EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ

Transkript

1 Yazarlar Dr. Öğr. Ü. Didem AYDOĞAN Arş. Gör. Nazife ÜZBE ATALAY Doç. Dr. Mehmet KANDEMİR Doç. Dr. Aslı TAYLI Doç. Dr. Ahmet Ragıp ÖZPOLAT Dr. Öğr. Ü. İsa Yücel İŞGÖR Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIM Dr. Öğr. Ü. M. Ertuğrul UÇAR Doç. Dr. Tahsin İLHAN Dr. Öğr. Ü. Ramin ALİYEV Doç. Dr. Özlem TAGAY Dr. Öğr. Ü. Alper ÇUHADAROĞLU Dr. Öğr. Ü. Mehmet PALANCI

2 Editör: Doç. Dr. Şerife IŞIK EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Aralık 2013, Ankara 6. Baskı: Mart 2018, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Özyurt Matbaacılık Büyük Sanayi Zübeyde Hanım Mah. Süzgün Cad. No: 9 İskitler/Altındağ/ANKARA Tel: (0312) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bir küçücük oğlancık bir gün okula başlamış. Pek mi pek akıllıymış. Okulu da pek büyükmüş. Ama akıllı çocuk sınıfına dışarıdan kestirme bir yol bulmuş. Buna çok sevinmiş. Artık okul ona kocaman görünmüyormuş. Bir zaman sonra bir sabah öğretmen demiş ki Bugün resim yapacağız. Ne güzel! demiş çocuk. Resim yapmasını çok severmiş. Her türlüsünü de yaparmış: aslanlar, kaplanlar, tavuklar, inekler, trenler, gemiler... Mum boyalarını çıkarmış ve çizmeye başlamış. Ama öğretmen Durun! demiş Henüz başlamayın! ve herkes hazır olana kadar beklemiş. Şimdi demiş öğretmen, Çiçek çizmesini öğreneceğiz. İyi! demiş çocuk. Çiçek çizmeyi çok severmiş ve pek güzellerini yapmaya başlamış pembe, mavi, portakal mum boyalarıyla. Ama öğretmen Durun! demiş. Size nasıl yapılacağını göstereceğim. Yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş. İşte demiş öğretmen, Şimdi başlayabilirsiniz. Küçük çocuk bir öğretmeninin resmine bakmış, bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş. Ama bunu söylememiş. Kağıdını çevirip öğretmeninki gibi yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş. Bir başka gün küçük çocuk dışarıdan sınıfa açılan kapıyı tam bir başına açmayı başardığında şöyle demiş öğretmen: Bugün çamurdan bir şey yapacağız. Ne iyi! demiş çocuk. Çamurla oynamayı çok severmiş. Her şeyi yapabilirmiş onunla: yılanlar, kardan adamlar, filler, fareler, arabalar, kamyonlar... Başlamış çamuru yoğurup sıkıştırmaya. Ama öğretmen demiş: Durun! Daha başlamayın! ve beklemiş hazır olmasını herkesin. Şimdi demiş öğretmen. Bir çanak yapacağız. Güzel! demiş çocuk. Çanak yapmasını severmiş ve başlamış yapmaya boy boy, şekil şekil çanakları. Ama öğretmen Durun! demiş Size nasıl yapılacağını göstereceğim. ve de göstermiş herkese bir büyük çanağın nasıl yapılacağını. İşte demiş öğretmen Artık başlayabilirsiniz. Küçük çocuk bir öğretmenin çanağına bakmış bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş ama bunu söyleyememiş. Topağını yuvarlayıp yeniden yapmış öğretmeninki gibi derin bir çanak. Çok geçmeden küçük çocuk öğrenmiş beklemeyi, izlemeyi, ve her şeyi öğretmen gibi yapmayı. Ve çok geçmeden başlamış kendiliğinden hiçbir şey yapmamaya. Ama birdenbire taşınıvermişler başka bir eve, başka bir şehre ve çocuk gitmiş başka bir okula. Bu okul daha da büyükmüş öbüründen. Kestirme yolu da yokmuş dışarıdan. Büyük basamakları çıkmak ve uzun koridorlardan geçmek gerekmiş sınıfa kadar ve daha ilk gün demiş ki öğretmen: Şimdi resim yapacağız. Güzel! demiş çocuk ve beklemiş öğretmenin ne yapacağını söylemesini. Ancak öğretmen bir şey söylemeden başlamış dolaşmaya. Küçük çocuğa gelince durmuş ve sormuş: Resim yapmak istemiyor musun? İstiyorum. demiş çocuk Ne yapacağız? Ne istersen! demiş öğretmen. İstediğim renk mi? diye sormuş çocuk. İstediğin renk! demiş öğretmen. Herkes aynı resmi yaparsa ve aynı renkleri kullanırsa kimin neyi yaptığını ve neyin ne olduğunu nasıl anlarım ben? Bilmem! demiş çocuk ve başlamış çizmeye, yeşil saplı kırmızı bir çiçeği... ( Helen Buckley

