Tekirdağ Ġli Topraklarının Mineralize Olan Azot Miktarları Ġle Mineralizasyon Kapasiteleri Üzerinde Bir Araştırma *

Transkript

1 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) Tekirdağ Ġli Topraklarının Mineralize Olan Azot Miktarları Ġle Mineralizasyon Kapasiteleri Üzerinde Bir Araştırma * K. BELLĠTÜRK M. T. SAĞLAM T. Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü, TEKĠRDAĞ Bu araģtırma, Tekirdağ Ġli nden alınan farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip olan topraklardaki organik formda bulunan azotun mineralizasyonunu belirleyebilmek amacıyla laboratuarda yürütülmüģtür. Bu amaçla topraklar 1 günlük inkübasyona tabi tutulmuģ ve inkübasyon süresince topraklarda günlük olarak (NH +NO 3 +NO )-N analizi yapılmıģtır. AraĢtırma sonuçlarına göre, toprak örneklerinin % 9 ı organik maddece yetersiz bulunurken, % 5 i fosfor bakımından zengin bulunmuģtur. Toprak örneklerinin mineralizasyon kapasitelerinin.1 ppm ile. ppm arasında olduğu tespit edilmiģtir. Toprak örneklerinin kireç miktarları ile mineralizasyon kapasiteleri arasında r =,11 düzeyinde pozitif iliģkiler belirlenmiģ ve bu değer istatistiki olarak önemli bulunmuģtur (P<,1). Toprakların organik madde miktarı, toplam azot miktarı, kil ve ph değerleri ile mineralizasyon kapasiteleri arasında herhangi bir iliģki bulunamamıģtır. Anahtar kelimeler: Azot, mineralizasyon kapasitesi, inkübasyon. A Research on the Amount of Mineralized Nitrogen and Mineralization Capacity in the Soils of Tekirdag Province In this study, the soils had the different chemical and physical characteristic collected from Tekirdağ province as well as mineralization of the organic nitrogen form was investigated in lab. For this purpose, soils were subjected to 1 day incubation and (NH +NO 3 +NO )-N were analysed daily. According to the results, 9 % of soil samples were found to be insufficient in organic matter whereas; 5 % of soil samples were rich in phosphorus. The mineralization capacity of soil samples were determined between.1 ppm and. ppm. The relationships between the lime amount and the mineralizat ion capacity were positive (r=,11) and it was found to be statistically significant (P<,1). There was no relationship between the mineralization capacity and organic matter, total nitrogen, clay and ph values. Keywords: Nitrogen, capacity of mineralization, incubation. * Doktora tezinin bir kısmından özetlenmiģtir. 9

2 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) Giriş Trakya Bölgesi topraklarında uzun yıllardan beri uygulanan yanlıģ tarımsal iģlemler nedeni ile toprakların organik madde düzeyleri giderek azalmaktadır. Bölge topraklarının yaklaģık yarısına yakın kısmında ilk - cm lik katmanda organik madde miktarları % 1 düzeylerinde seyretmektedir. Bu oldukça düģük bir seviyedir. O halde toprakların sürdürülebilir verimlilik düzeyinde iģlenmesi için bu değerin kontrollü bir Ģekilde arttırılması gerekmektedir. Aksi durumda, toprağa daha fazla yapay gübre verilmesi gibi önemli bir sorunla karģı karģıya kalınabilir. Gübre miktarlarının istenilen seviyede tutulması, hem doğru kaynak kullanımı, hem karlılık, hem de çevre kirliliği ve sağlık yönünden önem kazanmaktadır (Özyazıcı ve ark., 1). Birim alana kullanım itibariyle azotlu gübrelerde Türkiye de hektara 5,5 kg a karģılık Trakya da 11 kg yani iki kat gübre kullanılmaktadır (Bayraktar, 1997). Azot toprağa gübre olarak inorganik veya organik formlarda verilmektedir. Organik azot biyolojik olarak mineralizasyona uğrayarak önce amonyum azotuna, bu da nitrifikasyona