1.3. Gelişim Dönemleri ve Özellikleri

Transkript

1 Eğitim sisteminin kul öncesi eğitimi, temel eğitim, rta öğretim, yüksek öğretim gibi kademelere bölünmesinin dayanağı; öğrencilerin kul dönemlerine rastlayan yaşlarla gelişim çağları arasında bir paralellik kurulması gerekliliğindendir. Dlayısıyla çağların genel gelişim özelliklerine dayanarak bir kuldaki öğrencilerin gelişimi hakkında genel tahminlerde bulunabiliriz. Bir insanın sahip lduğu özellikler birbirinin ardı sıra gelişmezler. Bir alandaki gelişimi tamamladıktan snra bir diğer alanda gelişme başlamaz Kısaca Kişilik Özellikleri Değişik hızda, Bir bütünlük içinde bir arada, Derece, derece ve devamlı lan bir gelişim içinde bulunurlar. Çcuklara uygulanan eğitim seviyesi gelişimin seviyesine uygun lmalıdır. Okul prgramına göre çcuğa öğretilecek bilgi, beceri ve tavırların gerektiği gelişim seviyesinin çcuk tarafından kazanılmış lması şarttır. Çcuğun öğrenmeye hazır bulunması halinde yapılacak öğretim çabaları lumlu neticeler verecektir Gelişim Dönemleri ve Özellikleri Sigmund Freud, kişiliğin temel karakter yapısında bebeklik ve çcukluk yıllarının önemini belirten ilk psiklji kuramcıdır. Freud, beşinci yılın snunda kişiliğin ldukça biçimlendiği ve bu yaştan snraki gelişimin, temel yapının işlenmesiyle sınırlandığı inancındadır. Freud a göre çcuk, yaşamın ilk beş yılında sayısız dinamik değişimlerden geçer. Bunu izleyen ve altıncı yaşla başlayan gizlilik döneminde bu değişim ldukça dengeli bir duruma gelir. Ergenliğin başlangıcıyla birlikte dinamizm yeniden artar ve yetişkinliğe dğru giderek durulur. Yaşamın ilk beş yılındaki gelişim dönemleri, bedenin belirli bir bölgesine karşı geliştirilen tepki biçimlerine göre tanımlanır Oral Dönem Gelişimin ilk basamağıdır, yaşamın ilk 1 ya da 1-1,5 yılı byunca sürer. Bebeğin gereksinimleri, algılamaları ve kendini anlatım ylları daha çk ağız bölgesinde daklaşmıştır. Ağız bölgesinde alınan duyuların başlıcaları açlık, susuzluk, anne memesi ya da nun yerine geçen nesnelerin luşturduğu ve hşlanma duygusu yaratan dkunma uyarımlarıdır. Yaşamın ilk aylarında insan yavrusu diğer memelilere ranla daha çaresiz bir varlıktır. Bakımı sağlanmazsa yaşayamaz ve fizyljik dengesi bzulduğunda bir diğer insanın yardımı lmaksızın durumunu düzeltemez. Bebek başlangıçta kendi dudaklarıyla anne memesini birbirinden ayırt edemez ve açlık ağrılarıyla bu duyguyu gideren dış nesne arasındaki ilişkiyi fark edemez. Ancak açlığın giderilmediği durumların sayısı arttıkça giderek bu ilişkiyi görmeye ve daha önce acıktığı zamanlarda bu duygusunu rtadan kaldıran nesneyi aramaya başlar. Böylece bebek açlık duygusu nedeniyle dış dünyayla ilişki kurmaya başlar. Dış dünyayı ral duyumuna ve içsel gerilimlerinin giderilmesine göre algılandığından, dış çevredeki nesnelere karşı ilk tepkisi nları ağzına kyma biçiminde lur. 10

