Nall ıhan-hoşebe Orman İ çi Dinlenme Yerinin Rekreasyon Kaynaklar ı n ı n Geliştirilmesi *

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, 10 (1) Nall ıhan-hoşebe Orman İ çi Dinlenme Yerinin Rekreasyon Kaynaklar ı n ı n Geliştirilmesi * Nilüfer KORKMAZ' Nilgül KARADEN İZ' Geliş Tarihi: Özet: Bu ara şt ı rma, Ankara çevresinde bulunan ve özellikle Nall ı han ve Beypazar ı ilçelerinin rekreasyon ihtiyac ı n ı karşı lamaya hizmet eden Nall ı han-hoşebe Orman Içi Dinlenme Yerinin rekreasyon kaynaklar ı n ı n belirlenmesi ve bu kaynaklar ı geli ştirme olanaklar ı n ı n saptanmas ı amac ı yla yürütülmü ştür. Ara şt ı rma alan ı n ı n do ğ al ve kültürel kaynaklar ı n ı n belirlenmesi çal ışman ı n önemli bir bölümünü olu şturmaktad ı r. "Orman İçi Rekreasyon Potansiyeli Değerlendirme Yöntemi" çerçevesinde bu kaynaklar ı n rekreasyon de ğerleri tespit edilmi ştir. Di ğer yandan, ara ştı rma alan ı nda piknik alan ı özelliklerinin ve ziyaretçi istek ve ihtiyaçlar ı n ı n saptanmas ı na yönelik bir anket gerçekle ştirilmiş ve değerlendirme bölümünde bu anketin sonuçlar ı ndan da yararlan ı lm ışt ı r. Son olarak araşt ı rma alan ı n ı n rekreasyon potansiyeli belirlenmi ş ve rekreasyon kaynaklar ı n ı n geli ştirilmesi için öneriler geli ştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: orman içi dinlenme yeri, Nall ı han-ankara, Ho şebe, rekreasyon kaynaklar ı Improvement of Recreational Resources of Nall ı han-hoşebe Forest Recreation Area Abstract: This research has been performed for determining the recreational resources of the Nall ı han-hoşebe forest recreation area, that serves Nall ı han and Beypazar ı district population and to determine the possibilities of the development of these resources. Determining of the natural and cultural resources forms an important part of this research. In the frame of the "Evaluation Method of Forest Recreation Potential", recreational values of these resources has been determined. On the other hand, a questionnaire has been prepared for determining the features of the visitors and the picnic area and the needs and the requests of the visitors. Additionally, in the evaluation part, the results of this questionnaire were used. Finally, the recreation potential of the study area was determined and suggestions were put forward in order to develop the recreational resources. Key words: forest recreation area, Nall ı han-ankara, Ho şebe, recreational resources Giriş Günümüz sanayile şmeyle beraber h ızla geli şen kentler; h ızl ı nüfus art ışı, k ırdan kente göç, kentlerdeki yoğun iş ya şam ı, hava ve gürültü kirlili ği gibi sorunlarla karşı karşıyad ır. Kentli insan, yo ğun kent ve i ş yaşam ı içinde ruh ve beden sa ğ l ığı n ı kaybetmekte, ya şamdaki verimini yitirmekte ve rekreasyon ihtiyac ını yoğun bir şekilde hissetmektedir. Bugün insanlar ın rekreasyon ihtiyaçlar ı n ı karşı layan en önemli yerlerden biri k ırsal rekreasyon alanlar ıd ı r. Kent yak ı n ı nda bulunan ve orman rejimine giren, halk ı n rekreasyon ihtiyac ı n ı karşı lamak üzere ayr ı lm ış olan "orman içi dinlenme yerleri" ise önemli k ırsal rekreasyon alanlar ı ndand ı r. Ülkemizde kentlerin bir ço ğu, son derece s ı n ı rl ı aç ı k ve ye şil alanlara sahiptir. Giderek daha da h ızla artan yap ı laşma ve rant kavgalar ı, bu s ı n ı rl ı alanlar ın da elden ç ı kmas ına neden olmaktad ır. Bununla birlikte, ekonomik olu şlar ı, ulaşı m kolayl ığı, rekreasyon olanaklar ı ve doğal güzellikleri nedeniyle orman içi dinlenme yerleri, günümüz kentlisi için cazip rekreasyon alanlar ı haline gelmi ştir. Ancak, orman içi dinlenme yerleri yo ğun ve yanl ış kullan ımdan kaynaklanan bask ılara ve onar ı lmas ı mümkün olmayan olumsuz etkilere maruz kalmaktad ı r. Bu etkiler, özellikle kent çevresinde bulunan orman içi dinlenme yerlerinin yetersiz say ıda ve kapasitede olmas ından, ziyaretçilerin bu alanlar ı yanl ış kullanmas ından ya da orman içi dinlenme yerinin yanl ış ve eksik planlanmas ı ndan kaynaklanmaktad ı r. Çal ışmada, Ankara'ya 160 km uzakl ıkta bulunan ve ço ğunlukla Nall ıhan ilçe merkezi ile çevresinde bulunan Çay ırhan, Beypazar ı gibi yerle şimlere hizmet eden Hoşebe Orman İçi Dinlenme Yeri, rekreasyon olanaklar ı aç ı s ından incelenmi ştir. Çal ışmada öncelikle rekreasyon ve orman içi dinlenme yeri kavramlar ı incelenmi ş, alan ı n mevcut kullan ım özellikleri, do ğal kaynak özellikleri ve kullan ıc ı özellikleri tespit edilmi ştir. Bunun sonucunda elde edilen veriler de ğerlendirilmi ş ve Nall ı han-ho şebe Orman içi Dinlenme Yerinin tahribini önleyecek, ancak alan ı n rekreasyon olanaklar ından en iyi şekilde yararlan ı lmas ı n ı ve rekreasyon olanaklar ı n ın geli ştirilmesini sağlayacak öneriler sunulmu ştur. Materyal ve Yöntem İnceleme alan ı olan Nall ı han-ho şebe Orman İ çi Dinlenme Yeri, Ankara'n ın Nall ıhan ilçesine 3 km uzakl ıktad ı r. * Yüksek Lisans Tezi'nden haz ı rlanm ışt ı r Ankara Üniv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarl ığı Bölümü-Ankara

