Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni (IPARD II)'ın Türk Tarımı Açısından Değerlendirilmesi

Transkript

1 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni (IPARD II)'ın Türk Tarımı Açısından Değerlendirilmesi İsmail BAYSUĞ 1 Özet Kırsal Kalkınma politikaları Avrupa Birliği (AB) süreciyle yeni bir seyir kazanmıştır. AB, aday ülke statüsü kazanmış ülkelerin Tarım ve Kırsal Kalkınmalarının sağlanması ve topluluk standartlarına yükseltilmesini amaçlayan mali yardım ve hibeler sağlamaktadır. Kırsal kalkınma desteklerinin amacı tarımsal istihdamı arttırmak, tarım kesiminde yaşam koşullarını iyileştirmek ve ürün kalitesini arttırmaktır. IPARD, Avrupa Birliği'nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemeyi amaçlanmaktadır. IPARD uygulaması AB tarafından aday ülkelere destek olmak amacıyla oluşturulan, Katılım Öncesi Yardım Aracı'nın ( Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA ) Kırsal Kalınma bileşenedir. AB tarafından ülkemize sağlanan katılım öncesi mali yardımlar kapsamında; tarım, gıda ve hayvancılık alanlarında üreticilerin kullanımına yönelik olarak tahsis edilen hibe destekleri, Katılım Öncesi Yardım Aracı-Kırsal Kalkınma Bileşeni (IPARD) altında verilmektedir. Bu çalışmada döneminde Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı (IPARD II ) yapısı, işleyişi ve Türk tarımına muhtemel etkileri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: AB, IPARD, Kırsal Kalkınma Evaluation Of Turkish Agriculture In The Rural Development Component ( Ipard II) Before The Term Of Participation Abstract The Rural Development policies have gained a new course through the European Union (EU). The EU provides financial assistance and grants aimed at promoting the development of agricultural and rural development and community standards in countries that have acquired the status of a candidate country. The aim of rural development supports is to increase agricultural employment, improve living conditions in the agricultural sector and increase the quality of products. IPARD is intended to support adaptation preparations for the implementation and management of the European Union's Common Agricultural Policy, Rural Development Policy and related policies, and policy development in this context. The IPARD implementation is compounded by the Rural Stay of the Instrument for Pre- Accession Assistance (IPA), which was created by the EU to support candidate countries. Under the pre-accession financial assistance provided by the EU to my country; grant support for the use of producers in the fields of agriculture, food and livestock is given under the Instrument for Pre-accession Assistance - Rural Development Component (IPARD). In this study, the IPARD structure, its function and possible effects on Turkish agriculture during the period of were examined. Keywords: EU, IPARD, Rural Development 1 Yrd.Doç.Dr.İsmail BAYSUĞ., Mustafa Kemal Üniversitesi, ibaysug@mku.edu.tr 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

2 İ.BAYSUĞ GİRİŞ Avrupa Birliğinde 1960'lı yıllardan itibaren tarımsal üretim eksenli algılanan kırsal kalkınma, Ortak Tarım politikası içinde değerlendirilmiş, bu politika yoluyla önemli ölçüde tarımsal gelişme sağlanmıştır. Ancak ilerleyen dönemlerde değişen koşullar ve önceliklerle birlikte, kırsal alanları ilgilendiren diğer unsurlarında daha kapsamlı olarak ele alınması ihtiyacını ortaya çıkarmış, bu ihtiyaç çerçevesinde günümüze kadar Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikasında bir takım reform hareketleri gerçekleştirilmiştir (Bakırcı, 2006:48). Tarım sektörü açısından Kırsal Kalkınma hem Avrupa Birliği nin (AB) hem de ülkemizin son dönemlerde özellikle tarımsal istihdam açısından üzerinde yoğunlaştığı tarım politikalarının başında gelmektedir. Türkiye nin AB nin Ortak Tarım Politikası na (OTP) uyum sürecinde kırsal kesimde hayatlarını sürdüren nüfusun büyük kısmının tarımla uğraşması nedeniyle kırsal alanlarda tarıma dair problemlerin tespit edilmesi ve bu sorunlara süreklilik arz