Kemoterapi Alan Kolorektal Kanseri Hastalarda Masajın Periferik Nöropati ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi

Transkript

1 Kemoterapi Alan Kolorektal Kanseri Hastalarda Masajın Periferik Nöropati ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi Hazırlayan Öğr.Gör.Dr.Fatma ARIKAN Danışman Prof.Dr.Feray GÖKDOĞAN

2 Kemoterapi (Oksaliplatin) Kolorektal kanseri hastaların her yıl yaklaşık %60 ı oksaliplatin temelli kemoterapi almaya aday durumdadır. En sık görülen nörolojik komplikasyonu ise, kemoterapi ile indüklenen periferik nöropatidir. Ta et al. Neurotoxicity of oxaliplatin and cisplatin for dorsal root ganglion neurons correlates with platinum-dna binding. Neurotoxicology 2006 Andre et al. Improved overall survival with oxaliplatin, fluorouracil, and leucovorin as adjuvant treatment in stage II or III colon cancer in the MOSAIC trial. JClin Oncol

3 Periferik nöropati Oksaliplatine bağlı gelişen KİPN mekanizması tam açıklanamamakla birlikte ilacın; duyusal aksonlarda ve arka kök ganglionunda birikmesi sonucu nükleer ve sitoplazmik komplementlerin büzülmesi, Hücre metabolizmasının ve aksonal transportun bozulması, arka kök ganglion atrofisine ve duyusal aksonların kaybına bağlı periferik nöropati geliştiği, oksaliplatindeki oksalat metabolitleri kalsiyum ve magnezyumu bağlamakta ve nöronal voltaj geçişli sodyum kanallarını etkileyerek periferik nöropati gelişmesine yol açtığı tahmin edilmektedir. 3 Park et al. Acute abnormalities of sensory nerve function associated with oxaliplatin-ınduced neurotoxicity J Clin Oncol.2009 Argyriou A.A. Incidence and characteristics of peripheral neuropathy during oxaliplatin-based chemotherapy for metastatic colon cancer Acta Oncologica, 2007

4 Nöropatik ağrı Oksaliplatin alan hastaların periferal nöropatinin en şiddetli semptomlarının soğuğa duyarlılık, uyuşma, karıncalanma, sinir ağrısı, nesneleri kavramada zorluk, çatal, kaşık kullanma, düğme düğmeleme vb. zorlanma ve denge sorunları olduğunu farklı çalışmalarda gösterilmiştir. Benlidayı ark.. Nöropatik Ağrı Tedavisinde Gabapentin Kullanımı ve Etkinliği. Erciyes Tıp Dergisi Tofthagen and McMillan.Pain, neuropathic symptoms, and physical and mental well-being in persons with cancer. Cancer Nurs

5 Yaşam Kalitesi Mols et al (2013) 2 ila7 yıllık kolorektal kanser tanısı olan 1643 hastayı kapsayan çalışmalarında KİPN ile yaşam kalitesi arasında ilişki olduğu ve KİPN nin yaşam kalitelerinde azalmaya neden olduğunu belirtmişlerdir. Mols et al.chemotherapy-induced neuropathy and its association with quality of life among 2- to 11-year colorectal cancer survivors: results from the population-based PROFILES registry.j Clin Oncol

6 Masaj Amerikan Masaj Terapileri Derneğine (2004) göre masaj, tekli ve bileşik tedavilerle uygulanan kişilerin sağlıkları ve iyilik hallerinde olumlu etkileri olan uygulama olarak tanımlanmaktadır. Deri ve deri altındaki dokulara sürtme ve basınçlı vuruşlar uygulanır. 6

7 Masajın docetaxel, sisplatin tedavisinden altı ay sonra devam eden KİPN etkisini gösteren tek vaka çalışmasında hastanın alt ve üst ekstremitelerine efrolaj ve petrisaj teknikleri ile haftada 3 kez ve toplam 6 hafta uygulanan masajın KİPN kronik semptomları grade 2 den grade 1 düzeyine düşürdüğü ve nöropatik ağrıyı azalttığı, uyuşma ve karıncalanmada iyileşme sağladığı gösterilmiştir. Literatürde masajın kemoterapi infüzyonu sırasında KİPN etkisine gösteren çalışmaya rastlanmamıştır Cunningham et al. Case report of a patient with chemotherapy-induced peripheral neuropathy treated with manual therapy (massage). Support Care Cancer

8 Araştırmanın Amacı Kemoterapi alan kolorektal kanseri hastalarda masajın periferik nöropati ve yaşam kalitesi üzerine etkisini belirlemektir. 8

