Şengel 226. aştı rahmet deryâsı vc ofyan eferrüc eyleyi yazdım Hüzzam erbest Ahmet Hatipoğlu 228. ehi sanman siz beni vc ofyan evhid hoşça nesn olur Uşşak ofyan oprakta yatacak teni uhayyer Düyek Hammamî Zade smail Dede fendi V 231. Urumdan çıktım yürüdüm Bayâtî ofyan Uyan behey gâfil uyan Hüzzam Düyek nderûni Hfz Hüzeyin f Uyan behey gâfil uyan vc vsat Şehzâde eyfeddin f Uyurken seyrimde kalkdım ağlayu Varsam bir âmile sorsam hâlimi egâh ofyan uzaffer Ozak Hüseynî D. Revân Balat Şeyhi Kemal f. Y 236. Yandır beni yandır beni Hüseynî ofyan Yâ Rabbena ya Rabbena Uşşâk Düyek Kemal Gürses Yar yüreğim yar gör ki neler var Yar yüreğim yar gör ki neler var Yar yüreğim yar gör ki neler var Yazık benim bunca geçen ömrüme Uşşâk ofyan - Zâvil ofyan Hacı Nâfiz Bey âhir Curucuna H. Hüseynî ofyan -

16 56 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR Z Yetmişten artık îmânın budağı Yine aşkın sırrı düştü serime vc ofyan - Acem ofyan Zekâî Dede 244. Yine yaz ayları geldi Karcığar ofyan Yeni Köylü Hasan f Yüce sultanım derde dermânım Yüce sultanım derde dermânım Yüce sultanım derde dermânım ûzidîl Hafif Zekâî Dede Şerefnümâ Durak vferi H. âdeddin Arel Pençgâh ofyan Ahmet Hatipoğlu 248. Yürük değirmenler gibi Şehnâz vsat Dede f Yürük değirmenler gibi Hüseynî Yürük emâî Doğan rgin 250. Yürük değirmenler gibi Gülizâr ofyan Yürü yürü yalan dünya Hüzzam Düyek smail Hakkı Bey 252. Yürü yürü yalan dünya Hüseynî ofyan Yüzbin cefa kılsan bana Çargâh (abâ).h.. ofyan 254. Yüzbin cefa kılsan bana Nevâ ofyan Zehî derya ki katreden göründü Hüseynî Düyek Ahmet Hatipoğlu 4. Yunus mre'nin Şiirlerinde ürk Çalgıları ve ûsikî - Yunus mre' nin şiirlerinde söz edilen Kopuz, Çeşte, Rebâb, Çeng ve Ney gibi çalgılar o dönemin önde gelen ürk çalgılarından idi. Kimi zaman çalgılar ile konuşur, kimi zaman da ma nâ aleminin derinliklerinden bahsederken çalgılardan çıkan sesleri aracı kılar. Onların saf lisanı ile konuşur. evlâna meclislerindeki mûsikî sohbetine atıf yaparak ma nâ âlemine daldığını ifade eder. Aşağıda Yunus mre'nin şiirlerinde yer verdiği mûsikî çalgıları ile ilgili mısralar yer almaktadır. y kopuz ile çeşte aslun nedür ne işde ana sual soraram eydüvir bana uş de ydür ki aslum ağaç koyın kirişi bir kaç Gel işretüm dinle geç aklı komaya leşde ydürler bana haram ben uğrılık değülem Çünki aslım mismildür ne var imiş kirişde Bana kiriş didiler ışka giriş didiler Benüm adum ışk virdi ben durmazam kolmaşda Ağaç deri derildi kiriş ile bir oldı Işk denüzine daldı bahâne yok bu işde

17 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi 57 evlâna sohbetinde saz ile işret oldı Arif mânaya taldı çün biledür ferişte Ferişteyi anmaktan bilesin murad nedür Gice gündüz biledürsenün ile her işde Ol feriştehler adı Kiramen Kâtibin'dür Yazmaktan usanmazlar aramazlar yaz u kışda Birisi sağ omzunda birisi sol omzunda Birisi hayrun yazar birisi şer cünbişde Kağıtları dükenmezne hod mürekkebleri Aşınmaz kalemleri kaimlerdür ol işde Hem meyhaneye varur hem büthaneye girür Bunlar saklar seni sen gafilsin bu işde Yunus imdi subhanı vasf eylegil gönülde Ayru degül âriften bu kopuz ile çeşte 9 Yunus mre güzelliğin, zerâfetin ve aşkın simgesi Zühre yıldızına ( çoban yıldızı) gönderme yaparak Zühre yıldızı yere inse, sazını çalsa da ( sohbet alemi) Yar, evgili olmadan gözünün o tarafa bakmayacağını ifâde etmektedir. Zühre yire inübenü sâzın nuvaht iyler ise Aşıkun işreti sensüz gözi ol yana gitmeye Atların ayak izlerinin tozlu önlerinde de davulların asılı bulunduğu yerlerde beylerin yattığından bahs eder. Atları izi tozılu önleri tabıl-bazılı le güne hükmi yazlu şu muhteşem beğler yatur Ben oruç namaz için süci içdüm esridüm esbih u seccadeyçün dinledüm çeşte kopuz Ferişteyi anmaktan bilesin murad nedür Gice gündüz biledür senün ile her işde Ol feriştehler adı Kiramen Kâtibin'dür Yazmaktan usanmazlar armazlar yaz u kışda 9 imurtaş, Faruk,K., Yunus mre Dîvanı,s imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, s imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, s imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, s.81.