eden çözümler üretilmesi ihtiyacı Türkiye de kırsal kalkınma politikasının öncelikli konuları arasına alınmasına neden olmuştur yılında uygulanmaya başlayan AB Ortak Tarım Politikası (OTP), tarımla toplum ve Avrupa ile çiftçileri arasında kurulan bir ortaklık olup, öne çıkan amaçları tüketicilerin uygun fiyatlı gıda arzına her zaman ulaşabilmesini garanti altına almak amacıyla tarımsal verimliliği artırmak ve AB çiftçilerinin makul bir şekilde geçinebilmelerini sağlamak şeklinde belirlenmiştir. OTP, AB ye üye ülkelerin tamamında geçerli olan ortak bir politikadır ve üç ilkeye dayalı olarak uygulanır. Bu ilkeler; mali dayanışma, tek pazar ve topluluk tercihi ilkeleridir. Bu politika, AB yıllık bütçesinden alınan kaynaklarla AB düzeyinde yönetilir ve finanse edilir. Bu politikanın uygulanması esnasında uygulamadan kaynaklı çeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlardan ilki gıda güvenliğidir. Küresel düzeyde bakılacak olursa, 2050 yılı itibariyle dokuz milyara ulaşacağı tahmin edilen dünya nüfusunun beslenebilmesi için gıda üretiminin iki katına çıkması gerekmektedir. Diğer sorunlar iklim değişikliği ve doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi, AB içerisindeki kırsal kesimin idaresi ve kırsal ekonominin canlı tutulması olarak sıralanabilir. Bu nedenle uygulandığı dönemden günümüze bir çok reform geçirmiştir yılında yapılan son reformlar ile birlikte daha yeşil çiftçilik uygulamalarına, araştırma ve bilginin yayılmasına, çiftçiler için daha adil bir destek sistemi oluşturulmasına ve çiftçilerin gıda zinciri içerisinde daha kuvvetli bir konuma gelmesine odaklanılmıştır. Kırsal kalkınma politikaları da OTP'nin öncelikleri arasında 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

3 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. yer almıştır. OTP nin AB Kırsal Kalkınma Politikası, AB nin değişen temel önceliklerine ayak uydurmak amacıyla zaman içerisinde değiştirilmiş ve dönemi için daha geniş ölçekli OTP reformuna uygun olarak revize edilmiştir. Bu bağlamda Türkiye'nin AB Ortak Tarım Politikasına uyum sürecinde kırsal kalkınma da uyum sürecinin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. IPARD uygulaması da bu süreçte Türk Kırsal Kalkınma Politikasının AB ye uyum sürecinde yeni dönem kırsal kalkınma politika aracı dönemi için Katılım Öncesi Mali Araç (IPA) bileşeni olarak kritik öneme sahip olmaktadır. Bu çalışmada döneminde Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı (IPARD II ) yapısı, işleyişi ve Türk tarımına muhtemel etkileri incelenmiştir. 1.KIRSAL KALKINMA Kırsal alanlar, yaşam ve ekonomik faaliyetlerin önemli ölçüde doğal kaynakların kullanım ve değerlendirilmesine bağlı olduğu, ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişme sürecinin nispeten yavaş işlediği, gelenek ve törelerin, yaşam biçimini ve kurallarını etkilediği ve teknolojik gelişmenin yaşama ve üretime yansıma oranının büyük ölçüde zamana yayıldığı alanlar olarak tanımlanmaktadır (Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Ankara 2002:9). Bunun yanında hukuki düzenlemelerde ve farklı amaçlarla gerçekleştirilen çalışmalar da kırsal alan farklı yaklaşımlarla değerlendirilmektedir. Genel olarak kırsal alanlar denince; nüfus yoğunluğunun düşük olduğu, ekonomik hayatın daha çok tarım üzerine kurulu bulunduğu, doğal koşulların ve geleneksel değerlerin hayatın şekillendirilmesinde etkin olduğu ve eğitim, sağlık, haberleşme gibi sosyal imkanların yeterince gelişmemiş olduğu yerleşim birimleri akla gelmektedir. Kırsal alanlar, ayrıca, kentli nüfus ile güçlü sosyal bağları olan ve bu kesim için dinlenme hizmeti sunan mekanları da ifade etmektedir (Gülçubuk, 2005:5). Kırsal kalkınma kavramı, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Özel İhtisas Komisyonu Raporu na göre, yaşam ve ekonomik faaliyetlerin önemli ölçüde doğal kaynakların kullanım ve değerlendirilmesine bağlı olduğu; ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişme süreçlerinin yavaş ilerlediği; geleneksel değerlerin hayatın şekillendirilmesinde etkili olduğu; yüz yüze ilişkilerin önemini koruduğu; teknolojik gelişmenin yaşama ve üretime yansımasının daha uzun bir zaman aldığı sosyo-ekonomik nitelikleriyle kentsel alanlar dışında kalan mekanlar kırsal alan olarak tanımlanmaktadır (Anonim, 2006). Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)' na göre ise, kırsal alanları nüfus yoğunluğu kriterine göre tanımlamıştır (Güder, 1998: 13). Bu rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017

