KANSER HASTALARINA VERİLEN EĞİTİMİN SEMPTOM YÖNETİMİNE ETKİSİ ŞEFİKA EYİLİ

Transkript

1 KANSER HASTALARINA VERİLEN EĞİTİMİN SEMPTOM YÖNETİMİNE ETKİSİ ŞEFİKA EYİLİ

2 Kanserli hastalar hastalık sürecinden kaynaklanan semptomlar kadar kemoterapi ve radyoterapinin yan etkileri nedeni ile de fiziksel ve emosyonel semptomları yoğun bir şekilde yaşamaktadırlar.

3 Hastaların bakımdan önce bilgilendirilmesi hastanın, hastalığına ve tedavisine uyumunu önemli ölçüde etkilemektedir.

4 ( Aslan ve Vural 2006) Kanser hastalarında semptom yönetimi hemşirelerin eğitici rolünü her zaman ön plana çıkarmaktadır

5 Hemşireler, diğer sağlık personeline göre hastalar ve aileleriyle daha sık ve sürekli iletişim kurduklarından hasta bakımında anahtar bir role sahiptirler (Platin 1996) C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

6 Kanser hastasının eğitiminde üzerinde durulması gereken konular Beklenen semptomların neler olduğu, Geleceğe yönelik ümitsizlikle baş etme yolları, Stresle baş etme yolları Rol değişikliklerini ele alma yolları, Hastanın planlı aktiviteleri, Uygulanmakta olan tedavinin yan etkileri, Hastanın beslenmesinin sağlanması, Hastanın fiziksel gereksinimleri, Hastanın güvenini arttıracak bilgiler, Cesaretlendirme

7 Kemoterapi alan hastalarda,semptom kontrolüne yönelik olarak yapılan eğitimler hastaların rahatlatılması ve güveninin kazanılmasını sağladığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir. (Akyolcu 2001, Craddock ve ark 1999, Hiromotove Dungan 1991, İnanç 1995, Loeb 1994, Nail 2002Shell 2002, Sivesind ve Baile 2001, Thompson ve ark. 1996, Thompson ve ark. 1997, White 2001). C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

8 Yan etkilerin sistematik olarak değerlendirilmesinin yanı sıra, kontrolüne yönelik eğitimler verilmesi ve hastaların desteklenmesinde hemşirelerin vazgeçilmez olduğu vurgulanmaktadır. (Larson ve ark. 1998, Hiromoto ve ark. 1991, Wersch ve ark. 1997, Tishelman ve ark. 2000, Miller ve ark. 2001). C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

9 Özlem ASLAN, Huriye VURAL, Şeref KÖMÜRCÜ, Ahmet ÖZET C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

10 Araştırmaya; Deney gurubu(n=105), kontrol gurubu (n=108)hasta alınmış Süre:10 ay Veri toplamada; Hasta bilgi formu Kemoterapi Semptom Değerlendirme Ölçeği (C-SAS) kullanılmış ve semptomların; Sıklık,Şiddet ve Rahatsızlık derecesi değerlendirilmiş C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

11 ARAŞTIRMA Hasta Bilgi Formu; Hastanın yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu, Medeni durumu, tanısı, hastalığın süresi, kür sayısı,kemoterapi rejimi, destek durumu şeklindeki bilgileri içermiştir. Deney ve kontrol grupları istatistiksel olarak birbirine benzerdir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

12 Kemoterapi Semptom Değerlendirme Ölçeği (C-SAS),24 semtom Tedaviden önce bulantı ve kusma Tedaviden sonra bulantı, Tedaviden sonra kusma, Kabızlık, İshal, İştahta değişme, Kilo kaybetme veya kilo alma, Ağrı, Baş ağrıları Nefes darlığı, Enfeksiyon belirtileri, Kanama veya morarma, Ellerde ve ayaklarda iğnelenme, uyuşma, Cilt veya tırnaklarla ilgili problemler, Alopesi, Ağız veya boğazla ilgili problemler, Gözlerle ilgili problemler, Halsizlik hissetme, Olağanüstü yorgunluk hissetme, Uyuma güçlüğü, Endişeli veya sıkıntılı hissetme, Karamsar veya üzüntülü hissetme, Cinsel yaşamda değişiklik, Sadece kadınlar için: adet düzeninde değişme.