2 Bu dönemde annenin rlü çk önemlidir. Anne sezgileriyle çcuğun gereksinimlerini, bebekle rtaklaşa geliştirdikleri bir düzen içinde karşılar. Bu düzen sayesinde bebek fizyljik dengeleşimini belirli sınırlar içersinde kruyabilir. Gereksinimlerini düzenli bir biçimde karşıladıkça, bebekte dış dünyaya karşı güven duygusu güven duygusu luşmaya başlar. Oral gereksinimlerin yeterince karşılanmaması ya da aşırı ranlarda dyurulması nrmal dışı kişilik özelliklerinin yerleşmesine neden labilir. Bunlar arasında abartılmış iyimserlik, özseverlik, arada bir yaşanan yğun karamsarlık ve diğer insanlardan çk şey bekleme eğilimi sayılabilir. Oral karakterli kişiler aşırı bağımlıdır ve diğer insanların kendileriyle ilgilenmelerini ve bakımlarını üstlenmelerini isterler. Arada bir diğer insanlara bir şeyler verirlerse de aslında bunlar, karşılığında alabilmek beklentisiyle yapılan davranışlardır. Bu tür insanların kendilerine lan saygıları diğer insanların yargılarına bağlıdır. Oral dönemin başarılı bir biçimde tamamlandığı durumlarda kişilik özellikleri, aşırı bağımlılık ya da kıskanma duyguları lmaksızın, diğer insanlara verebilme ve nlardan alabilme niteliklerini içerir. Böyle kişiler kendilerine lduğu gibi diğer insanlara da güvenir ve nlardan destek alabilirler Anal Dönem Üçüncü yaşın snuna dek süren bu dönemde çcuk, anüsü büzen kaslara giden sinirlerin lgunlaşmaları snucu, dışkının tutulması ya da bşaltılması işlevleri üzerinde denetim kurmayı öğrenir. Anüs kasları üzerinde denetim kazanma, ral dönemin edilgin var luşu biçiminden etkinliğe dğal geçişi de içerir. Bu dönemde yer alan tuvalet eğitimi sırasında, dışkıyı tutma ya da bşaltım knusunda anne ile rtaya çıkan çatışmalar snucu çcuk bir yandan bağımlılık duyguları, öte yandan ayrılma, birleşme ve bağımsızlaşma isteklerini içeren karşıt duyguları birlikte yaşar. Anal dönemde, annenin denetiminden bağımsızlaşma eğilimlerinin ilk belirtileri gözlenir. Dışkıyı denetleyebilme (tutma) ya da denetimi yitirme (altını kirletme) çcuğun denetimini yitirme durumlarında kendine karşı kuşku geliştirmeden ve aşırı utanç duygularına kapılmadan yaşama ve özerklik kazanma ylundaki ilk denemelerdir. Anal dönemde tuvalet eğitiminin barışçı yllardan tamamlanmaması durumunda çeşitli uyumsuz karakter özellikleri geliştirilir. Dışkı bşaltmaya karşı krku geliştiren çcuklarda yaşam byu izlerini sürdüren aşırı düzenlilik, katı görüşlülük, inatçılık, dik kafalılık, para harcamaktan çekinme ve cimrilik eğilimleri gözlemlenir. Anal dönemin anne ve çcuk arasındaki uyumlu ilişkilerle sürdürebildiği durumlarda ise özerk bir birey larak özgürce seçim yapabilme, bağımsızlığını sürdürebilme, suçluluk duymaksızın girişimde bulunabilme, laylar karşısında kararsızlığa kapılmadan eyleme geçme ve bu eylemlerin snuçlarını lduğu gibi kabullenebilme, dik kafalı lmadan ya da aşırı ödünler vermeden diğer insanlarla işbirliği yapabilme yetenekleri kazanılır. 11

3 Fallik Dönem Cinsel bölgelerin uyarılmasında heyecan duyma ve cinselliğe karşı aşırı ilgi biçiminde davranışlarla belirlenen bu dönem üçüncü yaşın snlarına dğru başlar ve yaklaşık larak beşinci yaşın bitiminde sn bulur. Fallik dönemin amacı ertik ilgi ve dürtüleri cinsel rganlara ve işlevlere daklaştırma larak açıklanabilir. Fallik dönemde çaba bir sevgi nesnesi bulmaya yönelmiştir. Ayrıca kadın ve erkeğin cinsel rganlarının anatmik farklılığı da bu dönemde ilgi ve araştırma knusu lur ve çcuk kendi bedensel özelliklerini cinsiyetiyle özdeşleştirir. Bu dönemde ana-baba ve çcuk ilişkilerindeki aksaklıklar ileriki yaşamın nevrtik belirtilerine temel luşturur. Bu dönemde çcukla ana-babası arasında yğun sevgi ilişkileri gözlenir. Sağlıklı kşullarda fallik dönem çcuğun kendi cinsiyetini benimsemesine, utanç duygusuna kapılmadan meraklarını giderebilmeyi öğrenmesine, çevredeki durumların ve kişilerin yanı sıra kendi içsel dürtüleri üzerinde de egemen labilme çabalarını geliştirmesine, bir başka deyişle gerek dış ilişkilerine ve gerekse iç dünyasına bir düzen getirebilmesine yardımcı lur. Bu dönemin başlıca amacı, fallik dönemin snunda çcuğun kendi cinsinden lan ebeveyniyle yaptığı özdeşimi ve kendi cinsiyetine ilişkin tplumsal rlünü güçlendirmektir Gizil (Latent) Dönem Cinsel dürtülerin durgunluk dönemi larak tanımlanabilecek lan bu gelişim basamağı fallik dönemin sna erişinden erinliğin ilk belirtilerine (5-6 yaşlarından yaşlarına ) kadar sürer. Bu dönemde kız ve erkek çcuklar kendi hem cinslerine yakınlaşırlar. Kız ve erkek çcukların ynadığı yunların niteliği farklılaşır. Cinsel ve saldırgan enerjilerini öğrenme, yun, çevreyi araştırma ve diğer insanlarla daha etkin ilişkiler kurmada kullanırlar. Bu dönemde önemli beceriler edinilir. Bu dönemin başlıca amacı fallik dönemin snunda çcuğun kendi cinsinden lan ebeveyniyle yaptığı özdeşimi ve kendi cinsiyetine ilişkin tplumsal rlünü güçlendirmektedir. Ayrıca çcuklar bu dönemde ana- baba dışındaki yetişkinlerle, örneğin öğretmenleriyle de özdeşleşmeye başlar. Gizil dönemin başarılı bir biçimde atlatılamadığı durumlarda iki tür aksaklık rtaya çıkabilir; Çcuk içsel dürtülerin denetimini sağlayamazsa enerjisini öğrenme ve beceri geliştirmeye yöneltemez. Aşırı bir denetim mekanizması geliştirerek kişiliğinin gelişim ylunu kapatır ve bsesif karakter yapısının yerleşmesine neden lur. Bu dönemin sağlıklı bir biçimde yaşanması ise çcuğun, yenilgiye uğradığında aşağılık duygusuna kapılmaktan krkmadan ve özerk bir varlık larak girişimlerde bulunmayı öğrenmesini sağlar. Böylece, lgun yetişkin yaşamın özü lan sevgiden ve çalışmadan dyum sağlamasının temeli hazırlanır. 12

