TÜRKÇE DÜNYAM - 5 ŞİMDİ TÜRKÇE DÜNYASINA KAPI AÇMA ZAMANI. Bu kitapta neler var?

Transkript

1 TÜRKÇE DÜNYAM - 5 Bu kitapta neler var? Her bölümün başında konu kazanımlarının verildiği eğlenceli okuma parçaları >> Haydi Öğrenelim ŞİMDİ TÜRKÇE DÜNYASINA KAPI AÇMA ZAMANI Yol gösteren, öğretici ve kazanım pekiştirici açıklamalı örnekler >> Örnekleri İnceleyelim Kazanımların hatırlatıldığı önemli ip uçları ve püf noktalar >> Bunları Unutmayalım Eğlenerek çözeceğiniz, pekiştirici etkinlikler >> Etkinlikleri Yapalım Kazanım odaklı, son müfredata uygun, tamamı özgün sorulardan oluşan test soruları >> Testleri Çözelim AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:

2 TÜRKÇE DÜNYAM 5 Yazar: Ali ÜNLÜ Baskı: Olgun-Çelik Ofset Ltd. Şti. Büsan OSB Fevzi Çakmak Mah Sk. No: 26/D Karatay/KONYA Tel: Sertifika No: Baskı Tarihi: Ağustos 2018 Yayıncı Sertifika No: ISBN: Büsan Sanayi Sk. KTM İş Merkezi No: 14 Karatay/KONYA Tel: GSM: // artibiryayinevi@gmail.com Bu kitabın tüm yayın hakları 1ARTIBİR YAYINLARI na aittir. Kitaptaki özgün metin, soru, şekil ve resimlerin tamamının veya bir kısmının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yayınevi ve yazarının yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İSTİKLAL MARŞI Bastığın yerleri ''toprak!'' diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehrene ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül... Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb'ın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, ''Medeniyet!'' dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlahi şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne na-mahrem eli; Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedi, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerihamda, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım! O zaman yükselerek Arş'a değer, belki, başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Mehmet Âkif ERSOY

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti'ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-ü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyeti'ni kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! (1927)

5 B R NC BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM İÇİN DEKİLER SÖZCÜK DÜNYAM (Hadi Öğrenelim) Sözcüklerin Alfabetik Sırası Sözcüklerde Çok Anlamlılık Gerçek (Temel) Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Sözlük Sırası Test 2: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam Test 3: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam Test 4: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam Test 5: Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam YAZI TAHTASI (Hadi Öğrenelim) Sözcüklerin Çağrıştırdığı Kavramlar Eş Anlamlı Sözcükler Zıt Anlamlı Sözcükler Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler) Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Sözcüklerin Çağrıştırdığı İfadeler Test 2: Eş (Anlamdaş) Anlamlı Sözcükler Test 3: Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler Test 4: Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Test 5: Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR (Hadi Öğrenelim) Söz Grupları Deyimler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Söz Grupları Test 2: Deyimler Test 3: Deyimler K NC BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM CÜMLE DÜNYAM (Hadi Öğrenelim) Cümle Bilgisi Kurallı ve Devrik Cümleler Sebep (Neden) Sonuç Cümleleri Amaç Sonuç Cümleleri Koşul (Şart) Sonuç Cümleleri Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Sebep (Neden)-Sonuç Cümleleri... 74

6 İçindekiler Test 2: Amaç-Sonuç Cümleleri Test 3: Koşul (Şart)-Sonuç Cümleleri Test 4: Sebep-Sonuç, Amaç-Sonuç, Koşul-Sonuç Cümleleri VECİHİ NİN HAYALİ (Hadi Öğrenelim) Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Duygusal ve Abartılı İfadeler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Test 2: Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Test 3: Duygusal ve Abartılı İfadeler Test 4: Duygusal ve Abartılı İfadeler Test 5: Duygusal ve Abartılı İfadeler BÜYÜK SÜRPRİZ (Hadi Öğrenelim) Öznel Anlatım Nesnel Anlatım Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Öznel ve Nesnel Cümleler Test 2: Öznel ve Nesnel Cümleler Test 3: Öznel ve Nesnel Cümleler SİVRİSİNEK İLE ASLAN (Hadi Öğrenelim) Karşılaştırma Cümleleri Benzetme Cümleleri Kişileştirme Cümleleri Örneklendirme Cümleleri Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Karşılaştırma Cümleleri Test 2: Karşılaştırma Cümleleri Test 3: Benzetme Cümleleri Test 4: Benzetme Cümleleri Test 5: Kişileştirme Cümleleri Test 6: Kişileştirme Cümleleri Test 7: Örneklendirme Cümleleri TAKIM OYUNU (Hadi Öğrenelim) Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama Cümle Yorumlama Örtülü Anlam Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Atasözleri - Vecizeler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama Test 2: Cümle Yorumlama Örtülü Anlam Test 3: Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler Test 4: Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler Test 5: Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Test 6: Atasözleri Özdeyişler (Vecizeler) Test 7: Atasözleri Özdeyişler (Vecizeler)