9 Araştırmanın Hipotezleri H 1 : Kemoterapi alan kolorektal kanseri hastalara uygulanan masajın periferik nöropati yakınmalarını azaltmaya etkisi vardır. H 2 : Kemoterapi alan kolorektal kanseri hastalara uygulanan masajın nöropatik ağrı görülmesini azaltmaya etkisi vardır. H 3 : Kemoterapi alan kolorektal kanseri hastalara uygulanan masajın semptomları azaltmaya etkisi vardır. H 4 : Kemoterapi alan kolorektal kanseri hastalara uygulanan masajın yaşam kalitesine olumlu yönde etkisi vardır. 9

10 Gereç ve Yöntem Araştırmanın deseni, randomize kontrollü deneysel bir çalışmadır. 10

11 Araştırmanın Yapıldığı Yer Araştırma Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Gündüz Kemoterapi Ünitesinde yürütülmüştür. 11

12 Araştırmanın Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, Şubat Mayıs 2013 tarihleri arasında Akdeniz Üniversitesi Gündüz Kemoterapi Ünitesine başvuran 18 yaşın üzerindeki kolorektal kanser tanısı konmuş, Folfox 4 kemoterapi protokolü tedavisi alan hastalar oluşturmuştur. 12

13 Örneklem Büyüklüğü ve Güç Analizi Araştırmada müdahale grubuna 30 kişi ve kontrol grubuna 30 kişi alınması planlanmıştır. Çalışmanın verilerinin istatistiksel güç analizi sonucunda = 0.05 anlamlılık düzeyinde araştırmanın gücü %98 olarak bulunmuştur. 13

14 Çalışmaya Alınma Ölçütleri Folfox 4 kemoterapi protokolü uygulanması En fazla 4 kür Folfox 4 kemoterapi protokolü uygulanması Trombosit değerlerinin /mm 3 üzerinde olması Anlama-cevap verme yeteneği olması Araştırmaya katılmayı kabul etmesi 14

15 Çalışma Dışı Bırakılma Ölçütleri Daha öncesinde polinöropati tanısı konmuş olması Diyabet tanısı konmuş olması Alkol bağımlısı olması Ekstremitelere amputasyon yapılmış olması Cilt enfeksiyonu ve cilt bütünlüğünde bozukluğun bulunması 15

16 Çalışma Dışı Bırakılma Ölçütleri Megaloblastik anemisi olması Antikoagülan kullanması Nöropati bulgularını gizleyen veya etkileyen ilaçları alması Son bir ay içerinde masaj terapisi alması Çalışmaya katılmayı kabul etmemesi 16

17 Çalışmanın Sonlanma Ölçütleri Kemoterapi kürünün değişmesi Araştırmadan ayrılmak istemesi 17

18 Analiz İzlem Seçim Hasta alımı Kem ot erapi Ün it esin e Başvuran Folfox4 Protokolü Uygulanan Hastalar (n=69) Çıkarılan Çalışmaya dahil edilme kriterlerine uygun olmayan (n=9) Ran domizasyon(n=60) Müdahale (n=30) Kontrol (n=30) Müdahale grubuna alınan (n=30) Müdahaleyi tamamlayan (n=24) Kontrol grubuna alınan (n=30) Kontrolü tamamlayan(n=28) Müdahaleyi Tamamlamayan (n=6) *Tedavi protokolünün değişmesi (n=5) *Hastaneye Yatma(n=1) Kontrolü tamamlayamayan (n=2) *Tedavi protokolünün değişmesi (n=2) Analize giren (n=24) An alizden Çıkarılan (n =0) Analize giren (n=28) An alizden Çıkarılan (n =0) 18

19 Verilerin Toplanması Veri Toplama Formları Ölçümler Hasta Tanıtım Formu PNDF * S-LANSS** MDASE** EORTC QLQ C30 Yaşam Kalitesi*** PDN Grade**** 1.Ölçüm (5.Kür) 2.Ölçüm (6.Kür) 3.Ölçüm (7.kür) 4. Ölçüm (8.Kür) 5.Ölçüm (9.Kür) 6.Ölçüm (10.Kür) 7.Ölçüm (11.Kür) 8.Ölçüm (12.Kür) 9.Ölçüm 12.Kürden 2 hafta sonra *PNDF: Periferik Nöropati Değerlendirme formu, **S-LANSS: Nöropatik Ağrı Ölçeği *** EORTQLQ C30 YKÖ : EORTQLQ C30 Yaşam Kalitesi ölçeği, ****PDN Grade: Periferik duyusal nöropati grade 19