4 Genital Dönem Bu dönem erinliğin başlangıcı lan yaşlarından, ergenin genç yetişkinlik dönemine ulaştığı yıllara değin sürer. Günümüzde bu dönemi ergenlik öncesi, rta ergenlik, sn ergenlik ve ergenlik snrası larak gruplama eğilimi ldukça yaygındır. Bu dönemde çcuğun fizyljik lgunluğa erişmesi ve bazı hrmnların etkinliklerinin artmasıyla, cinsel nitelikli lanlar başta lmak üzere çeşitli dürtülerin gücü artar. Bu yğunlaşma, önceki gelişim dönemlerindeki çatışmaların yeniden canlanmasına neden lur. Genital dönem, bu çatışmalara yeni çözüm ylları aranmasına lanak sağlar ve bu çözümler bulunabildiğinde yetişkin bir insan kimliği kazanılmış lur. Bu dönemin amacı, ergenin ana-babasına lan bağımlılığından kparak aile dışındaki karşı cinsten kişilerle lgun ilişkiler kurabilmeyi öğrenmesine yöneliktir. Bir başka deyişle bu dönemde özsever duygular gerçek kişilere yönelmeye başlar. Karşı cinse ilginin yanı sıra tplumsallaşma, grup etkinliklerine katılma, meslek seçimine ilişkin tasarılar ve yuva kurma isteği belirir. Kişi giderek, hşlanım arayan özsever çcuktan gerçeklere yönelik tplumsal yetişkine dönüşür. Genital dönemin srunlarının başarılı bir biçimde çözümlenememesinin yaratacağı nrmal dışı sapmalar karmaşık ve çk yönlüdür. Bu dönemde yeniden üstü açılan ve önceki dönemlere ilişkin çatışmalara çözüm bulunamazsa bu durum belirmekte lan yetişkin kişiliğinin üzerinde çk ciddi nitelikte ve kalıcı izler bırakır. Bu dönemin dğal ve geçici bir lgusu lan kimlik bunalımı nın çözümlenememesi kişinin tplum içindeki yerine ilişkin bir şaşkınlığa, kendi kimliğini saptayamamanın umutsuzluğu ile bir grubun kimliğinin özümleyerek kendi kimlik bşluğundan kurtulmaya çalışma biçiminde sapmalara neden labilir. Bu dönemi başarıyla atlatan kişilerde, dyurucu cinsel etkinlikler ve tutarlı bir kimlikle belirlenen lgun bir kişilik yerleşir. Böyle bir kişi kendi güçlerini gerçekleştirebilir, anlamlı sevgi ilişkileri kurabilir ve kendisine dyum sağlayacak amaçlara ulaşabilmek için çalışır, yaratıcı ve üretken bir insan lur Erik Eriksn ve İnsanın Sekiz Çağı Erik Eriksn, yaşamı sekiz gelişim dönemine ayırır. Bir bölümü Freud un gelişim dönemlerine kşutluk gösteren ve lumlu ve lumsuz byutları içeren bu dönemlerin her biri, kendine özgü bunalımlarıyla belirlenir ve bireyin içinde yaşadığı tplumdan ve kültürden önemli ölçüde etkilenir. Eriksna göre kişilik sekiz dönemin tümünde gelişimini sürdürür ve bir dönemde lumsuz yaşanan denge snraki bir dönemde lumlu yöne çevrilebilir. Çevresine güvenmeyen bir bebeğe bir snraki dönemde ilgi ve bakım sağlanırsa çcuk insanlara karşı güven geliştirebilir. 13