13 Kanser hastalarına verilen eğitimin semptom Verilecek eğitimle ilgili bir eğitim kitapçığı hazırlanmıştır. Hasta eğitimi, araştırmacılar tarafından verilmiş,her bir hastaya, ilk tedaviye gelişlerinde ortalama 20 dk eğitim yapılmış ve bilgi formu doldurtulmuş. Eğitim hastalar diğer küre geldiklerinde kısaca,tekrarlanmış Eğitimden sonra hastalara gerektiğinde araştırmacıya telefonla da ulaşabilecekleri iletilmiştir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

14 Kanser hastalarına verilen eğitimin semptom DEVAM Üçüncü kür kemoterapiye gelişlerinde, Kemoterapi Semptom Değerlendirme Ölçeği (C-SAS) doldurulmuştur. Bazı semptomlar ilaçların farmakodinamiğine bağlı olarak görüldüğünden eğitimin bütün semptomlarda bir değişme yaratması beklenmemiştir.

15 Sıklığı azalan semptomlar Tedaviden önce bulantı, İshal Enfeksiyon belirtileri, Ellerde ve ayaklarda iğnelenme ve uyuşma, Halsizlik hissetme, Olağanüstü yorgunluk hissetme, Uyuma güçlüğü, Baş ağrıları, Endişeli veya sıkıntılı hissetme, Karamsar veya üzüntülü hissetme C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

16 Kanser hastalarına verilen eğitimin semptom Literatürde,eğitim verilen hastaların yaşam kalitelerini yükseldiği,hastalık ve tedavi sürecine daha iyi uyum sağlayabildiği vurgulanmaktadır (Docherty 2004, Sarna1998,Steginga 1998,). C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

17 Eckert (2001), beklenti bulantı kusması gelişebilecek hastaları tanımlamada ve bu semptomu kontrol altına almada hemşirelerin önemli rolleri olduğunu belirtmektedir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

18 Giarelli (2000) ve Harris (1997), hastalara durumları hakkında bilgi vermenin, korku ve anksiyeteyi hafiflettiğini ve kanser tedavisinin bazı yan etkilerini azalttığını vurgulamaktadır. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

19 Golant ve arkadaşları(2003) tarafından yapılan çalışmada da,kanser ve tedavisiyle baş etme konusunda uygulanan hemşirelik eğitim programını etkisi incelenmiş, depresif semptomlarda ve emosyonel sıkıntının neden olduğu iş ve diğer günlük aktivitelerle ilgili problemlerde azalma olduğu tespit edilmiştir. Literatür bilgileri araştırma bulgularını desteklemektedir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

20 Şiddeti azalan semptomlar; Tedaviden önce bulantı Tedaviden sonra bulantı,kusma Ağrı, baş ağrıları, İshal İştahta değişme Kilo kaybetme veya kilo alma, Uyuma güçlüğü Enfeksiyon belirtileri Halsizlik hissetme, Olağanüstü yorgunluk hissetme Endişeli veya sıkıntılı hissetme Ellerde ve ayaklarda iğnelenme ve uyuşma Bulgular, literatürle uyumludur (Harris 1997, Giarelli ve ark. 2000) C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

21 Tedaviden önce bulantı, Tedaviden sonra bulantı, Tedaviden sonra kusma nın şiddetinde azalma bulguları, Kav ın (1997) kemoterapi alan hastalar üzerinde yaptığı çalışmada, bulantı semptomunun eğitimle kontrol altına alınabildiği sonucunu desteklemektedir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

22 Benor ve arkadaşları (1998) tarafından kemoterapi,radyoterapi veya her ikisini de alan kanserli hastalara uygulanan özbakımla ilgili hemşirelik yaklaşımının etkisinin araştırıldığı bir çalışmada; ağrı, sıvı alımı, beslenme, üriner eliminasyon,defekasyon, günlük aktivite, uyku ve dinlenme,mobilite, hijyen, yalnızlık, sosyallik, Bakteriyel güvenlik, fiziksel güvenlik, anksiyete, üzüntü, beden imajı ve cinsellikle ilgili sıkıntıların şiddetinde azalma tespit edilmiştir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