uğrayarak sonuçta nitrat azotuna dönüģmektedir (GüneĢ ve AktaĢ, 199). Nitrifikasyon, amonyumu nitrite ve nitriti nitrata dönüģtüren biyolojik oksidasyon iģlemidir. Tarım yapılan topraklarda ph ve NO 3 oluģumu arasında önemli korelasyon bulunmuģ ve NO 3 oluģması için optimum ph değerlerinin, ile, arasında olmasının uygun olduğu belirtilmiģtir (Paul ve Clark, 199). Toprak ph sı toprakta yaģayan mikroorganizmaların sayısına ve aktivitesine etki ettiğinden, organik azotun inorganik azota dönüģümü de bundan etkilenmektedir (Kacar, 1977; Kızıloğlu ve ark., 1). Paul ve Clark (199), nitrifikasyonla oluģan hidrojen iyonlarının, topraktaki ph nın düģmesine yardımcı olduğunu belirtmiģlerdir. Kızıloğlu ve ark. (1), Erzurum ve Rize yörelerinden aldıkları toprak örneklerinde, 5, 1, 15,, 5 ve 3 günlük inkübasyon sonunda, nitrifikasyon kapasitelerinin azotlu gübrelemeden etkilendiğini ve gübre ilavesine bağlı olarak nitrifikasyon kapasitelerinin artıģ gösterdiğini tespit etmiģlerdir. Duisberg ve Bührer (195) in nitrifikasyon olayını açıklayan bir çalıģmalarında, 1 günlük bir inkübasyon dönemi sonunda NH un aģağı yukarı tamamı NO 3 a yükseltgenirken, toprak ph sı asit yöne doğru değiģmiģtir. Öte yandan bir haftalık inkübasyon süresi sonunda ise önce NO en yüksek düzeye ulaģmıģ ve nitrobakterin etkinliğinin artması ile NO yeniden azalmıģtır. Çok sayıda mineral toprak örnekleri üzerinde çalıģan Pritchettk ve ark. (1959), iki haftalık inkübasyon sonunda elde edilen NO 3 ın ortalama 1 ppm olduğunu ve organik madde ile NO 3 arasında önemsiz, toplam azot ile NO 3 arasında ise çok önemli istatistiki iliģkiler bulunduğunu belirtmektedirler. Cornfield (195), kullanmıģ olduğu topraklarda mineralize olan toplam azotun, kireç ilave edilen muamelelerde 3-75 ppm, kireç ilave edilmeyenlerde ise 1-5 ppm olduğunu tespit etmiģ ve ayrıca toplam azot ile mineralize olan azot arasında istatistiki açıdan önemli bir iliģki bulmuģtur. Lutz (19), organik madde ile nitrifikasyon arasında istatistiki olarak r =,73 gibi önemli ve pozitif bir iliģki bulmuģtur. Dancer ve ark. (1973), yaptıkları bir nitrifikasyon çalıģmasında 15 günlük bir inkübasyon sonunda topraklara uygulanan 1 ppm (NH ) SO gübrelemesinin toprak ph sına bağlı olarak NO 3 miktarında artıģlara neden olduğunu kaydetmiģler ve toprakların ph 9

3 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) değerleri ile elde edilen NO 3 -N i arasındaki korelasyon katsayısını r=,9 olarak hesaplamıģlardır. Sağlam (197), 3 toprak örneğinde mineralizasyon kapasitelerini tespit ettiği bir çalıģmasında, iki haftalık zaman sonunda mineralize olan azot miktarını,9 ile,5 ppm arasında bulmuģtur. AraĢtırıcı, organik madde ve toplam azot ile mineralize olan azot arasında çok önemli korelasyonlar tespit etmiģ ancak, C/N oranı ve ph ile mineralizasyon arasında herhangi bir iliģki olmadığını belirtmiģtir. Bu çalıģmada farklı özellikteki topraklardan mineralize olan azot miktarları ile bu toprakların mineralizasyon kapasiteleri ve toprağın bazı özellikleri ile iliģkilerinin belirlenmesi amaçlanmıģtır. Materyal ve Yöntem Toprak örnekleri Tekirdağ Ġl sınırları içerisinden Jackson (195) tarafından belirtilen esaslara göre - cm den alınmıģ ve araģtırmada toprak örneği kullanılmıģtır. Toprak örneklerinin bölge topraklarını temsil edecek biçimde toplanmasına özen gösterilmiģtir. Tekirdağ yöresinden alınan örneklere ait bütün kimyasal ve fiziksel analizler ile laboratuar denemeleri, Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü laboratuarlarında yapılmıģtır. Toprak