2 KORKMAZ, N. ve N. KARADEN İ Z, "Nall ı han-ho şebe orman içi dinlenme yerinin rekreasyon kaynaklar ı n ı n geli ştirilmesi" 25 Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri, Nall ıhan ve çevresinde, halk ın rekreasyon ihtiyac ın ı kar şılayan, do ğal kaynaklar aç ıs ından de ğerli ender rekreasyon alanlar ı ndan biridir. Kaynak bozulmalar ı n ı önlemek ve kullan ı c ı lar ı n alandan daha fazla yararlanmas ı n ı sağlamak amac ıyla inceleme alan ı olarak seçilmi ş ve rekreasyon kaynaklar ı n ı n geli ştirilmesi hedeflenmi ştir. Ara şt ırmada inceleme alan ına ait 1/ ölçekli konum, 1/ ölçekli toprak yap ı s ı, 1/ ölçekli yüzey şekilleri ve 1/500 ölçekli e ğim haritas ı ndan yararlan ı lm ışt ır. Bu haritalar ın haz ı rlanmas ı nda, Karayollar ı Genel Müdürlü ğ ü (2000), Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğü (1992), Milli Parklar Genel Müdürlü ğü (1992) ve Kiper (1994)'in haritalar ı esas al ı nm ışt ı r. Ara şt ı rmada Meteoroloji Genel Müdürlü ğü verilerinden, Milli Parklar Genel Müdürlü ğünün haz ı rlam ış olduğu rapor ve seminerlerden ve konuya ili şkin yerli ve yabanc ı literatürden ve internet taramalar ından elde edilen dokümanlardan yararlan ılm ışt ı r. Alanda çekilen foto ğraflar ise değerlendirme a şamas ında yararlan ı lan diğer yard ı mc ı materyali olu şturmaktad ı r. Ara şt ırmada do ğal ve kültürel kaynaklar temel al ınarak, bunlar ın analizi sonucunda alan ın rekreasyon potansiyelinin saptanmas ı n ı ve bu potansiyelin geliştirilmesine yönelik olanaklar ı n belirlenmesini sa ğ layacak bir yöntem izlenmi ştir. Buna göre: do ğal kaynaklara ili şkin envanterler haz ı rlanm ış, kültürel verilere ili şkin veriler toplanm ış, toplanan veriler rekreasyon potansiyeli aç ıs ı ndan de ğerlendirilmi ş, alan ın rekreasyon potansiyelinin geliştirilmesi olanaklar ı tespit edilmi ştir. Ara şt ı rmada Gülez (1990)'in "Orman içi Rekreasyon Potansiyeli Saptanmas ı" yönteminden yararlan ı lm ışt ı r. Gülez (1990)'in geli ştirdiği yöntem, orman içi dinlenme yerinde güncel rekreasyon potansiyelinin kolayl ıkla saptanmas ı n ı sa ğlamaktad ı r. Ağı rl ık puanlar ın ı n verildi ği Orman içi Rekreasyon Potansiyeli De ğerlendirme Formu (ORPDF), tüm özellikleri sistemli bir şekilde bir araya toplad ığından, olumsuz ya da geli ştirilebilecek faktörler kolayca tespit edilebilmektedir. S ı n ı rl ı verilere sahip olunan alanlar hakk ında iklim verileri d ışı nda istatistiksel bir bilgi gerektirmemektedir. Gelecekteki rekreasyon potansiyelini de de ğerlendirme olana ğı sunduğundan bu yöntemin ara şt ırma konusuna daha uygun oldu ğ u dü şünülmüş ve ara şt ı rma yöntemi olarak seçilmi ştir. Bu yönteme göre rekreasyon potansiyeli, a şa ğıda belirtilen e şitlikten yararlan ılarak hesaplanmaktad ı r. P+I+U+RK+OSE = % RP Sembollerin anlamlar ı ve alabilecekleri maksimum de ğerler Çizelge 1'de verilmektedir. Yöntemdeki öğeleri bir araya toplayan ve orman içi dinlenme yeri için o ö ğelerin en çok alabilecekleri puanlar ı da gösteren ORPDF, Çizelge 2'de verilmi ştir. Ara şt ı rmada, Pehlivano ğlu (1986) ve Kurum (1992)'den yararlan ılarak orman içi dinlenme yerine gelen ziyaretçilerin özellikleri ve alana yönelik özellikler, eksiklikler ve taleplere yönelik bir anket haz ı rlanm ış, Devlet istatistik Enstitüsü'ne sunulmu ştur. Anket, enstitü uzmanlar ı n ı n görü şleri do ğ rultusunda düzeltilerek, bir hafta sonunda iki anketör taraf ından ara şt ı rma alan ı na gelen 50 ziyaretçiye uygulanm ışt ır. Yap ı lan ankette piknik alan ına yönelik sorular ile ziyaretçi özellikleri, e ğilimleri ve isteklerine yönelik sorular sorulmu ş, tüm anket verileri, bilgisayar ortam ı na aktar ı larak, grafiksel sonuçlar elde edilmi ştir. Çal ış man ın son a şamas ında, tüm alan verileri ORPDF yöntemine göre de ğ erlendirilmi ştir. Bu de ğerlendirme sonucunda