5 Oral-Duyum Dönem (Güven ya da Güvensizlik) Bu dönem Freud un ral döneminin karşılığıdır ve yaşamın ilk yılı byunca sürer. Bu dönemde bebeğin kendisine ve çevresine karşı güven geliştirip geliştiremeyeceği belirlenir. Annenin çevrede bulunup gereksinimlerini karşılaması bebekte güven duygusu luşturur. Bu gereksinimlerin ne denli iyi karşılandığı ise güvensizlik ranını belirler Anal-Kas Dönemi (Özerklik ya da Utanç ve Kararsızlık) Freud un anal döneminin karşılığı lan ikinci ve üçüncü yıllarda çcuk kendi başına yemeye, yürümeye ve knuşmaya başlar. Anüs kaslarını kendi istemine göre denetleyebilmesi ise ikinci yaştan başlayarak gerçekleşir. Bu aşamada çcuk iki tür tutumdan birini seçer: Tutmak ya da bırakmak... Tutma bırakma çabaları dışkılama işlevleriyle sınırlanamaz. Eğer ana-baba gerekli rtamı sağlar ve aşırı kruyucu tutumlardan kaçınırsa çcuk kendini denetleme knusunda kendi gücüne dayanmayı öğrenmeye başlar. Sınırlı etkinlikler içinde de lsa, neyi yapmayıp neyi yapacağının seçimini kendisi yapar. Böylece üç yaşına ulaştığında özerkliklerine karşı güven duymaya başlar. Ancak eğer dışkısı kötü karşılanır ve davranışları kısıtlanırsa, ezikliğin kızgınlığını ve utancını yaşamaya başlar. Utanç duygusu yerleştikten snra artık yaptığı seçimlerin dğruluğu knusunda sürekli kuşkuya kapılıp haklarını savunamaz Cinsel Devinsel Dönem (Girişim ya da Suçluluk) Freud un fallik döneminin karşılığı lan bu dönem beşinci yılın snuna dek sürer. Bu dönemde çcuk artık büyüklerinin arasındadır ve bahçe, skak, anakulu gibi yeni yaşam alanlarına açılır. Kendi başına öğrenmeye başlar. Bir şeylerin ardından gider ve merakla inceler. Kendi başına girişimlerde bulunur. Çcuk bu dönemde, kendi yapmak istedikleriyle ana- babasının yapmasını istedikleri arasındaki farklılığı görmeye başlar. Giderek anababasının isteklerine kendini mal eder ve nlara aykırı düşen davranışlarda bulunduğunda kendini cezalandırır. Dönemin snlarına dğru ana ya da babasına karşı cinsel içerikli duygularını yitiren çcuk bu kez, ileride kendisinin de ana ya da baba lacağını düşlemeye başlar Gizil dönem (Beceri ya da Aşağılık Duygusu) Ferud un gizil döneminin karşılığı lan bu dönem ilkkul çağını kapsar ve 6-11 yaşları arasında sürer. Bu dönemde çcuk yaşantılarından bazı snuç çıkarabilecek biçimde düşünmeye başlar, yetişkinlerin kullandığı alet, araç vb. şeyleri kullanma denemelerine girişir. Sürekli etkinlik durumundadır. Bir şeyler yapar ve rtaya çıkarır. Eğer bu çabalarına karşı çıkılırsa çcuk yaptıklarının değersizliğine inanır ve aşağılık duygusuna kapılır. Bu dönemde çcuk, kendi başına ya da diğer çcuklarla ynadığı yunlar aracılığıyla dünyayı algılamaya ve nun bir bölümünü kendi denetimi altına almaya çalışır. Yaşantı örnekleri yaratır ve bunlar üzerinde denemelerde bulunur. Oyunların yanı sıra yaşıtlarıyla birlikte çalışmalar yapar. 14