7 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KÖKLER VE EKLER SÖZCÜKLERİN YAŞAMI (Hadi Öğrenelim) Kök Kavramı Kök Türleri Ekler Yapım Ekleri Çekim Ekleri Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Kökler ve Ekler Test 2: Kökler ve Ekler Test 3: Kökler ve Ekler DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SES B LG S SESLERDE OLAY VAR! (Hadi Öğrenelim) Ünlü (Hece) Düşmesi Ünlü Daralması Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Ünsüz Türemesi Ünsüz Yumuşaması Değişimi) Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Ünlü Düşmesi Ünlü Daralması Test 2: Ünlü Düşmesi Ünlü Daralması Test 3: Ünsüz Benzeşmesi Ünsüz Yumuşaması Ünsüz Türemesi Test 4: Ünsüz Benzeşmesi Ünsüz Yumuşaması Ünsüz Türemesi Test 5: Ses Olayları (Karma) İçindekiler BE NC BÖLÜM PARÇADA VE RDE ANLAM ŞİMDİ HAZIRIZ (Hadi Öğrenelim) Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Parçanın Konusu Parçanın Başlığı Parçanın Anahtar Kelimeleri Parçada Soru Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 2: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 3: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 4: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 5: Konu Başlık Anahtar Kelimeler Test 6: Konu Başlık Anahtar Kelimeler Test 7: Parçada Soru YABANCI ADAM (Hadi Öğrenelim) Paragrafın Bölümleri Parça Oluşturma Parça Tamamlama Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım

8 Etkinlikleri Yapalım Test 1: Paragrafın Bölümleri (Giriş, Gelişme, Sonuç) Test 2: Paragrafın Bölümleri (Giriş, Gelişme, Sonuç) Test 3: Parça Oluşturma Parça Tamamlama Test 4: Parça Oluşturma Parça Tamamlama Test 5: Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler KIRMIZI KALEM (Hadi Öğrenelim) Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Metin Karşılaştırma 5N 1K Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları Görsel Okuma Tablo ve Grafik Yorumlama Test 1: Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Test 2: Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Test 3: Metin Karşılaştırma Test 4: Metin Karşılaştırma Test 5: 5N 1K Test 6: Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 7: Görsel Okuma Test 8: Tablo ve Grafik Yorumlama İçindekiler ALTINCI BÖLÜM YAZIM KURALLARI KURALLARA UYALIM (Hadi Öğrenelim) Büyük Harflerin Yazımı -de, -mi, -ki nin Yazımı Sayıların Yazımı Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Büyük Harflerin Yazımı Test 2: -de, -mi, -ki nin Yazımı Test 3: Sayıların Yazımı Test 4: Yazım Kuralları (Karma) YED NC BÖLÜM NOKTALAMA ARETLER VEDA ZAMANI (Hadi Öğrenelim) Nokta Virgül İki Nokta Noktalı Virgül Soru İşareti Ünlem İşareti Kesme İşareti Tırnak İşareti Kısa Çizgi Konuşma Çizgisi Yay Ayraç Köşeli Ayraç Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Noktalama İşaretleri Test 2: Noktalama İşaretleri Test 3: Noktalama İşaretleri Test 4: Noktalama İşaretleri CEVAP ANAHTARLARI

9 SÖZCÜKTE ANLAM C ÖRNEKLERİ Bölüm Haritası HADİ ÖĞRENELİM İNCELEYELİM BUNLARI UNUTMAYALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM TESTLERİ ÇÖZELİM SÖZCÜK DÜNYAM Sözcükleri Alfabetik Sıraya Dizme Sözcüklerde Çok Anlamlılık Gerçek (Temel) Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam YAZI TAHTASI Sözcüklerin Çağrıştırdıkları Kavramlar Eş Anlamlı Sözcükler Zıt Anlamlı Sözcükler Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR Söz Grupları Deyimler 9