alana ili şkin yüksek de ğerdeki rekreasyon kaynaklar ı saptanm ışt ı r. Dü şük de ğerdeki rekreasyon kaynaklar ı n ın baz ı lar ı n ın geliştirilmesi olanaklar ı tespit edilmeye çal ışı lm ışt ı r. Araşt ı rma Bulgular ı Anket sonuçlar ından elde edilen bulgular: Rekreasyon kaynaklar ı n ı belirleme ve geli ştirme konusunda kararlar ı n al ınabilmesi için alana ait verilerin incelenmesi yan ında kullan ı c ı özellikleri ile istek ve önerilerinin de göz önünde bulundurulmas ı gerekmektedir. Bu amaçla olu şturulan anket, Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri ziyaretçilerine ve piknik alan ına yönelik sorular ı içermektedir. Anket çal ışmas ından elde edilen sonuçlar, inceleme alan ıyla ilgili verileri ve ziyaretçilerle ilgili sosyoekonomik verileri içermesi aç ı s ı ndan önem ta şı maktad ı r. Anket sonuçlar ı na göre, ziyaretçiler piknik alan ı n ı %80 oran ında Haziran, Temmuz, A ğustos dönemlerinde, %12 oran ı nda Eylül, Ekim ve Kas ı m aylar ında, %8 oran ında ise Mart, Nisan, May ıs aylar ı nda ziyaret etmektedirler. Buna göre piknik alan ı çoğunlukla yaz ın kullan ı lmakta, sonbahar ve ilkbaharda az say ıda ziyaretçi gelmektedir. K ış aylar ında ise piknik alan ı kullan ı lmamaktad ı r. Ziyaretçilerin alana gelirken tercih ettikleri araç türünü %92 oran ıyla özel araçlar olu şturmaktad ı r. Ziyaretçiler bulunduklar ı yerin uzakl ığına göre, genellikle kendi araçlar ı ile piknik alan ına gelmektedirler. Ayr ıca Nall ıhan'da oturan kullan ı c ı lar ı n bir k ı sm ı yak ı nl ığı nedeniyle piknik alan ına yaya olarak gelmektedirler. Piknik alan ına yaya olarak gelenlerin oran ı %8 olarak belirlenmi ştir. Ankete göre piknik alan ına %32 oran ıyla en çok ayda bir gelinmektedir. Bunu %22'lik oran ıyla haftada bir ve Çizelge 1. Rekreasyon potansiyelini de ğerlendirmede kullan ı lan değerler (Gülez 1990) Sembol P İ U RK OSE % RP Anlam ı Peyzaj de ğeri iklim değeri Ulaşı labilirlik Rekreatif kolayl ı k Olumsuz etkenler Rekreasyon potansiyeli (%) Maksimum puan (ö ğenin a ğı rl ık puan ı ) (minimum -10) 100

3 26 TARIM BiLIMLER İ DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 1 Çizelge 2. Orman içi rekreasyon potansiyelini de ğ erlendirme formu (Gülez 1990) Formüldeki öğeler Değ. puan ı O ğenin özellikleri Max. puan Aç ı klama Puan 10 ha.'dan büyük 4 Alan ı n büyüklüğü ha ha ha 1 Ağaçl ık, çal ı l ı k, çay ı rl ı k 7-8 Yaln ız a ğaçl ık ve çay ı rl ı k 6-7 Çal ı l ık, çay ı rl ı k, seyrek a ğaçl ı k 5-6 Bitki örtüsü 8 Çay ı rl ı k, seyrek a ğaçl ı k 4-5 Yaln ız çal ı l ı k ve çay ı rl ık 3-4 Çal ı l ı k, seyrek a ğaçl ık 3-4 Çay ı rl ı k, seyrek çal ı l ı k 2-3 Peyzaj de ğ eri Yaln ız çay ı rl ı k (P) Deniz k ı y ısı 7-8 Deniz, göl, akarsular 8 Göl k ı y ısı 6-7 Akarsu k ıyıs ı 4-5 Dereler 1-4 Düz alan 5 Yüzeysel durum Hafif dalgal ı 4 5 Az meyilli, yer yer düzlük 3 Az engebeli 2 Orta engebeli 1 Panoramik görünümler 3-4 Görsel kalite 4 Güzel görü ş ve vistalar 2-3 Alan ın genel görsel estetik de ğeri Örneğin doğal an ıt, ça ğlayan, ma ğara, 1-6 Diğer özellikler 6 tarihsel ve kültürel de ğerler, yaban hayvanlar ı, ku şlar vb. Yaz aylar ı (Haz. Tem. A ğus ) ortalamas ı S ıcakl ı k 10 C P. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 Yaz aylar ı (Haz. Tem. Ağus.) toplamlar ı mm Yağış iklim değeri P 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 ( İ ) Yaz aylar ı bulutluluk ort. Güne şlenme 5 Bulutluluk: 0-2, 2-4, 4-6, 6-8, 8-9 P Yaz aylar ı ortalama rüzgar h ız ı Rüzgarl ı l ık 2 1 m/sec'den az 2 m/sec 1 Akdeniz, Ege, Marmara k ı y ı band ı 3-4 Bulundu ğu bölgenin Karadeniz k ıyı band ı 2-3 turistik önemi 4 Önemli karayolu güzergahlar ı, turizmde öncelikli yöreler 20 km'ye kadar uzakl ı k 4-5 Bulundu ğu bölgede en az nüfuslu kent 5 50 " " " " 2-3 olmas ı Ula şı labilirlik 200 " " 1-2 (U) Yürüyerek 1 saate kadar ya da ta şıtla 0-4 Ula şı lan zaman süresi 1/2 saat 3 (yak ındaki en az A-1 " 2 nüfuslu kentten) 1-2 " 1 2-3" Yürüyerek gidebilme ya da her an ta şıt 3-4 Ulaşım (taksi ve özel oto 4 bulabilme d ışında) Belirli saatlerde ta şıt bulabilme Ula şımda di ğer kolayl ıklar 3 Örneğin teleferik olmas ı, denizden ulaşabilme vb. Piknik tesisleri 4 Sabit piknik masa, ocak vb. (niteliklerine 1-4 göre) Su durumu 3 içme ve kullanma su olanaklar ı (niteliklerine göre) Sabit geceleme tesisleri 2 Geceleme tesisleri 2 Çad ı rl ı ya da çad ırs ız kamp kurabilme 1-2 Rekreatif olanaklar ı kolayl ı klar WC'ler 