18 58 Prof. Dr. Gülçin YAHYA KAÇAR Birisi sağ omuzunda birisi sol omuzunda Birisi hayrun yazar birisi şer cünbişde Kağıtları dükenmez ne hod mürekkebleri Aşınmaz kalemleri kaimlerdür ol işde Hem meyhaneye varur hem büthaneye girür Bunlar saklarlar seni sen gafilsin bu işde Yunus imdi sübhânı vasf eylegil gönülde Ayrı degül arifden bu kopuz ile çeşde Viren alan sen olıcak kim cünbiş eyleyebile Her kandasa kudret senün pir ü yiğit oynatmağa 14 Bu Yunus'un gördiğini eğer zühre göreyidi Çengini elden bırağup unudayıdı sâzını Aşıklar meydanı arş'tan yücedür Çalarlar çevganı topı belürmez Dal gibi bükdi belüm inilerüm dün ü gün Çekdi kemende beni çeng ü rebab eyledi Karanu yirde olasun amelün ile kalasun Ah idüben çok çalasun ahir pişmanluk çengini Bu Yunus'un gördigini eger zühre göreydi Çengini elden bıragup unudayıdı sazını Zühre gökden inüben sazun nevaht iderse şretüm sen olasun gözüm senden gitmeye on beyitteki nehavt itme, çalgı çalma anlamına gelen eski bir mûsikî terimidir. onuç ürk mûsikî ve ürk edebiyatı ayrılmaz iki san attır. Bu iki san atın fikren ve rûhen birleştiği kollardan biri de Yunus mre şiirleri ile bestelenen ilâhilerdir. 13 imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, s imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, 1972, s imurtaş, Faruk,K Yunus mre Dîvanı, 1972, s Özçelik,ustafa, skişehirden Portreler, 2013, s.31.

19 Yunus mre ve ürk asavvuf ûsikîsi 59 Yunus mre nin şiirleri ürk mûsikîsinin büyük bestekârlarından Hammamîzâde smâil Dede fendi den aadettin Kaynak a kadar pek çok bestekâra ilhâm kaynağı olmuştur. Bu ilâhiler 15 farklı usûlde ve 42 farklı makamda bestelenmiştir. ürk tasavvuf mûsikîsi için küçümsenemeyecek kadar önemli bir repertuvar oluşmuştur. Yunus mre şiirleri bestekârlar için bir beste malzemesi olmuştur. Şiirlerdeki sade fakat derin anlatım bestekârlar için bulunmaz bir değer taşımaktadır. Bu ilâhîler ; mevlîd günlerinde, ramazan aylarında, kutlu doğum programlarında ve diğer özel dinî günlerde hem tarîkat mensupları arasında hem de halk arasında itibar görmüştür. lâhilere gösterilen bu sevgi ve itibâr Yunus mre ye gösterildiği kadar bestekârlara da gösterilmiştir. Ayrıca Yunus mre nin şiirlerinin halk arasında bu kadar yaygın olarak bilinmesinin önemli bir nedeni de bestekârlardır. Şiirler ve Yunus mre nin felsefesi bestekârlar sayesinde güzel nağmelere bürünerek halka ulaşmıştır. Kulaklarda kalıcı bir hâl almıştır. ürk halkının fıtratında var olan san ata ve mûsikîye karşı olan sevgisi mâlûmdur. Doğan çocuğunun kulağına okuduğu zân-ı uhammedî den vefâta kadar hayatının her anında mûsikî ve özellikle de tasavvuf mûsikîsi yer almıştır. Yunus mre nin şiirlerinin, sözlerinin daha pek çok bestekâra ilhâm kaynağı olacağı muhakkaktır. Çünkü onun söylemlerindeki Allah ve uhammed aşkı, kalû belâdan itibâren insanoğlunun kalbine fıtraten nakşedilmiştir. Kaynaklar» Ayverdi, amiha, Yunus mre ve lâhiler, illiyetçiler Derneği Neşriyatı:21, stanbul Şb. Neş.:5, stanbul, 1969.» Hatipoğlu, Ahmet, Besteleriyle Yunus mre lâhîleri, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara,1993.» Nerimanoğlu Veli, Kâmil, Yunus mre'nin Poetikası, H Yayınları, stanbul, 2011.» Öğel, Bahattin, ürk Kültür arihine Giriş, Kültür ve urizm Bakanlığı Yayınları, ( 1. Baskı), C.IX, Ankara, 1987.» Özçelik, ustafa, skişehir den Portreler, ürk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yayınları, şkişehir, 2013.» atçı, ustafa, Yunus mre Dîvanı, Kültür ve urizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.» imurtaş, Faruk,K., Yunus mre Dîvanı, 1001 emel ser, ercüman AŞ.,stanbul, 1972.» R Nota Arşivi.