10 SÖZCÜK DÜNYAM Günayd n Arkada lar! Günayd n ö retmeniiim! Benim ad m Türkçecinim. Bana ö retmenim, Türkçecinim ya da nas l isterseniz öyle hitap edebilirsiniz. Sizlere mahzuru yoksa Arkada lar m diye hitap etmek istiyorum. Okulda ö retmenleriniz, evde ders çal rken de ben, bu kitab n sayfalar aras nda sizlere yard mc olmaya çal aca m. Benimle birlikte e lenceli Türkçe konular n i lemeye var m s n z? Var z! Herkes haz r m? Haz r z! Fikret: Ö retmenim, Vecihi bana laf at yor. Vecihi: Önce Fikret ba latt ö retmenim! Sen mi ba latt n Fikret? Fikret: Evet ö retmenim. Sus demezsen susmaz Vecihi! Vecihi de haz r oldu una göre, dilimizin yap ta lar n olu turan sözcükler konusuna ba layabiliriz. Konumuz oldukça basit ama çok önemli. O kadar önemli ki; sözcükler cümleleri, cümleler paragraflar, paragraflar metinleri olu tururken metinler de insan, ba ka bir deyi le dünyay ekillendiriyor. Sözcükler sayesinde ko uyor, yazabiliyor ve birbirimizle ileti im kurabiliyorsak, sözcüklerimizin anlam n ve de erini bilmeli, onlar yerli yerinde kullanmal y z. Peki, tek ba na kullan lan her sözcü ün bir anlam var m? Vecihi: Yok ö retmenim! ama, oysa, ve, fakat, lakin gibi sözcüklerin bir anlam yok. Aferin Vecihi. Arkada n z n da belirtti i gibi, bu tür sözcüklerin tek ba na bir anlamlar yoktur fakat cümle içerisinde farkl anlamlara gelecek ekilde kullan l rlar. Geldim, uyudum, elma, mevsim vb. sözcüklerin ise tek ba na kullan ld klar nda dahi bir anlamlar vard r. O zaman size bir soru. Göz deyince akl m za ilk olarak ne gelir? 10

11 Kazanımlar Gerçek / Mecaz / Terim Anlam HADİ Ö ĞRENELİM Gözümüz gelir! Görme organ m z gelir ö retmenim! Vecihi: Sivrisine in gözleri gelir ö retmenim! Hakl s n z arkada lar. Hepimizin akl na ilk olarak görme organ m z gelir. Tabii Vecihi gibi baz arkada lar m n akl na sivrisine in gözleri de gelebilir. Ama olsun, neticede Vecihi nin de ilk akl na gelen yine görme organ oldu. O hâlde unu unutmayaca z arkada lar: Bir sözcü ün zihnimizde uyand rd ilk ve as l anlam gerçek anlam d r. Ba ka bir deyi le bir sözcü ün ortaya ç k ya da konulu anlam d r. Gerçek anlama, temel anlam ya da sözlük anlam da diyebiliriz. Fikret: Ö retmenim, sözcükleri mecaz anlamda da kullanabiliriz de il mi? Vecihi: Ö retmenim, Fikret sizin gözünüze girmeye çal yor! Kocaman Fikret benim gözüme nas l girebilir Vecihi? Ama bu sözlerinle arkada n Fikret in ne kadar do ru söyledi ini kan tlam oldun. Fikret gözüme giremeyece ine göre demek ki baz sözcükleri mecaz anlamda da kullanabiliyormu uz. Mecaz anlama kim ba ka bir örnek verebilir? Vecihi: Ben söylemek istiyorum: Umar m akalar mla gözünüzden dü memi imdir. (He he he) Hiç öyle ey olur mu Vecihi? Fikret nas l gözüme giremediyse sen de gözümden dü medin. Sayende dersimiz ne eli geçiyor. Verdi i bu güzel örnek nedeniyle Vecihi ye büyük bir alk alal m arkada lar. Vecihi arkada n z cümlesinde kendisine daha önceden duyulan sevgi ve ilgiyi kaybetmek anlam na gelen gözden dü mek deyimini kulland. Yani burada göz sözcü ü gerçek anlam ndan tamamen uzakla arak yeni ve bamba ka bir anlam kazanm. te bu tür sözcük ya da söz gruplar na mecaz anlam diyoruz arkada lar. Peki, terim anlam deyince akl n za ne geliyor? Vecihi: Fatih Terim geliyor ö retmenim. Biraz yakla t n Vecihi ama cevab n do ru de il. Çünkü terim anlam; bilim, sanat, spor, meslek ya da herhangi bir alana özgü kavramlar kar layan yani özel anlam olan sözcüklerdir. Örne in enfeksiyon sözcü ü t p terimi, senaryo sözcü ü ise tiyatro terimidir. Söz Fatih Terim den aç lm ken, kim spor terimi olan birkaç örnek verebilir? Ahmet: Mesela futbol, basketbol ö retmenim. Ahmet in verdi i örnekler maalesef do ru de il arkada lar. Çünkü futbol ve basketbol bir alan ad d r. Alan adlar ise terim olmaz. Örne in matematik sözcü ü alan ad oldu u için terim de ildir ama aç veya karekök dersek, matematik alan na ait özel iki terimden söz etmi oluruz. Sibel: Ö retmenim, o zaman penalt futbol terimi; ribaunt ise basketbol terimidir. Aferin Sibel, aynen öyle. Arkada lar unu hiçbir zaman unutmayal m: Bir sözcük tek ba na kullan ld - nda her zaman gerçek anlam n ifade eder. Ancak ayn sözcük cümle içerisinde mecaz ya da terim anlama gelecek ekilde kullan labilir. Bu nedenle sözcü ün hangi anlamda kullan ld n anlamak için mutlaka cümleye bakmam z gerekir. Örne in Odas n n perdelerini de i tirdi. cümlesinde perde sözcü ü gerçek anlamda; Oyunun son perdesi sahnelendi. cümlesinde ise tiyatro terimi anlam nda kullan lm t r. Vecihi: Ö retmenim, zil çal yor! Duyuyorum Vecihi. Arkada lar, verdi im aç klamal örnekleri dikkatle incelerseniz, konuyu tam olarak kavram olursunuz. Hepinize iyi dersler 11