4 İ.BAYSUĞ değerlendirmede; nüfus yoğunluğunun km² başına 150 kişinin altında olduğu yerler kırsal alan sayılmakta ve bölgeler üç gruba ayrılmaktadır. Bu ayrımda; Nüfusunun %50 den fazlasının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeler, kırsallığı baskın bölgeler, Nüfusunun %15 50 arasının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeler, önemli ölçüde kırsal bölgeler, Nüfusunun %15 inden azının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeler ise, kentselliği baskın bölgeler olarak sınıflandırılmaktadır. Kırsal Kalkınma, AB süreciyle birlikte Türkiye de uyum çalışmaları içerisinde önem kazanmıştır. Bu uyum sürecinin takip-uygulama ve koordine edilmesi görevi için yeni bir bakanlığın kurulması, ülkemizin AB ye uyumu adına önemli adımlarından biri olmasının yanında sürece verdiği önemin de bir göstergesi olmuştur. AB Yeni Mali Çerçeve ile ilk defa üye devletlere, kırsal kalkınmadan doğrudan ödemelere para transferi yapma imkanı verilmektedir. Buna göre, üye devletler kırsal kalkınma önlemlerinin finansmanı için kendilerine ayrılan fonların yüzde 15 ini, doğrudan ödemeler için kullanabilme esnekliğine sahip olurken; AB ortalamasının yüzde 90 ından azı bir oranında doğrudan ödeme alan ülkelere ise kırsal kalkınma fonlarından ek olarak yüzde 10 oranında aktarım yapılabilecektir. Bunun yanında üye devletler, doğrudan ödemelere ilişkin kendilerine tahsis edilen AB fonlarının yüzde15 ine kadar olan kısmını, kırsal kalkınma önlemlerini finanse etmek üzere ilave destek olarak da kullanabilecektir Avrupa'nın kırsal kalkınma politikası EAFRD (European Agricultural Fund For Rural Development) aracılığıyla dönemi için yedi yıllık süreçte 100 Milyar Euro finansal tahsis öngörülmektedir ( 2.TÜRKİYE DE KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARI Kırsal kalkınma gerek AB'nin gerekse ülkemizin üzerinde önemle durduğu politikaların başında gelmektedir. Türkiye nin AB nin Ortak Tarım Politikasına uyum sürecinde kırsal alanlarda yaşayanların çoğunluğunun tarımla uğraşması sebebiyle kırsal alanlarda tarıma ilişkin sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler üretilmesi ihtiyacı Türkiye de kırsal kalkınma politikasının öncelikli konuları arasına alınmasına neden olmuştur. Türkiye, dünyada sosyal ve ekonomik kalkınmasını belirli bir plan ve program içinde yürütme gereğini duyan ve planlı kalkınmayı daha 1930 lu yıllarda 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

5 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. uygulamaya koyan nadir ülkelerdendir. Cumhuriyetin kuruluşu ile başlayan çağdaşlaşma çabaları ve buna paralel olarak kırsal kalkınma çalışmalarının tüm zorluk ve engellere karşın zamanın olanakları içerisinde başarıyla yürütüldüğü söylenebilir. Özellikle 1929 ekonomik buhranı ile başlayan kriz Türkiye ekonomisini de etkilemiş ve tarım ürünlerine dayalı olan ihracat olanaklarını sekteye uğratmıştır ( s.9). Dış dünyada meydana gelen bu olumsuz gelişmeler karşısında Türkiye nin öncelik vermesi gereken hususun tarımda ve kırsal kesimde kalkınmanın sağlanarak kaynak yaratılması olduğuna karar verilmiştir. Buradan hareketle, cumhuriyetin kuruluş yıllarında dönemin hükümetleri bunun kırsal kalkınma ile olabileceğini düşünerek köylüye yönelik önemli adımlardan biri olan 18 Mart 1924 teki 442 sayılı Köy Kanununu çıkarmışlardır (Eren 1992: 25). Bu yasa ile kalkınmanın köyden başlaması gereği vurgulanmış, köylere hukuki bir kişilik tanınmış ve tarihimizde ilk defa köy toplulukları özerk bir yapıya kavuşturulmuştur sonrası ise kırsal alt yapı