4 Bir çocuğun hayal etmeyi, denemeyi, cesareti, yaşamı ve yaşamayı öğrenmesi; mutlu, problemlerini çözebilen, kendisine yetebilen, duyarlı kişiler olarak yetişmesi ancak onu gerçekten tanıyan ve özelliklerini koşulsuz kabul ederek ona yaklaşan ebeveyni ve öğretmenleri ile mümkündür. Çocuğun yeteneklerini, sınırlarını, neyi yapıp neyi yapamayacağını bilmek, eğitimi ve ona yapılacak yardımları kolaylaştıracaktır. Elinizdeki bu kitap gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisi alanında geniş bir kuramsal bilgi sunmanın yanı sıra çocukların çeşitli gelişim dönemlerinde hangi özellikleri kazandıkları ve ne tür davranışları nasıl öğrendikleri konusunda farklı bakış açısı geliştirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. YÖK ün eğitim psikolojisi dersi için belirlemiş olduğu ders içeriğine tamamen uygun olan bu kitap gerek görsel gerekse dil ve içerik açısından hedef kitlenin ihtiyaç ve düzeyine göre hazırlanmıştır. Kitapta her bölümün başına kazanımlar ve akış şeması konulmuş, bölüm sonlarında ise okuyucuların edindikleri bilgileri sınayabilecekleri değerlendirme sorularına, edinilen bilgilerin günlük yaşamla ilişkisini sorgulamaya yönelik uygulamalara, ek okuma kaynaklarına ve konuyla ilişkili film önerilerine yer verilmiştir. Bu açıdan bakıldığında kitap bir yeniliği de içermektedir. Ayrıca kitap, her bir bölümün powerpoint sunumunun ve kitapta yer alan konularla ilgili videoların yer aldığı web sitesi ile desteklenmiştir. Bu kitap için teşekkür etmek istediğim kişiler var... Öncelikle bir yıllık bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın bölümlerini yazan ve yazma sürecinin her aşamasında özverili ve titiz davranan birbirinden değerli akademisyen arkadaşlarıma çok teşekkür ederim. Acil başlığı ile gelen maillerimde, panik şekilde yazdığım bitmek tükenmek bilmeyen sorularımı hemen cevaplamaya özen gösterdiler, önerileri ile kitabın şekillenmesinde büyük katkıları oldu. Bu kitabın yazımı için beni teşvik eden, kitabın gerek yapılandırma gerekse yazım ve yayın sürecinde ihtiyaç duyduğum her şeye hemen ulaşmamı sağlayan ve güler yüzünü hiç esirgemeyen Servet Sarıkaya ya, kitabı dil açısından titizlikle inceleyerek önerilerde bulunan Doç. Dr. Kasım Kıroğlu na, kitabın hazırlanmasında ve yayımlanmasında emeği geçen tüm Pegem Yayınevi çalışanlarına çok teşekkür ederim. Sevgili öğrencilerime çok teşekkür ederim. Sahip olduğum bilgiyi kullanma ve bildiklerimi sorgulama şansı verdiler. Bana yaşattıkları deneyimleri hiçbir yerde edinemezdim. Son olarak bu kitabı okuyan sizlere sonsuz teşekkürler... Doç. Dr. Şerife Işık Ankara, 2015