örneklerinin alındığı yerlere ait ayrıntılı bilgiler Çizelge 1 de ayrıntılı olarak verilmiģtir. Toprak örneklerinde nem Kacar (1995); ph Bayraklı (19); tuzluluk Tuncay (199); toplam azot, amonyum+ nitrat+nitrit azotu, organik madde, kireç, yarayıģlı fosfor ile katyon değiģim kapasiteleri Sağlam (1); tekstür Tüzüner (199); istatistiksel analizler Soysal () tarafından bildirilen esaslara göre belirlenmiģtir. Denemenin Kurulması: Deneme kuruluģunda takip edilen iģlemler, Sağlam (1979; 197) tarafından bildirilen esaslara göre yürütülmüģtür. Deneme için temin edilen kapaklı özel kapların içerisine havada kurutulmuģ toprak örneğinin (< mm.) 1 gramı ile 3- mesh lik elekten geçirilmiģ ve yıkanmıģ kuartz kumunun 3 gramı cam baget ile karıģtırılmıģtır. Bu iģlemden hemen sonra, hazırlanan toprak örneklerinin bulunduğu kapların üzeri streç film ile kapatılmıģtır. Bu Ģekilde hazırlanan örnekler, 1 gün süreyle 3 o C de inkübasyona tabi tutulmuģtur. Daha sonra toprak örneklerinde hafta süreyle her gün azot {(NH +NO 3 +NO )-N, ppm} tayinleri yapılmıģtır. Topraklardan elde edilen azot {(NH +NO 3 +NO )-N, ppm} değerleri (MA= Mineralize Olan Azot Miktarı) ile, toprakların mineralizasyon kapasiteleri tespit edilmiģtir Çizelge 1. Toprak Örneği Alınan Yerler. Top. Ġlçe Köy Mevki Top. Ġlçe Köy Mevki No No 1 Merkez Kayı Cevizlik 11 M.Ereğlisi Yakuplu Çiçekli Tepe Merkez Selçuk Osmanlı Korusu 1 M.Ereğlisi Yeniçiftlik Baraj Üstü 3 Çerkezköy Kapaklı Karaçalılık 13 Muratlı Ġnanlı Köy Yanı Çerkezköy Uzunhacı Sığır Yolu 1 Muratlı Yukarısırt Dirmen Bayırı 5 Çorlu Misinli Bilkont Arkası 15 Saray Çukuryurt Değirmen Yanı Çorlu Türkgücü Köy Ġçi 1 Saray Demirler ServiYolu 7 Hayrabolu Kemaller KöyCivarı 17 ġarköy Beyoğlu Köy Altı Hayrabolu Tatarlı KuĢ Öyü 1 ġarköy Ġğdebağları Çengelli Yolu 9 Malkara Gözsüz Bayrak Düzü 19 Merkez Karacakılavuz Ayazma 1 Malkara Sarnıç Pirinç Bay. Merkez Barbaros Demirli 91

4 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) Çizelge. Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları. Top No ph (1/,5 H O) % Tuz % Kireç (CaCO 3 ) % Org. Mad. KDK (me/1gr) P (ppm) Toplam Bünye Azot (ppm) % Kil %Silt % Kum Sınıf 1 7,,3 1,5 1,5 3,3 31,5 777,51 35,, 1,3 CL,,,3 1,1 3,93 7,97 71,9 37, 17,,5 CL 3,7,3,77 1, 3,3 3,7 799,7, 17,7, C,5,3, 1,3 5,39,5 5,7,9 13,7 5,57 SCL 5 7,, 1, 1,9 3,5,3 9,95 37,9 15,79,31 SC 5,,3,, 1, 75,7 5,7 11,9 9,3 79,57 SL 7 7,77,3,1, 35,13 11,13 11,7 1,,59 31,1 C 7,1,3 7, 1,17 3,17,7,3 3,9,55 31,9 C 9 5,3,1,,91 17,15 15,9 57, 1,7 3,3 57,7 SL 1 5,1,1, 1,3, 5,3 51, 3, 11,7, SCL 11,5,1,,5,1 7, 5,,7 11, 3,3 SCL 1,5,1,1 1, 5,7,7 597,77 9,11,3,59 SCL 13 7,7,3 1,73,3, 9,93 1, 35,35,1 3, CL 1 7,15,3 1,3 1,7,35 19,55 593,71 31,1,1,7 SCL 15 5,5,1, 1,11 17,11,3 59,5 1, 7,9 75,91 SL 1,35,1, 1,55 3,3 3, 773,7 39,51 1,55 1,9 CL 17,1,1,1 1,3 3, 5,79 751,5,7 9, 9, L 1,,,1 1,5 7,1 17,7 1, 53,3,, C 19 7,5,3, 1, 5,1 1,5 73,57 1,5,3 31,77 C 7,,3, 1,15 5,55 19,5,3 7,1, 5,73 SCL Min 5,1,1,,5 1, 5,3 5, 11,9 7,9, Max,,,1,3 7,1 75,7 1, 53,3 9, 79,57 Toprakların Mineralizasyon Kapasitelirinin Ġncelenmesi: Toprakların mineralizasyon kapasiteleri, inkübasyonun 1. gününde topraklarda mevcut olan inorganik azot {(NH +NO 3 +NO )-N, ppm} miktarından, orijinal topraktaki inorganik azot {(NH +NO 3 +NO )-N, ppm} miktarının çıkarılmasıyla bulunmuģtur (Sağlam,197). MK (ppm) = MA (G3) MA (orijinal toprak) burada; MK : Mineralizasyon kapasitesi, ppm MA (G3) : Ġnkübasyonun 1. günündeki inorganik azot {(NH +NO 3 +NO )-N} miktarı, ppm MA (orijinal toprak): Orijinal topraktaki inorganik azot {(NH +NO 3 +NO )-N} miktarı, ppm Bulgular ve Tartışma Araştırma Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri: AraĢtırmada kullanılan adet toprak örneğinin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine iliģkin yapılan analiz sonuçları Çizelge de, topluca verilmiģtir. Toprak örneklerinin ph değerleri 5,1 ile, arasında geniģ bir dağılım göstermektedir. Toprak örneklerinin % tuz değerleri incelendiğinde, bütün topraklar tuzsuz (% tuz =,-,15) sınıfına girmektedir (U.S. Soil Survey Staff, 1951). Toprak örneklerinin organik madde içerikleri %,5 ile %,3 arasında değiģim göstermektedir. Buna göre toprakların % 9 ının organik maddece yetersiz olduğu görülmektedir. Benzer sonuçlar, Sağlam ve arkadaģlarının (1) yapmıģ olduğu çalıģmalar ile de saptanmıģtır. Toprak 9

5 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) örneklerinin katyon değiģim kapasiteleri 1, me/1 g ile 7,1 me/1 g arasında değiģim göstermektedir. AraĢtırma konusu toprakların yarayıģlı fosfor içerikleri 5,3 ppm ile 75,7 ppm arasındadır. Eyüpoğlu na () göre, 197- yılları arasında Marmara Bölgesi tarım alanlarında, dönem içerisinde fosforlu gübre ortalama olarak en fazla Tekirdağ Ġl inde ( ton P O 5 /yıl) tüketilmiģtir. Toprak örneklerinin toplam azot miktarlarının 5, ppm ile 1, ppm arasında olduğu gözlenmektedir. AraĢtırma topraklarının tekstür sınıfları incelendiğinde, geniģ bir dağılım göstermekte olup, farklı tekstüre sahip toprakların alınmasına özen gösterilmiģtir. Toprakların Mineralize Olan Azot Miktarları (MA) Ġle Mineralizasyon Kapasiteleri (MK) : AraĢtırma topraklarına ait, 1 günlük inkübasyon süresince elde edilen azot {NH +NO 3 +NO )-N, ppm} değerlerinin günlere göre değiģimlerini gösteren Ģekiller aģağıda topluca verilmiģtir (ġekil 1-ġekil ). Topraklara ait mineralizasyon kapasiteleri ise Çizelge 3 te gösterilmiģtir. ġekil 1 de görüleceği gibi, 1 nolu topraktaki MA ortalama, ppm olarak bulunmuģtur. Ayrıca elde edilen MA değerleri, 1 günlük inkübasyon süresince değiģkenlikler göstermiģtir. En Çizelge 3. Toprakların Mineralizasyon Kapasiteleri. Toprak No MK, ppm Toprak No MK, ppm 1 1,1 11 1,1,99 1, 3 1, 13 1,1,1 1 1,1 5,1 15 3,3 1,1 1 3,3 7,3 17 5,5 1,1 1, 9 3, 19, 1 5,5, En Düşük,1 En Yüksek, yüksek MA değeri 3. ve. günlerde 11, ppm olarak belirlenmiģtir. ġekil den de görüldüğü gibi, nolu topraktaki MA ortalama,91 ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerleri, 1 günlük inkübasyon süresince değiģkenlikler göstermiģtir. En yüksek MA değeri 1. günde 1,1 ppm olarak bulunmuģtur. ġekil 3 ün incelenmesinden anlaģıldığı gibi, 3 nolu toprağa ait MA ortalama 5, ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerleri, 1 günlük inkübasyon süresince değiģkenlikler göstermiģtir. En yüksek MA değeri 5. günde 1, ppm olarak bulunmuģtur. ġekil de görüldüğü gibi, nolu toprağa ait MA ortalama 1,5 ppm olarak hesap edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerleri, 1 günlük inkübasyon süresince değiģkenlikler göstermiģtir. En yüksek MA değeri., 7. ve. günlerde 1, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 5 den de görüldüğü gibi, 5 nolu toprağa ait MA ortalama 9,37 ppm olarak belirlenmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, 1 günlük inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri 1. günde 13, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil da görüleceği üzere, nolu toprağa ait MA ortalama 19,5 ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerine bakıldığında, inkübasyonun 93