eksikliklerinin halen var olması yeni politika arayışlarını beraberinde getirmiş ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapatılarak KÖYDES ve BELDES projeleri uygulamaya konulmuştur. Tarım işletmelerinin geliştirilmesi amacıyla döneminde KKDF ve 2005 yılından itibaren de ARIP kaynaklı Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Programı, Tarım Bakanlığınca başarıyla uygulanan kırsal kalkınma faaliyetleri arasında sayılabilir ( s. i.) 3.AVRUPA BİRLİĞİNDE KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARI AB de kırsal kalkınma politikalarının esasını iki temel politikanın sonucu oluşturmaktadır: Bunlardan biri Roma Antlaşması, diğeri ise 1970 lerin ortalarında Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ile oluşturulan AB nin Bölgesel Politikasıdır. Bu iki temel politika, kırsal alanları belirli bir ekonomik düzeye getirmek için stratejiler içermektedir. Kırsal kalkınma programlarının finansmanını üç fon oluşturmuştur. Bunlar; Avrupa Kırsal Kalkınma Fonu (ERDF), Avrupa Yapısal Fonu (ESF) ve Tarımsal Garanti ve Yönlendirme Fonu (EAGGF) nın Yönlendirme bölümüdür. Avrupa Birliği (AB) kırsal kalkınma konusuna uzun yıllar boyunca Ortak Tarım Politikası (OTP) kapsamında yer vermiştir. OTP nin ilk yıllarında kırsal kalkınma daha çok çiftliklerin fiziksel sermayelerini iyileştirmek ya da artırmak olarak görülüyordu lerdeki bu bakış açısı daha çok sektörel, tarımın yapısal sorunlarını çözmeye yönelikti. Amaç gıda zincirini güçlendirerek işletmelerin fiziksel sermayelerini artırmaktı. Sektörel denemeyecek günümüz kırsal rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017

6 İ.BAYSUĞ kalkınma politikalarına yakın tasarımlar ise 1970 lerin başlarında getirilen erken emeklilik, mesleki eğitim gibi tedbirlerdir. Buna ilaveten Az Tercih Edilen Bölge (Less Favoured Area) kavramı geliştirilmiş ve belli kriterlere göre alana dayalı kırsal kalkınma yardımları yapılmıştır. Fakat OTP nin ileri dönem reformları ile beşeri sermaye ve tarım kesiminin kırsal alandaki çoklu işlevi önem kazanmaya başlamış günümüz AB kalkınma politikası şekillenmiştir. AB kırsal kalkınma politikalarının temelinde tarımın çok işlevselliği kırsal ekonomilerin çeşitlendirilmesi ve kırsal mirasın korunması ile şeffaflık temelinde esnek kırsal kalkınma yardımlarının olması yer almaktadır. Bu ilkeler ile AB, tarım ve orman sektörünün güçlenmesi, kırsal alanların rekabet gücünün artması ve çevre ile kırsal mirasın korunmasını sağlamak istenmektedir. Ayrıca, dünya ticaretinin gittikçe daha küresel bir yapıya dönüşmesi, tüketici odaklı kalite gereksinimlerinin artması ve AB nin genişlemesi gibi nedenlerden dolayı AB nin tümüne yönelik bir kırsal kalkınma politikasını zorunlu kılmıştır. Ademi merkeziyetçi bir anlayışa sahip olan AB kırsal kalkınma politikaları kapsamındaki kırsal kalkınma önlemleri; tarım işletmelerine yatırımlar, insan kaynaklarıyla ilgili önlemler (genç çiftçiler, erken emeklilik ve eğitim), az gelişmiş ve çevresel kısıtı olan alanlar, orman alanları, tarım ürünlerinin islenmesi ve pazarlanması, tarımsal çevre seklinde özetlenebilir (Yıldız, 2006: 4). 4.AVRUPA BİRLİĞİ KIRSAL KALKINMA POLİTİKASININ ÖZELLİKLERİ AB nin kırsal kalkınma politikalarının ana yapısı Kırsal Kalkınma Avrupa Tarımsal Fonu (KKATF) ile desteklenen kırsal kalkınma hakkında 1698/2005 sayılı 20 Eylül 2005 tarihli Konsey Tüzüğü ile düzenlenmiştir. Bu tüzük ile 2007 ve 2013 programlama dönemi için AB kırsal kalkınma politikasının üç ana hedefi vardır ve bu hedefler üç temel tematik eksen ile gerçekleştirilecektir (Anonim 2015). Bu eksenler; tarım ve ormancılık sektörünü rekabet edebilirliği geliştirmek, çevreyi ve kırsal alanı iyileştirmek, kırsal alanlardaki hayat kalitesini iyileştirmek ve kırsal ekonominin çeşitlendirilmesini teşvik etmek şeklinde belirlenmiştir. AB Kırsal Kalkınma politikasının en önemli uygulama alanlarından biri de IPARD uygulamasıdır. IPARD, Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