12 1. BÖLÜM C ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM Benim Akıllı Arkadaşım, Açıklamalı örnekleri dikkatlice okuduğun zaman konuları daha güzel anlayacaksın. Türkçe dersimiz oldukça zevkli geçti. Türkçe sözcü ü gerçek anlamda kullan lm t r. Ancak terim anlam de ildir. Çünkü alan adlar terim olamaz! Türkçe dersinde zamirler konusunu i ledik. cümlesindeki zamirler sözcü ü terim anlaml d r. Çünkü bir alana ait özel bir kavram belirtmektedir. Dere yataklar suyla dolup ta m t. cümlesindeki yataklar sözcü ü terim anlaml d r. Çünkü co rafya alan na ait özel bir kavram belirtmektedir. Çocuklar çoktan yataklar na yatm lard. cümlesindeki yataklar na sözcü ü temel anlaml d r. Çünkü cümlede yat lacak yer anlam nda kullan lm t r. Dedem iki gündür yatak yorgan yat yor. yatak sözcü ü mecazd r. Çünkü çok hasta olmak anlam na gelen bir deyim içinde kullan lm, yani temel anlam ndan tamamen uzakla m t r. Acemi ç ra n tala tahtas ndan çok olur. cümlesinde acemi sözcü ü bir i in yabanc s olan, eli i e al mam anlam nda kullan ld ndan gerçek anlamda kullan lm t r. Sobay yakt ktan k sa süre sonra içerisi s nd. cümlesinde s nd sözcü ü s cak duruma gelmek anlam nda yani temel anlam yla kullan lm t r. Onu görür görmez içim s nm t. cümlesinde s nm t sözcü ü s cak duruma gelmek anlam ndan tamamen kopup ho lanmak anlam nda kullan ld için mecaz anlaml d r. 12

13 BUNLARI UNUTMAYALIM 1. BÖLÜM BUNLARI UNUTMAYALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıda verilen önemli bilgileri okuyalım. Bol bol alıştırma yaparak bilgilerimizi pekiştirelim. Kelimeler alfabetik olarak s ralan rken; 1. Önce ilk harflerine bak l r. Hangisi alfabede önce geliyorsa o harfle ba layan kelime önce yaz l r. Örnek: Baba, Akraba S ralamas : Akraba, Baba 2. Kelimelerin ilk harfleri ayn ise o zaman ikinci harflerin alfabe s ras na bak l r ve ikinci harften hangisi alfabede önce geliyorsa, o kelime önce yaz l r. Ör: A evi, Araba, S ralama: Araba, A evi Gerçek (temel) anlam; bir sözcü ün zihnimizde yans tt ilk ve as l anlam d r. Ba ka bir deyi le bir sözcü ün ortaya ç k ya da konulu anlam d r. Sözcüklerin sözlükteki ilk anlam oldu u için temel anlama sözlük anlam da denir. Tek ba na kullan lan tüm sözcükler her zaman gerçek anlaml d r. Bir sözcü ün mecaz olabilmesi için gerçek anlam yla uzak ya da yak n herhangi bir anlam ili kisinin olmamas gerekir. Mecaz (de i mece) anlama; bir sözcü ün gerçek anlam d nda ba ka bir sözcü ün yerine kullan lmas sonucu ortaya ç kan anlamd r da diyebiliriz. Terim anlam; bilim, sanat, spor, meslek ya da herhangi bir alana özgü kavramlar kar- layan yani özel anlam olan sözcüklerdir. Bilim, sanat, spor vb. alan adlar terim de il; sadece o alana ait olan özel sözcükler terimdir. Örnek: Basketbol terim de ildir ama pota, smaç, asist vb. sözcükler terimdir. Bir sözcü ün terim olup olmad kullan ld cümleye göre de i ir. Örnek: Cümle sonuna nokta konur. (Terim) Teknolojide son nokta! (Terim de il) Terim anlamda kullan lan bir sözcük, mecaz anlamda kullan l rsa, terim anlam özelli ini kaybeder. Ayn sözcük birden fazla alanda terim anlam yla kullan labilir. 13