6 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) 1. gününe kadar kısmen yavaģlamalar gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri 1. günde,39 ppm olarak belirlenmiģtir. ġekil 7 nin incelenmesinden anlaģıldığı gibi, 7 nolu toprağa ait MA ortalama 1,9 ppm olarak bulunmuģtur. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler görülmüģtür. En yüksek MA değeri inkübasyonun. ve 7. günlerinde 1, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil den de görüldüğü gibi, nolu toprağa ait MA ortalama,1 ppm olarak saptanmıģtır. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun 7.,. ve 9. günlerinde 1, ppm olarak bulunmuģtur. ġekil 9 da görüleceği üzere, 9 nolu toprağa ait MA ortalama 7,7 ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerine bakıldığında, inkübasyonun 9. gününden itibaren azalmalar olduğu gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri ise inkübasyonun 1. gününde 1, ppm olarak belirlenmiģtir. ġekil 1 da görüleceği gibi, 1 nolu toprağa ait MA ortalama 7, ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun. gününde 1, ppm olarak saptanmıģtır. ġekil 11 den de görüldüğü gibi, 11 nolu toprağa ait MA ortalama 5,9 ppm olarak belirlenmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerine bakıldığında, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmekle beraber, inkübasyonun. günü ile 13. günü arasındaki günlerde MA değeri, ppm olarak kaydedilmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun. ve 3. günlerinde 9, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 1 den de görüleceği üzere, 1 nolu toprağa ait MA ortalama 5,5 ppm olarak tespit edilmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun. ve 3. günlerinde 1, ppm olarak bulunmuģtur. ġekil 13 den de görüldüğü gibi, 13 nolu toprağa ait MA ortalama 7,9 ppm olarak bulunmuģtur. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun. ve 3. günlerinde 1, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 1 de görüleceği üzere, 1 nolu toprağa ait MA ortalama 5,3 ppm olarak saptanmıģtır. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA, ppm ve en düģük MA ise, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 15 den de görüldüğü gibi, 15 nolu toprağa ait MA ortalama, ppm olarak belirlenmiģtir. Elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA, ppm ve en düģük MA ise, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 1 da görüleceği üzere, 1 nolu toprağa ait MA ortalama,7 ppm olarak belirlenmiģtir. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun 1. gününde 9, ppm olarak bulunmuģtur. ġekil 17 nin incelenmesinden anlaģıldığı gibi, 17 nolu toprağa ait MA ortalama 5,7 ppm olarak saptanmıģtır. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA, ppm ve en düģük MA ise, ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 1 den de görüldüğü gibi, 1 nolu toprağa ait MA ortalama 1,5 ppm olarak saptanmıģtır. Söz konusu toprağa ait MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun 1. gününde 1,1 ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil 19 da görüleceği üzere, 19 nolu toprağa ait MA ortalama, ppm olarak belirlenmiģtir. 9

7 (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) Elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun 1. ve. günlerinde 1,1 ppm olarak tespit edilmiģtir. ġekil den de görüldüğü gibi, nolu toprağa ait MA ortalama,93 ppm olarak bulunmuģtur. Ayrıca elde edilen MA değerlerinde, inkübasyon süresince değiģkenlikler gözlenmiģtir. En yüksek MA değeri inkübasyonun 1. ve. günlerinde 1,1 ppm olarak tespit edilmiģtir nolu toprakta MA ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil. Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil 3. 3 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil. Nolu Toprakta 1 Günlük