5 BÖLÜM YAZARLARI BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji Dr. Öğr. Ü. Didem AYDOĞAN BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Dr. Öğr. Ü. Didem AYDOĞAN BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim Arş. Gör. Nazife ÜZBE ATALAY BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet KANDEMİR BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi Doç. Dr. Şerife IŞIK BÖLÜM 06 Ahlak Gelişimi Doç. Dr. Aslı TAYLI BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları Doç. Dr. Ahmet R. ÖZPOLAT, Dr. Öğr. Ü. İsa Yücel İŞGÖR BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIM BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar Dr. Öğr. Ü. M. Ertuğrul UÇAR

6 BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları Doç. Dr. Tahsin İLHAN BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma) Dr. Öğr. Ü. M. Ertuğrul UÇAR BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma Doç. Dr. Şerife IŞIK BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme Dr. Öğr. Ü. Ramin ALİYEV BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı Doç. Dr. Özlem TAGAY BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı Dr. Öğr. Ü. Alper ÇUHADAROĞLU BÖLÜM 16 Özel Gereksinimli Çocuklar Dr. Öğr. Ü. Mehmet PALANCI

7 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... iii BÖLÜM YAZARLARI...v BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji BİLİM NEDİR?...5 Bilimin İşlevleri...6 Bilimin Özellikleri Nelerdir?...7 Bilimde Psikoloji...7 MODERN PSİKOLOJİ TARİHİNDE DÜŞÜNCE EKOLLERİ...8 PSİKOLOJİDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR...9 Psikanalitik Yaklaşım...9 Davranışçı Yaklaşım Bilişsel Yaklaşım Hümanist Yaklaşım Nörobiyolojik Yaklaşım PSİKOLOJİDE SPESİFİK ALANLAR EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Betimsel Yöntem Deneysel Yöntemler BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI... 21

8 BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Yaş Dönem Büyüme Olgunlaşma Gelişim/Gelişme Değişim/Değişme...28 Hazırbulunuşluk Kritik dönem Tarihsel zaman Bölük/Kuşak...29 Öğrenme GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ GELİŞİME DÖNEM, ALAN VE GÖREVLERİ AÇISINDAN BAKIŞ GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL SORULAR Kalıtım ve Çevre Gelişimde Şu Anki ve Geçmişte Geçirilen Yaşantıların Önemi GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA VE ARAŞTIRMA DESENLERİ Boylamsal Desen Kesitsel Desen Sıralı Desen BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI... 41

9 BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim FİZİKSEL GELİŞİM VE AŞAMALARI DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM Zigot Dönemi (Hücre-Dölüt) Embriyo Dönemi Fetüs Dönemi BEBEKLİK DÖNEMİ (0-3 YAŞ) OKUL ÖNCESİ DÖNEM (3-6 YAŞ) ERİL DÖNEM (OKUL ÇAĞI) (6-12 YAŞ) ERGENLİK DÖNEMİ (12-20 YAŞ) BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM Bilişsel Gelişim Kuramına İlişkin Temel Kavramlar Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler PİAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Duyusal Motor Evre (0-2 Yaş) İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş)... 96

10 3. İşlem (Somut İşlemler) Evresi (7-11 yaş) Soyut İşlemler Evresi (11 yaş ve sonrası) Piaget nin Kuramının Eğitime Yansımaları VYGOTSKY VE BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Lev Semyonoviç VYGOTSKY ( ) Kavram Gelişimi Vygotsky nin Kuramının Eğitime Yansımaları Piaget ve Vygotsky nin Değerlendirilmesi DİL GELİŞİMİ DİL GELİŞİM KURAMLARI Davranışçı Kuram Sosyal Öğrenme Kuramı Bilişsel Kuram Etkileşim Kuramı DİL GELİŞİM EVRELERİ BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi Kişilik Mizaç (Huy) Karakter Benlik PSİKANALİTİK KURAM Sigismund Scholomo Freud ( ) Topografik Model: Buzdağı Yaklaşımı Yapısal Model