14 1. BÖLÜM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıdaki etkinlikleri yaptıktan sonra testleri çözmeye başlayabilirsin. 1. ETKİNLİK Kelimelerin Anlamını Bulma Aşağıda anlamları verilen kelimeleri ipuçlarından hareketle bulunuz. Bulduğunuz kelimelerin doğruluğunu sözlükten kontrol ediniz. 1 Üç çift telli ve m zrapla çal nan bir saz türü. BLAM AA BA LAMA 2 Birbirinin t pk s olan yaz l eylerin her biri. NAÜSH 3 Taze olmayan BAAYT 4 Alçak gönüllülük, gösteri sizlik VTZEAU 5 6 At ko turup birbirine de nek atarak topluca oynan bir oyun. Yap lar n plan n yap p bunlar n gerçekle mesini sa layan, yöneten kimse. RCT MRMA 7 Yap lar n kaba a aç i lerini yapan kimse DGLRÜE 8 9 Zihinde tasarlanan ve gerçekle mesi özlenen ey, dü. Karadeniz Bölgesinde kemençe ile oynanan halk oyunu LAHYA HOONR 10 Sayg EÜHMRT 11 Ata bakan, t mar eden kimse, at bak c s. SSEY 12 Dam tmaya yarayan, dam tma i inde kullan lan araç, dam t c M BK 13 Ney üfleyen sanatkâr ZNYEEN 14 Genellikle eski kitap al p satan kitapç. HASFA 14

15 ETKİNLİKLERİ YAPALIM 1. BÖLÜM 2. ETKİNLİK Sözcükleri Anlamlarıyla Eşleştirme Aşağıda bazı sözcüklerin anlamları verilmiştir. Bu sözcükleri örnekteki gibi anlamlarıyla eşleştiriniz. 1 Yayla, diz üzerinde çal nan, kemana benzer üç telli küçük bir çalg. 2 Uzay adam 3 Orta ve Güney Anadolu nun birçok bölgesine özgü bir türkü 4 Göçebelerin konak yeri; bu konak yerinde konaklayan göçebe halk veya aile. 5 Bir kimseyi veya bir eyi görme, kavu ma iste i, hasret, tahassür. 6 Ciltçilikte, kitap yapraklar n düzgün tutmaya yarayan ince örülmü erit. 7 Ba ms zl k 8 Su ve sulu eyler koymaya yarayan kulplu, emzikli kap 9 Ozanlar n çald telli Türk saz Sahnedeki oyunculara, izleyicilere duyurmadan unutulmu bir sözü veya cümleyi hat rlatma. Telli çalg lar çalmaya yarayan ve a aç, kemik, maden veya kiraz a ac ndan yap lan alet, çalg ç, tezene. Ya l güre te pehlivanlar n giydikleri, belden bald ra kadar uzanan, dar paçal me in pantolon Güre çi. 2. Boylu poslu ve güçlü kimse. 14 Gelecek Herkesçe bilinme, tan nma durumu, ün. 2. Tan nm, ünlü kimse. 16 Bir hizmetin gelecekte de yap lmas için belli artlarla ve resmî bir yolla ayr larak bir kimse taraf ndan b rak lan mülk veya para. 6 iraze brik M zrap Kemençe Pehlivan Oba stikbal Vak f Sufle Kispet Kopuz stiklal Özlem öhret Bozlak Astronot 15