2 Niteliklerine göre 1-2 (RK) Otopark 2 Niteliklerine göre 1-2 K ır gazinosu, sat ış büfesi 2 Niteliklerine göre 1-2 Bekçi ve görevliler 2 Sürekli bekçi / görevli 2 Hafta sonlar ında görevli 1 Diğer kolayl ıklar 3 Örneğin plaj, kabin ve du ş tesisleri, kiral ık sandal, top vb. (niteliklerine göre) Hava kirliliği Kirlilik derecesine göre -1 - (-3) Güvence durumuna göre Güvenceli olmamas ı -2 Olumsuz -1 (-2) etkenler Su kirliliğ i -1 Deniz, göl ve akarsular için (OSE) Bak ıms ızl ı k -1 Alanda yeterli bak ımın yap ılmamas ı Gürültü -1 Trafık, kalabal ık vb. gürültüler Diğer olumsuz Örneğin taş çak ıl ocaklar ı, in şaat ve fabrika kal ınt ılar ı vb. -2 etkenler -1 (-2) Genel Toplam Puan ya da Orman içi Rekreasyon Potansiyeli (%):

4 KORKMAZ, N. ve N. KARADEN İZ, "Nall ı han-ho şebe orman içi dinlenme yerinin rekreasyon kaynaklar ı n ı n geli ştirilmesi" 27 onbeş günde bir gelme s ı kl ığı izlemektedir. Di ğer yandan çok ender gelenler %18, y ı lda bir gelenler %8, ilk kez gelenler ise %2 oran ına sahiptir. Piknik alan ı n ı en fazla ziyaret etme oran ı n ı n ayda bir olmas ı, piknik alan ı n ı n kullan ı m yoğ unlu ğu hakk ı nda bilgi vermektedir. Kullan ı m yo ğunlu ğunun dü şük olmas ında ula şı m zorluklar ı etkili olmaktad ı r. Ancak daha s ı k gelenlerin oran ı da çok küçük değildir ve haftada ve onbe ş günde bir gelenlerin piknik alan ına yak ın yerlerde oturduklar ı anla şı lmaktad ı r. Ziyaretçilerin %56's ı piknik alan ına 5-10 dakikada gelebilmektedirler. En dü şük oran ı ise (%2) 1-1,5 saatte gelenler olu şturmaktad ır dakikada gelenleri yak ı n mesafede, yani Nall ı han'da ya da Akdere köyünde oturanlar ı n olu şturdu ğu anla şı lmaktad ı r. Piknik alan ına en uzak mesafede oturan ziyaretçiler ise 1-1,5 saat uzakl ı kta oturmaktad ı rlar. Piknik ve alt yap ı tesisleri, ziyaretçilerin %72'si taraf ından yeterli bulunmam ış, bunun yan ı s ı ra ziyaretçilerin %24'ü tesisleri yeterli bulurken, %4'ü ise k ısmen yeterli bulmu ştur. Rekreasyon alanlar ı n ın değerlendirilmesinde önemli etkenlerden biri olan güvenlik konusunda sorulan soruya ziyaretçilerin %78'i olumlu yan ıt vermi ş ve piknik alan ı n ı güvenli bulduklar ın ı söylemi şlerdir. Bu yüksek orandan piknik alan ı nda güvenlikle ilgili fazla bir sorun ya şanmad ığı anla şı lmaktad ı r Piknik alan ı n ı ziyaretçilerin %52'si kirli, kalan %48'i ise temiz bulmaktad ırlar. Anket süresince yap ı lan gözlemlerde ise ziyaretçilerin piknik alan ı n ı kullan ı rken temizli ğe özen gösterdikleri gözlenmi ştir. Ancak piknik alan ı n ı n hemen yan ında çöp y ığı nlar ı bulunmaktad ı r. Piknik alan ında ziyaretçiler taraf ından yetersiz görülen hizmetler şu şekilde s ı ralanmaktad ır: Bak ı m (%24), çevre düzenleme (%22), çocuk oyun alan ı (%16), piknik tesisleri (%12), spor tesisi (%16), WC (%4), Büfe (%4), otopark (%2). Buna göre en önemli eksiklikler piknik alan ı n ı n bak ı ms ız olu şu ve spor tesisi olmay ışıd ı r. Orman içi dinlenme yeri ço ğunlukla çevredeki en yak ın yer olmas ı ve ula şı m kolayl ığı (%46) nedeniyle tercih edilmektedir. Orman içinde özgür olma ve temiz hava alma iste ği (%24) ise di ğer önemli tercih sebebi olarak saptanm ışt ı r. Bu verilerden piknik alan ın ın, orman içinde olmas ı ve ziyaretçilere yak ın mesafede bulunmas ı nedeniyle tercih edildi ğ i anla şı lmaktad ı r. Piknik alan ına ili şkin alt yap ı hizmetleri, ula şı m, güvenlik ve kirlilik verileri de rekreasyon kaynaklar ı aç ısından son derece önem ta şıyan özelliklerdir. Bunun yan ı s ı ra ziyaretçi verilesi, ziyaretçilerin sosyokültürel ve ekonomik yap ıs ı n ı ortaya koyabilmek ve rekreasyon alan ıyla ilgili, ili şki ve eğitimlerini belirlemek aç ıs ından önemli olduğu için ziyaretçilere, ya şlar ı, eğ itim durumlar ı, meslekleri, gelirleri, aile durumlar ı ve yerle şim durumlar ı ile ilgili sorular yöneltilmi ştir. Ziyaretçilerin büyük k ı sm ı ya ş aras ı orta ya ş grubunu, kalan k ısm ı ise ya ş grubunu oluşturmaktad ı r. Ziyaretçiler piknik alan ına genellikle aileleriyle gelmektedirler. Ailelerdeki birey say ıs ına göre en yüksek da ğı l ı m ı, birey say ı s ı dört ki şi olan aileler olu şturmaktad ı r. En dü şük da ğı l ı m ı ise birey say ıs ı alt ı kişilik aileler olu şturmaktad ı r. Ziyaretçilerin meslek da ğı l ı m ı na bak ı ld ığı nda, en yüksek oran ı, % 4 O ile ev han ı mlar ı olu şturmaktad ı r. E ğitim durumunda ise % 4 6 oran ıyla ilkokul mezunlar ı en yüksek