11 Psikoseksüel Gelişim Kuramı Oedipus Kompleksi PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Erik Homburger Erikson ( ) BAĞLANMA KURAMI İNSANCIL YAKLAŞIM Fenomenolojik Benlik Kuramı Carl Ransom Rogers ( ) İhtiyaçlar Hiyerarşisi Abraham Harold Maslow ( ) BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 06 Ahlak Gelişimi AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR AHLAKİ GELİŞİM KURAMLARI Psikanalitik Kuram Sosyal Öğrenme Kuramı Bilişsel Ahlaki Gelişim Kuramları Lawrence Kohlberg ( ) Kohlberg in Ahlaki Gelişim Evreleri Ahlak Gelişiminde Güncel Kuramlar /Açıklamalar AHLAK EĞİTİMİ BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ

12 FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları OYUN GELİŞİMİ Klasik Oyun Teorileri Dinamik Oyun Teorileri Parten ın Sosyal Oyun Sınıflandırması MİZAH GELİŞİMİ Psikanalitik Teori Uyuşmazlık Teorileri Üstünlük Teorileri Paul McGhee ve Mizah Gelişimi Oyunun Terapötik Olarak Kullanımı CİNSEL GELİŞİM Temel Kavramlar GELİŞİM DÖNEMLERİ AÇISINDAN CİNSEL GELİŞİM Doğum Öncesi Dönemde Cinsel Gelişim Bebeklik Döneminde Cinsel Gelişim (0 2 Yaş) Erken Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (2 6 Yaş) Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (6 12 Yaş) Ergenlik Döneminde Cinsel Gelişim (12 18 Yaş) CİNSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Aile Kültür Medya SAĞLIKLI BİR CİNSEL GELİŞİM İÇİN TEMEL ÖNERİLER BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR

13 FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar 9 Yaşındaki Profesör EKOLOJİK GÖRÜŞ Ekolojik Görüş Ekolojik Görüş ve Gelişim CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ ZEKÂ YETENEK YARATICILIK ÖĞRENME STİLLERİ DENETİM ODAĞI İLGİ İlgi Alanları DOĞUM SIRASI İÇEDÖNÜKLÜK-DIŞADÖNÜKLÜK MOTİVASYON Meta Motivasyon ANNE-BABA TUTUMLARI ÖZEL AİLELER BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI

14 BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar Ne Kadar Çok Deneyim O Kadar Çok Beyin Hücresi! ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Eğitim Öğretim Öğrenme Öğrenme Türleri DAVRANIŞ VE DAVRANIŞ TÜRLERİ Kaynağına Göre Davranış Türleri Niteliğine Göre Davranışlar ALIŞMA VE DUYARLILAŞMA ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÖĞRENENLE İLGİLİ FAKTÖRLER ÖĞRENME YÖNTEMİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER ÖĞRENME MALZEMESİYLE İLGİLİ FAKTÖRLER BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA Klasik Koşullanmayı Etkileyen Faktörler Klasik Koşullanma İlkeleri

15 Klasik Koşullanmanın Eğitim Açısından Sonuçları BİTİŞİKLİK KURAMLARI John. B. Watson ( ) Watson ın Öğrenmeye Bakışı Watson ın Kuramına Yapılan Eleştiriler Edwin. R. Guthrie ( ) Guthrie nin Öğrenme Yaklaşımı Alışkanlıkları Yok Etme Yöntemleri BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma) DENEME YANILMA YOLU İLE ÖĞRENME ÖĞRENME KANUNLARI İKİNCİL YASALAR THORNDİKE IN ZEKÂ ANLAYIŞI BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI

16 BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma Edimsel Koşullanma Süreci EDİMSEL KOŞULLANMANIN TEMEL İLKELERİ PEKİŞTİREÇ PEKİŞTİRME CEZA PEKİŞTİRME TARİFELERİ Sürekli Pekiştirme Sabit Oranlı Pekiştirme Değişken Oranlı Pekiştirme Sabit Aralıklı Pekiştirme Değişken Aralıklı Pekiştirme BİÇİMLENDİRME/ŞEKİLLENDİRME SÖNME PREMACK İLKESİ (AYRIMLI OLASILIK İLKESİ) SİMGESEL ÖDÜLLE PEKİŞTİRME MOLA VERME (ARA VERME) BATIL DAVRANIŞ KAÇMA/KAÇINMA KOŞULLANMASI GENELLEME AYIRT ETME SKİNNER IN İLGİNÇ BULUŞLARI BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI

17 BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMIN TEMEL KAVRAMLARI Dolaylı Pekiştirme Dolaylı Güdü Dolaylı Ceza Dolaylı Duygu MODELDEN ÖĞRENME SOSYAL ÖĞRENME KURAMININ DAYANDIĞI TEMEL İLKELER GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ KURAMIN EĞİTİMDE UYGULANMASI VE ÖĞRETMENLERE ÖNERİLER BÖLÜM ÖZETİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı GESTALT KURAMININ ORTAYA ÇIKIŞI GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL ÖRGÜTLEME YASALARI GESTALT PSİKOLOJİSİNİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLARI Yaşantı, Bellek İzi, Unutma İçgörüsel (Kavrama Yoluyla) Öğrenme

18 Üretici Düşünme Gizil (Örtük) Farkına Varmadan Öğrenme Alan Kuramı GESTALT KURAMININ EĞİTİME YANSIMASI BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı Sihirli Sayı 7 Değil 4 Olabilir BİLGİYİ İŞLEME KURAMI BELLEK TÜRLERİ BİLİŞSEL SÜREÇLER BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI

19 BÖLÜM 16 Özel Gereksinimli Çocuklar Minik Türk Mars Yolunda BİREYSEL FARKLILIKLAR VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR Bireysel Farklılıkların Nedenleri ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYMA ZİHİNSEL YETERSİZLİK İŞİTME ENGELLİLER KONUŞMA ENGELLİLER DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OTİZM GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLER FİZİKSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLER SÜREGELEN HASTALIĞI OLAN ÇOCUKLAR ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÇOCUKLAR BÖLÜM ÖZETİ BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR KİTAP ÖNERİLERİ FİLM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA DEĞERLENDİRME SORULARI Dizin Yazarlar Hakkında...515

20 egitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr

21 Bölüm 01 Bilim ve Psikoloji Bilim, iyi zamanlarda servet, kötü zamanlarda bir sığınak ve iyi bir yol göstericidir. Aristoteles KAZANIMLAR Bu üniteyi tamamladığınızda aşağıdaki hedeflere ulaşmanız beklenmektedir: Bilimin ne olduğunu anlayabilme Bilimin özelliklerini tanımlayabilme Psikoloji tarihindeki düşünce ekollerini ve psikolojideki spesifik alanları bilme Eğitim ile psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilme 1

22 B L M Bilimin fllevleri Bilimin Özellikleri Bilimde Psikoloji Psikolojide Ça dafl Yaklafl mlar Psikoanalitik Yaklafl m Davran flç Yaklafl m Biliflsel Yaklafl m Hümanistik Yaklafl m Nörobiyolojik Yaklafl m Psikolojide Spesifik Alanlar E itim Psikolojisi Araflt rma ve E itim Psikolojisi Betimsel Yöntem Deneysel Yöntem 2 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