20 Müdahale ve Kontrol Grubuna Yapılan Uygulamalar Ölçümler Müdahale Kontrol (n=24) Kontrol Grubu (n=28) 1.Ölçüm (5.kür) 2.Ölçüm 2.Hafta (6.kür) 3. Ölçüm 4.Hafta (7.kür) 4. Ölçüm 6.Hafta (8.kür) 5. Ölçüm 8.Hafta (9.kür) 6. Ölçüm 10.Hafta (10.kür) 7. Ölçüm 12.Hafta (11.kür) 8. Ölçüm 14.Hafta (12.kür) 9. Ölçüm 16.Hafta 12.kür den 2hft.sonra 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme 2 kez masaj uygulaması + Değerlendirme Değerlendirme Değerlendirme Değerlendirme 20

21 Masaj Uygulaması Hastanın masaja hazırlanması Hastanın masaj sonrası 30 dakika koltukta dinlenmesi 21

22 Masaj Uygulaması Müdahale grubundaki hastalara hazırlanan Masaj Uygulama Protokolü uygun şekilde masaj yapılmıştır. 22

23 Masaj Teknikleri Efrolaj Petrisaj Yüzeyel Friksiyon 23

24 Bulgular Tablo 4.1. Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı Sosyo-demografik özellikler Yaş Müdahale(n=24) Kontrol(n=28) Toplam(n=52) n % n % n % p 2 39 ve altı ve üstü Yaş Ortalaması Cinsiyet X±SS 53.79±13.17 X±SS 55.46±11.55 t p Kadın Erkek Toplam

25 Tablo 4.1. Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı (devamı) Sosyo-demografik özellikler Medeni durum Evli Müdahale(n=24) Kontrol(n=28) Toplam(n=52) 2 n % n % n % p Bekar Çocuk Sahibi olma durumu Olan Olmayan Eğitim Durumu İlköğretim Lise Lisan ve üstü Çalışma Durumu Çalışan Çalışmayan Gelirin gidere göre durumu Az Dengeliyor Yüksek Sosyal güvencesi Var Toplam

26 Tablo 4.2. Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Hastalık Özellikleri ve Bazı Sağlık Alışkanlıklarının Dağılımı (n=52) Hastalığın Özellikleri ve Sağlık Alışkanlıkları Hastalık evresi Kontrol Müdahale (n=24) (n=28) Toplam (n=52) X 2 n % n % n % p Evre II Evre III Evre IV Hastalık süresi ortalama(ay) x ±SS 15.04±29.44 x ±SS 15.94±20.19 t p Kolostomi Olan Olmayan Tedavi türü Kemoterapi Kemoterapi ve radyoterapi Kemoterapi ve cerrahi Kemoterapi+ radyoterapi ve cerrahi Daha önce kemoterapi alma Alan Almayan

27 Grafik 4.1. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların Üst Ekstremite Periferik Nöropati Semptomlarının Puan Ortalamalarının İzlem Sürecinde Değişimi Periferik Nöropati Değerlendirme Formu(PNDF), Soru 1: oda ısısında el parmaklarında karıncalanma /uyuşma; Soru 2: Yanma; Soru 3: ağrı, Soru 4: Eldiven giymiş gibi rahatsızlık :hissi, Soru 5 Soğuk hava/eşya ile temasta ellerde elektirk çarpma hissi, Soru 6: Soğuk hava/eşya ile temasta el parmaklarında karıncalanma/ uyuşma 27

28 Grafik 4.1. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların Üst Ekstremite Periferik Nöropati Semptomlarının Puan Ortalamalarının İzlem Sürecinde Değişimi Periferik Nöropati Değerlendirme Formu(PNDF), Soru 7: Soğuk hava/eşya ile temasta yanma; Soru8: Soğuk hava/eşya ile temasta ağrı; Soru 9: Soğuk hava/eşya ile temasta eldiven giymiş gibi rahatsızlık hissi, Soru 10: Sıcağa duyarlı olma, Soru11: Nesneleri kavramada zorluk, Soru12: Yüzeyleri ayırt etmede zorlanma, Soru 13: Gömlek düğmeleme, çatal kaşık kullanma, ayakkabılarını bağlama gibi aktivitelerde zorlanma 28

29 Grafik 4.2. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların Alt Ekstremite Periferik Nöropati Semptomlarının Puan Ortalamalarının İzlem Sürecinde Değişimi Periferik Nöropati Değerlendirme Formu(PNDF), Soru 14: oda ısısında ayak parmaklarında karıncalanma /uyuşma, Soru 15: Yanma; Soru 16: ağrı, Soru 17: Çorap giymiş gibi rahatsızlık hissi, Soru 18: Soğuk hava/eşya ile temasta ayaklarda elektrik çarpma hissi, Soru 19: Soğuk hava/eşya ile temasta ayak parmaklarında karıncalanma/ uyuşma, 29