7 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemeyi amaçlamaktadır. IPARD Programının temel amacı, AB Ortak Tarım Politikasıyla ilgili müktesebatın hazırlanmasına ve aday ülkelerdeki tarım sektörü ile kırsal alanların sürdürülebilir bir biçimde adaptasyonu için bazı önceliklere ve sorunların çözümüne katkıda bulunmaktır (Anonim, 2005). Bu bağlamda desteklenecek tedbirlerde öncelik; pazar verimliliği, kalite ve sağlık standartlarının iyileştirilmesi ile kırsal alanlarda yeni istihdam oluşturulması gibi konulara verilmektedir. Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi kapsamında aday ülkelerin kendi idari kapasitelerini geliştirmesi ve programın yönetimi ve kontrolünün ilgili ülkenin sorumluluğundaki bir kurum tarafından yapılması gerekmektedir. İşlemler ve sorumluluklar FEOGA ile aynı olduğundan, IPARD Ajansının adaylık sürecinde gerekli deneyimi kazanması ve üyelik sonrasında, FEOGA Ödeme Kuruluşuna dönüştürülmüştür (Yıldız, 2005). Burada özellikle dikkat edilmesi gereken husus, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fon unda hesapların ibrası sırasında bazı ödemelerin usulüne uygun olarak yapılmadığı tespit edildiğinde, usulsüz olan ödemelerin üye devletten geri alınması uygulamasıdır. Bu geri alınamadığı takdirde, ilgili ülkeye bir sonraki yılda yapılacak tahsisatlarda indirime gidilmektedir. IPARD Fonları için de benzer bir uygulama söz konusu olmuştur. 5.IPARD UYGULAMA DÖNEMİ IPARD, AB tarafından aday ve potansiyel aday ülkelere destek olmak amacıyla oluşturulan, Katılım Öncesi Yardım Aracı nın (Instrument for Pre- Accession Assistance-IPA) Kırsal Kalkınma bileşenidir. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu ( TKDK) kısa adı IPARD olan kırsal kalkınma programı kapsamında yatırımlara % 70 ye varan hibe desteği vermektedir. Kurum hibe desteğini başvuru çağrı ilanları aracılığıyla vermektedir. Çağrı ilanları web sitesinde ve yerel gazetelerde ilan edilmektedir ve dönemlerinde kapsayan IPARDII programı 42 ilde farklı sektörlere destek vermek amacıyla yapılandırılmıştır. IPARD ile amaçlanan, Avrupa Birliği nin ortak tarım, kırsal kalkınma ve ilgili politikalarının uygulanması, yönetimi için uyum hazırlık ve politikalarının geliştirilmesinin desteklenmesidir (Anonim 2015). Bu amaçla kırsal kalkınma için ayrılacak fonların kullanılması için 2007 yılında 5648 sayılı yasa ile Ulusal Tarımsal ve Kırsal Kalkınma Programını uygulayacak bir Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu oluşturulmuştur ( Kanunu.pdf) rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017

8 İ.BAYSUĞ IPARD desteğinin dönemini içeren çok yıllı Kırsal Kalkınma Programı kapsamında uygulanması gerekmektedir. Bu süreçte Avrupa Komisyonu ve Türkiye tarafından birlikte finanse edilecek destek programları uygulanacaktır. Avrupa Birliği (AB), aday ülkelere destek olmak amacıyla Katılım Öncesi Yardım Aracı adlı bir destek sistemi oluşturmuştur. Bu destek aracı, Instrument for Pre-Accession Assistance, yani kısaca IPA dır. Bünyesinde beş bileşeni içermekte olan IPA nın beşinci bileşeni, Türkiye de ilk olarak yılları arasında uygulanan Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma yaygın kullanımıyla IPARD (InstrumentforPre-Accession Assistance Rural Development) dır yıllarını kapsayan IPARD ın 1. döneminin ardından, yıllarını kapsayan IPARD ın 2. dönemine geçilmiştir.. IPARD II kapsamında 42 il desteklenmektedir dönemini kapsayan IPARD-II programı, halihazırda uygulamasına devam edilen IPARD I Programının devamı niteliğinde olup, 27 Ocak 2015 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından resmen onaylanmıştır. Mevcut Programda olduğu gibi, dönemi IPARD Programı kapsamında da, gıda, tarım ve hayvancılık sektörlerinde faaliyette bulunan üreticiler veya bu sektörlerde yatırım yapmak isteyen girişimciler ile kırsal alanda belirli yerel ürünlerin üretimi, kırsal turizm, kültür balıkçılığı gibi çeşitli alanlarda yatırım yapmak isteyen vatandaşlarımızın yatırımları için değişen oranlarda hibe desteği verilecektir. Yeni dönem programı ile kırsal alanlarda yerel eylem girişimleri ve çevre dostu