23 Barsevick ve arkadaşları (2002) tarafından,kanser tedavisiyle ilgili yorgunluğu azaltmada enerjiyi gereksiz harcamama ve aktivite yönetimini içeren(ecam) bir programın etkisinin araştırıldığı çalışmada,uygulamanın hastaların yorgunluk düzeylerini azaltmada etkili olduğu tespit edilmiştir. Araştırma bulguları literatürle uyumludur C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

24 Yapılan diğer bir araştırmada, kanser tedavisi gören hastalarda anoreksi ve kaşeksinin yönetiminde uygulanan beslenme eğitiminin deney grubunda, kontrol grubuna kıyasla %35-64 oranında başarılı olduğu belirtilmektedir (Brown 2002). Araştırmada,beslenme konusunda verilen eğitimin İştahta değişme ve Kilo kaybetme veya kilo alma semptomlarının şiddetinde azalma sağladığı tespit edilmiştir C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

25 Literatürlerde hemşirelerin kemoterapi alan kanserli hastaları oral mukozit problemi konusunda eğitmesi gerektiği vurgulanmaktadır (Dodd ve ark. 2000). Honnor ve Law (2002) Araştırmada, bakımın eğitim yoluyla desteklenmesinin Ağız veya boğazla ilgili problemler in şiddetinde azalmaya yol açtığı saptanmıştır C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

26 Semptomların sıklık, şiddet ve rahatsızlık derecelerinde hafifleme görülmesi hemşirenin eğitim rolünün etkili olduğunu göstermektedir C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

27 Rahatsızlık derecesi azalan semptomlar Tedaviden sonra bulantı ve kusma, Uyuma güçlüğü, İştahta değişme Kabızlık Ağrı, baş ağrıları, Ellerde ve ayaklarda iğnelenme ve uyuşma, Ağız veya boğazla ilgili problemler, İştahta değişme, Kilo kaybetme veya kilo alma, Halsizlik hissetme, Olağanüstü yorgunluk hissetme, Uyuma güçlüğü, Endişeli veya sıkıntılı hissetme, Karamsar veya üzüntülü hissetme

28 Kav (2003) Orem in Özbakım Modeline dayalı eğitimi de içeren hemşirelik girişimlerinin kemoterapi alan kanserli hastalardaki yan etkilere etkisini incelediği çalışmasında, hastalarda orta düzeyde rahatlama olduğunu tespit etmiştir. Hastaların en fazla bulantı, halsizlik, yorgunluk, kusma ve saç dökülmesine yönelik davranış gerçekleştirdikleri saptanmıştır Bu bulgular, araştırmadaki tedaviden sonra bulantı halsizlik hissetme, olağanüstü yorgunluk hissetme semptomlarındaki rahatsızlık derecesinin azalmasıyla uyumlu bulunmuştur. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

29 Gözlerle ilgili problemlerin şiddetinde istatistiksel açıdan önemli bir azalma olmayıp, rahatsızlık derecesinde azalma olmuştur. Bu durum, hastanın ortaya çıkabilecek bu semptoma kendisini hazırlayarak, uygun özbakım yaklaşımlarında bulunmasıyla açıklanabilir C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

30 Araştırmada, verilen eğitimin kemoterapi semptomlarını azalttığı tespit edilmiş ancak, bütün semptomları aynı düzeyde etkilemediği belirtilmiştir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

31 Sıklık, şiddet ve rahatsızlık derecelerinde değişiklik görülmeyen semptomlar Sıklık Tedaviden sonra bulantı ve kusma, Ağrı, Kabızlık, Ağız veya boğazla ilgili problemler, İştahta değişme, Kilo kaybı - artışı, Gözlerle ilgili problemler Şiddet Ağrı, Cilt veya tırnaklarla ilgili problemler, Gözlerle ilgili problemler Rahatsızlık derecesinde Tedaviden sonra kusma, Kilo kaybetme veya kilo alma

32 Bu semptomlarda fark çıkmaması, ilacın farmakodinamik yapısı ve bireysel özelliklerdeki farklılıklardan kaynaklanabilir C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