30 Grafik 4.2. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların Alt Ekstremite Periferik Nöropati Semptomlarının Puan Ortalamalarının İzlem Sürecinde Değişimi Periferik Nöropati Değerlendirme Formu(PNDF), Soru 20: Soğuk hava/eşya ile temasta yanma; Soru21: Soğuk hava/eşya ile temasta ağrı, Soru 22: Soğuk hava/eşya ile temasta çorap giymiş gibi rahatsızlık hissi, Soru 23:Sıcağa duyarlı olma, Soru 24:Bacaklarda ağırlık hissetme, Soru 25: Yürümede zorlanma, Soru 26: Yüzeyleri anlamasa zorluk(ayağının altında keçe varmış gibi) 30

31 Tablo 4.5. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların İzlem Sürecinde Nöropatik Ağrı Görülme Durumu Arasındaki Fark (n=52) Ölçüm(ler) Nöropatik Ağrı Müdahale (n=24) n % Kontrol (n=28) n % X 2 p 1 Olmayan Olan Olmayan Olan (10.Kür) Olmayan Olan (12.Kürden 2hft sonra) Olmayan Olan

32 Grafik 4.3. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların MD Anderson Semptom Envanteri Puan Ortalamalarının İzlem Sürecinde Değişimi. MDASE SC: MD Anderson Semptom Envanteri Semptom Ciddiyeti (p=0.041) MDASE BYE: MD Anderson Semptom Envanteri Semptomun Bireyin Yaşamına Etkisi(P=0.022) MDASE GENEL: MD Anderson Semptom Envanteri Genel Toplam (P=0.009) 32

33 Tablo 4.7. Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların İzlem Sürecinde Yaşam Kalitesi Alt Boyut Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Yaşam Kalitesi Alt Boyutu Grup Ölçüm(ler) Genel Sağlık Skoru (GS) X±SS Fonksiyonel Sağlık Skoru (FSS) X±SS Semptom Skoru (SS) X±SS ± ± ±14.64 Müdahale ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±13.24 Kontrol ± ± ± ± ± ± ± ± ±14.97 F p F p F p Test Zaman Grup ZamanxGrup < < <

34 Grafik 4.4. Müdahale Ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların İzlem Sürecinde Yaşam Kalitesi Ölçeği Fonksiyonel Alt Boyutları Puan Ortalamalarının Değişimi FS: Fonksiyonel Skor, FFS: Fiziksel Fonksiyon Skoru UFS: Uğraş Fonksiyon Skoru DFS: Duygusal Fonksiyon Skoru KFS: Kavrama Fonksiyon Skoru 34 SFS:Sosyal Fonksiyon Skoru

35 Test Kontrol Müdahale Grup Tablo 4.9 Müdahale ve Kontrol Gruplarındaki Hastaların İzlem Sürecinde Yaşam Kalitesi Semptom Alt Boyutları Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Yaşam Kalitesi Semptom Alt Boyutu Ölçüm(ler) Yorgunluk X±SS Bulantı X±SS Ağrı X±SS Nefes darlığı X±SS Uykusuzluk X±SS İştah kaybı X±SS Konstipasyon X±SS Diyare X±SS Mali zorluk X±SS ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±23.57 F p F p F p F p F p F p F p F p F p Zaman Grup Zamanxgrup

36 Tablo Müdahale ve Kontrol Grubundaki Hastaların 9. İzlemde Periferik Duyusal Nöropati Derecelendirmelerinin Dağılımı (n=52) Periferik duyusal nöropati Müdahale Kontrol Toplam p n % n % n % Grade Grade I Grade II Grade III

37 Tablo Nöropatik Ağrısı Olan ve Olmayan Hastaların Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyutları Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Ölçüm(ler) YaşamKalitesi Ölçeği Alt Boyutları Olmayan X±SS Nöropatik Ağrısı Olan X±SS t p 1 Fonksiyonel Sağlık Skoru (FSS) 73.43± ± Semptom Skoru(SS) 26.56± ± Genel Sağlık Skoru (GSS) 65.20± ± Fonksiyonel Sağlık Skoru (FSS) 71.63± ± Semptom Skoru(SS) 28.36± ± Genel Sağlık Sağlık Skoru (GSS) 60.08± ± Fonksiyonel Sağlık Skoru (FSS) 70.60± ± Semptom Skoru(SS) 29.39± ± Genel Sağlık Skoru (GSS) 59.40± ± Fonksiyonel Sağlık Skoru (FSS) 80.10± ± < Semptom Skoru(SS) 19.90± ± <0.001 Genel Sağlık Skoru (GSS) 62.87± ±

38 Araştırmanın Sonucunda Kemoterapi alan kolorektal kanserli hastalara uygulanan masajın; periferik nöropati yakınmalarını azalttığı nöropatik ağrı görülmesini azalttığı semptomları azalttığı yaşam kalitesine olumlu etkilediği saptanmıştır. 38

39