tedbirler de desteklenecektir. IPARD-II Programı dahilinde 801 milyon Euro AB katkısı ile 244 milyon Euro Türkiye Cumhuriyeti katkısı olmak üzere 1 milyar 45 milyon Euro hibe kullandırılacaktır. Besicilik destekleri kapsamında, manda sütü üretimi, mevcut işletmelerde yumurta tavukçuluğu ve kaz yetiştiriciliği destek kapsamına alınmıştır. %50-%65 olan yardım oranı en az %60, en fazla %70 olarak değişmiştir. Besicilik ve işleme ve pazarlama sektörlerinde atık yönetimi yatırımı yapan başvuru sahiplerine yardım oranı %10 artacaktır. Hâlihazırda uygulamasına devam edilen dönemi IPARD destekleri çerçevesinde ülkemizdeki çiftçilere, gıda işletmecilerine ve kırsal topluluklara yaptıkları yatırımlar için Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) aracılığıyla harcamalarının % 50 si ila % 65 i oranında hibe desteği kullandırılmaktadır dönemi IPARD Programı nın tamamlanmasını müteakip uygulanmaya başlayacak olan dönemi IPARD Programı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı koordinasyonunda ilgili kamu kurumları ile sivil toplum kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanarak Bakanlık tarafından Avrupa 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

9 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. Komisyonu na iletilmiştir. Kırsal ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi kapsamında, yenilenebilir enerji ve makine parkları destek kapsamına alınmıştır. IPARD-II Programında desteklenen ürünlere mantar eklenmiştir. %50 olan destek oranı IPARD-II de %65 olarak değiştirilmiştir. IPARD II'nin yeni sektörleri Tarım, Çevre, İklim, Organik Tarım kapsamında, Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı gerçek ve tüzel kişiler desteklenecektir. Başvuru sahibi, iyi tarım ve çevre uygulamalarını, arazisinde toprak yönetimi yolu ile beş yıl süre ile uygulayacağını taahhüt etmelidir. Danışmanlık hizmetleri ve çiftlik kayıtlarının hazırlanması ve işçilik giderleri uygun harcamalar kapsamındadır ( Erişim Tarihi, ). 6.AB KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARI ve TÜRK TARIMI 1962 yılında uygulanmaya başlayan AB ortak tarım politikası (OTP), tarımla toplum ve Avrupa ile çiftçileri arasında kurulan bir ortaklıktır. Politikanın ana amaçları, tüketicilerin uygun fiyatlı gıda arzına her zaman ulaşabilmesini garanti altına almak amacıyla tarımsal verimliliği artırmak ve AB çiftçilerinin makul bir şekilde geçinebilmelerini sağlamaktır. OTP, Avrupa Birliği Üye Ülkelerin tamamında geçerli olan ortak bir politikadır. Politika, AB yıllık bütçesinden alınan kaynaklarla AB düzeyinde yönetilir ve finanse edilir. Aradan geçen elli yılın ardından AB nin başka sorunlarla başa çıkması gerekmektedir. Bu sorunlardan ilki gıda güvenliğidir. Küresel düzeyde bakılacak olursa, 2050 yılı itibariyle dokuz milyara ulaşacağı tahmin edilen dünya nüfusunun beslenebilmesi için gıda üretiminin iki katına çıkması gerekmektedir. Diğer sorunlar iklim değişikliği ve doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi, AB içerisindeki kırsal kesimin idaresi ve kırsal ekonominin canlı tutulması olarak sıralanabilir yılında yapılan son reformlar ile birlikte daha yeşil çiftçilik uygulamalarına, araştırma ve bilginin yayılmasına, çiftçiler için daha adil bir destek sistemi oluşturulmasına ve çiftçilerin gıda zinciri içerisinde daha kuvvetli bir konuma gelmesine odaklanılmıştır. Ortak Tarım Politikasının ikinci ekseni olarak bilinen AB Kırsal Kalkınma Politikası, AB nin değişen temel önceliklerine ayak uydurmak amacıyla zaman içerisinde değiştirilmiş ve dönemi için daha geniş ölçekli OTP reformuna uygun olarak revize edilmiştir. Politikanın başarıya yatırım yapılmasına önem vermesi, birçok çiftçinin yeni teknikler öğrenmesine, tesislerini iyileştirmelerine ve önemli yeniden yapılandırma çalışmaları yapmalarına, dolayısıyla da rekabetçiliklerini artırmalarına imkan tanımıştır. Günümüzde kırsal ekonomi; gıda güvenliği, iklim değişikliği, büyüme ve kırsal alanlardaki iş imkanları ile ilgili önemli rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017