16 1. BÖLÜM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM 3. ETKİNLİK Sözlük Sırası Oyunu Aşağıda verilen Sözlük Sırası Oyunu etkinliğini açıklamalara göre yapınız. Aç klamalar: Ebru Ceyda Bekir Ö retmen Can Bey, 5-A s n f ö rencileriyle bir etkinlik yapmak istemektedir. Bu etkinlik için tahtaya Ebru, Ceyda, Bekir, Erhan, Bayram ve Cüneyt adl ö renciler ç km t r. Can Bey, ö rencilerine simlerinizin sözlük s ras na göre bir s ra olu turabilir misiniz? diye rica eder. Alt ö renci de k sa süre içinde isimlerinin sözlük s ras na göre do ru bir ekilde s raya geçerler. Buna göre; 1. Sıraya geçen öğrencilerin adlarını sözlük sırasına göre yazınız İlk sıradaki öğrenci 5-A sınıfının en başarılı öğrencisidir. Buna göre 5-A sınıfındaki en başarılı öğrencinin adını aşağıya yazınız. 3. Son sıradaki öğrenci ile sondan bir öğrenci kardeştir. Buna göre kardeş öğrencilerin adlarını aşağıya yazınız. 16

17 ETKİNLİKLERİ YAPALIM 1. BÖLÜM 4. ETKİNLİK Doğru Yanlış İşaretleme Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise doğru kutucuğunu yanlış ise yanlış kutucuğunu işaretleyiniz. CÜMLELER DO RU YANLI 1 Mecaz anlamda kullan lan bir sözcü ün gerçek anlam yla bir anlam ili kisi vard r. 2 Kimya, zannedildi i kadar zor bir ders de ildir. cümlesinde Kimya sözcü ü alan ad oldu u için terim de ildir. 3 Yüksekten a a bak nca gözlerim karar yor. cümlesinde a a sözcü ü mecaz anlamda kullan lm t r. 4 Beli a r d için yürümekte güçlük çekiyordu. cümlesinde a r sözcü ü gerçek anlamda kullan lm t r. 5 Daire sözcü ü, Çemberin iç noktalar kümesinin olu turdu u ekle daire denir. cümlesinde terim anlamda; Yeni ald dairesine dün ta nd. cümlesinde ise gerçek anlamda kullan lm t r. 6 Havas ndan kimse yan na yakla am yor. cümlesinde hava sözcü ü mecaz anlamda kullan lm t r. 7 Ömer Seyfettin in bu hikâyesi beni fazlas yla sard. cümlesinde sard sözcü ü gerçek anlamda kullan lm t r. 5. ETKİNLİK Sözcüklerin Hangi Anlamda Kullanıldığını Bulma Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanıldıklarını ilgili kutucuklara işaretleyiniz. CÜMLELER Gerçek Mecaz Terim 1 Gerçek dost, kara günde belli olur. 2 Epik iirler üzerinde ara t rma yap yordu. 3 Saatlerce yürüdü ünden ayaklar i mi ti. 4 F rlat lan uzay meki i yörüngesine oturdu. 5 Bo vaatlerinle art k kimseyi kand ramazs n. 6 Lokomotif a r a r hareket etmeye ba lad. 7 Annemle konu urken içim aç l yordu. 17

18 1. BÖLÜM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM 6. ETKİNLİK Sözcükleri Gerçek ve Mecaz Anlamlarıyla Kullanma Aşağıda verilen kelimelerin sözlük anlamlarını öğreniniz. Bu kelimeleri gerçek ve mecaz anlamlarıyla birer cümle içerisinde kullanınız. Ate Akmak Yakmak Kafa K rmak Yürek ETKİNLİK Terim Anlamlı Sözcükleri Eşleştirme Aşağıda verilen terim anlamlı kelimeleri örnekteki gibi ilgili alanlarıyla eşleştiriniz. Perde Kö e vuru u Bas nç Senaryo Nokta Elektron Kostüm Do ru Penalt Suflör Aç Fizik Tiyatro Dinamik Sahne Mimik Kulis Çember Taç Gol Jest Periyot ut Üçgen vme Futbol Matematik Basamak 18