8 (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) nolu toprakta MA ġekil 5. 5 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil. Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil 7. 7 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil. Nolu Toprakta 1 Günlük Ġnkübasyon Süresince Mineralize Olan Azot nolu toprakta MA ġekil 9. 9 Nolu Toprakta 1 Günlük

9 (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) nolu toprakta MA ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA 1 1 ġekil Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA 1 ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük

10 (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm (NH+NO3+NO)-N,ppm Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) 1 15 nolu toprakta MA ġekil Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA 1 ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil 1. 1 Nolu Toprakta 1 Günlük nolu toprakta MA ġekil Nolu Toprakta 1 Günlük

11 (NH+NO3+NO)-N,ppm Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) 1 1 nolu toprakta MA ġekil. Nolu Toprakta 1 Günlük Genel bir değerlendirme ile, toprakların mineralizasyon kapasitelerinin en düģük,1 ppm ve en yüksek, ppm arasında olduğu bulunmuģtur (Çizelge 3). Toprakların mineralize olan azot {(NH +NO 3 +NO )-N, ppm} miktarlarına (MA) bakıldığında, toprağın çeģitlerine bağlı olarak değiģkenlikler göstermekle birlikte, genellikle toprakların büyük bir kısmında inkübasyonun 1. gününe doğru göreceli olarak ilk günlerde bir artıģ, daha sonra azalma eğiliminde olduğu görülmüģtür. Benzer sonuçlar Kızıloğlu ve ark. (1) tarafından da saptanmıģtır. Kızıloğlu ve ark. (1) yaptıkları bir araģtırmada, araģtırmaya konu olan her iki toprakta baģlangıç NH -N u miktarlarına göre 5, 1, 15,, 5 ve 3 günlük inkübasyon günlerinde NH -N u giderek azalıģ göstermiģ, NO 3 -N u miktarlarında ise giderek artıģ olduğu saptanmıģtır. Ancak Tekirdağ yöresi toprakları için yapılan bu araģtırmada ise, amonyum, nitrat ve nitrit azotu miktarları birlikte analiz edilmiģtir. Buna rağmen, her iki araģtırmada da sonuçlar benzerlik göstermektedir. Karaca ve Arcak (1999), 5 günlük bir inkübasyon çalıģmalarında gübre uygulanmamıģ kontrol grubu örneklerinde NH -N, inkübasyonun.gün en yüksek seviyesi olan 35,37 mgkg -1 a ulaģmıģ ve inkübasyon zamanına bağlı azalma göstererek 5. gün sonunda 5, mgkg -1 seviyesine düģtüğünü bulmuģlardır. Yukarıdaki toprağa ait mineralize olan azot miktarı ile ilgili Ģekillere (ġekil 1-ġekil ) bakıldığında, her toprakta farklılıklar olduğu gözlenmektedir. Öte yandan, MA değerleri incelendiğinde her toprak için farklı günlerde artma ve azalmalar olduğu tespit edilmiģtir. Buna bağlı olarak, azot mineralizasyonunda görülen artıģ ve azalıģların toprak özelliklerinden kaynaklanabileceği ileri sürülmektedir (Gür, 197; TopbaĢ 197). Toprakların Mineralizasyon Kapasiteleri (MK) Ġle Toprak Özellikleri Arasındaki Ġlişkiler: Toprakların MK (ppm) ile bazı önemli fiziksel ve kimyasal özellikleri arasındaki istatistiki iliģkiler aģağıdaki Çizelge te gösterilmiģtir. Çizelge ün incelenmesinden anlaģıldığı gibi, toprakların organik madde miktarları, toplam azot miktarları, kil kapsamları ve ph değerleri ile mineralizasyon kapasiteleri arasındaki iliģkiler (sırasıyla r = -,33, r = -,, r=.13 ve r = -,) istatistiki olarak önemsiz bulunmuģtur. Toprakların kireç miktarları ile MK değerleri arasında r =,11 düzeyinde pozitif iliģkiler belirlenmiģ ve bu değer istatistiki olarak önemli bulunmuģtur (P<,1). Toprak örneklerinin kireç miktarları arasında büyük farklılıklar (%,-%,1) olmasından dolayı, toprakların kireç miktarları ile MK arasında pozitif ve 99