oranda bulunmaktad ı r. Ziyaretçilerin büyük çoğunluğ u Nall ıhan'da oturmaktad ı r. Arkas ından ise Beypazar ı ve Çay ırhan yerle şimleri gelmektedir. Ankara'dan ve Akdere Köyünden ise ziyaretçi bulunmamaktad ı r. Hoşebe Orman İçi Dinlenme Yerinde yap ılan anket çal ışmas ı ziyaretçilerin ekonomik ve sosyal yap ı s ı, istek ve eğ ilimleri hakk ı nda bilgi vermi ştir. Bu veriler, ara ştı rmada rekreasyon kaynaklar ı n ı n değerlendirilmesinde kullan ı lacak verilerin önemli bir k ısm ı n ı oluşturmaktad ı r. Doğal ve kültürel kaynaklardan elde edilen bulgular: Çal ışma kapsam ında ele al ı nan doğal ve kültürel verilerin rekreasyonel kaynak de ğerleri, Gülez (1990)'in orman içi rekreasyon potansiyelinin saptanmas ı yöntemiyle, orman içi rekreasyon potansiyeli değerlendirme formunda bulunan kriterlere uygun değerlendirme puanlar ı verilerek saptanm ışt ı r. Bu forma göre alan ın peyzaj de ğeri, büyüklü ğü, bitki örtüsü, su varl ığı, yüzeysel durumu, görsel kalitesi ve di ğer özellikleri kriterleriyle de ğerlendirilmi ş ve şu sonuçlar elde edilmi ştir: - Alan ın büyüklüğü 5-10 ha aras ında oldu ğundan değerlendirme puan ı buna kar şı l ık gelen 3'tür. Bitki örtüsü, çal ı l ı k, çay ı rl ık ve seyrek a ğaçl ık oldu ğundan, değerlendirme puan ı 6'd ır. Alanda peyzaj de ğeri aç ısından su kayna ğı bulunmad ığı ndan, bu kritere de ğerlendirme puan ı verilmemiştir. Yüzeysel durum, alanda az meyil ve yer yer düzlük olarak tespit edildi ğinden, de ğerlendirme puan ı 3'tür. Görsel kalite olarak alan ın güzel görü ş ve vistalara sahip oldu ğu belirlendi ğinden, değerlendirme puan ı, 3'tür. Peyzaj değeri aç ı s ından alan ı n diğer bir özelli ği, an ıt a ğaç niteli ğ indeki ard ıç ağaçlar ıd ı r. Bu de ğer, 5 puan olarak değerlendirilmi ştir. Buna göre alan ın peyzaj de ğeri, P=20'dir. Değerlendirme formunda yer alan ö ğelerden biri de iklimdir. iklim değeri olarak, s ıcakl ık, ya ğış, güneşlenme, rüzgarl ı l ık de ğerleri ele al ı nm ışt ır. Bu değerlerin yaz aylar ındaki ortalamalar ı ve toplamlar ı de ğerlendirmeye tabi tutulmu ştur. Yaz aylar ı, orman içi rekreasyon aktivitelerinin en yo ğun olduğu dönemler oldu ğundan bu dönemdeki değerlerin tespit edilmesi ve puanland ı r ılmas ı değerlendirme yöntemi aç ısı ndan uygun görülmü ştür. - Alanda yaz aylar ındaki s ıcakl ık ortalamas ı 22C ğundan, değerlendirme puan ı 7'dir. Yaz aylar ı ndaki oldu yağış toplam ı 33 mm oldu ğundan, çizelgede en dü şük değer olan 50 mm'ye kar şı l ık olarak al ınm ış ve 8 değerlendirme puan ı verilmi ştir. Alan ın güneşlenme durumu 4'tür ve ayn ı puana karşı l ık gelmektedir. Rüzgarl ı l ık ise yaz aylar ı ortalama rüzgar h ız ıd ı r ve alanda

5 28 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 1 2 m/s oldu ğundan de ğerlendirme puan ı 1'dir. Buna göre iklim değeri, İ = 20 olarak belirlenmi ştir. Di ğer bir rekreasyon kaynak de ğeri olan ula şı labilirlik ise, alan ı n bulundu ğu bölgenin turistik önemi, bulundu ğ u bölgedeki büyük ve küçük yerle şim yerlerine uzakl ığı, alana ula şı labilirlik ve ula şı m kolayl ı klar ı kriterleriyle de ğerlendirilmi ştir. - Orman içi dinlenme yerinin turistik önemi, Ankara- İstanbul karayolu üzerinde olmas ı ndan kaynaklanmaktad ır. Bu de ğer, 3 puan olarak tespit edilmi ştir. Alan ın bulundu ğu bölgede en az nüfuslu kent olan Beypazar ı 50 km uzakl ı kta bulunmaktad ı r ve bu kriterin de ğerlendirme puan ı 3'tür. Alana ula şı m süresi Nall ı han ilçesinden ta şıtla yar ı m saatten az oldu ğundan, de ğerlendirme puan ı 4'tür. Alana yürüyerek gidilebildi ğinden, ancak alana giden taksi ya da oto d ışı nda bir araç bulunmad ığı ndan de ğerlendirme puan ı 3 olarak verilmi ştir. Ula şı m ı kolayla şt ıracak ba şka imkanlar olmad ığı ndan ula şı mda kolayl ıklar kriterine puan verilmemi ştir. Bu kriterlerin puanlar ı topland ığı nda ula şı m değeri, U = 13 olarak belirlenmi ştir. - Rekreatif kolayl ı k, alan ın sunduğu tesisler ve kolayl ı klar ı içeren rekreasyon de ğeridir. Bu de ğerlerden ilki piknik tesisleridir. Piknik tesisleri alanda yap ı lan gözlemler ve tespitlerle yeterli say ıda görüldü ğünden ancak nitelik olarak yetersiz bulundu ğundan, değerlendirme puan ı 2'dir. Alan ın içme ve kullanma suyu olanaklar ı yeterlidir ve bu kriterin de ğeri 3'tür. Alanda ziyaretçiler için geceleme tesisleri bulunmad ığından bu kritere puan verilmemi ştir. Alanda WC'ler ve otopark yeterli olup, de ğerlendirme puan ı 