Ekonomik kriz dönemlerinde bankaların kobilerle iliģkileri: Kobiler ekonomik kriz dönemlerinde bankalarla ilişkilerini nasıl yönetmeli?

Transkript

1 Ekonomik kriz dönemlerinde bankaların kobilerle iliģkileri: Kobiler ekonomik kriz dönemlerinde bankalarla ilişkilerini nasıl yönetmeli? Dr. Emin Akçaoğlu Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi 16 Aralık 2009, Ankara

2 Seminerin amaçları Bankacılıkta kredilendirmeye dair temel konular üzerinde bir kavramsal çerçeve sunmak Ekonomik kriz dönemlerinde kobilerin bankalarıyla ilişkilerini nasıl ele almaları gerektiği konusunu değerlendirmek

3 Temel finansman seçenekleri Doğrudan finansman (aracısız) Alım-satıma konu menkul kıymetler Hisse senetleri (mülkiyet sözleşmeleri) Bono ve tahviller (borç sözleşmeleri) Dolaylı finansman (aracılı) Banka kredileri (borç sözleşmeleri)

4 Bankacılık ve finansal sistem Finansal sistemin doğası ve işlevleri Finansal varlıklar ve yükümlülükler Finansal kuruluşlar ve piyasalar Finansal aracılık Finansal kuruluşun (firmanın) varlık sebebi Bankaların mevcudiyeti Banka nedir? Banka ne yapar? Bankacılık önemini yitiren bir faaliyet alanı mı? Bankalar niçin özellikli kuruluşlardır (firmalardır)? 4

5 Doğrudan ve aracılı finansman Finansal fazla veren tarafların borç vermek istedikleri tasarrufları Doğrudan (aracısız) Finansman Varlıklar Aracı Finansal KuruluĢ (Banka) Yükümlülükler Devlet ĠĢ Alemi (Firmalar) Yeni Banka Rezervleri Varlıklar Yükümlülükler Hanehalkları

6 Finansal aracılık niçin? Bankanın varlık sebebi nedir? Piyasa aksaklıkları Finansal piyasalar bütünüyle etkin olabilselerdi bankaların varlığı mümkün olabilir miydi?

7 Banka nedir? Banka bir firmadır. Banka da herhangi bir firma gibi kâr amacıyla faaliyette bulunur. Bankalar borç (mevduat ya da kredi) alır ve borç (kredi) verir. Bankacılık para iģi midir? Bankalar baģkalarının parasını kullanır.

8 Bankacılık ne işidir? Bankacılık bilgi (enformasyon) işidir. Bankalar bilgi toplar. risk analizi işidir. Bankalar risk analizi yapar. izleme işidir. Bankalar müşterilerini izler (monitoring).

9 Bankacılık ne işidir? Cred Bankacılık kredi işidir. Bankacılık kredibilite işidir. Cred [Latince] (inanç, güven, itibar) accredit credence credentials credible credit creditable creditor discredit incredible miscreant

10 Finansal aracılık maliyeti - 1 Faiz oranı a A K A M A K : Kredi Arzı A M : Mevduat Arzı T K : Kredi Talebi F 1 : Kredi Faizi Oranı F 0 : Mevduat Faizi Oranı F 1 b H : Kredi Arzının Kredi Talebine eģit olduğu denge noktası a b : Finansal aracılık F 0 maliyeti T K 0 H ĠĢ hacmi (tutar)

11 Finansal aracılık maliyeti - 2 Finansal aracılık maliyeti aşağıdakilerden oluşur: sermaye maliyeti yönetim maliyetleri borçlunun kredibilite düzeyine bağlı risk primi yasal zorunluluklardan doğan maliyetler (munzam karşılıklar, disponibilite) bankanın kârı bankanın pazarlık gücü (piyasanın yapısı)