12 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) Çizelge. Toprakların Mineralizasyon Kapasiteleriyle (ppm) Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Arasındaki ĠliĢkiler. Toprak Özellikleri Toprakların Mineralizasyon Kapasiteleri (MK) (ppm) Organik Madde (%) -,33 öd Toplam Azot (ppm) -, öd ph -, öd Kireç (%),11** Kil (%).13 öd * :,5 önemli ** :,1 önemli öd: önemli değil önemli bir korelasyon elde edildiği düģünülmektedir. Bu konu ile ilgili yapılan araģtırmalarda, çeģitli araģtırıcılar tarafından farklı sonuçlar elde edilmiģtir. Bu araģtırmadan elde edilen sonuçlar, Sağlam (197) ın bulduğu sonuçlarla ph açısından benzerlik göstermekte, ancak organik madde ve toplam azot açısından benzerlik göstermemektedir. Aynı konuda araģtırma yapan Lutz (19), organik madde ile nitrifikasyon arasında istatistiki olarak önemli bir iliģki tespit etmiģtir. Cornfield (195) ile Pritchett ve ark. (1959) ise, söz konusu iliģkinin organik madde ile elde edilemediğini, ancak toplam azot ile nitrifikasyon arasında istatistiki açıdan önemli iliģkilerin bulunduğunu bildirmektedirler. Sonuç AraĢtırma konusu toprakların % 9 ı organik maddece fakir, % 5 i ise elveriģli fosforca zengin olarak bulunmuģtur. Toprak örneklerinin mineralizasyon kapasiteleri ile kireç miktarları arasında istatistiki olarak Kaynaklar Bayraklı, F., 19. Toprak ve bitki analizleri (Çeviri). Ondokuz Mayıs Üniv. Ziraat Fakültesi, 199s. Samsun. Bayraktar, S., Gübre tüketimindeki engeller, çözüm önerileri. I. Trakya Toprak ve Gübre Sempozyumu, - Ekim, S: -7, Tekirdağ. Cornfield, A. H., 195. The mineralization of the nitrogen of soils during incubation. önemli ve pozitif iliģkiler tespit edilirken, ph, kil, organik madde ve toplam azot miktarı ile mineralizasyon kapasitesi arasında herhangi bir iliģki bulunamamıģtır. Sürdürülebilir tarım ve gübrelemeden en yüksek verimin alınmasında, doğru cins ve miktarda gübrenin, doğru zamanda kullanımının hayati önemi bulunmaktadır. Sonuç olarak ülkemizin bütün bölgelerinde iklim ve toprak özellikleri farklılıklar gösterdiğinden dolayı bu tip araģtırmaların her bölgede yapılması azot kayıplarını ve çevre kirliliğini önleme açısından da yararlı olacaktır. Bilimsel verilere dayanmayan yanlıģ gübreleme uygulamalarına karģın, tarımsal potansiyel ve girdilerin optimum kullanılabilmesi, kayıpların minimuma indirilmesi, hem çevreyi hem de sağlığı koruyucu politikaların hayata geçirilebilmesi için yanlıģ ve gereğinden fazla gübre kullanma alıģkanlığından vazgeçilmelidir. Bu araģtırma sonuçları, gerek tarla ve gerekse sera koģullarında yapılacak bu tür çalıģmalara kaynak olabilecektir. Influence of ph, total nitrogen and organic carbon contents. J. Sci. Food and Agric. 3: Dancer, W.S., L.A. Peterson, and G. Chester, Amonification and nitrification of N as influenced by soil ph and previous N treatments. Soil Sci. Amer. Proc. 37, pp Duisberg, P.C. and T.F. Büehrer, 195. Effect of ammonia and its oxidation products on 1