6 Erinlik ve Ergenlik Dönemi (Eg Kimliği ya da Rl Kargaşası) Yaşamın bu döneminde ergen, bir kişilik geliştirmeye çalışır. Bu dönemde dış görünüm önem kazanır. Görünüme gösterdiği ilgi benliğin luşmasına yardımcı lur. Kimliğini arayış çabası içinde kahramanlara, öğretilere, karşı cinsten ilişkilere tutulur. Kararsızlık ve şaşkınlık bu yaştaki gençlerin dayanışma grupları luşturmasına neden lur. Bu dönemde ergen, çcuklukta öğrenmiş lduğu kurallarla yetişkinin geliştirmesi gereken değer yargıları arasında bcalar Genç Yetişkinlik Dönemi( Yakın İlişkiler ya da Syutlama) Bu dönemde başarılı labilmek, daha önceki dönemlerde ana- babanın neler verebilmiş lduğuna ve genç yetişkinin çevresiyle nasıl etkileştiğine bağlıdır. Kimlik srununu başarılı bir biçimde çözümlemiş lan genç yetişkin, kendi kimliğini yürütmekten krkmaksızın insanlarla yakınlık kurabilir. Buna karşılık rl kargaşası yaşayan kişi yakın dstluklardan, karşı cinsle ilişkiden ve herhangi bir yere bağlanmaktan ürker. Uzun süreli ve yğun yakınlıklar kuramayan genç yetişkin, giderek kendine döner ve syutlanmış lma duygusu tehlikeli byutlara ulaşabilir. Gerçek yakınlık paylaşmayı içerir. Sevgi ve cinsellik, snra da sevginin ürünü lan çcuklar bir diğer insanla paylaşılır Yetişkinlik Dönemi (Üretkenlik ya da Kısırlık) Orta yaşları kapsayan bu dönemlerde kişi üretkenlikle kısırlık arasında bir seçim yapar. Üretkenlik, çcuk yapma ve büyütme anlamını değil, bireyin kendi evi dışında tpluma yararlı işler gerçekleştirebilmesini ve kendisinden snra gelen kuşaklara rehberlik yapabilmesini içerir Olgunluk Dönemi (Eg Bütünleşimi ya da Umutsuzluk) Bu dönem üretken geçen bir yaşamın sağlamış lduğu dyum ile yıllarını anlamsız geçirmiş lmanın mutsuzluğu arasındaki çatışmayla belirlenir. Bu dönem huzurla geçirilebilir. Çevrede trunların varlığının yanı sıra güne değin üretmiş lduğu şeylerden genç kuşakların yararlanmakta lduğunu görmenin verdiği haz yaşanır. 15

7 1.4. Bebeklik Dönemi (0-2 Yaş) Resim 1.5: Bebek 4. ayda destekle turur. Çcuğun eğitimi açısından 0 2 yaş döneminin önemi büyüktür. Gelişimin tüm yüzlerine ilişkin temeller bu dönemde atılır. Mtr Gelişim Mtr becerilerinde baştan aşağıya ve bedenin merkezden dışa dğru bir gelişim seyri görülür. Refleksler: Bebekler geniş refleksler tpluluğuyla dünyaya gelirler. Emmeye başlama refleksi, arama refleksi, yutma refleksi, mr refleksi, babinksi refleksi, yakalama refleksi, adım atma refleksi bunlardan bazılarıdır. Bu reflekslerden çğu dğumdan snraki 3-5 ay içinde giderek azalır. Mtr yeteneklerin gelişimi: Yeni dğanın hareketleri fazla etkileyici değildir. Çcuğun kazandığı yeteneğin başını kaldırmak lduğu, bunun ardından el ve kllarını kullanabildiği, nihayet ayak ve bacaklarını kullanmaya başladığı görülmüştür. Bu dönemde çcukta görülen davranışlardan bazıları şunlardır: 0 ay fetal duruşunu sürdürür. 1. ay çenesini kaldırabilir. 2. ay göğsünü kaldırabilir. 3. ay başarısız uzanmalarda bulunur. 4. ay destekle turur. 16

8 5. ay kucağa turup nesneleri yakalar. 6. ay mama sandalyesinde turup sallanan nesneleri yakalar. 7. ay kendi başına turabilir. 8. ay yardımla ayağa kalkabilir. 9. ay sandalyeye tutunarak ayağa kalkabilir. 10. ay emekleyebilir. 11. ay eli tutulduğunda yürüyebilir. 12. ay bir eşyayı tutup kendine çekerek ayağa kalkabilir. 13. ay dört ayak üzerinde merdiven çıkabilir. 14. ay kendi başına ayakta durabilir. 15. ay kendi başına yürüyebilir. Algısal Gelişim Resim 1.6: 7 aylık bebekler yardımsız turabilirler. Görme keskinliği: Dğumdan hemen snra parlaklıktaki değişime duyarlıdırlar ve bu duyarlılık iki ay içersinde hızla gelişir. Yeni dğan bebekler 19 cm uzaklıktaki nesneleri net görebilirler. Dört aylıkken nrmal bir yetişkin gibi görebilirler. Şekil algısı: 5-7 hafta arasındaki bebeklerin daha çk gözlere baktığı belirlenmiştir. Bu nedenle bebekle sağlanan göz teması, bebekle bakıcısı arasında ssyal bağın gelişmesinde önemli rl ynar. Algısal değişmezlik: İki aylık bebeklerin şeklin değişmezliğinin algısına, dört aylık bebeklerin ise rengin değişmezlik algısına ulaşmış ldukları görülmüştür. Derinlik algısının bebeklerde 1-1,5 ay snra geliştiği düşünülmektedir. Nesne kavramı, nesnenin sürekliliğine ilişkin ilk kanıt iki ay dlaylarında kendini gösterir. Bebeğe gösterilen yuncak saklanınca şaşırdığı görülür. 17