23 İlk Bilim Kadını: Hypatia İlk bilim kadını Hypatia nın yazılarının çoğu kayıptır ama bilim adamları tarafından bu yazılara yapılan bazı göndermeler vardır. Hypatia ( ) Mısır, İskenderiye de doğmuştur. Hypatia, güzelliğinin yanı sıra bilgeliğiyle de herkesin hayranlığını kazanmış olan tarihin bilinen ilk kadın matematikçisidir. O zamanların üniversitesi kabul edilen İskenderiye deki Museion da felsefe, matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Platon ve Aristoteles in tanıtılmasında dersleri etkili olmuştur. Tam olarak felsefesi bilinmemekle birlikte, daha az metafizik içerikli bir Yeni Platonculuk olduğu varsayılmaktadır. Zamanının iktidar ilişkilerinde ve politikada yeri olduğu sanılmaktadır ve etkili bir kişi olması nedeniyle bazı entrikaların kurbanı olduğu düşünülmektedir. İtaat edip vaftiz olmadığı gerekçesiyle büyücü olmakla suçlanıp yeni yeni güçlenen ve diğer unsurları zor kullanarak saf dışı bırakan Hristiyanlar tarafından acımasızca taşlanarak katledilmiştir. Etleri ve kemikleri sokaklarda sürüklenmiş ve daha sonra yakılmıştır. Hypatia nın hayatı 2009 yapımı Agora adlı filmde Oscar ödüllü yıldız Rachel Weisz tarafından başarıyla canlandırılmıştır. Hypatia, daha çok eleştiri ve yorum türünde eserler kaleme almıştır. Çalışmalarını Euclid ve Ptolemy üzerinde yoğunlaştırmıştır. Felsefe, din literatürü ve dönemin matematik bilginlerinin uğraş alanı olan gizemcilik konularına ilgi duymuş; felsefe, matematik, gökbilim dersleri vermiştir. Hesychius un rivayetine göre İskenderiyeli Diophantus un Arithmetica sına 13 ciltlik bir şerh, Pergeli Apollonius un Konikler ine ve Ptolemy nin Matematik Kanonu na şerhler yazmıştır fakat bu eserler günümüze dek ulaşmamıştır. Eserlerinin günümüze dek ulaşmamasında, Hristiyan düşünce açısından dinsizlikle suçlanmış olmasının büyük payı olduğu ileri sürülür. Zaten ölümünden sonra, çalıştığı kütüphane yıkılmış ve kitaplar yakılmıştır. Hypatia ile ilgili olarak günümüze dek ulaşan tek eser, öğrencisi Kyreneli Synesios un (bu öğrencisinin gökbilim araştırmalarında kullanılan usturlab adlı alet ile ilgili çalışmaları vardır) yazdığı mektuplardır. Bu mektuplarda Synesios, ona duyduğu hayranlığı ve bilimsel çalışmalarına duyduğu saygıyı bildirmektedir ( BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 3

24 ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI Albert Einstein Jean-Baptiste de Lamarck Bitki ve hayvan örneklerinin sınıflandırılmasını ileri süren modern müze kolleksiyonculuğu kavramını ilk ortaya atandır. Sir Isaac Newton Kütle çekimini ve hareket yasalarını ortaya koymuş ve sonraki üç yüzyıl boyunca bu bakış aısı bilim dünyasına egemen olştur. Wright Kardeşler İlk motorlu uçağı yapan kardeşlerdir. Modern fiziğin temellerini atan özel görelilik teorisini ortaya koymuştur. Galileo Galilei Fiziğin babası olarak anılmakla birlikte Güneş-merkezli sistem için sürdürdüğü mücadele ile düşünce özgürlüğüne öncülük etmiştir. Charles Darwin Doğal seleksiyon ve evrim teorileriyle biyoloji bilimine damga vurmuştur. Farabi Fiziğe en büyük katkısı boşluğu kabul etmemesidir. Anders Celsius Dünyanın kutuplardan hafifce basık olduğunu bulan ilk bilim adamıdır. Louis Pasteur Mikropların kendiliğinden üremesi diye bir şeyin söz konusu olmadığını bulmuştur. Thomas Edison Elektrik ampulü icat etmiştir. İbni Sina Matematiksel terimleri tanımlama ve astronomi alanında duyarlı gözlemlerin yapılmasıyla ilgilenmiştir. Niels Bohr Atomun yapısı üzerindeki çalışmaları ve atomun saçtığı ışın araştırmaları ile tanınır. James Chadwick Atomun parçalarından nötronu bulmuştur. Charles Augustin de Coulomb Ters kare yasasını bulmuştur. Sir Joseph John Thomson Farklı atom ve molekülleri ayrıştırmak için yöntem geliştirmiştir. Ernest Rutheford Kendi ellerini kullanarak bir elementi diğer elemente dönüştüren ilk insandır. Bilim adamları ile ilginç bilgiler için web sitemizi ziyaret ediniz. 4 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