12 Finansal aracılık maliyeti - 3 Finansal aracılık maliyeti aşağıdakilerin karşılığıdır: likidite sağlanması borçlanma maliyetinin asgariye çekilmesi (borçlular) borçluların izlenmesi için katlanılması gereken maliyetin asgariye çekilmesi (alacaklılar) Risk havuzu / portföyü oluşturulması (riskin dağıtılması / transferi)

13 Finansal aracılık maliyeti - 4 Bankaların gelirleri: Faiz gelirleri Ücret ve komisyon gelirleri

14 Bir bankanın bilançosu Aktifler BANKA A NIN BĠLANÇOSU Pasifler Borç sözleşmeleri Borç sözleşmeleri

15 Bir bankanın bilançosu Bankalar bilançolarının her iki yanında da borç sözleşmeleri bulundururlar.

16 Bir ÖFK nun bilançosu Aktifler ÖFK A NIN BĠLANÇOSU Pasifler Mülkiyet sözleşmeleri Mülkiyet sözleşmeleri

17 Bankacılıkta temel kavramlar - 1 Belirsizlik Risk Risk yönetimi Risk transferi: Sigorta sözleşmeleri ve diğer sözleşmeler (türev ürünler) Riskten kaçınma ve riskin fiyatlanması Olasılıklar ve gerçekleşenler

18 Bankacılıkta temel kavramlar - 2 Asimetrik bilgi (asymmetric information) Ters müşevvik (adverse incentive) Ahlaki risk (moral hazard) Yanlış seçim (adverse selection) Hurda sorunu (lemon problem) Müşevvik-uyumlu sözleşme (incentive compatible contract)

19 Bankacılıkta temel kavramlar - 3 Finansal sözleşmeler: Borç, mülkiyet ve sigorta sözleşmeleri Finansal aracılık Acenta maliyeti (vekâlet maliyeti) Müvekkil - vekil sorunu (principal - agent problem) İzleme (monitoring) Bedavacılık sorunu (free rider problem)

20 Bankacılıkta temel kavramlar - 4 Varlıklar ve yükümlülükler Likidite Portföy tercihleri Aktif dönüşümü Vade dönüşümü Spekülasyon Hedging

21 Bankacılıkta temel kavramlar - 5 Finansal ürün finansal sözleşme Bir finansal ürününün temel nitelikleri Likidite Vade Risk Getiri

22 Belirsizlik Olası sonuçların sayısının gerçekleşen sonuçların sayısını aştığı ve herbir olası sonuca bir olasılık değerinin atfedilemediği durumdur. Herbir olası sonuca bir olasılık değerinin atfedilebildiği risk kavramından farklıdır. Belirsizlik ölçülemez sigortalanamaz.

23 Risk Olası sonuçların sayısının gerçekleşen sonuçların sayısını aştığı ve herbir olası sonuca bir olasılık değerinin atfedilebildiği durumdur. Herbir olası sonuca bir olasılık değerinin atfedilemediği belirsizlik kavramından farklıdır. Risk ölçülebilir sigortalanabilir.

24 Bankacılıkta müvekkil vekil sorunu Bankanın ortakları [müvekkiller] Bankanın yöneticileri [vekiller] Banka [müvekkil] Bankanın çalışanları [vekiller] Banka [müvekkil] Kredi müşterileri [vekiller] Mevduat sahipleri [müvekkiller] Banka [vekil]

25 Bankalar niçin farklıdır? Sermayenin varlıklara oranı düşüktür Yüksek kaldıraç Nakit varlıkların toplam varlıklara oranı düşüktür Öngörülmeyen mevduat çekişlerini karşılamak için gelir getiren aktiflerin satılması gerekir. Kısa vadeli borçların toplam borçlara oranı yüksektir Öngörülmeyen mevduat çekişlerini karşılamak için gelir getiren aktiflerin gerekirse zararına satılması gerekir.