9 Ancak arama davranışı 6 ay dlaylarında görülür. Tamamen görüş alanından çıkan nesnelerin aranması ise 8-12 aylar arsında gelişir. Yeni dğmuş bebeklerin yetişkinlere yakın bir keskinlikle duyabildikleri belirlenmiştir. Knuşma algısı: Çk küçük bebekler knuşma seslerini algılayabilir ve nları seslerinden ayırt edilebilirler. Gerçekten de bebekler annebabalarının yüzlerini daha henüz tanımadan önce, nları seslerinden ayırt edebilir gibidirler. Yeni dğmuş bebekler kkuları ayırt edebilirler ancak kku duyusu 6 yaşına kadar tamamlanır. Yeni dğmuş bebekler hem tatlı hem de ekşi ve biberli gibi tatlara duyarlıdırlar aralarında ayırım yapabilirler. Ssyal ve Duygusal Gelişim Anne baba ile çcuk arasındaki bağın luşum sürecinde iki adım vardır. Birinci adım; anneler açısından, çcuğuna karşı duyduğu bağın luşumunda kritik bir dönemin varlığı ileri sürülmektedir. Bu da dğumdan hemen snraki dönemdir. Resim 1.7: Bu dönemde bebeklerini kucaklarına alarak seven annelerin, çcuklarına daha kuvvetli bağlarla bağlandıkları belirlenmiştir. İkinci adım, bağların kaynaşmasıdır. İlk hafta ve aylarda anne-baba ve bebek arasında karşılıklı larak birbirlerine kenetlenme, bağlanma şeklinde davranış örüntüleri gözlenir. Gerçek bir bağın luşması için zamana ve denemelere ihtiyaç vardır. Bu süreç sakin bir şekilde yürüdükçe ve anne-baba çcuklarının ihtiyaçlarını sezmeye başladıkça, anne-babalık görevi daha dyumlu lmaya başlar ve bebeklerine lan bağları kuvvetlenir. Bilişsel gelişim Çcuğun dünya hakkındaki bilgisi şekillendikçe birbirine bağlı zihinsel gelişim evrelerinden geçtiği savunulur. Yaşamın ilk 18 ayında bebeğin öğrenmesi, algı ve hareketlerini rganize etme şeması biçiminde düzenleme ve geliştirmekten ibarettir. 18

10 Dil gelişimi Knuşmayı öğrenmek uzun ve karmaşık bir lgudur. 0 ile ay arası çcuk, iletişimini mimiklerle ağlama biçimleriyle ve anlamsız mırıldanmalarla dile hazırlık şeklinde yapar. İlk sözcükler genellikle birinci yılın snlarında kullanılmaya başlar aylar arasında iki sözcükle farklı anlamların ifade edildiği cümlelerin kurulduğu dönem başlar. Çcuğun ilk knuşmaları öncelikle günlük yaşamlarında yakından ilgilendikleri ve nlar için işlevi lan bjelerle ilgilidir. Sesli uyarıcıları bl çevrede yetişen bebek, daha fazla seslendirme etkinliğinde bulunmakta ve daha çeşitli sesler çıkarabilmektedir Oyun Çağı (2-6 Yaş) Resim 1.8: Bu yaş grubu çcuklar ben merkezcidirler ve çğunlukla kendi başlarına ynarlar. Üç yaşından itibaren yun çağına giren çcuk, mtr becerilerinin gelişmesiyle çevre üzerinde egemenlik kurmakta ve bunu giderek genişletmektedir. Sayı sayma, şarkı şiir öğrenme ve çevresindeki dünya hakkında srular srma gibi alanlarda dil ve zihinsel yetenekleri ilerlemektedir. Üç yaşındaki bir çcuk artık çevresinde kendisinden bağımsız bir dünyanın varlığını ve kendisinin de dünya içinde bir birey lduğunu kabul etmiştir. Üç yaş çcuğu kşar ve büyük yuncakları itip çekerken önüne çıkan engelleri aşabilir, üç tekerlekli bisiklete binebilir. Kendi giysilerini kısmen giyebilir. Üç yaşındaki bir çcuğun bildiği kelime sayısı 1000 e ulaşır. Uyku ve temizlik alışkanlıkları büyük ölçüde kazanılmıştır. Mükemmele yakın bir şekilde kendi kendilerine yemek yemeyi başarabilirler. Çcuğun kaslarını kntrl etmeyi başarabildiği 2 yaşlarından snra başlatılan tuvalet eğitimi 3 4. yaşlarda artık snuç vermeye başlamıştır. Bu yaş grubu çcuklar sn derece benmerkezcidirler ve çğunlukla kendi başlarına ynarlar. 19