19 ETKİNLİKLERİ YAPALIM 1. BÖLÜM 8. ETKİNLİK Boşluk Doldurma Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Cümlelerin karşısında verilen açıklamalardaki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. Etki-tepki kuvvetleri farkl cisimler üzerinde olu ur. Bir nota haricinde tüm parçay kusursuz bir ekilde çalm t. Hayat sahnesinde hepimiz birer oyuncu de il miyiz? Tezene, saz çalarken tellere vurulan m zrab n di er ad d r. Ay e Teyze, evin tüm perdelerini yenilemi ti. Antikor, yabanc maddeleri yok etmek için vücut taraf ndan üretilir. Kuvvet sözcü ü, cümlede terim anlam yla kullan lm t r. Çünkü kuvvet, fizik alan na ait özel bir terimdir. Nota sözcü ü, cümlede anlam yla kullan lm t r. Çünkü nota, alan na ait özel bir terimdir. Sahne sözcü ü, cümlede anlam yla kullan lm t r. Çünkü cümlede ifade edilen de ildir. Tezene sözcü ü, cümlede anlam yla kullan lm t r. Çünkü tezene, alan na ait özel bir terimdir. Perde sözcü ü, cümlede anlam yla kullan lm t r. Çünkü cümlede ifade edilen de ildir. Antikor sözcü ü, cümlede anlam yla kullan lm t r. Çünkü antikor, alan na ait özel bir terimdir. 9. ETKİNLİK Kelimelerin Anlamını Bulma Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Cümlelerdeki farklı renkli sözcükleri terim olup olmadıklarına göre örnekteki gibi işaretleyiniz. 1 Adrenalin, böbreküstü bezlerinden salg lanan bir hormondur. 2 Heyecandan adrenalim yükseliyor, mideme kramplar giriyordu. 3 Sahne dekoru seyircinin bir hayli ilgisini çekmi ti. 4 Ceviz kaplama masa, oturma odas n n dekorunu bozuyor. 5 Ferhat Bey, her yönüyle dört dörtlük bir insan. 6 Yunus Emre nin bu dörtlü ü gerçekten kusursuz. Cümledeki farkl renkli sözcük; Terimdir Terim De ildir 19

20 1. BÖLÜM Sözlük Sırası TEST 1 TESTLERİ ÇÖZELİM 1. A a daki kelimelerden hangisi sözlükte di- erlerinden sonra gelir? A) Amatör B) Amazon C) Amanos D) Amans z 4. A a daki kelimelerden hangisi sözlükte en son aç klan r? A) Soru B) Soya C) So an D) Solgun 2. A a dakilerden hangisi sözlük s ras nda Deniz sözcü ünden sonra gelir? A) Denk B) Demir C) Demet D) Denge 5. A a daki sözcüklerden hangisi sözlükte di- erlerinden önce gelir? A) Kart B) Kâ t C) Kalem D) Karpuz 3. Yukar daki sözcükler, sözlükte alfabetik olarak ba tan sona do ru nas l s ralan r? A) B) C) D) * Güre * Kispet * Pe rev * Pehlivan Ece, anlam n yeni ö rendi i kelimeleri sözlük defterine yazmak istemektedir. Buna göre yukar daki kelimelerden hangisine sözlü ünde en ba ta yer vermelidir? A) Kispet B) Pe rev C) Güre D) Pehlivan 20

21 TESTLERİ ÇÖZELİM 7. Lama, limon, leylak, lokum sözcüklerini alfabetik olarak s ralad m zda sondan ikinci sözcük a a dakilerden hangisi olur? A) Lama B) Limon C) Leylak D) Lokum 1. BÖLÜM 10. Abaküs aciz akarsu Sözlük Sırası A a daki sözcüklerden hangisi noktal yere yaz l rsa sözlük s ras bozulur? A) açl k B) adam C) açelya D) akraba Abone 2. Acemi 3. Acaba 4. Ac mak Yukar daki sözcükler sözlükte sondan ba a do ru nas l s ralan r? A) B) C) D) Güne Güney? Güre Yukar daki alfabetik s ran n do ru olmas için bo b rak lan yere a a dakilerden hangisi gelmelidir? A) Günlük B) Güncel C) Gürültü D) Gündem 9. Deniz Çikolata Nab z Huzur Yukar daki sözcükler alfabetik olarak s raland nda hangisi sondan üçüncü olur? A) Deniz B) Nab z C) Huzur D) Çikolata 12. A a daki ehirlerden hangisi alfabetik s ralamada di erlerinden önce gelir? A) zmir B) zmit C) çel D) stanbul 21