26 Bankacılık niçin düzenlenir? Ödeme sistemi ekonominin bütünü Güvene dayalı ilişki kredibilite ilişkisi Bulaşma etkisi sistemik risk

27 Banka sermayesinin önemi Borç (kredi) verebilme kapasitesi güvence Sermayenin yapısı Yasal düzenlemelerin gereklilikleri Sermaye yeterliliği Rekabet gücü

28 Bankaları kim izler? (monitoring) Düzenleme ve denetleme otoriteleri Derecendirme kuruluşları Borç verenler Mevduat sahipleri Başka bankalar Fon yöneticileri Basın

29 Finansal riskler Kredi riski Piyasa (fiyat) riski (faiz, kur, hisse senedi ve mal fiyatları) Faiz oranı riski Döviz kuru riski Operasyonel riskler Likidite riski Satışa zorlanma riski Usulsüzlük riski Yoğunlaşma riski Bulaşma riski (contagion)

30 Risk yönetimi Olasılığın azaltılması Kredinin amacı Borçlunun gelir düzeyi (nakit akışları) Önceden inceleme (ex ante screening) Rasyolar (e.g., kaldıraç) Sonradan izleme (ex post monitoring) Performans koşulları Müşevvik-uyumlu sözleşme

31 Risk yönetimi Olasılığın azaltılması Özsermaye katkısı (%85 kredi + %15 anapara vb.) Kredinin dilimler halinde kullandırılması Teminat Kredi tayınlama Telkin ve tavsiye Mülkiyete katılım (Alman bankaları vb.) Yönetime katılım (Alman bankaları vb.)

32 Risk yönetimi Zararın sınırlanması Çeşitlendirme (kredi portföyü) Teminat Hedge Vadeli sözleşmeler (forward contracts) Sermaye

33 Risk yönetimi Riskin başka taraflar üzerine aktarılması Vadeli sözleşmeler (forward contracts) Sigorta (kredi sigortası vb.) Sendikasyonlar (sendikasyon kredileri) Değişken faiz oranlarının kullanılması Menkul kıymetleştirme Opsiyon sözleşmeleri

34 Risk yönetimi Riskin emilmesi Riskin doğru fiyatlanması Banka sermayesinin yeterliliği

35 GERÇEKLEġME HALĠNDE ETKĠNĠN BOYUTU YÜKSEK DÜġÜK Risk matrisi GERÇEKLEġME OLASILIĞI DÜġÜK YÜKSEK

36 Felaket körlüğü (disaster myopia) Riskin gerçekleşme ihtimali çok düşük Riskin gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacak etki çok büyük

37 Ekonomik kriz? Ekonomik Kriz GSMH nın daralması (iki çeyrek üst üste)? Döviz kuru, faiz oranı gibi değişkenlerdeki olağandışı oynaklıklar? Toplam talep düşer GSMH daralır İstihdam daralır Kendi kendini besleyen bir döngü Kredi riskinin artışı Krediler daralır GSMH daralır İstihdam daralır 37

38 Ekonomik belirsizlik dönemi? Belirsizlik Riskin ölçümünün zorlaşması Risk Riskin fiyatlanması 38

39 Bankalarda ve firmalarda durum? Firmaların işi zorlaşır Kredi almak zor! (Uygun koşullarda kredi bulmak zor!) Bankaların işi zorlaşır Kredibilitesi yüksek kredi müşterisi bulmaz zor + Krediyi fiyatlandırmak zor! 39

40 Firmaların işi zorsa... Ekonomik belirsizlik dönemlerinde: Firmaların işi zorsa bankaların da zordur! Herkes bir diğerinin alacaklısı konumundadır Ödeme güçlüğü çeken bir sonrakinin de işini zorlaştırır! KREDİ RİSKİ SİSTEMİK RİSK 40

41 Türk bankacılığında yakın dönem 2001 Krizi sonrasında Bankacılıkta yeniden yapılandırma ve konsolidasyon yabancı sermayeli bankaların girişi artan rekabet Artan uluslararası likidite artan büyüme oranları artan rekabet 41

42 Türk bankacılığında yakın dönem 2001 Krizi sonrasında... düşen kurlar artan likidite düşen faizler ARTAN REKABET: Kurumsal bankacılık Kobi bankacılığı Bireysel bankacılık 42