2'dir. Alanda k ı r gazinosu vard ır ancak sat ış büfesi bulunmamaktad ı r. Bu nedenle de ğerlendirme puan ı 1'dir. Alanda güvenlik aç ı s ı ndan bekçi bulunmaktad ı r ancak, sadece gündüzleri görev yapmaktad ı r ve yeterli de ğ ildir. Güvenlik aç ı s ı ndan değerlendirme puan ı 1 olarak verilmi ştir. Bunlar ı n d ışında alanda rekreatif kolayl ık sa ğlayan bir de ğer bulunmamaktad ır. Buna göre bu bölümün rekreatif kolayl ı k değeri, RK = 11'dir. Son olarak rekreasyon de ğerini olumsuz etkileyen faktörler de ğerlendirilmi ştir. Bunlar, hava kirlili ğ i, güvenlik durumu, su kirlili ğ i, bak ı ms ızl ı k, gürültü ve di ğer olumsuz etkenlerdir. - Alanda hava kirlili ği karayoluna yak ın olmas ı nedeniyle görülmektedir. Ancak, karayolundan uzakl ı k ve bitkisel örtünün ve yüksekli ğin olumlu etkileri nedeniyle puan ı 1 olarak saptanm ışt ı r. Alanda giri ş kontrol birimi olmad ığı ndan alan ı n güvenli ği yetersiz bulunmu ş ve bu kriter de 1 olarak de ğerlendirilmi ştir. Alanda su varl ığı aç ı s ı ndan yeterli derecede bir kaynak görülmedi ğ inden, su kirlili ği kriterine puan verilmemi ştir. Alan ın bak ı m ı ise yetersiz görüldü ğünden bu kritere 1 puan verilmi ştir. Gürültü aç ı s ı ndan ise alandan geçen ve Nall ı han ve Akdere Köyüne hizmet eden ve Akdere Köyünü Ankara İstanbul yoluna ve Nall ıhan'a ba ğlayan yol olmas ı nedeniyle yo ğunluk kazanan asfalt yol nedeniyle 1 puan olarak de ğerlendirilmi ştir. Di ğer olumsuz etken ise alan s ı n ı r ında bulunan çöp alan ıd ı r ve bu nedenle bu kriterin de ğerlendirme puan ı -1 olarak verilmi ştir. Rekreasyon kaynak de ğeri aç ı s ı ndan olumsuz etkenler (OSE) puan ı toplam ı ise -5 olarak bulunmu ştur. Buna göre Ho şebe Orman içi Dinlenme Yerinin şimdiki rekreasyon potansiyeli; P+1+U+RK+OSE=VoRP (-5)=%59'dur. Bu oranlara göre alan ın rekreasyon de ğerinin dü şük oldu ğu görülmektedir. Ara şt ı rman ın amac ı olan rekreasyon potansiyelinin geli ştirilmesi olanaklar ı ise, rekreasyon potansiyeli de ğerlendirme formuna göre son bölümde ele al ı nacakt ı r. Tart ışma ve Sonuç Rekreasyonel aktiviteler günümüz insan ı n ın önemli bir ihtiyac ı haline gelmi ştir. Ülkemizde göç, h ı zl ı ve plans ız kentle şme, yoğun iş ya şam ı gibi faktörler nedeniyle insanlar dinlenmek ve yenilenmek için do ğal alanlara yönelmektedir. Özellikle kent içinde ve kent çevresindeki ye şil alanlar, kent insan ı n ın rekreasyon ihtiyac ı n ı karşı lad ığı önemli alanlar haline gelmi ştir. Kent çevresinde bulunan orman içi dinlenme yerleri ise doğal zenginlikleri, temiz havas ı ve ula şı labilirlikleri ile kent insan ı n ı çeken önemli rekreasyon alanlar ı d ı rlar. Ancak, nüfusun h ızla artmas ı ve giderek artan rekreasyon ihtiyac ı, tüm do ğ al alanlar ı n olduğ u gibi orman içi dinlenme yerlerinin de bu ihtiyac ı kar şı layamamas ına neden olmaktad ı r. İ nsanlar ın rekreasyon taleplerini kar şı lamak, kent yak ı nlar ında bulunan bu alanlar ı n rekreasyon potansiyellerinin artt ı r ı lmas ı ve yeni orman içi dinlenme yerlerinin düzenlenmesi ile mümkün olmaktad ır. Bu düzenlemeler ile yo ğunluktan kaynaklanan olumsuz etkiler önlenirken ve orman içi dinlenme yerlerinin kaynaklar ı n ı n korunmas ı ve süreklili ği de sa ğlanabilir. Hoşebe Orman içi Dinlenme Yeri, öncelikle Ankara İ li içindeki ender orman içi dinlenme yerlerinden biri olmas ı aç ısından önem ta şı maktad ı r. Özellikle Nall ıhan ve çevresinde bulunan Çay ırhan ve Beypazar ı halk ın ı n rekreasyon gereksinimlerini kar şı layan alanlardan biridir. Ziyaretçilerin ve alan ı n özelliklerini, alandaki eksiklikleri ve alana yönelik talepleri belirlemek amac ı yla haz ırlanan anket, çal ışman ın önemli bir k ı sm ı n ı olu şturmu ştur. Yeterli denek say ı s ı n ın 50 kişi olarak belirlenmesi nedeniyle anket tek bir seferde uygulanm ışt ı r. Ancak, anketin, yaz aylar ı nda farkl ı dönemlerde uygulanmas ıyla daha sa ğ l ı kl ı sonuçlar elde edilmesi aç ı s ı ndan yararl ı olaca ğı dü şünülmektedir. Ho şebe Orman lçi Dinlenme- Yeri, orman içi rekreasyon potansiyeli de ğerlendirme formuna göre peyzaj de ğeri aç ı s ından yüksek, rekreatif kolayl ı klar aç ı s ından dü şük değere sahiptir. Alan ın doğal kaynaklar aç ısından ve Nall ıhan ile di ğer çevre yerle şimlere rekreasyon olanaklar ı sa ğlamas ı yönünden önemi dü şünüldü ğünde, do ğal kaynaklar ı n ı n korunmas ı ve rekreasyon olanaklar ı n ın artt ı r ı lmas ı gerekti ği ortaya ç ı kmaktad ı r.