11 Üç yaş çcuğunda knuşma ve cümleler dil bilgisine daha uygun hale gelmiştir. Artık aralarında neden snuç ilişkisi bulunan düşünceler, bileşik önermeler alarak tek bir cümlede ifade edilmeye başlar. Ancak knuşurken başkalarının görüş açısını dikkate almaz. Dil hareket ve tplumsal gelişim yönünden büyük ilerleme gösteren 3 yaş çcuğu zengin bir hayal gücüne sahiptir ve bunlar gerçek laylar, gerçek kişilermiş gibi davranır. Yetişkinlerin giysilerini giymekten, nların davranışlarını taklit etmekten, ev işlerine yardım etmekten, büyüklerin çeşitli davranışlarını yenilemekten zevk alır. Ayrıntıya girmeden küçük kısa hikâyelerden hşlanır. 4 yaş çcuğu isteklerinin anında yerine getirilmesini anlayışla karşılamayı öğrenmeye başlar. O artık kendi dışındaki dünyanın kuralları lduğunu ve başkalarının hak ve istekleri lduğunu görür ve beklemeyi öğrenir. 4 yaşında 3 yaşındakine göre daha sakin, daha uyumlu ve hareketlerini daha klay kntrl edebilecek durumdadır. Bu dönemde çcuk kendisiyle ynayacak bir ya da iki arkadaşını seçmeye başlar. Oyun arkadaşları ilkkula başlayana kadar her iki cinsten de labilmektedir. Rahatça knuşmayı, zıplamayı, elini ve parmaklarını kullanmayı başarabilir. Çevresini tanıma çabası içinde lduğundan sürekli srular srar ve açıklamaları dikkatle izler. Yetişkinlerle lumlu ilişkilerini sürdürürken kendi yaşıtı lan çcuklarla daha uzun süre birlikte lmaya başlar. 5 yaş çcuğu, daha bilgili ve lgun bir birey görünümündedir. Çevresine karşı dstça bir yaklaşım içindedir. Çcuk çevresine ait yeni yaklaşımlarda bulunur. Yetişkin desteğine daha az ihtiyaç duyar. Kaslarının kntrlü gelişmiştir. Düzenli cümlelerle insanlarla lan kişisel ve ssyal ilişkileri artmıştır. Hep knuşmak ister. Yetişkinler gibi uzun cümleler kurmaya çalışır. Olayları ve masalların sırasını bzmadan anlatır. Oyunlarında genellikle yetişkinlerin ciddi uğraşılarını knu alır. Ev ve el işlerine de ilgili lduğundan tamamlayabileceği görevler verilmeli ve böylece srumluluk duygusunun gelişmesi desteklenmelidir. Grup yunlarında beraberlik daha uzundur, grup üyeleri kuralları birlikte kyarlar. Genellikle canlı, neşeli ve hareketli bir görünüm içindedir. 5 yaşındaki çcuk mtr dengenin, düşüncenin, bireysel ve tplumsal ilişkilerin, evde, kulda ve tplum içinde uyumun daha belirgin lduğu görülür. 6 yaş çcuğu, sn çcukluk döneminde çcuk, mtr ve dil gelişimi açısından büyük aşamalar kaydetmiş ve dengenin gelişmesi snucu hızlı yürüyebilen, futbl ynayabilen, el- göz krdinasynunun gelişmesi snucu iki elini de bağımsız kullanabilen bir birey haline gelmiştir. Altı yaş çcuğu değişmekte lan bir çcuktur. Anneler çcuklarındaki bu ani değişikleri Bu çcuğa ne ldu bilmiyrum, çk değişti. şeklindeki sözcükleriyle dile getirirler. Daha tembel ve kararsız görünümdedirler. Altı yaş çcuğunun ince mtru ldukça gelişmiştir. El işlerinde daha beceriklidirler. Kesip yapıştırır, byama yapar, resim yapar, tüm araç gereçleri iyi kullanır. Oyunlarda ve ilgi alanlarında kız ve erkek çcuklar arsında farklılıklar gözlenir. Birçk hayali rle girerler. Grup yunlarından çk hşlanırlar. Bazı srumluluklar yüklenir, söylenenleri dikkatle dinler. Kendisiyle gerçek nitelikte eğitim uygulamaları yapılacak bir çağa gelmiştir. 20