25 BİLİM NEDİR? Günlük olağan yaşantımızı devam ettirirken çevremizde neler olup bittiğini anlamaya çalışırız. Hep bir merak duygusuyla beraber durumları ya da olayları ele alır, gerçek doğru bilgiye ulaşmak için çaba gösteririz. Karşılaştığımız problemlerin çözümünde kendimize göre yöntemler bulmaya çalışırız. Bu bilgiye ulaşma yollarında kimi zaman önceki deneyimlerimizi işin içine katarız ya da büyükannemizin ya da dedelerimizden öğrendiklerimizle durumu açıklamaya ya da çözmeye girişiriz. Bunlar yetersiz kaldığı zaman daha profesyonel çözümlemeler içerisine gireriz. Problemlere güvenilir çözümlerin bulunabilmesi, her şeyden önce doğru kararların alınabilmesine, doğru kararların alınabilmesi ise doğru bilgilerin kullanılabilmesine bağlıdır. 1 Burada devreye bilim girmektedir. Bilim akademisyenler tarafından yapılan bir büyüdür... Bilim bilmek istiyorum ile başlar... İnsanoğlu varoluşundan bu yana doğada olup bitenleri bilmek istemiştir. İşte, bilimin asıl uğraş alanı doğadır. Ancak doğa olayları yalnızca fiziksel olguları değil, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel vb. bilgi alanlarının hepsini kapsar. Bireyin bilgiye ulaşma kaynakları dört şekilde açıklanabilir: (1) Önceki uygulamalar (gelenekler/emsal), (2) otorite figürleri, (3) kişinin kendi deneyimleri ve (4) bilim. Çoğu problemlerin çözümü eski uygulamalara dayanır. Geçmiştekinden daha iyi bir beklentisi olmayan birisi için, bu yolu izlemek daha kolaydır. Otorite figürü, belli konularda karar verme yetkisi ya da yeterliği olduğu kabul edilen kişi ya da kurumdur. Yönetsel hiyerarşi, yaşlılık, uzmanlık, bilgelik, kuvvetlik, din duygusu ve çeşitli inançlar, belli kişi ya da kurumların otorite figürü olarak benimsenmesini sağlayabilir. Diğer bir çözüm yöntemi ise kişisel deneyimlerdir. Bireysel yaşantılar da sınırlı olacağından her zaman yeterli olamayabilir. Bilime dayalı problem çözmenin en belirgin özelliği, çözümün genel, güvenilir ve insanlarca bilinen en geçerli verilere dayalı olmasıdır. Bu yaklaşımda temel bilgi, tüm insanlığın ortak ürünü olan bilimdir. Bu bilgi ise, ortaklaşa benimsenen ölçütlere göre, gözlenebilir verilerden elde edilir. 2 Bilim evreni tanımak, gerçeği bulmaktır. Bilim evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar. Bilim kavramının anlamını açıklamak üzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel köküne inmektir. Bilim (science) sözcüğü, Latince bilmek (scire) kökünden türemiş bir terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir. Bilim olgular (gerçekler) hakkında bilimsel yöntemlerle elde edilmiş doğrulanabilir bilgilerdir. 3 Daha açık bir ifade ile bilim, doğada meydana gelen olayların nedenlerini, birbiriyle olan bağıntılarını bulan, onları genelleştiren, kuramsallaştıran ve bu kuramsal bilgi yardımıyla sonradan meydana gelecek olayların nasıl ve ne zaman meydana geleceğini önceden saptayan entelektüel bir uğraştır. 4 BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 5