22 1. BÖLÜM Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam TEST 2 TESTLERİ ÇÖZELİM 1. Dolanmak sözcü ü a a daki cümlelerin hangisinde bir eyin çevresinde dönmek, gezmek anlam nda kullan lm t r? A) Paltosu ayaklar na dolanm t. B) Dinledi im ark dilime doland. C) At n n yular aya na dolanm t. D) Bahçe çitinin arkas ndan dolanm t Buram buram terleyen aln n sildi. 2. Jüri, genç oyuncunun iki puan n sildi. 3. Kafas ndaki olumsuz dü ünceleri sildi. 4. Ak ama kadar pencere camlar n sildi. Numaralanm cümlelerin hangisinde Silmek sözcü ü mecaz anlamda kullan lm t r? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 2. Tutmak sözcü ü a a daki cümlelerin hangisinde Ya l teyzeyi elinden tutup yolun kar s na geçirdi. cümlesindeki anlam yla kullan lm t r? A) Yazd bilimsel eserlerle tüm topluma k tuttu. B) Ani bir hareketle, yere dü mek üzere olan vazoyu tuttu. C) Çocuklu undan beri tuttu u tak m de i tirmeye karar verdi. D) A lad meyve fidanlar n n tuttu unu görünce çok sevindi Pastoral iirlerinde yal nl k hâkimdi. 2. F rt nada geminin yelkenleri y rt ld. 3. Depremde birçok dayan ks z ev y k ld. 4. Bu bölümde sözcüklere a rl k verece iz. Numaralanm cümlelerdeki alt çizili sözcüklerin anlam özellikleri a a dakilerin hangisinde s ras yla verilmi tir? A) Terim gerçek gerçek mecaz B) Terim mecaz gerçek gerçek C) Gerçek terim mecaz gerçek D) Gerçek gerçek mecaz mecaz 3. Sabahlar göl k y s nda yürüyü yapmaya bay l yorum. Bu cümledeki alt çizili sözcü ün anlam a a- dakilerden hangisidir? A) Ödemek B) Çok ho lanmak C) Kendini kaybetmek D) Dayanma gücünü yitirmek Bu y l, genel kültür kitap sat lar patlad. 2. Film izlerken gülmekten karn m z patlad. 3. Hastane koridorunda oksijen tüpü patlad. 4. Kaba sözleri, amar gibi kula nda patlad. Yukar da numaralanm cümlelerin hangisinde patlamak sözcü ü mecaz anlam yla kullan lmam t r? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 22

23 TESTLERİ ÇÖZELİM 7. A a daki cümlelerdeki alt çizili kelimelerden hangisi sözlük anlam yla kullan lm t r? A) Yaral ceylan ac içinde k vran yordu. B) Yine çok ate li bir konu ma yapm t. C) Yapmaya çal t m z i leri baltalam t. D) Söylediklerini duyunca gururum k r lm t. 1. BÖLÜM Gerçek (Temel) Mecaz Terim Anlam 10. A a daki cümlelerde alt çizili kelimelerden hangisi sözlük anlam yla kullan lm t r? A) Ara s ra arkas na bak yordu. B) Kara k bütün yurdu sarm t. C) Toplant da yine çenesi dü mü tü. D) Bu gece deliksiz bir uyku çekmi ti. 8. Köprü sözcü ü a a daki cümlelerin hangisinde terim anlam yla kullan lm t r? A) ampiyon tak m m z n bayra köprüye as ld. B) Bu asma köprüden her gün yüzlerce insan geçiyor. C) Türkiye, Asya ve Avrupa k talar aras nda köprü görevi görmektedir. D) Köprü ad verilen protezlerle di lerin kaybolan yap lar tekrar yerine konur. 11. A a daki cümlelerin hangisinde terim anlamda kullan lan bir sözcük yoktur? A) Dik üçgenin iç aç lar ndan biri doksan derecedir. B) Düzenli kitap okumak, insana farkl bak aç lar kazand r r. C) Ters ve ileri do ru salto hareketlerini hatas z bir ekilde tamamlad. D) Fotosentez, k ve karanl k reaksiyonlar olmak üzere iki a amada gerçekle ir. 9. * Foto raf çekmek ayr bir ustal k gerektirir. * ki saattir kürek çekmekten kollar a r m t. * Dert çekmeyen, dertlilerin hâlini anlayamaz. A a dakilerden hangisi çekmek sözcü ünün bu cümlelerde kazand anlamlardan biri de ildir? A) Bir yerden bir eyi yukar do ru almak B) Güç durumlara u ramak, dayanmak, katlanmak C) Bir eyi tutup kendine veya ba ka yöne do ru yürütmek D) Görüntüyü bir aletle özel bir nesne üzerinde tespit etmek 12. Tüm ya am tembellik üzerine kuruluydu. Hayatta hiçbir amac olmad için zaman n da önemi yoktu onun için. Nerede ne zaman ne yapaca n kimseler bilemezdi. Yukar daki parçadaki alt çizili sözcüklerden hangisi as l anlam d nda kullan lm t r? A) Amac B) Zaman n C) Bilemezdi D) Kuruluydu 23