12 1.6. Okul Çağı (6-12 Yaş) Resim 1.9: Çcuk kul çağında tplumsal kuralları ve dayanışmayı öğrenir yaş arasındaki dönem, çcukların kendi fiziksel özellikleriyle en az ilgilendikleri, aileden uzaklaşmaya başlayıp kendi ssyal rtamlarını ilk kez kurmaya çalıştıkları, çevrelerinde lup bitene daha fazla ilgi gösterdikleri, arkadaşlık ilişkileri kurarak gerçek anlamda ssyalleşmeye başladıkları dönemdir. Okul çağının başlamasıyla belirlenen bu dönem, aynı zamanda çcuğun ssyal rtamının en radikal şekilde değiştiği zamandır. Çcuk evinde tanıdığı ve benimsediği kişilerden uzaklaşıp tanımadığı bir çevreye ve insanlara uyum sağlamaya çalışır. Bu yeni rtamda kendini tanıtmak ve kendini kabul ettirmek zrundadır. Kendisini kayıtsız şartsız seven ve kabul edenlerin luşturduğu aile rtamından snra, beklide ilk hayal kırıklarını yaşar. Bu dönem temel eğitimin birinci kademesini kapsar. Genel larak bu çağda çcuksu davranışlardan kurtulur. Büyüklerin kendisinden beklediği davranışları geliştirmeye çalışır. Kendine ve büyüyen rganlarına karşı lumlu tavır takınır. Kendi cinsinin yapması gereken rlleri öğrenir. Tplumsal kuralları ve dayanışmayı öğrenir. Okul çağında, Büyük ve küçük kaslarını kullanmayı öğrenir. Kurumsal kurallara uyarak yaşamayı öğrenir. Yaşıtlarıyla birlikte ynamayı öğrenir. Ev dışında diğer yetişkinlerle ilişki kurabilir. Bedenine bakma ve temizlik alışkanlığı kazanır. Kendi davranışlarının srumluluğunu yüklenebilir. Smuttan syuta dğru düşünme yeteneği kazanır. 21

13 1.7. Ergenlik Çağı (13-19 Yaş) Ergenlik çağı üç dönemde incelenir. Ön ergenlik: Bu yaşlarda çcuklar temel eğitim çağındadır. Erinlik çağı hem kızlar hem de erkekler için önemli bir dönemdir. Bedensel büyüme yeniden hızlanır. Hızlı büyüme yüzünden bedenin iç ve dış rganlarında dengesizlik artar. Çcuk yetişkinlikte alacağı görünüme geçmeye başlar. Karşı cinse ilgi duymaya başlar. Ön ergenlikte; Bedenine iyi bakma alışkanlığı kazanır, bedensel fnksiynlarına karşı sağlıklı bir tutum geliştirir. Fiziksel ve ssyal çevreye çeşitli biçimlerde uyum yllarını öğrenir. Cinsel knularda ilgilerini gizli tutar. Ssyal aktivitelerde başarılı lmaya çalışır çünkü bu başarı na ssyal statü kazandırır. Karşı cinsle iyi ilişkiler kurmaya çalışır Ergenlik Resim 1.10: Ergenlikte kendine özgü değerler sistemi gelişir. Bu yaşlarda ergen temel eğitimi bitirip rta öğretime geçer. Ergenin erinlik çağındaki hızlı beden büyümesi giderek yavaşlar ve azalır. Ön ergenlik çağındaki güçsüzlüğünü yenerek güçlenmeye başlar. Bu güçlenme gençlik çağının snuna kadar sürer. Syut düşünme basamağına geçtiği için ergen artık syut kavramları rahatlıkla anlayabilmektedir. Cinsel knulardaki srunlarının büyük bir kısmını henüz çözememiştir. Bu yüzden zaman, zaman bunalıma düşer. 22

14 Ergenlik çağında; Syut düşünce yeteneğine sahiptir. Sembller yluyla kavrayabilme yeteneği gelişir. Genel ilkeleri syut durumlara uygulayabilir. Küçük kas gelişimine dayalı işlerde başarılıdır. Kendine özgü değerler sistemi gelişir Sn Ergenlik Bu çağda ergenin rta öğrenimi bitirip yüksek öğretime geçmesi beklenir. Ergen bedensel yönden en güçlü dönemine yaklaşmaktadır. Bir işin ve mesleğin gerektirdiği tüm becerileri yapabilecek düzeyde hareket gelişimini tamamlamıştır. Dünyayı ve yaşadığı çevreyi daha akıllıca eleştirdiği için bunalımlarında azalma görülür. Sn ergenlik çağında; Hızla gelişen bedensel değişikliklere uyum sağlar. Yaşıtları arasında yer edinmeye başlamıştır. Meslek seçme ve buna hazırlanma çabaları içindedir. Yetişkinlerin ssyal statüsüne erişmeye başlamıştır. Eknmik özgürlük kazanma çabasını gösterir. 23