10 İ.BAYSUĞ sorunlarla karşı karşıyadır. AB içerisinde kırsal kalkınma; kırsal topluluklarda akıllı, sürdürülebilir ve kapsayıcı büyümenin desteklenmesi amacına ulaşmak açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ülkemizde tarım sektöründe 2014 yılında doğal afetlere bağlı olarak yaşanan yüzde 2,1 lik küçülmenin ardından 2015 yılında yüzde 7 büyüme gerçekleşmiştir yılı ilk altı aylık döneminde tarımda büyümenin yavaşladığı gözlenmekte olup yıl sonunda büyüme oranının yüzde 0,5 olacağı tahmin edilmektedir. Tarımın GSYH içindeki payının 2015 yılında yüzde 8,5 iken 2017 yılında yüzde 8 olması beklenmektedir. Tarım sektöründe mekanizasyona bağlı olarak işgücü talebinin azalması, sanayi ve hizmetler sektöründe istihdamın artması ve kırdan kente göç gibi nedenlerden dolayı yıllar itibarıyla tarımsal istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı düşmektedir. Sektörün toplam istihdam içindeki payı 2014 yılında yüzde 21,1 iken, 2015 yılında yüzde 20,6 ya gerileyerek 5,48 milyon kişi olarak kaydedilmiştir yılında bu oranın yüzde 19,3 e gerilemesi beklenmektedir yılında tarım ve gıda ürünleri ithalatı bir önceki yıla göre yüzde 13,1 azalarak 12,4 milyar ABD Doları, ihracatı ise yüzde 6,8 azalarak 16,3 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Tarım ve gıda ürünleri dış ticaret hacminde yaşanan bu gerileme 2016 yılı döneminde yavaşlayarak da olsa devam etmiştir. Öte yandan, Ocak-Ağustos 2016 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre, ithalatta hayvancılık alt sektöründe, ihracatta ise ormancılık ve balıkçılık alt sektörlerinde artış olmuştur. Mevcut koşullar dikkate alındığında tarım ve gıda ürünleri dış ticaretinde 2016 yılı sonunda bir önceki yıla göre düşüş kaydedileceği tahmin edilmektedir ( Anonim, 2017 ). Türkiye önemli bir tarımsal ihracatçı olup ülkenin ana ticaret ortakları AB Üye Ülkelerdir. Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) kapsamında AB tarafından Türkiye ye tarım ve kırsal kalkınma, gıda güvenliği, veterinerlik, bitki sağlığı ve balıkçılık politikaları alanlarında önemli mali destekler sağlanmıştır. Arazi Parsel Tanımlama Sistemi, önemli hayvan hastalıklarının kontrolü ve yok edilmesi, temel bilgi sistemlerinin kurulması, resmi gıda kontrol sisteminin güçlendirilmesi (laboratuvar altyapısı) ve balıkçılık yönetim sistemine stok değerlendirme uygulamasının getirilmesi gibi çok sayıda altyapı ve kurumsal yapılanma projesi, döneminde Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) bütçesi çerçevesinde (IPARD desteği hariç olmak üzere, 250 milyon Avro) AB tarafından desteklenmiştir. Katılım Öncesi Yardım Aracı-Kırsal Kalkınma Programı (IPARD), çok yıllı bir kırsal kalkınma programı kapsamında mali yardım sunmak suretiyle Türkiye ye OTP topluluk müktesebatının uygulanması ve AB yapılarına uyum sağlanması konusunda destek olmaktadır. IPARD, AB ile Türkiye 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

11 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. arasında mali yardım alanında kurulan işbirliğine ilişkin somut bir örnek teşkil etmektedir den fazla proje ve yaklaşık 2 milyar Avroluk toplam yatırım sayesinde IPARD, şimdiye kadar kişiye iş imkanı yaratmıştır. AB, sonraki altı yıllık dönemi kapsayan yeni bir destek paketi olan IPARD II için onay vermiş olup bu paket sayesinde Türkiye ye 800 milyon Avro daha yardım yapılacaktır. Paket, büyük ölçüde bir önceki programın devamı niteliğinde olmakla birlikte yenilenebilir enerji altyapısına, toplumsal kalkınma girişimlerine (LEADER) ve tarımsal-çevre tedbirlerine destek vermek suretiyle yenilik ve beceri gelişimini daha fazla desteklemektedir ( SONUÇ Avrupa Birliğine üyelik sürecinde Ortak Tarım Politikasına uyum konusunda çok önemli bir yere sahip olan Kırsal Kalkınma, Türk toplumunun hijyenik ve sağlıklı gıda tüketiminde ve tarım kesiminin refah ve hayat standardının yükseltilmesinde büyük rol oynayacaktır. Tarım sektörünün geleneksel olarak, milli gelir içindeki payı ve katkısı, istihdama katkısı, tüketim