13 Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi Bellitürk ve Sağlam 5 (1) rate of nitrification and plant growth. Soil Sci. 7: Eyüpoğlu, F.,. Türkiye gübre gereksinimi, tüketimi ve geleceği. T.C. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, KHGM Toprak ve Güb. AraĢ. Enst. ĠĢl. Müd. Yay. Teknik Yayın No: T-, Genel Yayın No:, 19s, Ankara. GüneĢ, A. ve M. AktaĢ, 199. Kireçli bir toprakta n-servin nitrifikasyon oranı ve azot kaybı üzerine etkisi. Doğa-Tr. J. of Agricultural and Forestry 1, S: Gür, K., 197. Toprak biyolojisi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ınları, Yayın No: 1, Konya. Jackson, M.L., 195. Soil chemical analysis. Prentice Hall. One. Englewood Cliff, N.J., pp , USA. Kacar, B., Bitki besleme. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 37, Ders Kitabı No:, 31s., Ankara. Kacar, B., Bitki ve toprağın kimyasal analizleri: III-Toprak Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim AraĢtırma ve GeliĢtirme Vakfı Yayın No: 3, 75s. Ankara. Karaca, A. ve S. Arcak, Bazı tarımsal atıkların üreaz enzim aktivitesi, azot mineralizasyonu ve bazı toprak özellikleri üzerine etkileri. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 13 (), S:9-17, Konya. Kızıloğlu, F.T., S. Bilen ve N. Ataoğlu, 1. Farklı topraklara uygulanan azotlu gübrelemenin nitrifikasyon üzerine etkisi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Degisi, 3 (), S: 137-1, Erzurum. Lutz, Jr. J.A., 19. Ammonium and potassium fixation and release in selected soils of South Eastern United States. Soil Sci. 1: Özyazıcı, M.A, Z. Uzun ve O. Özdemir, 1. Azotlu gübre seviyelerinin ıspanak bitkisinin verim ve nitrat kapsamına etkisi. Trakya Toprak ve Su Kaynakları Sempozyumu, S: , Kırklareli. Paul, E.A. and F.E. Clark, 199. Soil microbiology and biochemistry. Academic Pres, C.A., California, USA. Pritchett, W.L., C.F. Eno, and M.N. Malik, The nitrogen status of the mineral soils of Florida. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 3: Sağlam, M.T., 197. Erzurum, Hasankale ve Erzincan ovası topraklarında amonyum fiksasyonu, amonyum fiksasyonu ile potasyum arasındaki bazı iliģkiler, mineralize olan nitrojen ve nitrojen kayıpları üzerinde bir araģtırma. Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 7, Ziraat Fakültesi Yayınları No:, AraĢtırma Serisi No: 1, 1 s, Erzurum. Sağlam, M.T., Toprakta mevcut bazı azot formlarının tayini ve azot elveriģlilik indeksleri (Çeviri). Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 53, Ziraat Fakültesi Yayınları No:3, Tercüme Serisi No: 1, 137 s. Erzurum. Sağlam, M.T., H.H. Tok, A. Adiloğlu, S. Albut, K. Bellitürk, N. Öner ve G. Kaya, 1. Edirne ve Kırklareli illerinde yılları arasında toprakların ph değerleri ile potasyum, fosfor ve organik madde düzeylerindeki değiģime iliģkin eğilimin tesbiti üzerinde bir araģtırma. Trakya Toprak ve Su Kaynakları Sempozyumu, S: -7, Kırklareli. Sağlam, M.T., 1. Toprak ve suyun kimyasal analiz yöntemleri. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 19, Yardımcı Ders Kitabı No: 5, 15s. Tekirdağ. Soysal, M. Ġ.,. Biometrinin prensipleri (Ġstatistik I ve II ders notları).t.ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Yayın No: 95, Ders Notu No:, 33s. Tekirdağ. Tuncay, H., 199. Su kalitesi (I. Basım). Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 51, 3s. Bornova-Ġzmir. TopbaĢ, M.T., 197. Azotlu gübreler. Selçuk Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 3, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 7, Konya. Tüzüner, A., 199. Toprak ve su analiz laboratuarları el kitabı. T.C. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara. U.S. Soil Survey Staff., Soil survey manual. Agricultural Research Administration. U.S. Dept. Agriculture, Handbook No: 1, U.S. Govt. Print. Office Washington D.C. 11