6 KORKMAZ, N. ve N. KARADEN İZ, "Nall ı han-hoşebe orman içi dinlenme yerinin rekreasyon kaynaklar ı n ın geli ştirilmesi" 29 Bu amaçla Ho şebe Orman içi Dinlenme Yerinin gelecekte rekreasyon potansiyelinin artt ı r ı lmas ı olanaklar ı, orman içi dinlenme yeri rekreasyon potansiyelini de ğerlendirme formu temel al ınarak Orman içi Dinlenme Yeri Rekreasyon Potansiyelini Geli ştirme Formunda değerlendirilmi ş ve a şağıdaki sonuçlara var ı lm ışt ı r: Alan ı n peyzaj ve iklim de ğerlerini değ iştirme olana ğı olamayaca ğından, ula şılabilirlik ile rekreasyonel kolayl ıklara ili şkin özelliklerin geli ştirilmesi ile alandaki olumsuz etkilerin azalt ı lmas ı olanaklar ı üzerinde durulmu ştur. - Buna göre; alana ula şı labilirlik kriteri incelendi ğinde; alana her an ta şıt bulabilme olana ğı n ın olmad ığı ortaya ç ı km ışt ır. Ziyaretçi verilerinden Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri'ne Beypazar ı ve Çay ırhan'dan gelen ziyaretçilerin özel araçlar ıyla geldikleri görülmektedir. Bu yerle şimlerden arabas ı olmayan insanlar ın da orman içi dinlenme yerinden faydalanabilmeleri için yerel belediyelerce toplu ta şım araçlar ın ın tahsis edilmesi yerinde olacakt ır. Böylelikle bu kriterin gelecekte alaca ğı puan, U = 13+4=17 olacakt ı r. - Rekreatif kolayl ı klar incelendi ğinde; piknik tesislerinin nitelik olarak yetersiz oldu ğu ve spor tesislerinin olmad ığı görülmektedir. Bu nedenle ara şt ı rma alan ında niceliksel olarak yeterli görülen piknik üniteleri, çocuk oyun aletleri vb. tesislerin niteliklerinin de artt ı r ı lmas ı gerekmektedir. Bu nedenle eski ve kullan ılamayacak durumdaki donat ılar ın yenilenmesi yerinde olacakt ı r. Ziyaretçi verilerinden anla şı ld ığına göre alanda spor tesislerine ihtiyaç duyulmaktad ır. Bu nedenle rekreasyon olanaklar ı n ı artt ı rmak ve ziyaretçilerin rekreasyon ihtiyaçlar ı n ı karşılamak amac ıyla alanda uygun yerlerde spor tesisleri yap ı labilir. Orman içi dinlenme yerinde bir sat ış büfesinin olmamas ı, ziyaretçiler aç ı s ından önemli bir ihtiyaçt ı r. Anket sonuçlar ından ve alanda yap ılan gözlemlerden, ziyaretçilerin yiyeceklerini yanlar ında getirmelerine ra ğ- men, yiyecek, içecek vb. şeylere ihtiyaç duyduklar ı anla şı l- m ışt ı r. Bu nedenle bir sat ış büfesinin yap ı lmas ı gereklidir. Alanda sadece bir tek görevlinin bulunmas ı, özellikle hafta sonlar ı nda koruma ve denetim aç ısı ndan yetersizdir. Bu nedenle güvenlik ve denetim aç ıs ından görevlilerin artt ı r ı lmas ı gerekmektedir. Bu önlemler al ı nd ığında alan ın rekreatif kolayl ı klar aç ıs ından de ğeri, RK = 15 olacakt ı r. - Alandaki olumsuz etkenler, güvenlik, bak ım ve at ı k alanlar ı aç ı s ından tekrar ele al ı nm ışt ı r. Buna göre; Ara şt ı rma alan ında bir kontrol biriminin olmamas ı, ziyaretçilerin güvenli ği ve denetimi aç ı s ından sorun yaratmaktad ır. Piknik alan ında mutlaka giri ş kontrol biriminin bulunmas ı, cüzi bir miktar da olsa kaynak sağlamak için bilet kesilmesi ve bu yolla kullan ıc ı yoğ unluğunun zaman zaman denetlenmesinin sa ğlanmas ı gerekmektedir. Alandaki görevli say ıs ı n ı n da artt ı r ılmas ıyla birlikte alan ı n güvenlik sorunu ortadan kalkacakt ı r. Alan ı n bak ı ms ı zl ığı önemli bir sorun olarak kar şı m ıza ç ı kmaktad ır. Sunulan hizmetlerin yan ında kaynaklar ı n korunmas ı bu kriterde de ğerlendirilmi ştir. Alanda özellikle mezarl ık çevresinde yo ğun olarak bulunan ya ş l ı ard ıç ağaçlar ı n ın korunmas ı için bu k ı s ı mda piknik ünitelerine yer verilmemelidir. Di ğer k ı s ı mlarda ise bu a ğaçlar ın olduğu yerlerin çok yak ı n ı ndaki piknik üniteleri uzakla şt ı r ı lmal ıd ır. Yer yer tahrip edildi ği görülen orman alt ı örtüsünün geli şmesi için de bu bölümlerde piknik tesislerine yer verilmemelidir. Sonradan bitkilendirilen k ı s ımlardaki a ğaçlar ı n i şe bak ı m ı yap ı larak geli şmeleri sağlanmal ı d ı r. Orman içi dinlenme yerinin s ı n ı r ında bulunan ve otopark olarak kullan