33 Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda öneriler 1)Kemoterapi alan kanserli hastalar için semptom kontrolüne yönelik olarak kanser hastaları ile çalışan sağlık ekibi üyelerine bireysel veya grup eğitimleri düzenlenmesi, 2) Hemşirelerin kemoterapi alan kanserli hastaları semptom kontrolüne yönelik olarak sistemli olarak eğitmesi, 3) Hasta bakımının daha sistematik olarak planlanması açısından kanserli hastalarda kemoterapinin neden olduğu semptomların, ölçeklerle değerlendirilmesi ve verilerin hasta kayıtlarının bir parçası haline getirilmesi önerilmektedir. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006, 10(1)

34 Mukadder Mollaoğlu * Gülyeter Erdoğan European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1, February 2014, Pages 78 84

35 Çalışma; Deney gurubu(n=60) Kontrol gurubu(n= 60) 120 hasta ile yapılmış Süre:10 ay Veri toplamada; Hasta bilgi formu, Kemoterapi Semptom Değerlendirme Ölçeği(C-SAS) kullanılmıştır. (

36 Araştırmacı ve klinik sorumlusu ile beraber; Eğitim için klinikte uygun ortam, Hasta hasta yakını görüşmeleri Hasta dosya bilgileri Eğitim ihtayaçları belirleme Kişiselleştirilmiş eğitim planlaması 1. kür,ilaç yan etkilerine yönelik kişisel eğitim Eğitim süresi dk Eğitim kitapçığı 2. kür, semptomlara yönelik eğitim dk Eğitimlere hasta yakınıda dahil edildi 3. kür sonrası C-SAS kullanıldı

37 Sıklık,şiddet ve rahatsızlık derecesinde azalma görülen semptomlar Ağız veya boğazla ilgili problemler, Bulantı, kusma, Kabızlık, Ağrı, Enfeksiyon bulguları, Cilt ve tırnak sorunları Sıkıntılı / endişeli hissetme Karamsarlık mutsuzluk Olağandışı yorgunluk Uyuma güçlüğü İştah değişiklikleri Kilo kaybı ya da kilo alımı,

38 Nötropeni kanserli hastalarda şiddetli enfeksiyonlar için en önemli risk faktörüdür. ( Dodd ve arkadaşları 2001 ) Hastaların ve hasta yakınlarının eğitimi nötropenik hastalarda enfeksiyonların önlenmesinde çok önemlidir ( Laugsand ve diğ. 2011) Literatürde bu konuyla ilgili bir kaç çalışma vardır. (Coughlan ve Healy, 2008 ve Larson ve Nirenberg,2004) European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

39 ( Larson ve Nirenberg, 2004)Çoğu kanser tedavileri oral toksisiteye neden olduğundan, ağız bakımı onkoloji hemşireleri için önemli bir sorumluluktur. ( Daniel ve ark, Adams, 1996 )Oral mukozit hakkında hastalara hemşireler tarafından verilen eğitimin önemi sıklıkla vurgulanmıştır European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

40 Andersen ve diğ. (2006) ağrı, ishal ve yorgunluk gibi belirtilerde, 6 haftalık egzersizin etkileri araştırılmış, egzersiz programı fizyoterapist gözetiminde ve bir uzman hemşire altında tamamlanmıştır. Egzersiz programı ağrı, ishal ve yorgunluk gibi tedavi ile ilgili semptomları azaltmıştır. European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

41 ( Coates ve ark, 1983 ve Evans ve Rosner, 2005) Kültür, kişilik, sosyo-ekonomik statü gibi semptom algısını etkilediği bilinen birçok faktör olsa da, semptomlar üzerinde eğitimin yararlı etkisi beklenen bir sonuçtur European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

42 Çalışma, kemoterapi gören kanser hastalarına verilen eğitimin semptomların sıklığını, şiddetini ve rahatsızlık derecesini azalttığını göstermiştir. ( Laugsand et al., 2011 ) Kemoterapi ile ilgili semptomlar önlenebilir semptomlar olarak tarif edilmiştir. European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

43 Çalışma sonucunda; Semptomların sıklığı,şiddeti, ve rahatsızlık derecesi, hastanın kişisel özellikleri ilaç dozu veriliş yoluna, süresi, ve kemoterapi tedavisi sıklığına bağlı olarak değişmektedir ancak, sağlık ekibi tarafından planlanan eğitimin kemoterapi alan hastalarda semptom kontrolü üzerinde olumlu bir etkisi vardır denilmiştir. European Journal of Oncology Nursing Volume 18, Issue 1