harcamaları içindeki payının yüksekliğinin yanı sıra beslenme ve sanayi açısından temel ihtiyaç maddelerini üreten bir sektör olması nedeniyle, ulusal ekonomide çok önemli bir yere sahiptir. Ancak, Türk tarımının; tarım işletmelerindeki sorunlar, düşük teknolojik düzey, verimlilik düzeyinin düşük olması gibi sorunlara bağlı bir şekilde tarım ürünlerinin bir çoğunda, büyükbaş hayvancılık dahil Birlik ile rekabet imkanı düşüktür. Bu bakımdan ülkemizin kırsal altyapı ve teknoloji kullanımını verimliliği arttıracak bir anlayışla AB kırsal kalkınma fonlarını (IPARD) doğru ve etkin bir şekilde kullanmalıdır. Aksi takdirde, tarım açısından Türkiye'nin hem AB ve hem de küresel rekabet imkanlarını kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir te başlayan halen IPARD II ile devam eden bu süreci etkin ve verimli kullanabilmesi için bu fonlardan yararlanan ülkelerin bilgi ve tecrübelerinden yararlanmalıdır. IPARD`ın programlama ve uygulama unsurlarının eski aday ülkelere uygulanan yöntem ve kurallara büyük ölçüde benzerlik gösterecek olması ülkemizin hazırlıkları için bir fırsattır. Bu bağlamda, sekiz yeni üye ve iki aday ülkenin uygulama prosedürleri farklı örnekler sunmaktadır. Bu örneklerin iyi değerlendirilmesi ve ülkemiz için en ideal yapının seçilmesi programın uygulama etkinliği ve verimliliği açısından önemli rol oynayacaktır. Dolayısıyla kırsal kalkınma planlarının katılımcı ve tarım sektörünün ihtiyaçlarına uygun hazırlanmalıdır. IPARD programının Türk tarımının kırsal kalkınma sorunlarının tümünü çözeceği bir anlayışta rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017

12 İ.BAYSUĞ doğ değildir. Buna rağmen, mali desteğin büyüklüğü dikkate alındığında, kullanılacak fonların verimli ve etkin bir şekilde kullanılması ihtiyaç analizlerinin gerçekçi ve doğru yapılması konusunda TKDK ya önemli görevler düşmektedir.tam üyelik yolunda AB politikalarına uyum sürecinde kırsal kalkınma da ülkemizde AB politikalarına her alanda uyum olduğu gibi kırsal kalkınma alanında da uyum sağlamak zorundadır.. IPARD Programı yalnızca 800 Milyon Euro luk bütçesiyle beş yıllık bir sürede ( ) kullandırılmak üzere tahsis edilmiştir. Bu desteklemenin tek başına Türkiye nin tarımsal verimliliğinde yalnızca küçük çaplı bir artış yaratması beklenebilir. Fakat söz konusu sınırlılıklarına rağmen bir örnek teşkil etmesi ve kendini ispat etmesiyle; ülkemizde süregelen yanlışlıkların düzeltilmesi ve yapısal dönüşümün gerçekleştirilmesinin önünü açıcı bir rol oynaması IPARD ın ülkemiz tarımına yapabileceği en önemli katkıyı oluşturacaktır. KAYNAKÇA ANONİM, T.C. Kalkınma Bakanlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Tarım Dairesi Başkanlığı. ANONİM, Avrupa Birliği ne Üyelik Yolunda Türkiye Kırsal Kalkınma Politikası Raporu, Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Ankara. ANONİM, 2015, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü AB Yapısal Uyum Yönetim Otoritesi Katılım Öncesi Yardım Aracı-Kırsal Kalkınma IPARD BAKIRCI, M.,2006. Avrupa Birliği Yeni Dönem Kırsal Kalkınma Politikası, Türkiye'nin Uyumu ve Yaratacağı Etkiler, İstanbul, 2006.s.49 DİNLER, Z Tarım Ekonomisi, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa. s EREN, T Kırsal Kalkınmada Bir Model: Köylere Hizmet Götürme Birliği Malkara Uygulaması, DPT Yayınları No: 2312, Ankara. 77s. GÜDER, G., Avrupa Birliği Kırsal Kalkınma Politikalarıve Değişim Eğilimleri. Ankara. (Erişim Tarihi ). GÜLÇUBUK, B., AB ve Türkiye de Kırsal Yapı ve Kırsal Kalkınma. Ankara. (Erişim Tarihi ). 3 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov

13 Dönemi Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Bileşeni.. TURHAN, M.S., Avrupa Birliği Üyeliği Yolunda Türkiye Kırsal Kalkınma Tedbirleri Uygulama Süreci. TKB DİATK, AB Uzmanlık Tezi, Ekim, Ankara YILDIZ, F.F., AB Katılım Öncesi Aracı Kırsal Kalkınma Bileseni (IPARD) Kapsamında Türk Tarımındaki Dönüsüm Süreci, Türktarım Dergisi, 167, 20-28, Ankara s. i. Erişim Tarihi, rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), Nov. 2017