43 Bankacılıkta artan rekabet Büyük firmalar: Yurt dışından da borçlanma imkânları Düşen finansal maliyetler Büyük firmalar ve bankalar: Rekabet artışına paralel kârlılıkta düşüş yeni arayışlar kobiler + bireysel bankacılık 43

44 Kobiler ve bankalar Ciro < 20 milyon TL (vb.) Personel sayısı < 250 kişi (vb.) 1 büyük kurumsal müşteri +2 puan marjla 1 milyon TL kullandırmak? 100 kobi +10 puan marj ile 100x10 bin TL kullandırmak? Komisyonlar + bankacılık ücretleri + çapraz satış olanakları 44

45 Bankalar ve firmalar (kobiler) Çift taraflı ihtiyaç Birbirimize ihtiyacımız var mı? Empati Kendimi senin yerine koymalıyım! Bankalar firmaların, firmalar bankaların yerine geçerse? 45

46 Kriz mi? Belirsizlik mi? ABD nin krizinden bize ne? Ya AB nin krizi? Artık ekonomi küresel! ABD de faiz artırımı haberi Bize ne (mi?) 46

47 Bankacılıkta kredilendirme süreci Bankacılık ne işidir? A) para B) para C) para D) enformasyon kredibilite enformasyonu BAŞKALARININ PARASI E) hiçbiri 47

48 Bankacılıkta kredilendirme süreci Kredinin 5C si Character (Karakter sağlamlığı) Capital (Sermaye büyüklüğü) Capacity (Ekonomik kapasite) Collateral (Teminat) Conditions (Koşullar) 48

49 Temel kredi soruları Ne kadar paraya ihtiyacınız var? Bu parayla ne yapacaksınız? Niçin bu paraya ihtiyacınız var? Krediyi ne zaman geriye ödeyeceksiniz? Krediyi nasıl geri ödeyeceksiniz? Eğer geri ödeme planınız aksarsa ne yapacaksınız? Bize teminat olarak ne verebilirsiniz? Ya da İstediğimiz teminatı verebilir misiniz? 49

50 Ekonomik belirsizlik dönemleri Bankacılık zorlaşır çünkü firmalar zordadır! Artan kredi riski Kredi tayınlaması... Muhafazakâr tutum... Firmalar varsa bankalar da var... Fırsatçı davranış? Cezası ağır olur! 50

51 Ne yapmalı? Sadece paraya ihtiyaç duyduğunuzda bankaya gitmeyin ve bankacınızla sık sık yüz yüze görüşün. Bankacınızı bir danışman gibi kullanın. Bir sorunla karşılaştığınızda da bankacınız bunu ilk sizden duymalıdır. Bankacınızla bazen kendi ofisinizde görüşün. 51

52 Ne yapmalı? Kilit kişileri işletmede tutun. Bankacınız da bunu bilsin. Teminat istendiğinde elinizden geleni yapın. İpotek vermekte isteksiz davranmayın. Şahsi kefalet ya da şahsî varlıklarınız üzerine ipotek ya da rehin hakkı koymak isterse, sakın isteksiz davranmayın. 52

53 Ne yapmalı? Ticarî hesabınızı ve ticarî mevduatınızın en azından önemli bir bölümünü kredi kullandığınız bankada tutun. Firmanızda kullanımındaki varlıklarınızın (örneğin, binalarınızın, makinalarınızın, stoklarınızın) yangın, deprem ve hırsızlık gibi risklere karşı sigortı olduklarının bilinmesi bankacınıza güven verir. 53

54 Ne yapmalı? Yöneticileriniz nitelikli olsun. Muhasebe finansman sağlıklı bilgi. Geleceğinizi bankanızın geleceğiyle bütünleştirin. (Ör. Birlikte büyüyün.) Vs. Vs. 54

55 Sonuç İşin özü sağduyu! Sabrınız için çok teşekkürler. 55