44 RT alan meme kanserli (n=71) hasta yan etkilerine yönelik 6 hafta süreyle,haftada 2 saat eğitim Yoo.Myung-Sook ve ark.(j.korean Acod Nurs2009) Semptom 35/DeneyG 36/KontrolG P Anksiyete P<0.001 Depresyon P<0.001

45 Klinik deneyim Hastaların bölüme kabul işlemleri gerçekleştikten sonra, eğitim hemşiresine yönlendirilir.kliniğe gelen hasta ve hasta yakını eğitim ihtiyaçları belirlendikten sonra hastalıkları, tedavileri, beslenmeleri ilaç yan etkileri konusunda bilgilendirilir. Eğitim sonrası yan etki kontrolüne yönelik hazırlanan el kitapçığı verilir Eğitime, hastanın her kür tedavisine geldiğinde, ihtiyaç hissetiği zamanlarda telefon görüşmeleri yapılarak devam edilir.

46 Vaka sunumu Murat A. 38 Y. E. özefagus ca Tedavi:sisplatin 1.gün + 5 fuluorourasil 1-5 günler inf. 21 günde bir

47 Vaka sunumu Sol boyun bölgesinde hareket kısıtlılığına neden olan kitle mevcut Yorgun, anemik görüntü, Anksiete Eğitim verildi ve tedavi başlandı

48 Vaka sunumu 1.kür Murat A. Kemoterapisini aldı antiemetik tedavisi düzenlendi,eğitimleri verildi. Tedavinin 11. gününde, Ateşi 38,5 Ağız ve boğazda kızarık, hassasiyet Ağrı Beslenme bozukluğu İshal

49 Vaka sunumu 1. kür Semptom:Orta düzey bulantı, mukozit, tat değişiklikleri, iştahsızlık yorgunluk, ishal, kilo kaybı

50 Vaka sunumu Onkoloji servisine yatışı yapıldı,semptomatik tedavileri başlandı ve beslenmesinin devamı sağlandı. (Mukozitleri için, 30cc gliserin+300mg novacain karışımından yemeklerden önce 5 ml suya,5-6 damla ağız içinde gargara yapılıp yutulacak başlandı.)

51 Yapılan çalışmalarda ve literatür bilgilerinde de belirtildiği gibi; Kişisel faktörlere ve ilaç farmakodinamik yapısına bağlı olarak gelişen semptomların önüne geçilemedi

52 Vaka sunumu 2. kür İlaç toksisitesine ve kilo kaybına (5kilo)bağlı %20 doz azaltıldı Kemoterapi 1 hafta gecikmeli verildi

53 Vaka sunumu 2. kür Tedaviden 24 saat sonra 30 MÜ neupogen SC 5 gün Günlük 2000 cc İV hidrasyon 5 gün Antiemetik tedavi Günlük mukozit değerlendirme Beslenme eğitim tekrarı Nötropenik diyetle ilgili eğitim Tedavinin 7. gününde CBC biyokimya Semptom:Orta düzeyde bulantı,halsizlik

54 Vaka sunumu 3. kür Tedavi 21 gün sonra, gününde verildi. Murat A.3 kilo aldı, genel durumu iyi.

55 Vaka sunumu 3. kür 2. küründe olduğu gibi, kemoterapi sonrası destek tedavi ve eğitimlere devam edildi Semptom:yok

56 Vaka sunumu Eğitimle kontrol altına alabildiğimiz semptomlar 1. Tedavi sonrası bulantı ve kusma, (eğitim+destek tedavi) 2. Ağız ve boğaz problemleri (eğitim+ destek tedavi) 3. Kilo kaybı ya da kilo alımı (eğitim+ destek tedavi) 4. Sıkıntılı / endişeli duygular 5. Kötümser ve mutsuz duygu sorunları 6. Enfeksiyon belirtileri(eğitim+destek tedavi) 7. İshal(beslenme eğitimi)

57 Semptom kontrolünde hemşireler tarafından verilen eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin hastaları rahatlatmada etkili olduğu yapılan çalışmalarda gösterilmiştir İyi yönetilen bir semptom, daha ciddi semptomların oluşmasını önleyecektir.

58 Teşekkürl