ı lan k ı s ımda seyrek de olsa a ğaçlar ı n zarar gördü ğü görülmektedir. Otopark alan ına uzak olan bu k ıs ımda alan ın bir bölümünün otopark olarak ayr ı lmas ı, bu alandaki tüm bitkilerin ve toprak yap ısı n ın zarar görmesini önleyecektir. Alandaki di ğer olumsuz etkenlerden biri ise piknik alan ında at ı klar ın toplanmas ı ve bo şalt ı lmas ı sorunudur. Piknik alan ındaki at ı klar halen Nall ıhan Belediyesinde toplanmaktad ır. Ancak daha önce de belirtildi ği üzere piknik alan ı n ın yan ında çöplerin bo şalt ı lmakta oldu ğu bir saha bulunmaktad ır. Bu sahan ın temizlenmesi ve piknik alan ı çevresine çöp bo şalt ı lmamas ı için gerekli önlemlerin al ı nmas ı gerekmektedir. Bu önlemler al ı nd ığında bu olumsuz etki ortadan kalkm ış olacakt ı r. Ayr ıca orman içi dinlenme yerlerinde rekreasyon faaliyetlerinden kaynaklanan olumsuz etkiler, bu alanlar ı n korunmas ı gerekti ğini ortaya ç ı karmaktad ır. Do ğal ve kültürel kaynaklar ın korunmas ı ve süreklili ğinin sağlanmas ı için doğru kullan ı m kararlar ın ın alana uygulanmas ı, yanl ış kullan ılan alanlarda gerekli koruma önlemlerinin al ınmas ı gerekmektedir (Mol 1979, Gündüz 1998). Bu de ğerlendirmelere göre, Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri'nin gelecekte rekreasyon potansiyeli; P+1+U+RK+OSE= /orp (-5)=% 67'dir. Gerekli önlemlerin al ınmas ı ile rekreasyonel kullan ımdan kaynaklanan do ğal kaynaklar üzerindeki zararlanmalar da önlenmi ş olacakt ı r. Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri daha önce sözedilen Nall ıhan ve Çay ı rhan yerle şimleri aç ı s ından son derece önemli bir rekreasyon alan ı durumundad ı r. Beypazar ı ise alandan biraz daha uzak mesafede olmas ı ve yak ı n ında cazip rekreasyon alanlar ı bulunmas ı aç ısından ikincil bir öneme sahiptir. Ho şebe Orman Içi Dinlenme Yerinin rekreasyon kaynaklar ı n ı n geli ştirilmesi, yöre halk ı n ın rekreasyon ihtiyac ı n ın karşılanmas ı ve bu alan ın tan ınmas ı ve korunmas ı aç ıs ından gerekli görülmektedir.

7 30 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 1 Kaynaklar Gülez, S Orman içi rekreasyon potansiyelinin saptanmas ı için geli ştirilen bir de ğerlendirme yöntemi. Istanbul Üniv. Orman Fak. Dergisi, 40, 2, İstanbul. Gündüz, S Koruma-Kullan ı m Ilkeleri Çerçevesinde Beynam Muhafaza Orman ı n ı n Rekreasyonel Ta şı ma Kapasitesinin Saptanmas ı Üzerine Bir Ara şt ı rma, Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enst., Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Kiper, U Nall ı han Çevresi Fiziki Co ğ rafyas ı ve Arazi Kullan ı m ı Üzerine Bir Ara şt ı rma, Gazi Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Co ğrafya Ana Bilim Dal ı, Master Tezi, Anlara. KGM, Karayollar ı Genel Müdürlü ğü, Türkiye Karayollar ı Haritas ı, Ankara. KHGM, Tar ı m Orman ve Köyi ş leri Bakanl ığı, "Ankara Ili Arazi Varl ığı Raporu", Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ğ ü Yay ı nlar ı, Il Rapor No: 06, Ankara. Kurum, E Beynam Muhafaza Orman ı ve Yak ı n Çevresinin Ankara Kenti Rekreasyon Sistemi Açısından Koruma- Kullan ı m ve Planlama Ilkelerinin Saptanmas ı Üzerine Bir Araştı rma. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enst., Doktora Tezi, Ankara. MGM, Meteoroloji Genel Müdürlü ğ ü, Nall ı han Meteoroloji İstasyonu iklim Veriler' Raporu, Ankara. Mol, T Rekreasyon alanlar ı ve orman korumas ı ili şkisi. İstanbul Üniv. Orman Fak. Dergisi, 29, 2, İstanbul. MPGM, T.C. Orman Bakanl ığı Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat ı Genel Müdürlü ğ ü Orman içi Dinlenme Yerleri Dairesi Ba şkanl ığı, Ho şebe Orman içi Dinlenme Yeri Plan Raporu, Ankara. Pehlivanoğlu, T Belgrad Orman ı n ı n Rekreasyon Potansiyeli ve Planlama ilkelerinin Saptanmas ı, İ stanbul Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İ stanbul. Ileti ş im adresi: Nilgül KARADEN İ Z Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarl ığı Bölümü-Ankara Tel: O / karaden@agri.ankara.edu.tr